From Wikipedia, the free encyclopedia
El ríu Tajo (en portugués, Tejo) ye'l ríu más llargu de la península ibérica, a la que traviesa pela so parte central, siguiendo direición este oeste, con un leve enclín escontra'l suroeste, que s'acentúa cuando llega a Portugal.
 | Esti artículu o seición necesita un ameyoramientu no que cinca a la redaición, la gramática o la ortografía. |
| Tajo | |
|---|---|
 | |
| Situación | |
 | |
| Tipu | ríu |
| Coordenaes | 40°19′11″N 1°41′51″W |
| Datos | |
| Conca hidrográfica |
cuenca hidrográfica del Tajo (es)  |
| Superficie de la conca | 80 602 km² |
| Llonxitú | 1007 km |
| Caudal | 500 m³/s |
| Nacimientu |
Fuente García (es) 40°19′11″N 1°41′51″W |
| Desembocadura |
Océanu Atlánticu 38°51′09″N 9°00′49″W |
| Afluentes |
ver
|
 | |
Naz nos montes Universales, na sierra d'Albarracín (Teruel), sobre la caña occidental del sistema Ibéricu y, dempués de percorrer 1007 km, llega al océanu Atlánticu na ciudá de Lisboa. Na so desaguada forma'l estuariu del mar de la Paya (en portugués, Mar da Palha), nel qu'arrama un caudal mediu de 456 m³/s. Nos sos primeros 816 km traviesa España, onde escurre por cuatro comunidaes autónomes (Aragón, Castiella-La Mancha, Madrid y Estremadura) y un total de seis provincies (Teruel, Guadalaxara, Cuenca, Madrid, Toledo y Cáceres).
Dempués de formar frontera ente España y Portugal a lo llargo de 47 km, entra nesti últimu país.[1] Equí percuerre 145 km, al traviés de les rexones tradicionales de Beira Baixa, Alto Alentejo, Ribatejo y Estremadura, nes que s'integren los distritos de Castelo Branco, Portalegre, Santarém y Lisboa. Les ciudaes más importantes poles que pasa son Aranjuez, Toledo, Talavera de la Reina y Alcántara n'España; y Abrantes, Santarém y Lisboa, en Portugal.
La so cuenca tien una superficie total de 80. 600 km². Ye la de mayor población de la península ibérica, con más de diez millones d'habitantes. Nella intégrense les árees metropolitanes de Madrid y Lisboa. La cuenca del Tajo algama una capacidá total de banzáu en redol a los 14 500 hm³. Polo que respecta al territoriu español, atópase regulada pola Confederación Hidrográfica del Tajo, organismu dependiente del Ministeriu d'Agricultura y Pesca, Alimentación y Mediu Ambiente. El tresvase Tajo-Segura deriva parte del caudal del ríu escontra la zona suroriental d'España.[2]
El so cursu alto ta incluyíu dientro del Parque Natural del Alto Tajo, na provincia de Guadalaxara. Tamién el so cursu mediu-baxu ta protexíu llegalmente, por aciu el Parque Nacional de Monfragüe, alcontráu na provincia de Cáceres. Más palantre atópase Parque Natural del Tajo Internacional, ente la provincia de Cáceres y Portugal. Na so desaguada atópase la Reserva Natural del Estuariu del Tajo.
Conocíu como'l Tagus polos romanos,[3]
Según Silio Italico, Tagus (rei), sería un rei ibero cruelmente asesináu por Asdrúbal. L'historiador portugués André de Resende alude esti episodiu na so obra Les antigüedaes de Lusitania.
La cuenca del Tajo ocupa una estensión de 80 600 km², que se distribúin nun 69,2 % (55 750 km²) per suelu español y nun 30,8 % per tierres portugueses (24 850 km²). Ye la tercer cuenca de mayor superficie de la península ibérica, dempués de la del Duero, con 97 290 km², y de la del Ebro, con 83 093 km².
Allugar nel centru del Macizu Hespérico, que'l ríu percuerre a lo llargo de 910 km, al traviés de la Submeseta Sur. Queda delimitada, al norte, pol Sistema Central, al traviés de les sierres de Guadarrama —y la so estensión oriental, Somosierra—, Gredos, Gata y la Estrella (port., Serra da Estrela); al sur, polos montes de Toledo y la sierra de Montánchez; al este, pol sistema ibéricu, cola sierra d'Albarracín y la Serranía de Cuenca como principales formaciones; y al oeste, pol océanu Atlánticu.
Los sos afluentes más importantes (Jarama, Guadarrama, Alberche, Tiétar y Zézere) provienen de la parte septentrional, colo que, consecuentemente, arramen nel Tajo pela derecha. Los cuatro primeros nacen nes sierres de Guadarrama y Gredos, onde se devasen frecuentemente los 2000 m d'altor. Nes demás cordales, esta cota ráspiase dacuando tan solo na sierra de la Estrella, asitiada igualmente al norte del so cursu, que la so altitú máxima ye de 1993 m. Equí tien el so orixe'l ríu Zézere.
No que fai a la caña occidental del sistema Ibéricu, solo dellos cumes superen los 1800 m. L'afluente más destacáu d'esta formación montascosa ye'l ríu Gallu. De los montes de Toledo provienen los ríos Algodor y Almonte, que tributen nel Tajo pela esquierda. Les elevaciones más relevantes d'esti sistema correspuenden a Las Villuercas, que ronden los 1600 m.
Dende un puntu de vista demográficu, la cuenca del Tajo ye la más poblada tantu d'España como de la península ibérica. No que respecta al territoriu español, integra una población averada de 7 000 000 habitantes, que, nun 82 %, concentrar na Comunidá de Madrid. Per parte de Portugal, contabilícense más de 3 500 000 habitantes, cola área metropolitana de Lisboa como nucleu más importante. A estes concentraciones urbanes añader zones de fuerte despoblamientu, alcontraes preferentemente nel so cursu altu y nel so cursu mediu-baxu.
El ríu forma cerca d'una ventena de banzaos (banzaos) a lo llargo del so cursu, a los que se xunen los de los sos afluentes, qu'empezaron a construyise, na so mayor parte, a partir de los años 50. La so cuenca tien una capacidá total de banzáu en redol a los 14 500 hm³, de los cualos 12 000 correspuenden a España (el 83 %) y 2500 a Portugal (el 17 % restante). Los sistemes d'almacenaxe más importante alcontrar nes preses del so cursu altu, na provincia de Guadalaxara (2441,4 hm³); nes del so cursu mediu-baxu, en Cáceres (5157,3 hm³); y nes del so cursu baxu, alredor del ríu Zézere, el so principal afluente portugués (1863,4 hm³).
El banzáu d'Alcántara, na provincia de Cáceres, ye'l de mayor capacidá de tola cuenca del Tajo. La so superficie ye de 10 400 hectárees y puede almacenar hasta 3160 hm³.[4] Los banzaos d'Entrepeñas y Buendía, pela so parte, regulen el Tresvase Tajo-Segura, inauguráu en 1979, pal suministru d'agua a la zona suroriental d'España, integrada dientro de la cuenca del Segura, onde viven alredor de 3 000 000 habitantes. Esti acueductu convierte a la so cuenca na de mayor contribución d'España, acordies con el volume d'agua suministráu a otres cuenques hidrográfiques.[5]
El ríu Tajo naz a 1593 m d'altor, na paraxa conocida como Fuente García, dientro del términu municipal de Frías de Albarracín, na provincia de Teruel (España). La so fonte asitiar ente la muela de San Juan (1830 m) y el cuetu de San Felipe (1839 m), na sierra d'Albarracín, que pertenez a los montes Universales, na caña occidental del sistema Ibéricu. Nun puntu de cota inferior instalóse'l Monumentu a la nacencia del ríu Tajo (1974), de José Gonzalvo Vives, nel que se representen la personalización del ríu y les provincies de Teruel, Cuenca y Guadalaxara.[6][7]
Esta formación montascosa alluga unu de los nuedos hidrográficos más importantes de la península ibérica, al dixebrar l'aguada atlántica de la mediterránea. El Júcar, que desagua nel Mar Mediterraneu, tien el so orixe a pocos quilómetros de la so fonte, según el Guadalaviar, que da llugar darréu al Turia.
Nel so primer percorríu, el ríu salva un fuerte desnivel, llabrando materiales aniciaos ente l'Ordovícicu y el Cuaternariu, ente los que predominen les caliares, les dolomíes y les margues, según les arenisques.
El ríu escurre, nun primer momentu, en direición sur-noroeste, marcando la llinia divisoria ente Aragón y Castiella-La Mancha, al traviés de les provincies de Teruel y Cuenca, respeutivamente. Entra dempués en Guadalaxara, onde recibe pela derecha al ríu del Focete Secu. Trátase del so primer gran afluente, con un caudal inclusive mayor que'l que presenta'l mesmu Tajo nel so tramu inicial.[8] El Focete Secu, que recueye les agües de les sierres d'Orihuela del Tremedal (Teruel), nos montes Universales, tributa nel términu municipal de Peralejos de las Truchas (Guadalaxara). Equí'l Tajo yá baxó a una altitú de 1140 m, dempués de vencer pronunciaes pendientes y formar distintos cañones, enclavaos n'árees fuertemente despoblaes.
El so caudal vuelve amontase darréu coles aportaciones de los ríos Cabrillas, Gallu, Bullones y Arandilla, que provienen del sistema Ibéricu. De toos ellos, el más destacáu ye'l Gallu, que conflúi nel Tajo so la ponte de San Pedro, a una altitú averada de 900 m. En toa esta zona, el ríu traviesa paraxes d'altu valor ecolóxicu, que s'atopen protexíos pola so inclusión dientro del Parque Natural del Alto Tajo, constituyíu nel añu 2000. Esti espaciu integra una flora carauterística de los pisos bioclimáticos supra y oromediterráneos. Los pinares de pinu albar, laricio y resinero, los encinares, los sabinares y los quejigares son los sos ecosistemes principales.[9]
Cerca de Zaorejas, el Tajo xira sópito y toma aldu oeste. Dexa a la so derecha'l pueblu d'Ocentejo, onde vuelve camudar de sentíu, esta vegada escontra'l suroeste, y recibe pela derecha al ríu Ablanquejo. Diríxese dempués escontra Valtablado del Río y Trillo, que la so central nuclear utiliza les sos agües como sistema de refrigeración, al traviés del banzáu de La Ermita. A esti altor, xúnese-y el ríu Cifuentes.
Antes d'abandonar la provincia de Guadalaxara, el Tajo ye reteníu en cinco grandes banzaos. Los más importantes son el d'Entrepeñas, nos términos de Sacedón y Auñón, y el de Buendía, ésti construyíu sobre'l ríu Guadiela poco primero de el so confluencia, el postreru de los grandes afluentes que proceden del Sistema Ibéricu. Nesti puntu, el ríu baxó a una cota llixeramente cimera a los 600 m. Más palantre vuelve ser represado nel banzáu de Bolarque, asitiáu en Almonacid de Zorita y Pastrana, y nel de Zorita, en que les sos veres foi construyida la central nuclear del mesmu nome, que foi clausurada en 2006.[10] Nel términu municipal de Zorita de los Canes, arrodia los restos arqueolóxicos de la ciudá visigótica de Recópolis.[11] El Tajo dexa Guadalaxara formando un nuevu banzáu, el d'Estremera, que toma la so denominación del pueblu madrilanu homónimu, estremeru cola provincia.
.jpg)
El Tajo entra na Comunidá de Madrid al traviés del so estremu sudoriental, pola contorna histórica de la Cuesta de les Encomiendes. Bordia los cascos urbanos de Fuentidueña de Tajo, onde s'alcuentra'l Remanso de la Teyera[12] —a un altor d'unos 500 m—, y de Villamanrique de Tajo.
En siendo reteníu nun nuevu banzáu, el de Valdajos, enfusar nel conceyu d'Aranjuez, la primer llocalidá d'importancia cola que s'atopa, onde pasa al llau de la so Palaciu Real. Nesta población forma'l banzáu del Embocador, llevantáu nel sieglu XVI y remocicáu nel sieglu XVIII pa garantizar el suministru d'agua a les güertes colindantes. Amás, el so cursu ye reguláu por aciu una serie de canales artificiales, utilizaos como sistemes de riego y ornamientu de los Xardinos d'Aranjuez. Dientro d'esti términu municipal, recibe pela derecha al ríu Jarama, el primeru de los sos grandes afluentes procedentes del sistema Central y unu de los más importantes de tol so cursu.
Esta corriente fluvial apúrre-y, amás del so caudal natural, les agües residuales arramaes poles distintes poblaciones integraes nel área metropolitana de Madrid, ente les que destaquen la mesma capital y les ciudaes del llamáu Corredor del Henares. Los sos arramaos lleguen al Jarama —y, por estensión, al Tajo— al traviés del Manzanares y del Henares, respeutivamente.[13][14] En Aranjuez tamién-y tributa'l ríu Algodor, que llega pola so esquierda, dende los montes de Toledo. L'altitú nesti tramu ye inferior a los 500 m.
El Tajo sigue aldu suroeste marcando la llinde ente les provincies de Madrid y Toledo, pa enfusase definitivamente nésta. En pasando pol términu d'Añover de Tajo, llega a Toledo, la única capital española pola que pasa, a la qu'arrodia n'unu de los sos meandros. Nesta ciudá, traviesa les pontes monumentales d'Alcántara y de San Martín.
A la so salida de Toledo, xira escontra l'oeste y recueye pela esquierda al regueru Guajaraz, al altor de Guadamur, y pela derecha al ríu Guadarrama, cerca d'Albarreal de Tajo, a una altitú d'unos 450 m. Antes de llegar a La Puebla de Montalbán, ye represado nel banzáu de Castrejón.[15]
En El Carpio de Tajo, inclínase llevemente escontra'l noroeste, direición que caltién al so pasu por Malpica de Tajo. Emponer escontra Talavera de la Reina y, na paraxa conocida como Las Vegas de San Antonio, xúnese-y pela derecha'l ríu Alberche, que naz na sierra de Gredos. Amás del Jarama, Algodor, Guadarrama y Alberche, el Tajo ve amontáu'l so caudal con otros afluentes, magar de menor entidá, casu del Gévalo, el Cedena, el Sangrera o'l Pusa.
A partir de Talavera el ríu toma aldu suroeste. Forma'l banzáu de Azután, asitiáu nel conceyu del mesmu nome, onde vuelve camudar de sentíu, esta vegada escontra l'oeste. El ríu sale de la provincia de Toledo por Alcolea de Tajo y El Puente del Arzobispo, onde s'atopa con una ponte monumental construyida n'estilu góticu.[16] Nesti puntu, el Tajo yá baxó a un altor de 320 m.
El Tajo enfusar n'Estremadura pola provincia de Cáceres, onde aína forma'l banzáu de Valdecañas, unu de los de mayor superficie de la so cuenca, con 7300 hectárees. El banzáu, que toma'l so nome del pueblu de Valdecañas de Tajo, onde s'asitia la so presa, baña parte de la contorna de Los Ibores. Ésta articúlase en redol al ríu Ibor, afluente pela esquierda del Tajo, al que tributa al traviés del citáu banzáu, cerca de Mesas de Ibor y Bohonal de Ibor.[17]
Traviesa dempués l'A-5 (autovía d'Estremadura) y pasa cerca d'Almaraz. Equí les sos agües son utilizaes como sistema de refrigeración de la central nuclear homónima, llabor que se desenvuelve per mediu del banzáu de Arrocampo-Almaraz, construyíu pa tales efeutos.[18]
Vuelve ser represado nel banzáu de Torrejón, que s'asitia sobre'l Parque nacional de Monfragüe. Esti espaciu natural protexíu, qu'ocupa una superficie de 17 852 hectárees, integra tres ecosistemes principales: el monte mediterraneu, los roquedos y les zones húmedes, estes postreres alcontraes alredor del cursu del ríu. El banzáu de Torrejón tamién anubre parte del cursu baxu y la desaguada del Tiétar, dando llugar a un banzáu adicional que, pa estremalo del principal, ye conocíu como banzáu de Torrejón-Tiétar. Esti ríu vien de la sierra de Gredos y conflúi pela derecha nel Tajo, cerca de Villarreal de San Carlos, a un altor sobre'l nivel del mar inferior a los 200 m. A partir d'esta llocalidá, el Tajo inclinar escontra'l suroeste, pero vuelve a redireccionarse escontra l'oeste mientres forma'l banzáu d'Alcántara, una de les obres d'infraestructura hidráulica más importantes de tola so cuenca.
Pela marxe derecha d'esti banzáu desagua primero la rivera de Fresnedosa y dempués l'Alagón, al altor de la llocalidá d'Alcántara. El Alagón ye l'afluente de mayor llargor de toles cuenques españoles, llega al Tajo procedente de la sierra de Ferreros, cerca de Béxar (Salamanca), coles agües de los ríos Arrago y Jerte, dos de los sos principales afluentes. Pola ribera esquierda del banzáu, reporta'l Almonte, que naz na sierra de Guadalupe. Nesti puntu, el ríu atopar a una altitú llixeramente cimera a los 100 m.
Na confluencia del Alagón y el Tajo, atópase la ciudá d'Alcántara, que da nome a la ponte romana asitiáu dientro del so términu. Alzar a los pies de la presa del banzáu homónimu y ta consideráu como una de les obres d'inxeniería de caminos más relevantes del arte romano. Consta de seis arcos y tien 194 m de llargor, 8 d'anchu y 61 d'altor máximu.[19]
Pasáu Alcántara, xúnese-y el ríu Salor. El Tajo marca dempués les llendes polítiques ente España y Portugal, nun tramu carauterizáu pola ausencia de nucleos urbanos relevantes, cola esceición de Herrera de Alcántara y Cedillo, mui cerca de la frontera portuguesa. Esti últimu pueblu da nome al banzáu de Cedillo, que'l ríu forma antes d'abandonar definitivamente'l suelu español.
Na zona fronteriza, atopar con dos nuevos afluentes, l'Erjas, que llega de la sierra de Gata, y el Sever, procedente de la sierra de San Mamede, asitiada en Portugal. Cuando'l Tajo entra en tierres portugueses, yá baxó per debaxo de los 100 m.
Vila Velha de Ródão ye la primer llocalidá d'importancia que'l ríu atópase en Portugal. Pasáu'l so cascu urbanu, el Tajo inclinar escontra'l suroeste y, siguiendo esta direición, forma'l banzáu de Fratel, que, parcialmente, trescurre paralelu a l'autopista A-23. Nesti banzáu recibe pela derecha al ríu Ocreza.
Camín de Belver, ye reteníu nel banzáu homónimu, a lo llargo del cual vuelve endrechase en direición oeste. Entra nel conceyu d'Abrantes, al traviés de la freguesía d'Alvega. En Abrantes, forma un meandro alredor de la llomba de 800 m d'altitú sobre la que s'asitia esta llocalidá. Equí tribúta-y el ríu Tortu, que llega pela esquierda.
Dirixir escontra Constância, onde-y apurre pela derecha'l Zézere, que naz na sierra de la Estrella, la formación montascosa más occidental del sistema Central. Esti ríu, el principal afluente del Tajo nel so cursu baxu, presenta nos sos últimos tramos numberosos apresamientos, no que constitúi unu de los sistemes de banzáu más importantes de tola cuenca hidrográfica.
Vila Nova da Barquinha ye'l so próximu destín. Equí bordia'l castiellu medieval de Almourol, unu de los monumentos más relevantes al so pasu por Portugal, y toma otra vegada aldu suroeste, que yá nun abandona hasta la so desaguada. Pasa cerca de Xamusca y llega hasta Santarém, una de les ciudaes más poblaes de tol so cursu.[20] Cercanu a la so desaguada, el so anchu va amontándose adulces y va formando distintes islles sedimentariu, ente les que destaquen, poles sos dimensiones, les asitiaes al sur de Vila Franca de Xira y Alhandra, que precieden al so estuariu. Al so pasu por Portugal, bona parte del percorríu del ríu ye navegable, magar namái pa barcaces d'escasu caláu, quitando la so desaguada, onde ye aptu pa embarcaciones de mayor valumbu.
El Tajo desagua nel océanu Atlánticu, formando l'estuariu del mar de la Paya, el más importante de la península ibérica, tantu poles sos dimensiones como pola so relevancia sociodemográfica. Na so parte septentrional, esti espaciu atopa protexíu llegalmente por aciu la Reserva Natural del Estuariu del Tajo. Foi creada nel añu 1916, con una superficie de 14 560 hectárees. Equí intégrense zones húmedes, folles, salines, saladares, castros y terrenes agrícoles que, cada iviernu, dan cabida a cerca de 80 000 aves. La ciudá d'Alcochete, asitiada na marxe esquierda del estuariu, pue ser considerada como la principal llocalidá de referencia d'esti espaciu protexíu.
El Tajo prosigue escontra Lisboa y traviesa la ponte Vasca da Gama, considerada como la más llarga d'Europa. Tien 17,2 km de llargor, 10 de los cualos salven la corriente del ríu. Foi llevantada en 1998 y comunica les ciudaes de Montijo, na ribera esquierda, y de Sacaven, na derecha, integraes nel área metropolitana lisboeta. Pasada la ponte, apaez a la so derecha Lisboa. Conforme averar a la capital, l'anchu del so estuariu va adulces amenorgándose. N'unu de los sos puntos más estrechos, foi construyida la ponte colgante 25 d'abril, que tamién tien un gran interés arquiteutónicu. Foi inaugurada'l 6 d'agostu de 1966 y presenta un llargor de casi 2 km. El ríu oriella la parte oriental y meridional de Lisboa, onde s'atopa con distintos monumentos, alzaos práuticamente nes sos veres. Unu de los más destacaos ye la Torre de Belém, d'estilu manuelino, declarada Patrimoniu de la Humanidá en 1983.[21]
Los afluentes del Tajo presenten un curtiu percorríu, comparativamente colos del Duero y Ebro, dada la proximidá a la so cuenca de distintes formaciones montascoses. Vense afeutaos por un fuerte estiaje y, inclusive, lleguen a ensugase mientres el branu, casu de dalgunos de los sos tributarios pela esquierda. Los más importantes desagüen nel Tajo pela derecha, procedentes del sistema Central. Contabilícense alredor de 9600 km de calces en tola cuenca.
El réxime hidrolóxicu del Tajo queda determináu poles variaciones pluvio-nivales propies de la rexón central de la península ibérica, especialmente en referencia a les formaciones montascoses equí integraes.[23] Les grandes aveníes del ríu suelen producise dende xineru a abril, con máximu absolutu en marzu —cuando tien llugar el destemple—, ente que los caudales más baxos dar ente xunetu y ochobre, con mínimu nel mes de setiembre.
Tou ello condiciona un cursu bien irregular, con fuertes oscilaciones de caudal. Al so pasu por Alcántara (Cáceres), éstes van dende los 350 m³/s de los meses de febreru y marzu hasta los 11 m³/s d'agostu y setiembre.
Esti réxime viose alteriáu na segunda metá del sieglu XX de resultes de la construcción de distintes obres d'inxeniería, dirixíes a regular la so cuenca pa cinco usos principales:
El tresvase Tajo-Segura ye una de les infraestructures que más contribuyeron a modificar el réxime hidrolóxicu del Tajo.[24] Atópase reguláu al traviés de los banzaos d'Entrepeñas y Buendía, que deriven les agües del ríu, bien al traviés del so calce natural, bien escontra la zona sureste d'España.
Equí son utilizaes preferentemente para riego de cultivos y suministru d'agua potable a árees con un fuerte desenvolvimientu turísticu. La normativa española preve que se puede detraer hasta'l 70,29 % de les aportaciones que'l ríu recibe na so cabecera, con destín a la rexón llevantina.[25]
Esta cesión a la cuenca del Segura rebaxó notablemente'l caudal del ríu, al traviés del so calce natural. Según datos de la Confederación Hidrográfica del Tajo, el tramu entendíu ente Fonte de García y los banzaos de Entrepeñas y Buendía algamó, ente 1999 y 2006, un volume añal de 853,6 hm³, un 50,1 % menos qu'ente 1959 y 1968.
Nesti últimu periodu, contabilizáronse 1712,8 hm³, cifra que baxó a 1305,6 ente 1969 y 1978 y a 941,2 ente 1979 y 1988. La baxada ye entá más bultable ente 1989 y 1998, cuando se rexistraron apenes 782,8 hm³, el datu más baxu de los decenios consideraos.
Nel añu hidrolóxicu 2005/06, los banzaos de Entrepeñas y Buendía movieron escontra'l ríu Segura un caudal de 253 hm³, superior al arramáu al propiu calce del Tajo (247,7 hm³). En 1979/80, acabante inaugurar el tresvase, la contribución cifrar en 36 hm³.
Una vegada salvada la presa de Buendía, les posibilidaes de recuperar el caudal apurríu al Segura son bien llindaes. Hasta Aranjuez, nun hai afluentes d'importancia, a lo que s'añader la escasa pluviometría que presenta la zona suroriental de Guadalaxara y suroccidental de Madrid (ente 400 y 500 mm/añu). Les vegues asitiaes na redolada del ríu, que se nutren de les sos agües, inciden entá más na perda de caudal.
Cuando'l Tajo llega a Aranjuez, la so aportación ye munches vegaes inferior a los 6 m³ per segundu, mínimu establecíu pola normativa que regula'l tresvase Tajo-Segura, conocíu como «caudal ecolóxicu».[26] Antes de la inauguración del tresvase en 1979, el ríu llevaba nesti puntu un volume d'agua de 30 m³/s.[27]
El Tajo reponse parcialmente de les contribuciones realizaes al Segura cuando conflúi col Jarama, que desagua nel citáu conceyu madrilanu. Esta corriente tributa con un caudal mediu d'unos 16-20 m³/s, esto ye, tres veces más que'l que lleva'l mesmu Tajo.
Les aportaciones de los siguientes afluentes (Algodor, Guadarrama y Alberche) tampoco consiguen recuperar dafechu'l caudal vencíu al Segura. Al altor de Talavera de la Reina, el ríu sigue llevando un volume d'agua bien inferior al que presentaba antes de la puesta en marcha del tresvase Tajo-Segura. Según datos de la Confederación Hidrográfica del Tajo, el so caudal menguó un 40,2 % ente 1972 y 2005, al so pasu pela ciudá talaverana.
Los banzaos construyíos sobre'l so cursu constitúin, coles mesmes, otru factor d'alteración del réxime hidrolóxicu, dada la intensa regulación a la que ye sometíu'l so caudal.[28] L'apresamientu del ríu ye especialmente visible nel tramu que va dende Talavera de la Reina hasta la frontera ente España y Portugal, d'aproximao unos 300 km. Nesta parte, el ríu escurre al traviés d'una socesión de preses (Azután, Valdecañas, Torrejón-Tajo, Alcántara y Cedillo), que se van coneutando unes con otres. Namái nel trayeutu entendíu ente Azután y Valdecañas, el Tajo escurre ensin tar reteníu.[29]
La Confederación Hidrográfica del Tajo, organismu que regula la cuenca española, fai un siguimientu del caudal del ríu, a partir de datos recoyíos en distintos estaciones d'aforu dende la década de los setenta.
De siguío detállense los caudales medios del Tajo, rexistraos en puntos significativos del so cursu altu y mediu-altu, ordenaos d'agües enriba a agües embaxo:
Les riberes y zones d'influencia del Tajo axunten una relevante flora y fauna, representatives de la rexón central de la península ibérica. El fuerte grau de despoblamientu que presenten delles zones integraes na so cuenca, como'l so cursu altu y mediu-baxu, dexaron caltener paraxes de gran interés ecolóxicu. Dalgunos d'ellos fueron protexíos llegalmente, casu del Parque Natural del Alto Tajo (Guadalaxara y Cuenca), del Parque nacional de Monfragüe (Cáceres) y de la Reserva Natural del Estuariu del Tajo, cerca de Lisboa.[30] Alredor del cursu del ríu habiten cuatro especies animales en peligru d'estinción: el llobu cerval ibéricu, el águila imperial ibérica, la cigüeña negra y el utre negra.
La cuenca hidrográfica del Tajo tien una gran variedá d'ambientes climáticos, consecuencia del so allugamientu nes zones d'influencia de les rexones bioclimáticas eurosiberiana y mediterránea. La presencia de delles unidaes xeomorfolóxiques a lo llargo del cursu del ríu tamién contribúi a la citada diversidá d'ecosistemes, según los distintos rangos altitudinales. Los escobios, los focetes y los cortaos definen el paisaxe de los primeros tramos del Tajo. Equí abonden especies vexetales resistentes a los sópitos cambeos de temperatura de la zona, casu del pinu, que puebla los llugares más serrapatosos del cursu altu.
Conforme perder n'altitú, apaecen les encines, que s'entrepolen, nes fasteres de solana, con grupos d'enebro, sabina y boxe. Les partes avesíes tán integraes por caxigals, que s'acompañen, nel sotobosque, de carrasquíns y guillomos. Les parameras constitúin otra unidá xeomorfolóxica del cursu altu del ríu. La degradación floral ye la nota dominante na mayor parte de les mesmes, por cuenta de la intensa esplotación ganadera. Los antiguos sabinares fueron sustituyíos por arbustos, carbes y plantes herbales, col tomillu, l'espliegu, la retama, el artuganciu y les gramínees como especies principales.
Nel so cursu mediu-alto, les riberes del ríu tán poblaes fundamentalmente por sauces y tarayes, tres los cualos asítiense choperas y alamedes. Los cañaverales tamién faen actu de presencia nos sos márxenes, en remansos y encharcamientos, principalmente na provincia de Toledo. A cierta distancia de les veres, surden fresnos y llameres, esta última especie en claru retrocesu por cuenta de la apaición d'un fungu infeiciosu qu'acabó con numberosos exemplares.[31]
Les encines, coscojas, enebros, torviscos y espinos estender na so redoma, magar los usos agrícoles fueron alteriando esti paisaxe, amenorgando les poblaciones d'estes especies, a favor de la carba baxa y de los campos. Estes son frecuentes na zona suroriental de Guadalaxara, suroccidental de Madrid y septentrional de Toledo, provincia, esta postrera, onde s'alternen con estensos regadíos y vegues.
La vexetación de ribera meyor caltenida del cursu mediu-alto del Tajo alcuéntrase en redol a los afluentes que lleguen dende los montes de Toledo. En ríos como'l Gévalo o'l Pusa, perduren especies carauterístiques de la rexón central ibérica, como'l abeduriu reinal, el yérbadu y la zrezal loru. El cursu mediu-baxu tamién presenta un altu grau de caltenimientu vexetal. Los montes mediterráneos, mestos y encampizaos, del Parque nacional de Monfragüe (Cáceres) atopar ente los más relevantes de la península ibérica. Nes zones de solana, predominen la encina y el acebuche; y, nes d'aveséu, el sufrera, el caxigal, el yérbadu, el gorbizal y la cornicabra.
Esta vexetación enllarga agües embaxo, escontra Alcántara y nel primer tramu del ríu per tierres portugueses, al so pasu pola rexón d'Alentejo. A midida que el Tajo averar a la so desaguada, pasando per árees cada vez más poblaes, el nivel de caltenimientu de la flora riberana va menguando. La esceición asitiar na Reserva Natural del Estuariu del Tajo, que caltién ecosistemes de zones húmedes de gran interés ecolóxicu.
Les garces tienen nes riberes del Tajo una de les más importantes poblaciones de la península ibérica. Utilicen los sos carrizales y espadañes como dormideros y llugares de nidificación, según les copes de dellos árboles de ribera, casu del sauce, el chopu y el llamera.
Especialmente significatives son les sos colonies de garcillas bueyeras, les más numberoses d'España, y de garceta común, que se concentren na redoma de Malpica de Tajo y del banzáu de Azután, dambos enclaves pertenecientes a la provincia de Toledo.
El martinete tamién s'abelluga na cuenca española y portuguesa del ríu, xunto col avetoro, l'avetorillo y la garza imperial. Menos destacaes son les poblaciones de garcilla cangrejera y garza real, qu'apaecen bien alcontraes na provincia de Toledo.
La cigüeña blanca y la cigüeña negra —especie, esta postrera, de la qu'apenes habiten unes 350 pareyes reproductores n'España— tamién nidifican na so cuenca. Dalgunos de los afluentes y subafluentes del ríu (el Tiétar, el Alberche o'l Cofio) axunten interesantes colonies de cigüeña negra, xunto con el mesmu Tajo, principalmente nes árees protexíes del Parque nacional de Monfragüe (Cáceres).
Con al respective de les zancudes de gran tamañu, contabilizáronse alredor de 20 000 exemplares de grúa común na cuenca del Tajo, colos banzaos cacereños de Valdecañas y Alcántara como hábitats principales. L'estuariu del Tajo, pela so parte, llega a allugar unos 6000 flamencos.[32] Anátidas como'l coríu real, la focha común o la polla d'agua completen el capítulu d'aves acuátiques qu'habiten nes riberes y banzaos del ríu. A elles xúnense aves de presa como'l elanio azul, el utre leonado, el alimoche, el águila real, el águila culebrera, el águila perdicera, l'águila calzada, el águila pescadora, el ferre pelegrín, el uxu real, el cárabo, la curuxa o'l peñerina primilla, qu'utilicen les turries predreses del Tajo como hábitat, según la so vexetación circundante.
El banzáu de Valdecañas y el Parque nacional de Monfragüe dan abellu al águila imperial ibérica, considerada una de los siete aves más amenaciaes del mundu.[33] Monfragüe, amás, integra la mayor colonia d'Europa Occidental d'utre negra —especialmente visibles na paraxa conocida como Saltu del Xitanu, farallón predresu cortáu a picu sobre'l mesmu ríu—,[34] xunto con otres árees próximes al so enclave.[35] Envalórase que, en tol mundu, viven unes 1600 pareyes reproductores d'esta última especie avícola. Ente les aves de pequeñu tamañu, destaquen el picatueru, la filomena, la papuda, el ruiseñor común, el abeyerucu y el martín pescador.
Ente los mamíferos qu'habiten na redolada del Tajo, destaca especialmente'l llobu cerval ibéricu. Esti felín, consideráu'l más amenaciáu del planeta, con una población mundial de pocu más de 200 exemplares, alcontrar en delles árees del Parque nacional de Monfragüe, según na zona fronteriza ente España y Portugal.
El llobu ibéricu, nel pasáu bien abondosu nes zones d'influencia del ríu, visita dacuando les sos riberes, procedente de paraxes próximes, casu de la sierra de San Pedro, na provincia de Badayoz. La llondra, el mamíferu d'hábitat acuáticu más representativu de la fauna ibérica, apaez nos afluentes menos contaminaos del ríu, como'l Alberche y el Tiétar. Pero tamién nel mesmu Tajo, al altor d'Aranjuez, nos carrizales y sotos de les sos riberes.
Amás d'estos trés especies, el ríu sirve de corredor biolóxicu a distintes poblaciones de gatu montés, musgaño, aguarón d'agua, turón y, inclusive, visón americanu, especie exóxena introducida involuntariamente na península ibérica dende ciertes granxes pelliteres. El capítulu de los mamíferos completar col foín, el xabalín, el venado o'l melandru, que s'abelluguen preferentemente nel Parque Natural del Alto Tajo. A ellos añaden el coneyu, la musaraña, el corcuspín y la foina.
Tocantes a la herpetofauna, la cuenca del ríu integra especies reptiles como'l llagartu ocelado, la culiebra d'escalera, la víbora hocicuda y la salamanquesa, amás del llagartu verdinegru, magar, esti postreru, con una presencia testimonial. La xaronca común, la xaronca patillarga o ibérica, el gallipato y el tritón ibéricu son los anfibios más carauterísticos.
En referencia a la fauna piscícola, la cuenca del Tajo integra 14 de los 23 endemismos ibéricos. Los más representativos son la trucha y el barbu, qu'apaecen nel cursu altu, y el lucio y la boga, principalmente nos tramos medios y baxos.[36]
Pexes migradores, antaño bien numberosos, sumieron del tramu español del ríu, de resultes de la construcción, na segunda metá del sieglu XX, de distintes preses a lo llargo del so cursu. Ye'l casu del sépalo y de la llamprea de ríu, especie, esta postrera, que tien nel tramu portugués el so únicu hábitat de la península ibérica.[37]
Sicasí, sí que s'atopen poblaciones d'anguiles na parte española, concretamente n'Estremadura. Trátase de grupos que quedaron aisllaos tres el llevantamientu de la presa de Cedillo.[38]
Nun esisten datos rigorosos avera del nivel de contaminación del Tajo y los sos afluentes. La Confederación Hidrográfica del Tajo, organismu que regula'l tramu español del ríu, reconoz que nun dispón d'información d'impautu ambiental sobre'l 95,11 % de les agües superficiales. Namái pudo evaluar la calidá del 2,17 % de les mesmes, acordies colos parámetros definíos pola direutiva europea del Marcu de l'Agua, qu'afita un plazu de cumplimientu hasta l'añu 2015.
Tampoco abonda la información sobre la calidá de les agües soterrañes, magar la mesma Confederación envalora que'l 80 % presenta problemes de contaminación por nitratos. Los acuíferos más degradaos asitiar en Castiella-La Mancha, con niveles cimeros a los 100 mg/l en Ocaña (Toledo), nel valle del Tiétar y na contorna de La Alcarria (Guadalaxara); según na exa Madrid-Talavera de la Reina (Toledo), onde se superen los 50 mg/l.
Sicasí, sí hai constancia de que dellos tramos nun cumplen colos oxetivos marcaos por el mesmu Plan Hidrolóxicu del Tajo, que se circunscribe a la cuenca española. Nun son aptes pa usu prepotable les agües del Alberche, al altor de Talavera de la Reina; del banzáu de Cazalegas, formáu per esti últimu ríu; del Alagón, na provincia de Cáceres; del Algodor, na de Toledo; y del Henares, al so pasu pol banzáu de Beleña (Guadalaxara).
Los principales focos contaminantes de la cuenca son los siguientes:
Amás de la so relevancia xeográfica, el Tajo tien una gran importancia histórica, frutu de la so vinculación con Toledo y Lisboa, dos de les ciudaes de mayor pesu y percorríu históricu de la península ibérica. La primera foi llevantada sobre una llomba d'unos 100 m d'altitú, alredor del meandro conocíu como Tornu del Tajo, que la caltenía de posibles ataques ya incursiones.[41]
Similar función defensiva reparar na sumida ciudá visigótica de Recópolis, que mandó construyir el rei Leovigildo nel añu 578. La so llocalización, a lo cimero d'un cuetu, arrodiada pel ríu, emula'l modelu geoestratégico de Toledo. Atopar nel términu municipal de Zorita de los Canes (Guadalaxara).
La rellación de la ciudá de Lisboa col Tajo nun ye tanto defensiva como socioeconómica. Asitiada na marxe derecha del so estuariu, a los pies d'un puertu natural de grandes dimensiones, el ríu contribuyó al so florecimientu comercial, cultural y urbanísticu, convirtiéndola n'unu de los nucleos de referencia del Atlánticu Norte.
A partir de la Baxa Edá Media, la desaguada del Tajo articuló una intensa actividá comercial ente la Europa del Norte y el Mediterraneu. Dende'l Renacimientu, foi'l principal nuedu de comunicaciones del Imperiu portugués, que s'estendía por América, África y Asia.
L'allugamientu del Tajo na zona central de la península ibérica destacó al ríu como oxetivu prioritariu na rede de comunicaciones d'España y Portugal. Prueba d'ello son les grandes obres d'infraestructura construyíes sobre'l so cursu, dende tiempos de la dominación romana.
Pola so antigüedá ya interés arquiteutónicu, cabo citar les dos pontes d'Alcántara, d'orixe romanu, na ciudá de Toledo y na población cacereña del mesmu nome.
Mientres la Reconquista, el ríu xugó un papel trascendental, al marcar una de les referencies xeográfiques de les que se sirvíen los reinos cristianos na so meyora sobre al-Ándalus. La conquista de Toledo en 1085 dexó a la Corona de Castiella adelantrar la so frontera y prosiguir cola so espansión meridional.[42]
Nel sieglu XV, el ríu empezó a desempeñar una función recreativa pa la monarquía española. La construcción d'una residencia real en Aranjuez, a instancies de los Reis Católicos, convirtió al Tajo nun destín frecuentáu por reis y cortesanos.
Felipe II alzó sobre'l primitivu edificiu un palaciu y, nel sieglu XVIII, llevantáronse los famosos Xardinos d'Aranjuez, alredor de los cualos estendiéronse distintes canales artificiales, arrampuñaos al so caudal. El ríu yera un llugar de paséu y esparcimientu, como dan cuenta les falúas reales (embarcaciones de recréu), que na actualidá caltener na Casa de Marinos del conceyu madrilanu.[43]
A finales del sieglu XVI, Felipe II ordenó la realización de distintos proyeutos pa faer navegable'l Tajo.[44] Los planes abandonáronse, daes les dificultaes d'execución, magar la idea volvió surdir nel sieglu XVIII, en plena Ilustración, pero nuevamente tou quedó sobre'l papel.[45]
El Tajo tamién foi una tema recurrente na pintura y lliteratura. El Greco (1541-1614) afiguró'l so cursu en distintos llenzos sobre'l paisaxe de Toledo y el poeta renacentista Garcilaso de la Vega (1501 o 1503–1536) dedicó-y dalgunos de los sos poemes.[46] Ye'l casu del siguiente fragmentu:
Cerca del Tajo, en soledá amena, / de verdes sauces hai una espesura, / toa de hedra revistida y llena, / que pol tueru va hasta l'altor / y asina la texe enriba y encadena, / que'l sol nun topa pasu a la verdura; / l'agua baña'l prau con soníu, / allegrando la yerba y l'oyíu.
José Luis Sampedro ambienta la so novela El ríu que nos lleva nun tramu del ríu.
Los cerca de 100 km del cañón del Alto Tajo al so pasu pol parque natural del mesmu nome ufierten una de les meyores opciones pa la práutica del piragüismu n'agües braves nel centru peninsular. Destacando los tramos próximos a Peralejos de las Truchas y la ponte de San Pedro, con seiciones tan conocíes como'l "Saltu del Aguarón" o'l "Infranquiable". Delles empreses d'aventura ufierten esta actividá na redoma de Poveda de la Sierra y Ocentejo. Na modalidá d'agües seles el piragüismu puede practicase nos banzaos de Entrepeñas y Bolarque. Un descensu clásicu nesta modalidá tien llugar tolos años ente Morillejo y Trillo. La fola estacionaria que se forma nel aforu de Almoguera ye visitada polos prauticantes d'estilu llibre.[47] Tamién esisten importantes clubes de piragüismu n'agües seles n'Aranjuez y Talavera de la Reina. Apocayá celebráronse pruebes de calter nacional en Las Herencias, cerca yá de la llende con Estremadura.
| Tramu | Ramal | Nome afluente | Nacencia | Desaguada | Llargor (km) | Cuenca (km²) | Caudal (m³/s) | Provincia(s) / Distritu (s) por que flúi | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Guadalaxara | - | D | Ríu del Focete Secu | Sierra del Tremedal | Tajo | 24,79 | Teruel y Guadalaxara | ||||||
| - | D | Río Gallu | Sierra del Tremedal | Tajo | 89,99 | Teruel y Guadalaxara | |||||||
| - | D | Ríu Cifuentes | Cifuentes | Tajo | 7 | Guadalaxara | |||||||
| I | - | Ríu Guadiela | Serranía de Cuenca | Tajo | 115 | Cuenca y Guadalaxara | |||||||
| - | - | - | Ríu Escabas | Río Guadiela | 60 | 706 | Cuenca | ||||||
| Madrid | - | D | Ríu Jarama | Peña Cebollera, sierra d'Ayllón | Tajo | 190 | 11 596,81 | 32,10 | Guadalaxara y Madrid | ||||
| - | - | - | Ríu Tajuña | Río Jarama | 254,1 | 2607,93 | 1,87 | Guadalaxara y Madrid | |||||
| - | - | - | Ríu Ungría | Río Tajuña | 32 | Guadalaxara | |||||||
| - | - | - | Ríu Manzanares | Río Jarama | 92 | 15 | Madrid | ||||||
| - | - | - | Ríu Henares | Sierra Ministra | Río Jarama | 158,27 | 4144 | Madrid y Guadalaxara | |||||
| - | - | - | Ríu Torote | Río Henares | 43,85 | Guadalaxara y Madrid | |||||||
| - | - | - | Ríu Badiel | Río Henares | 35,7 | Guadalaxara | |||||||
| - | - | - | Ríu Suerbe | Río Henares | 72,14 | Guadalaxara | |||||||
| - | - | - | Ríu Bornova | Sierra d'Altu Rei | Río Henares | 47 | Guadalaxara | ||||||
| - | - | - | Ríu Cañamares | Río Henares | 45 | 338 | 0,82 | Guadalaxara | |||||
| - | - | - | Ríu Duce | Río Henares | 35,96 | Guadalaxara | |||||||
| - | - | - | Ríu Saláu | Río Henares | 44 | 485 | 0,7 | Guadalaxara | |||||
| - | - | - | Ríu Guadalix | Sierra de la Morcuera | Río Jarama | 33 | 1 | Madrid | |||||
| - | - | - | Ríu Lozoya | Sierra de Guadarrama | Río Jarama | 91 | 1265 | 9,94 | Guadalaxara y Madrid | ||||
| Madrid/ Toledo | I | - | Ríu Algodor | Montes de Toledo | Tajo | 102 | 1250 | Toledo y Madrid | |||||
| Toledo | - | D | Ríu Guadarrama | Siete Pico, sierra de Guadarrama | Tajo | 131,8 | 1708 | Madrid y Toledo | |||||
| - | - | - | Ríu Aulencia | Monte Abantos, sierra de Guadarrama | Río Guadarrama | 101,41 | Madrid | ||||||
| - | D | Ríu Alberche | Sierra de Gredos | Tajo | 177 | 4108 | 14,7 | Ávila, Madrid y Toledo | |||||
| - | - | - | Ríu Cofio | Río Alberche | 56 | 0,90 | Ávila y Madrid | ||||||
| - | - | - | Río Perales[22] | Río Alberche | 35 | 132 | Madrid | ||||||
| Cáceres | I | - | Ríu Ibor | Sierra de Guadalupe | Tajo | 60 | Cáceres | ||||||
| - | D | Ríu Tiétar | Sierra de Gredos | Tajo | 150 | 4459 | Ávila, Toledo y Cáceres | ||||||
| - | - | - | Ríu Guadyerbas | Sierra de San Vicente | Río Tiétar | Toledo | |||||||
| I | - | Ríu Almonte | Sierra de Guadalupe | Tajo | 97 | 3070 | Cáceres | ||||||
| - | D | Ríu Alagón | Sierra de Ferreros | Tajo | 205 | Salamanca y Cáceres | |||||||
| - | - | - | Ríu Arrago | Río Alagón | |||||||||
| - | - | - | Ríu Ambroz | Sierra de Tres la Sierra | Río Alagón | 42 | Cáceres | ||||||
| - | - | - | Ríu Jerte | Sierra de Candelario | Río Alagón | 70 | Cáceres | ||||||
| Cáceres/Portugal | - | D | Ríu Erjas | Sierra de Gata | Tajo | Cáceres / Castelo Branco | |||||||
| Cáceres | I | - | Ríu Salor | Sierra de Montánchez | Tajo | 120 | Cáceres | ||||||
| Portugal | - | D | Ríu Pônsul | Tajo | 82 | 1496 | Castelo Branco | ||||||
| Cáceres/Portugal | I | - | Ríu Sever | Tajo | 326 | Cáceres / Distritu de Portalegre | |||||||
| Portugal | - | D | Ribeira de Nisa | Tajo | Portalegre | ||||||||
| - | D | Ríu Zézere | Sierra de la Estrella | Tajo | 242 | 5043 | Guarda, Portalegre y Santarém | ||||||
| - | - | - | Ríu Nabão | Río Zézere | 66 | Santarém | |||||||
| - | - | - | Ríu Cabril | Río Zézere | |||||||||
| - | - | - | Ribeira da Isna | Serra do Cabeço da Rainha | Río Zézere | 45,5 | Castelo Branco y Santarém | ||||||
| - | D | Ríu Alviela | Tajo | 51,16 | Santarém | ||||||||
| - | D | Ríu Ocreza | Serra da Gardunha | Tajo | 64,207 | 1422,2 | Portalegre y Santarém | ||||||
| - | D | Ríu Maior | Serra dos Candeeiros | Tajo | 70 | Santarém y Lisboa | |||||||
| I | - | Ríu Sorraia | Tajo | 155 | 7730 | Santarém | |||||||
| - | - | - | Ríu Almansor | Río Sorraia | 97,535 | 1081 | Évora y Santarém | ||||||
| - | - | - | Ribeira do Divor | Río Sorraia | 60 | 1081 | Évora y Santarém | ||||||
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
