Les especies d'aves con nome común en llingua asturiana márquense como NOA. En casu contrariu, conséñase'l nome científicu.
L'águila prieta[3] (Aquila chrysaetos), (del llatín: aquila, "águila" y del griegu: χρυσός, "doráu" y ἀετός, "águila" ) ye una especie d'ave accipitriforme de la familia Accipitridae.[2] Ye una de les aves de presa más conocíes y llargamente distribuyíes de la Tierra.
El so área de distribución toma gran parte d'América del Norte, Eurasia y el norte d'África. Caltién poblaciones sedentaries inclusive en delles islles como Gran Bretaña, les del Mediterraneu, Xapón y Vancouver, famosa por ser el símbolu nacional de Méxicu, figurando inclusive nel Escudu Nacional d'esi país. Sicasí, la so población n'Europa central viose bien amenorgada nos últimos años por culpa de l'actividá humana y escastóse en munchos llugares onde enantes yera abondosu.
Aquila chrysaetos águila prieta  | ||
|---|---|---|
_by_Jarkko_Järvinen.jpg) | ||
| Estáu de caltenimientu | ||
 Esmolición menor (IUCN)[1] | ||
| Clasificación científica | ||
| Reinu: | Animalia | |
| Filu: | Chordata | |
| Clas: | Aves | |
| Orde: | Accipitriformes[2] | |
| Familia: | Accipitridae | |
| Subfamilia: | Buteoninae | |
| Xéneru: | Aquila | |
| Especie: |
Aquila chrysaetos Linnaeus, 1758 | |
| Distribución | ||
 | ||
 Braniza Ivernada Residente | ||
| Consultes | ||
| [editar datos en Wikidata] | ||
Hábitat
Na actualidá, Europa Occidental namái alluga poblaciones estables n'Escocia, Noruega, los Alpes, Italia y la Península Ibérica, anque en 2001 lliberáronse 35 exemplares n'Irlanda (onde la especie escastó a empiezos del sieglu XX). N'América del Norte reparóse tamién un cayente de la especie, anque muncho menos acusáu que n'Europa, y nel restu de la so distribución permanez estable. L'águila prieta ye una de les aves más usaes en cetrería, especialmente n'Asia Central, onde la usen inclusive pa cazar antílopes.[ensin referencies]
Por cuenta de la so gran capacidá d'adaptación al mediu, alimentándose de carroña en casu necesariu (nun ye difícil reparala en vertideros n'iviernos duros), l'águila prieta consiguió caltener una población saludable, lo que la so pariente próxima, l'águila la devesa, bien dependiente del coneyu, nun consiguió na península ibérica. N'España ye una ave ensin amenaciar, con una población envalorada en más de 1500 pareyes. N'Estremadura nidifiquen unes 125-150 pareyes.[ensin referencies]
Descripción
Al igual que na mayoría de les aves de presa, les femes son mayores que los machos, pudiendo llegar al metru de llargor dende'l picu a lo cabero y los 2,3 metros d'envergadura alar, y un pesu d'ente 4 y 6,75 kg, ente que'l machu, d'un tamañu menor, algama ente 1,8 y 2 metros d'envergadura alar y un pesu d'ente 2,9 y 4,5 kg.[ensin referencies]
El plumaxe ye castañu escuru, tornándose doráu en tiesta y pescuezu y blancu nos costazos y l'estremu de la cola. Nos individuos nuevos, el blancu abonda más na cola que'l pardu, rellación que s'invierte cola edá. Esta especie inclúyese dientro de les llamaes águiles calzaes, una y bones les pates tán cubiertes de plumaxe en llugar de tener una cubierta escamosa como n'otres águiles.
Alimentación
L'águila prieta caza dende l'aire, y pa consiguilo ta fornida coles armes típiques de la so familia: fuertes pates terminaes en garres bien desenvueltes, picu ganchudu, gran fuercia y velocidá y una potente vista capaz d'alcontrar la presa a cientos de metros de distancia. Les preses a les que puede dar muerte son de tolos tamaños y formes: mures, coneyos, llebres, marmotes, foínos, culiebres, ya inclusive críes ya individuos vieyos o enfermos de cabres selvaxes, venaos, xabalinos y robezos y aves voladores y terrestres. Nos Alpes inclusive circulen histories sobre antiguos ataques d'águiles esceicionalmente grandes escontra neños.[ensin referencies]
Reproducción
Les águiles prietes son monógames (suélense empareyar pa tola vida). Constrúin dellos niales nel so territoriu, qu'alternen cada añu, d'estructura bien cenciella. La base de los niales constrúise con trés grueses cañes sobre les que s'acondiciona'l nial, puramente dichu, de palos y cañes menos grueses. Según les zones, añeren n'árboles altos o bien en roques serrapatoses y cantiles. Cada nueva temporada de cría amiesta nuevos pisos de cañes al nial, polo que nun ye raru qu'algame'l metru y mediu d'altor y dos de diámetru tres dellos años d'usu.[ensin referencies]
La dómina de reproducción varia d'una zona a otra ente xineru y marzu, y pue desenvolvese na mesma zona au habiten les águiles mientres el restu del añu o n'otra a la que la pareya emigra espresamente pa reproducise. Tres l'apareyamientu la fema pon unu o dos güevos que guara mientres 45 díes hasta que salen los pitucos recubiertos por completu de plumón blancu. Nos casos en qu'hai dos pollos nel nial, namái unu, el que ruempe'l güevu primeru, llega a facer el so primer vuelu escontra los 50 díes de vida. L'hermanu más nuevu y feble muerre enantes, desoyíu polos sos padres o direutamente espulsáu pol más fuerte.[ensin referencies]
Los mozos son alimentaos polos sos padres nel nial hasta que s'independicen. Puen recibir el mesmu alimentu qu'inxeren los adultos, magar que con frecuencia los padres cacen más aves pa los sos fíos que mamíferos. Esto débese dablemente a que los páxaros son dixeríos meyor polos pequeños.[ensin referencies]
Subespecies
Según les clasificaciones, estrémense 6 subespecies d'águila prieta, que difieren en ciertos aspeutos del so aspeutu o comportamientu (como por casu, el so calter migratoriu o sedentariu):[2]
- Aquila chrysaetos homeyeri: península ibérica y norte d'África.
- Aquila chrysaetos chrysaetos: restu d'Europa y Rusia hasta Siberia.
- Aquila chrysaetos daphanea: Asia central, au se-y conoz como Berkut.
- Aquila chrysaetos japonica: Corea y Xapón.
- Aquila chrysaetos kamtschatica: Siberia oriental, englobada dacuando na subespecie A. c. chrysaetos.
- Aquila chrysaetos canadensis: América del Norte hasta la península de Baxa California y el desiertu de Sonora.
- Aquila chrysaetos simurgh: Subespecie estinta de gran tamañu qu'habitó mientres el Pleistocenu y l'Holocenu inicial na islla de Creta.[4] Simurgh ye unu de los nomes del Roc, una ave mitolóxica tan grande que podía llevar un elefante al so nial pa taramiellalu. Puesto que na mesma islla y na mesma dómina esistía una especie d'elefante diminutu, ye probable que la observación d'esta ave cazando críes o moces del proboscidiu na antigüedá aniciara'l mitu.
Simboloxía
Na Antigüedá, l'águila prieta yera'l símbolu del valor y el poder por cuenta de la so fuercia, tamañu y inaccesibilidá de los sos niales. Na mitoloxía griega y romana convirtióse llueu n'unu de los símbolos de Zeus/Xúpiter, el rei de los dioses, y sustituyó rápido al frangüesu como tiesta y garres del tarrecible grifu. Na Antigua Roma pasó de ser un símbolu relixosu a unu militar y políticu, como emblema del Imperiu. Cada vez qu'una lexón romana se ponía en marcha, un soldáu en concretu, l'aquilifero, colaba al frente portando l'estandarte coronáu coles sigles SPQR y l'águila prieta.
De Roma l'águila pasó como símbolu a Bizanciu, au convirtióse en bicéfala. Una de les tiestes representaba'l vieyu imperiu cayíu de Roma, y la otra al nuevu imperiu de Constantinopla. Cuando Carlomagno restauró l'Imperiu d'Occidente o Sacru Imperiu Romanu Xermánicu, ésti tamién adoptó como símbolu l'águila prieta bicéfala, anque na Edá Moderna los Habsburgu prefirieron sustituyila pola águila imperial. Mientres la Edá Media y Moderna, munches cases nobiliaries adoptaron tamién l'águila prieta como emblema, munches vegaes flanqueando l'escudu d'armes de la familia. Anguaño, Alemaña volvió acoyer a l'águila prieta nel so escudu en llugar de l'águila imperial.
A la cayida de Constantinopla en 1453, delles cases reales d'Europa oriental adoptaron l'águila prieta bizantina como emblema, col fin de consagrase como los herederos del acabante cayer Imperiu romanu d'Oriente. Por esta razón, l'águila bizantina foi tamién l'emblema del Imperiu rusu, ya inclusive anguaño apaez nel centru de la bandera d'Albania.
L'águila monocéfala tornó a usase como emblema por Napoleón mientres l'efímeru Primer Imperiu Francés. Enantes d'eso, la idea foi copiada tamién polos padres de la independencia d'Estaos Xuníos, magar que col envís de faer ver la llegada d'un nuevu Imperiu Americanu . L'águila prieta sustituyóse pol Pigargu americanu, endémicu d'América del Norte.
L'águila de la bandera de Méxicu, sicasí, nun tien nada que ver coles insinies imperiales europees, sinón que ye heriede de la lleenda sobre la fundación de Tenochtitlan en 1325. Ciudá y capital de los mexicas, y por ello nun apaez en pose heráldica sinón taramiando una culiebra. Ye'l símbolu nacional de Méxicu, polo que se-y representa nel escudu y la bandera de dichu país. D'alcuerdu a la lleenda del imperiu azteca, el llugar au atoparen a una águila prieta sobre un nopal y taramiando a una culiebra, construyiríase la capital del Imperiu Azteca: Tenochtitlán, güei l'actual Ciudá de Méxicu.
Na Ilesia Católica, l'águila prieta ye'l símbolu del apóstol más nuevu, San Xuan. Cuando'l papa Alexandru VI concedió'l títulu de Reis Católicos a los monarques d'España en 1496, tamién los autorizó a añader al so escudu l'águila de San Xuan. L'ave permaneció nel escudu español mientres distintos periodos de la historia d'España, el postrer periodu foi mientres el Franquismu. La Llei Orgánica 33 de 1981 suprimió l'águila prieta del escudu nacional.
A lo último, en dalgunos países islámicos como Exiptu ya Iraq acostumóse a incluyir la denomada águila de Saladino, emblema usáu pol sultán Saladín mientres la dómina de les Cruzaes. El símbolu suel tar acomuñáu al movimientu panarabista, yá qu'al igual qu'ésti nagua, Saladino retornó Xerusalén a manes de los musulmanes y unificó Oriente Próximu nun solu estáu sol so mandu.
Referencies
Enllaces esternos
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
