Madridejos
conceyu de la provincia de Cuenca (España) From Wikipedia, the free encyclopedia
Madridejos ye un conceyu español de la provincia de Toledo, na comunidá autónoma de Castiella-La Mancha.
 Madridejos | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| |||
| Alministración | |||
| País |  España | ||
| Autonomía |  Castiella-La Mancha | ||
| Provincia |  provincia de Toledo | ||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||
Alcalde de Madridejos (es)  | José Antonio Contreras Nieves | ||
| Nome oficial | Madridejos (es)[1] | ||
| Códigu postal |
45710 | ||
| Xeografía | |||
| Coordenaes | 39°27′57″N 3°31′47″W | ||
  Madridejos Madridejos (España)  | |||
| Superficie | 262 km² | ||
| Altitú | 697 m | ||
| Llenda con | Villacañas, Villafranca de los Caballeros, Camuñas, Herencia, Villarrubia de los Ojos, Consuegra, Turleque y Tembleque | ||
| Demografía | |||
| Población |
10 169 hab. (2023) - 5228 homes (2019) - 5225 muyeres (2019) | ||
| Porcentaxe | 0% de provincia de Toledo | ||
| Densidá | 38,81 hab/km² | ||
| Más información | |||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||
| Llocalidaes hermaniaes | Nérac | ||
| madridejos.es | |||
 | |||
.svg)
El términu "Madridejos" vien dau por distintes versiones según acéptese'l raigañu romana o árabe. Del árabe, derivar de maŷrit, al igual que Madrid, que significa 'fontes', 'regueros'. Na versión romana ye posible que se derive de los coleutivos llatinos *MATRICETV o *MATRETV nos que se repararía l'elementu MATRIZE, 'matriz' o MATRE, 'madre' col significáu de 'calce d'un ríu'. Según esto Madridejos vendría significar 'llugar abondosu de calces de ríu'.[2] Morala escueye'l raigañu MATRICE pa esplicar los numberosos topónimos Madriz qu'esisten na zona de Llión.[3] De la mesma, Oliver Asín toma'l mesmu raigañu nuna forma diminutiva plural pa la etimoloxía de Madridejos, magar influyida pola supuesta antigua variante Madricejos de Madrid.[4]
Nuna moneda del sieglu III atopada nel términu municipal apaez la pallabra MATRE siguida d'otres lletres ilegibles, nel envés apaez una figura con tocáu femenín que correspuende a una matrona, posiblemente dueña d'una importante villa y con poder d'acuñamientu monetariu, yá que son munches les villes y ciudaes que teníen esti privilexu d'acuñar monedes. Paez ser que'l raigañu llatín afaise más al estudiu toponímicu y que más tarde ésta se arabizó col diminutivu MAGERIT.
El conceyu asítiase «na carretera xeneral d'Andalucía que crucia les llanures de la Mancha»[5] nel centru de la comunidá autónoma de Castiella-La Mancha y al sureste de la provincia de Toledo, de que la so capital falta 70 km pola autovía de los Viñeos; y 117 km de Madrid pola autovía del Sur.
Llenda al norte colos términos municipales de Turleque y Tembleque; al este colos de Villafranca de los Caballeros y Camuñas; al sur, con Villarrubia de los Ojos y Puerto Lápice; y al oeste, con Consuegra; formando parte de la contorna natural de La Mancha.
El términu municipal ye de perímetru irregular, siendo la so estensión de 26.213 hectárees. Esta población presenta un relieve llanu tan solo alteriáu poles estribaciones de los Montes de Toledo -Sierra de Valdehierro- y los cuetos y montes aisllaos como los de Carbonera (714 m), Larga (764 m), Juego de los Bolos (717 m), Cabalgador (933 m), Moral (699 m) o Basto (1.134 m), ente otros. La llinia pola unión de los vértices xeodésicos llamaos "Xuegu de los Bolos" y "Carbonera" d'un llargor de 14.662 metros, foi la primera pa la midida de l'altitú d'España y Norte d'África, creada en 1853. Crucia la población el ríu Amarguillo d'oeste a este, habiendo a los sos llaos fértiles vegues. El suelu de Madridejos ye de naturaleza magrizu y arenosu.
Polo xeneral predominen branos llargos y rigorosos. Les temperatures mínimes suélense dar en xineru, siguiendo les d'avientu, febreru y payares; les máximes absolutes na segunda quincena de xunetu y mientres el mes d'agostu. Carauterízase pol secañu de l'atmósfera mientres dos tercios del añu, rexistrándose la mayor mugor relativo ente los meses de payares a febreru, siendo mínima como na mayor parte de La Mancha. El mes de más agües suel ser abril, cola lóxica reserva.
D'alcuerdu a los datos de la tabla de siguío y a los criterios de la clasificación climática de Köppen modificada[6] Madridejos tien un clima semiárido de tipu BSk (estepa fría).[7]
 Parámetros climáticos permediu de Madridejos nel periodu 1961-1996  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mes | Xin | Feb | Mar | Abr | May | Xun | Xnt | Ago | Set | Och | Pay | Avi | añal |
| Temperatura media (°C) | 5.3 | 6.8 | 9.6 | 12.1 | 16.3 | 22.2 | 26.3 | 25.8 | 21.5 | 15.1 | 9.2 | 5.8 | 14.7 |
| Fonte: Ministeriu d'Agricultura, Alimentación y Mediu Ambiente. Datos de precipitación pal periodu 1961-1996 y de temperatura pal periodu 1966-1996 en Madridejos[8] | |||||||||||||
Les Sierres de Valdehierro atopar a unos 15 km de la ciudá de Madridejos y llégase a ella pela carretera de les Sierres. Los madridejenses y los habitantes de la contorna axúntense ellí'l 1 de mayu cuando son les Fiestes de Valdehierro, declaraes d'interés cultural y d'ociu.
Estes sierres tienen una gran diversidá ecolóxica, nella hai romeru, lavanda, xazmín, pinu, etc. A unos minutos de La escampada de les sierres atopen los regueros, pequeñes cascaes y tamién manantiales como'l de la Fuente del Umbrión.
Nes Sierres de Valdehierro atópase l'Aula de la Naturaleza onde se faen actividaes lúdiques y onde hai un albergue pa los visitantes. Tamién s'atopa equí la Ermita de Valdehierro na zona de La Escampada.
Oríxenes
De los oríxenes d'esta villa, queden restos nes paraxes de Tírez, El Calaminar, Les Esperillas, con muestres del pobláu y necrópolis de l'antigua Carpetania.
De la dómina romana apaecieron restos de cerámica, molinos de trigu manuales, fustes de columnes, cercos, nos Villares de la Ventilla, Valdezarza, pero'l llugar más estensu foi'l Villar del Tobosillo, pol cual pasaba'l Camín Real d'Andalucía, nesti postreru apaecieron va unos años una serie d'ánfores en perfectu estáu de caltenimientu.
Na dómina goda, paez qu'esistíen sencielles edificaciones tremaes pola Vega y el Prau, toes estes tierres pertenecieron al Conde don Julián, gobernador de Ceuta. La so fía, la Caba, fuera violada por Don Rodrigo, y don Julián apurriría ayuda loxística al exércitu musulmán. Sí ye más probable la collaboración de Julián con Táriq ibn Ziyad, xeneral bereber p'apurri-y la información necesaria sobre la situación política na Península y ufierta-y medios en cuenta de nun ser primíu militarmente; acusáu de traición y darréu degolláu nestos llugares, cuntándose como tradición que la cabeza d'ésti foi espuesta nel cuetu, dende entós conocíu por "Cabeza del Conde".[necesita referencies]
Edá Media
Dempués de la conquista musulmana de la península ibérica, formóse un pobláu habitáu por musulmanes, destruyíu y reedificado en delles ocasiones. Ye nesti periodu cuando apaez l'embrión de l'actual población onde xentes procedentes de Consuegra constrúin diverses alquerías y onde, darréu, edificóse la Ermita de Santiago, escontra'l llamáu Cuetu Santu. La población dedicábase, fundamentalmente, a l'agricultura, sobremanera na vega del ríu.
Nel añu 1097, tres la conquista de Toledo por Alfonsu VI de Llión y Castiella, nel tiempu de les lluches contra los almorávides, l'infante don Sancho, fíu d'Alfonsu VI, sale al alcuentru d'un grupu d'ellos en Consuegra, siendo derrotáu. Foi treslladáu a Madridejos y n'agradecimientu a la hospitalidá recibida, donó a la ilesia de Santa María, qu'empezaba a construyise, una campana de plata so l'advocación de San Juan Nepomuceno, que foi destruyida en 1936.
Nel añu 1150 llevar a cabu la donación per parte d'Alfonsu VII del Castiellu de Consuegra, con tol so territoriu, al so servidor Rodrigo Rodríguez y el 8 d'agostu de 1183, en Palencia, el rei Alfonsu VIII de Castiella y reinar Doña Leonor donen esti castiellu y el so territoriu, recuperáu definitivamente, a la Orde del Hospital de San Xuan de Xerusalén. Cuando la llinia fronteriza muévese más al Sur, dempués de la conquista de Calatrava, la Orde de San Juan empieza la repoblación d'esta zona con xentes ástur-lleoneses, dándose la Carta Puebla y el Fueru de Consuegra a tolos llugares nuevos y a los yá esistentes. [ensin referencies]
D'esta miente, el 1 de xineru de 1238 naz l'actual pobláu, siendo hasta entós unu de los 14 poblaos que dependíen de Consuegra, otorgándose pola Orde la Carta-Puebla partiendo les tierres ente 50 colonos o pobladores Ástur-Lleoneses, en gratitud, fixeron el votu de comer trigu cocíu (grañones) tolos díes 1 de xineru, en memoria de la comida del día del repartimientu. Trenta años dempués yá funcionaba'l so Conceyu, intensificando la repoblación nos años siguientes. Sobre l'añu 1300 constrúyese la Parroquia de Santa María, d'estilu románicu, reinando'l rei Fernandu III. Al pie de la talaya edifícase la Casa del Conceyu, el Pósito, la Cárcel y la Casa de la Tercia, amás d'un Hospital, y la población cerrar con una cerca de muralla que duraría hasta que Carlos I mandar derruir con motivu que los nuesos antepasaos tuvieron implicaos na Guerra de les Comunidaes. Mientres el reináu de los Reis Católicos, el conceyu por cuenta del so poderíu económicu, empieza a realizar los trámites pa consiguir la independencia xurisdiccional con respectu al Prioratu de la Orde de San Juan, un gran pleitu retrasáu porque la vecina ciudá aguantábase, acabó'l 6 de xineru de 1557.
Sieglu XVI
En 1521, frutu de la crecedera del pueblu que cunta yá con unos 500 vecinos, empezar a edificar una nueva Parroquia a la que-y pondríen el nome d'El Salvador, terminada en 1575, estremando'l pueblu relixosamente en dos barrios, que van marcar la trama urbanística que tien anguaño'l pueblu, cuntando yá la población 1.600 vecinos pecheros y 63 vecinos fidalgos. Mientres el reináu de Carlos I d'España y V d'Alemaña, en 1545, concédese-y a Madridejos en premiu a l'aportación que tuvo'l pueblu nes campañes béliques del Emperador, el títulu de Villa, quedando desafiada de la sumisión que tenía al respective de Consuegra, llevantándose, por ello'l Rollu Xurisdiccional o Picota, d'estilu platerescu, mui cerca d'onde taba emplazada la ilesia de Santa María.
El 6 de febreru de 1556, según acta del conceyu, presidíu por Diego Vázquez de Neyra y Alonso Rodríguez de Cervantes, mándase cerrar la plaza pública con corredores de madera, por que sirvan pa ver la fiesta de los toros, amás constrúyese una muria al mediudía pa evitar los esfarrapamientos de tierra que sufría la plaza cuando llovía.
En tiempos de los Reis Católicos intentóse adquirir el títulu de "Bien Lleal Villa", pero nun va ser hasta'l 6 de xineru de 1557, en Valladolid, cuando en cuenta de 154.000 reales como contribución del pueblu a los gastos de la Corona, el rei Felipe II concede a Madridejos dichu títulu. La acreditación consta na Real Executoria de Villazgo, escrita en pergamín. Tómase entós por escudu'l que llegó hasta güei: abrazáu por una cruz de San Juan, consta d'un moral en fondu azul y una talaya en campu encarnao, lleéndose nel círculu la inscripción "Prima ab origine nostra", por ser la primer villa que se desafió de Consuegra. Tou esto consiguióse dempués d'interminables pleitos cola Orde y col Conceyu de Consuegra, una y bones la concesión del títulu de Villa reportaba beneficios. El 12 de mayu d'esi mesmu añu llevantó'l Rollu Xurisdiccional.
En 1575, Felipe II ordena faer una rellación históricu-xeográfica-estadística de los pueblos d'España y, según consta nel Tomu III, folios 34-37, guardáu na Biblioteca d'El Escorial, faise una descripción de la villa por don Pedro García de Juan Pérez y don Pedro Sánchez: denominación, allugamientu, dependencia del Prior de San Juan y Chancillería de Granada, clima, paraxes, vexetación, actividaes económiques, vecinos, ilesies, ermites, fiestes, hospitales, cofraderíes, etc.
Ente 1565 y 1577 denunciar nel términu de Madridejos, nes paraxes del Silillo y La Perdiguera, una serie de mines de plomu que fueron esplotaes mientres llargu tiempu. Pueden apreciase anguaño numberosos restos mineros, escombreres esvalixaes y pozos cegaos que evidencian la minería de plomu na zona. Sicasí namái son reseñables dos explotación, abandonaes, de les que pueden llograse muestres minerales: la mina conocida como “La Perdiguera” por topase na paraxa del mesmu nome y la mina llamada llocalmente “del polvorín” o “mina del Caballu”. La primera ye una curtia a cielu abiertu qu'esploto un filón de Baritina y Galena, y na qu'entá ye posible topar abondoses muestres d'estos minerales. La mina “del polvorín”, llamada asina na zona porque allugó un polvorín mientres la Guerra Civil, ye accesible por un planu inclináu asitiáu a escasa distancia de la curtia de La Perdiguera. Les galeríes percuerren un filón de baritina y galena, sulfuru que forma cristales toscos incluyíos na ganga, siendo bien abondoses los secundarios de Plomu nos contactos de la galena cola matriz.
En 1596 Frai Melchor de Prego Cano, a quien s'atribúi llargos episodios de Santidá, funda'l Conventu de Predicadores al sur de la Plaza del Conceyu actual. Años más tarde, en 1612 fúndase'l conventu de los Padres Franciscanos por suscripción de tolos vecinos, contribuyendo sobremanera María Cervantes Gallego, Juan de Mayorga y María Pérez d'Abá, terminándose en 1619. En 1654, el capitán Francisco Gallego y María Asunción Vázquez de Neyra fundan el conventu de les relixoses Clarises Franciscanes. Nes contornes de la población constrúyese tamién la ermita del Santísimu Cristu del Prau, a cuenta de los pastores. Esto ye, mientres el sieglu XVII llevanten los meyores edificios civiles y relixosos, allíniense y atolden les cais. El día 6 de febreru de 1656, según acta del Conceyu, mándase cerrar la plaza pública con corredores por que sirvan pa ver la fiesta de los toros, lo que ye na actualidá la zona del Colexu Garcilaso de la Vega na plaza de don Jesús Requejo.
Sieglu XVIII
Escontra 1705, Felipe V, con motivu del agradecimientu a la población pola fidelidá emprestada na Guerra de Socesión, l'otorga'l títulu de Fiel. Ye tamién nel sieglu XVIII cuando la población llegó a cuntar cola mayor feria de ganáu de la contorna, según consta nel llibru de la Real Facienda de la Feria de Madridejos de 13 de setiembre de 1796. Los impuestos que gravaban la circulación y venta de mercancíes taben rellacionaos coles feries y los mercaos y yeren les principales fontes d'ingresos del mercáu. L'Alcabala, Cientos y Millones, representaben los principales tributos pa la Facienda Real naquelles villes que nun gociaben de exención, o onde nun taben ayenaes a favor de particulares. El primer ingresu que xeneraben pa la Facienda Real derivaba de la so concesión, una y bones los documentos en que s'autorizaben les celebraciones diben escritos en papel oficial. Pagábase'l papel selláu con un costu d'unos 50 Real de vellón reales de vellón. La concesión de la gracia d'establecer una feria o mercáu solía suponer amás la entrega d'una cantidá alcordada a la Real Facienda, en conceutu de media annata. Esti tributu foi creáu por Felipe IV en 1631 por que contribuyeren “tolos oficios, gracies, mercés, honores y otres coses”. En principiu, tuvo destináu a gravar la concesión o socesión en títulos y oficios de nomamientu regio, xunto a les llicencies o exámenes que dexaben l'exerciciu d'una actividá. Fueron repitíes les alusiones d'esti pagu por quince años –conocíos por quindenios– pola facultá de celebrar feria en distintes llocalidaes castellanes dende 1760. Madridejos suxetar al pagu de los quindenio en 1796.
El 21 de marzu de 1796 pasó por estos llugares Carlos IV, la so esposa y el denomináu “Príncipe de la Paz”, pernoctando nel palaciu de don José Pando y doña Francisca Gallego, Casa Grande. Los ciudadanos gasayáron-yos con toa serie d'espectáculos. Dempués del eventu, el monarca concedió que se realizaren dos corríes de toros para cola so recaldación, iguar los caminos que s'estropiaren pol pasu de la Corte.
Mientres la Guerra de la Independencia, el pueblu tuvo ocupáu por un reximientu francés, al mandu del xeneral Ligiér-Belair, les tropes franceses despidir d'él amburando la plaza. El desastre foi total porque los corredores yeren práuticamente de madera y los edificios que lu arrodiaben teníen les sos artesonados del mesmu material. Sume'l Conceyu, de la Parroquia de Santa María namái queda la Torre; l'Hospital y les carniceríes queden amenorgaes a restos. Tres estos fechos xunen dellos vecinos a la guerrilla xunto con xentes de Camuñas y otros pueblos de la zona.
Sieglu XIX
Entraos na centuria del 1800, la villa va vese envolubrada en toles vicisitúes a les que se vio sometida la nación. Asina la población va estremar ente lliberales y conservadores, inclusive carlistes. Establecióse un cuerpu d'exércitu, con un comandante a la cabeza, dependiendo del xefe políticu d'Alcázar de San Juan.
L'añu 1855 foi terrorífico pola epidemia de cólera qu'atacó a la población, provocando revueltes. A mediaos del XIX créase'l partíu xudicial siendo cabeza d'él Madridejos. Ye nestos años cola Desamortización cuando se tresllada'l conceyu y plaza pública a la cortil y edificiu del desamortizado conventu de los dominicos de San Xacintu.
En 1877 una sociedá creada por siete persones edifica la Plaza de toros de Madridejos.
A mediaos del sieglu XIX tenía 1.100 cases y el presupuestu municipal xubía a 37.317 reales de los cualos 4.400 yeren pa pagar al secretariu.[5]
Sieglos XX y XXI
En 1900 llega la lluz, 21 años dempués de que Edison inventara la llámpara incandescente, construyéndose una "fábrica" na cai Romero, llamada "Popular Llétrica", y que les sos calderes de vapor movíen los dinamos coles que surtía d'eletricidá la población. El suministru d'agua procurar dende los manantiales naturales qu'esistíen nel Cabalgador, hasta la fonte del Paséu del Cristu, y de dellos pozos de la redoma del Regatucu y Regueru de Valdespino. El problema de l'agua potable pa la población solucionóse sobre l'añu 1928, siendo alcalde Maximino García, y l'inxenieru Manuel Álvarez-Ugena Sánchez-Tembleque fixo un proyeutu de captación nes Terradas y la conducción con tubu de fierro, que'l so depósitu inda esiste.
En 1928 llega'l teléfonu, empedrióse la carretera de primer orde de Madrid a Cádiz, preparar en Madridejos a estes feches unos 33.000 bloques; topar en tramitación l'espediente de construcción del Ferrocarril Central Manchegu de vía ancha, que partiendo de Cinco Cases, Ciudá Real, y terminando en Mora de Toledo, va xunir los dos víes xenerales del Mediudía cola de Cáceres-Portugal, y Madridejos emplazado nuna de les principales estaciones, proyeutu qu'a la fin non se llegó a executar.
Nestes mesmes feches atópase en proyeutu un Institutu Elemental, nos terrenes del derruido Pósito, promovíu principalmente por Jesús Requejo San Román, Rexistrador de la Propiedá, y José-María Vasallos, Secretariu del Conceyu. Yá en 1931, constrúyese l'Institutu d'Enseñanza Media "Garcilaso de la Vega". Esistía un variáu comerciu y negocios na población, sirvan d'exemplu: Francisco, Vicente y Onofre Ovelar Alce, texíos, paquetería y coloniales, Casa Arqueru, texíos y calzáu, Salvador Corts Vento, salchichería, quesos, coloniales, Santos Gallego, fábrica de calzáu, especialidá en brodequi y bota de xata con pisu de goma, Julián Gutiérrez, carpintería mecánica, La Toledana, confitería y pastelería de Víctor García-Ochoa, y diverses bodegues y 7 almazaras, como la de Juan José Villarejo, Cipriano Mora Espinosa y Manuel Serrano. Yá había fueos artificiales con Emiliano Morales y cia., mecánicos como Leoncio de Castro y Peces; la distribución de petroleos y derivaos tener Eduardo Núñez Fontecha; delles fondes, como la de Gaspar Sobrino y La Perla Manchega d'Emilio Serrano, almacén de madera, de fierro, fragües; dos fábriques fariñeres, una de Cipriano García. Cuenta con Xulgáu de primera Instancia, Rexistru de la Propiedá y Notaría. La so producción de vinu ye d'aproximao dos millones de llitros, 600.000 quilos d'aceite, 4.000 llibres d'azafrán, el so preciu mediu yera de 60 ptas. la llibra, llegando a tar hasta 8.000 mondadoras en Madridejos, non solo d'equí si non de pueblos estremeros nos años d'abondosa collecha. Apocayá'l so valor algamara los 1.700 Euros el quilu ([9]).
.jpg)
Darréu, el pueblu someter a tolos vaivenes políticu y social del país mientres los años de la Guerra Civil Española. Nos años 50 empezó la crecedera económica, pavimentando cais, instalando fontes, alcantarelláu, allumáu, meyora de viviendes, etc. Mientres la dómina franquista escayó la población por causa de la crisis económica que vivíen los pueblos. Esto dio a que los madridejenses emigraren a ciudaes pa dexar de trabayar nel sector primariu.
Cola transición hubo una fuerte crecedera demográfica y unes meyores nes cais del pueblu (se asancharon cais). Amás debíu a la crecedera demográfica construyéronse más escueles y fixéronse meyores na alministración pública. Nel periodu democráticu hubo un cambéu na estructura de Madridejos por cuenta de la so cercanía cola población de Consuegra. Por cuenta de esto estos dos pueblos dependen del trabayu y de l'alministración pa movese ente ellos.
| Llexislatura | Nome | Partíu |
|---|---|---|
| 1979-1983 | Samuel Santa-Olalla Moreno-Cid | Independiente |
| 1983-1987 | Eugenio Rodríguez Romero |  AP/PDP/UL |
| 1987-1991 | Mariano Priváu Gutiérrez |  PSOE |
| 1991-1995 | Mariano Priváu Gutiérrez | PSOE |
| 1995-1999 | Miguel Organero Serrano |  PP |
| 1999-2003 | Miguel Organero Serrano | PP |
| 2003-2007 | Emiliano Sánchez Galán | PSOE |
| 2007-2011 | Angel Tenderu Diaz | PP |
| 2011-2015 | Jose Antonio Contreras Nieves | PSOE |
| 2015-2019 | Jose Antonio Contreras Nieves | PSOE |
| 2019-2023 | n/d | n/d |
| 2023- | n/d | n/d |
Nes eleiciones de 2015 el PSOE ganó los comicios[10] llogrando 9 conceyales, siguíu del PP con 7 ya IX-GANEMOS con 1 conceyal
Nel añu 1900 Madridejos llegó a tener 7.158 habitantes, y nos 30 años siguientes creció un 17%, sobremanera nel deceniu 1920-1930, con 900 habitantes más. Nel periodu 1930-1940 menguó un 4% debíu al descensu de la natalidá, motivada pola crisis económica imperante naquellos años, aspeutos sanitarios, mortalidá infantil, y principalmente la Guerra Civil. Ente 1940-1950 la población tuvo'l so mayor aumentu, con más de 1.400 habitantes, un 14%, ente que a nivel provincial crecía un 8%. Dende 1950 hasta 1975 asocediéronse años de perda de población y otros d'aumentu. Reparando'l conxuntu d'estos 25 años, Madridejos creció 76 habitantes. La emigración a les capitales más poblaes del Estáu, sobremanera Madrid y el so área d'influencia, ya inclusive del estranxeru, foi la causa que motivó esta perda de vecinos. A partir de 1975, entá esistiendo emigración, la población aumentó nunos 200 habitantes cada cinco años. En 1986 yera una población de 10.189. L'índiz de natalidá de 15 nacíos por cada 1.000 habitantes y añu; con un índiz de mortalidá de 9 finaos por cada 1.000 habitantes y añu; por tanto'l crecedera vexetativa ye de 6 habitantes per cada mil habitantes y añu, bien per debaxo de la crecedera óptimo envaloráu na población española que s'asitia en 18 hab./1.000.
Na siguiente tabla amuésase la evolución del númberu d'habitantes ente 1996 y 2006 según datos del INE.
| 1996 | 1998 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2010 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 10,533 | 10,461 | 10,500 | 10,544 | 10,629 | 10,754 | 10,860 | 10,987 | 11,030 | 11,314 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (Fonte: INE) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
NOTA: La cifra de 1996 ta referida a 1 de mayu y el restu a 1 de xineru.
| Gráfica d'evolución demográfica de Madridejos ente 1900 y 2006 |
 |
| Fonte Institutu Nacional d'Estadística d'España - Ellaboración gráfica por Wikipedia |
- José Luis Martín Descalzo, autor dramáticu y poeta.
Molín de vientu
Anguaño queda namái unu totalmente de pies, el conocíu como molín del "Tíu Genaro", unu de los más antiguos esistentes en La Mancha.
Catalogáu con un orixe que ronda los cuatrocientos años y consideráu d'interés turísticu. El so propietariu, José-Luis Doctor García, heredar de los sos antepasaos, que lo utilizaron pa la molienda hasta la metá del sieglu XX, entá caltién la maquinaria completa.
Atópase yá dientro del casu urbanu de la población, y la so redolada foi acondicionáu pa llugar d'ociu, habiéndose construyíu al so llau una Galería Porticada, que caltién toles carauterístiques propies d'un Patiu Manchegu. Nella amuésense distintos oxetos y etnolóxicos típicos de les maneres de vida de la xente d'estes tierres.
Ilesia d'El Divín Salvador
Pol aumentu de población, en 1531 empezar a construyir la parroquia d'El Salvador. Foi amestada a la Basílica de San Xuan de Laterano de Roma para indulxencies y xubiléos, según constaba nel azulexu, güei sumíu, que cubría'l tímpanu de la puerta del mediudía. Esta Parroquia constrúyese por cuenta de la Orde de San Juan, siendo Gran Maestre Lisleadán. El so traza deber a Alonso de Covarrubias, anque tuvo diverses reconstrucciones y restauraciones posteriores. Nella puédese apreciar los estilos góticu decadente y Renacimientu.
Tien una estensión de 53 metros de llargor y 22 d'anchor, distribuyíos en 3 naves, sosteniéndose les sos bóvedes por 8 pilastres de granitu con capiteles xónicos. La cabecera les sierres tres ábsides siendo'l del centru de más anchor y fondura que los otros y cubrir ésti por casetones. En tiempos pasaos tuvo'l coru ente los cuatros pilastres de los pies. Tien una torre de lladriyu con faxes de granitu y cúbrese con un capitel de cayuela, restauráu en 1997. Nel añu 1915, por destruyir una nube parte de la cruz y la veleta, rebaxóse'l capitel en tres metros d'altor. La pila del Bautismu ye de granitu y afátase con trés crucies de la Orde de Malta o de San Juan. Anguaño atópase en bon estáu de caltenimientu gracies a la contribución, unes vegaes de la Ilesia y otres de la vecindá, les sos vidreres ye un exemplu d'ello.
Conventu de Santa Clara
Construyíu en mampostería y lladriyu y revocáu exteriormente con cementu. Planta en cruz llatina con zarru en media naranxa con llinterna, coru eleváu tapáu con celosía na so parte interior. Espadaña de dos güeyos y portada con arcu de mediu puntu de piedra adovelada con clave exornada.
Foi fundáu'l 15 de payares de 1656 pol capitán don Francisco Díaz Gallego y doña María Asunción Vázquez de Neyra, que tán soterraos na bóveda sol altar mayor, y que los sos escudos atopar enriba de la puerta. La planta de la ilesia ye de cruz llatina y ciérrase con media naranxa con llinterna. Mientres la guerra civil les monxes esvalixáronse y el conventu foi agospiamientu de 400 sacupaos. Mientres esti tiempu la ilesia foi escalada, al términu de la guerra la custodia pudo recuperase en Cuenca.
Cuando una vegada terminada la guerra les monxes volvieron axuntase, empecipióse la reconstrucción. Nel añu 1940 establecióse un colexu de primera enseñanza y una escuela de llabores. En 1984 el cardenal don Marcelo González, viendo l'estáu d'abandonu que tenía'l conventu, autorizó a les relixoses a salir de la so clausura pa recoyer dineru y empecipiar una remodelación. Dicha remodelación que termió en 1993 y foi dirixida pol arquiteutu dominicu don Francisco Coello.
Ermita Cristo del Prau
Tien un interesante estilu churrigueresco. Una construcción grande y bien afatada, próxima a les alamees. Edificóse por cuenta de los pastores pos lu tomes por abogáu dempués d'una maravía que fizo a unu d'ellos llamáu Joaquín Guerra. La primer ermita tuvo nel Prau Viejo, xunto al carril de les pasaderas d'Heriedu, siendo una mísera construcción. Más tarde por cuenta de los antes mentáu colos pastores fai una ermita nueva más cerca de la población. Destaca nel so interior la rexa monumental del sieglu XVIII según la baranda del coru. Tien dos puertes, siendo la empobinada escontra'l paséu la principal.; anguaño rehabilitada, y nos sos terrenales anexos construyóse la Residencia de vieyos.
Ilesia y Conventu de San Francisco
Fundóse por cuenta del vecinderu nel añu 1612. Contribuyó poderosamente a la so construcción Doña María Cervantes Gallego y Don Juan de Mayorga. Terminar en 1619. Nel sieglu XVIII cuntaba con cinco oficines, ventiséis celdes, llibrería y güertu. La congregación que la habitaba pertenecíen a los Franciscanos Reformaos. Nun principiu dedicóse a San Pedro de Alcántara y la Ilesia a la Inmaculada. El so traza ye idéntica al conventu d'ilesia de los Gilitos, güei sede de les Cortes Rexonales. Nel sieglu pasáu por cuenta de la desamortización, ayenen el güertu y el conventu convertir en cárcel. La ilesia sirviría dacuando d'almacén.
Tres un procesu de restauración en 1972, el conventu sirvió de Casa de Cultura, anguaño ye una casa d'actos, y la ilesia acueye la imaxe de la Patrona de Madridejos, La nuesa Señora de Valdehierro. L'actual salón d'actos foi construyíu pa capiya de la Orde Tercer a cuenta de doña Úrsula de Mayorga, que'l so escudo campea enriba de la puerta. Felicidad señora xunto col so padre tán soterraos nel altar mayor de la ilesia.
En setiembre de 2008 inaugurar nesti mesmu edificiu'l muséu permanente del Azafrán, yá que esti pueblu foi un gran productor d'esta flor; gracies a los esfuercios del Conceyu y l'Asociación Cultural "EL Carpío"
Casa Grande o de les Cadenes
Ye unu de los palacios qu'esistieron en Madridejos, data del sieglu XVIII. Nél vivieron los Condes de la Cañada y ellí agospióse'l rei Carlos IV y el so augusta consorte María-Luisa'l día 21 de marzu de 1796 al so pasu escontra Andalucía. La única particularidá que tien ye la fachada, xunto col patiu qu'en cuenta de descubiertu cerrar con media naranxa con tribunes na parés llaterales. El torrexón llevántase enriba d'una vía pública. Tres el zaguán había una cámara espaciosa, de techu abovedáu, con fuertes nervaduras gótiques, que nes pechinas ostenta unos balconinos o tribunes de barandal de madera, nuna especie d'alacena caltienen restos del altar de 1929. Nel pisu altu, otres cámares que fueron salón o estráu y alcoba. El so orixe ye'l venceyu d'un clérigu de San Salvador, llamáu Alfonso García Zapero.
Anguaño, y dempués d'una serie de cambeos, convirtióse na Casa de la Cultura, tocantes a la so edificación principal, el restu del so cortil constituyir otru edificiu cola biblioteca y la Escuela de Música.
Silos - Les viviendes soterrañes
Los silos en Madridejos son la resultancia del mínimu poder adquisitivu de les families que los ocupen, pero tamién ye una fayadiza adautación a un clima de sópites temperatures que, magar los sos inconvenientes, gocien d'una temperatura ambiental fresca pel branu y templada pel hibiernu. Al traviés d'una rampla descendente o cañada empedrada aportar al portalejo y al corredor, a que los sos llaos disponer les habitaciones, espaciu necesariu pa los cuartos, cocina, comedor mayu, cortes, payar, gallineru; llogrando una casa ensin teyáu, ensin vigues, ensin columnes, ensin tabiques. Tán totalmente enjalbegadas, el pisu ye de baldosa de folla cocío. disponen de pozu y desaguadero convenientemente dispuestu pa torgar la entrada d'agua a les habitaciones. El silu yera la casa de les families más humildes y trabayadores del pueblu.
Les parés, techos y suelos apaecen recubiertos de cal lo que fai que'l sol enfuse con muncha fuercia nel interior del silu p'allumar tola casa con esllumante blancura. Nes habitaciones interiores ábrense ventanes verticales denominaes "lumbreras" que, amás, sirven de ventilación a la casa. Al tar so tierra, la temperatura del interior ye bien constante y ellí guardar el calor nel iviernu y permanez un reconfortante frescor mientres el branu.
Plaza de toros de tapial
Esta plaza de toros data de finales del sieglu XIX y ta considerada d'interés cultural. Trátase d'una construcción realizada íntegramente en tapial. Anguaño ta en remodelación y va abrise nella un muséu taurín, cuando remate la so restauración.
Muséu del Azafrán y Etnográficu
.jpg)
El muséu del azafrán atópase allugáu nel antiguu conventu de San Francisco, fundáu en 1612. El muséu fai un percorríu por tol procesu de cultivu, dende la preparación de la tierra, pulga de la cebolla, plantíu, recoyida y monda de la rosa, según el turre, corte, partición y venta del azafrán. Tamién tien sales dedicaes a los usos gastronómicu y melecinal.
20 de xineru: San Sebastián, patrón de Madridejos.
Santu qu'en tola cristiandá ye veneráu como abogáu de les pestes. La so devoción perder na fondura de la Edá Media, una y bones les pestes yeren bien tarrecíes. El símbolu de la peste representar por aciu fleches cayíes del cielu. San Sebastián yera un militar de la dómina romana qu'aguantó a la muerte cuando se-y torturó por aciu “asaeteamiento”, esto ye, arreyáronlu a un árbol (naranxal) y llanzáron-y fleches.
Tamién na viéspora realiza'l tradicional toru de fueu. Enantes consistía en dos homes cubiertos con una lona negra, el primeru d'ellos con unos cuernos llanzando petardos y cohetes a lo llargo de tola plaza. Anguaño gocia d'un sistema más seguru pal portador de la carcasa, a pesar de que los nuevos sistemes pirotécnicos dexen que la coraza contenga más material esplosivu.
Esa mesma nueche, na plaza, asítiase la tradicional cucaña, onde nel estremu superior del palu enxabonáu asítiense naranxes en conmemoración de la naranxal onde foi asaeteado el santu.
Yá'l día 20 realízase la procesión dende la Parroquia hasta la so ermita. Soler portar los quintos” que realizaben el serviciu militar nesi añu.
Antroxos. Dende 1930.
Selmana Santa: Cofraderíes y Pasos[12]
En total más de 1.400 cofrades percuerren en procesión les cais de la llocalidá, el Domingu de Ramos, Xueves Santu, Vienres Santu y la del Resucitáu'l Sábadu Santu. La procesión de la Vía Crucis realizar a los siete de la mañana del vienres Santu. Na procesión del Silenciu, al acabar la procesión del xueves Santu, treslládase la Virxe de los Dolores dende'l Salvador hasta la Caridá. Toles cofraderíes lleven la so correspondiente banda de tambores y cornetes, de bona calidá yá que éstes participen en certámenes por toa España. Caúna de les vistimientes ta perbién caltenida tocantes a uniformidá. Hai cinco cofradía: El Santu Sepulcru, La virxe de la Doliosa, Los Nazarenos, El Cristu del Prau y Los San Juanistas.
1 de mayu: Romería n'honor a la Virxe de Valdehierro
Siempres el 1 de mayu foise en romería a dalgún sitiu. Documentáu ta que nos sieglos XII y XIII, diba andándose y descalzos al santuariu de Santa María del Monte (en términu d'Urda), el camín qu'escurría hasta ellí, sigue denominándose “carril del Descalzadero”. Dempués y, hasta'l sieglu XIX faía una romería na perdida ermita de Santa Ana, nel camín qu'hai pa Camuñas.
La romería del primeru de mayu de Madridejos empezó siendo una celebración campestre, quiciabes n'alcordanza de les visites a distintes ermites d'otros sieglos.
Nos años 40 empezar a dicir unes mises de campaña nésti día d'ociu y celebración del trabayu, mises que se dicíen na escampada de Valdehierro.
Nos 50 edificóse una pequeña ermita de folla y adobe, piedres y paya. Tomóse una imaxe de La Virxe de la ermita del Cristu y consagrar col nome de Virxe de Valdehierro, siendo asina la imaxe la que tomó'l nome del llugar y non al contrariu, que suel ser lo habitual.
Asina, el primeru de mayu diz una misa al campu na escampada, a la qu'alleguen los madrijenses y cada vez más xente de la contorna. Realízase una ufrienda de los frutos de la tierra y un Santu Rosario y Salve.
Dempués de la misa se rifan los oxetos donaos a La Virxe. El domingu anterior al primeru de mayu llevar a La Virxe n'andes, más de 18 quilómetros, hasta la ermita.
Pela redolada hai acampada, con música y feria. En 1990 declarar a La Virxe de Valdehierro patrona y alcaldesa perpetua de Madridejos.[13]
13-17 de setiembre: Feries de Madridejos.
Tradicionalmente la feria realízase desque se consiguió'l privilexu de villazgo nel s. XVI, pero la devoción al cristu del Prau ye anterior.
Principalmente yera una feria de ganáu nes portalaes de l'antigua plaza. Yera una feria de comerciantes pa vender, mercar o camudar. Tuvo bien de importancia y veníen xentes de tola provincia y de provincies aledañas.
Empezaba l'actividá bien tempranu. Un corredor” o “alcabalero” distribuyía les meses (propiedá del Conceyu), nes que depués s'esponíen les diverses mercancíes o, marcaben el terrén pa les besties. Alredor del mediudía y rematada la venta, recoyíen los zabarceros” los sos puestos y los sos animales. El pregoneru encargar de retirar les meses, barrer la plaza y regala al atapecerín. Los alcabaleros, mediada la mañana, cobraben el “rabiche” a tantu la mesa o l'espaciu ocupáu.
Na práutica totalidá del tiempu realizóse la so fiesta'l 13 de setiembre (fiesta de la esaltación de la santa Cruz) , pero en dellos años realizóse'l 16, o'l 24. Ésta fecha tuvo dende los años 20 hasta 1964 porque les eres “taben de branu” y nun queríen que la feria quedárase metanes la dómina de tría.
D'antiguo na viéspora faía una especie de mazcarada corrida de toros onde dieciséis personaxes del pueblu xubíos n'engalanaos caballos representaben na antigua plaza una reñida lid o combates con ordenaes escaramuza y torneos ente moros y cristianos. Cúntase que tuvo'l so orixe nos Fidalgos antiguos de Madridejos y que ganaron la so nobleza poles armes y, acompañando a los reis nes guerres, non solo cola so persona sinón con soldaos y caballos. Tamién procedía que cuando los capitanes y soldaos retirar en tiempos de paz, exercitar na milicia pa tar habilitaos nes lides y escaramuzas pa escorrer a los moros.
Paez que tomaben nes batalles por patronu al santísimu Cristu del Prau, por eso realizaba esi día.
El Cristu del Prau nun ye patrón del pueblu, pero si ye'l santu que más devoción tien. El so orixe ye diversu, ye unu de los cristos marineros qu'enllenen La Mancha, como'l Cristu d'Urda o'l Cristu de la Viga en Villacañas. Cunten qu'un marineru naufragó y, en metá del mar, cuando yá taba a puntu de vencer, apaecióse-y un cristu que lu salvó. Prometió buscar a esi cristu y, cuando lo atopara edificaría una ermita nel so nome.
La primer ermita taba asitiada nel carril de les pasaderas d'Heriedu, xunto al Prau qu'esta a la salida del pueblu pa Camuñas. Cunten qu'ellí hubo un milagru asocedíu a un pastor llamáu Joaquín Guerra, que tenía la constante devoción de cebar la llámpara con parte del aceite que-y daben el so amos pa la so mantención y un día que nun tenía aceite, averóse llorando y el cristu esprender de la cruz y abrazólu.
Entós la devoción siguió creciendo polo qu'hubo necesidá de construyir una ermita más grande, buscaron un sitiu más cercanu al pueblu, y tamién cunta la lleenda que vieron un árbol que taba esquitando agua y ellí asitiaron la ermita. Na parte posterior fixeron un humilladero por que los pastores pudieren rezar el ángelus. Los pastores contribuyeron construyendo la puerta del mediudía.
Otru milagru atribuyíu foi en 1783 que, topándose tol términu de la villa, anubiertu con una plaga de llagosta qu'amenaciaba la destrucción de los campos, siendo inútiles tou intentu humanu, allegar con preces y rogativas y, apenes dio principiu a clamiar cuando de la nueche al día sumió la plaga ensin tener noticia del so paradoriu.
Otru costume que se perdió foi que los pastores baillaben a la puerta de la so ermita un baille, a imitación d'una xota.
Anguaño, les fiestes empiecen práuticamente a principios de mes de setiembre col tradicional pidimientu. Sale galeres coles autoridaes y miembros de la Mayordomía del Cristu, casa per casa y la xente bien da donativo en metálicu o n'especie: animales, quesos, xamones, el que tien una ferretería da daqué de la tienda, el que tien una fontanería tamién…, y esos oxetos se rifan na plaza.
Ensame d'actos hai hasta'l final de les fiestes, procesiones, teatros, corríes de toros, esposiciones, mises manchegues, suelta de vaquillas, la pólvora…
15 d'agostu:fiesta de la Virxe de Valdehierro
Llabories en Casar
Fabricación de xabón
Con aceites y caústica. Esti tipu de xabón entá se sigue utilizando, anque yá solamente pa llavar la ropa a mano, pero d'antiguo emplegábase tamién pa llavase les manes yá que les dexaba bien llimpies y desagafaes.[14]
Dimo de la llana
Los colchones rellenos de llana d'oveya, dacuando ésta llavábase y llimpiaba[15]
Matanza del gorrino
La matanza ye una tradición enraigonada en munchos llugares d'España, pero qu'adulces va languideciendo.[16]
Pulga del azafrán
La monda de la rosa del azafrán ye una actividá típica d'esta tierra, que se desenvuelve tres la so recueya nel mes d'ochobre. Tien De realizase diariamente una y bones la flor perez rápido y conviértese, como popularmente conocer en "pepas". Por aciu esti procesu abre la rosa y estrayer los pistilos, el clavu, curioso pa la so posterior deshidratación.
Según la tradición, la monda realizar nes cases onde s'axuntaben les “mondaoras" alredor d'una mesa. Una vegada acabada la xornada de trabayu dar# en la partición del azafrán, na que, xeneralmente, trés partes correspondíen al dueñu del azafranal y una pa la "mondaora".[17]
Jalbiego
Un encalado, enjalbiego o jalbiego, ye l'aplicación de cal como acabáu final de parés y tou tipu de panales. Consta d'un amiestu de cal y agua. Tradicionalmente echóse nun bidón con agua, el cal pal so apagáu, y de esa pasta fluyida resultante practicáronse los encalados.[18]
Llamatos
Los xuegos populares siguen siendo numberosos, imaxinativos, dacuando apropiaos, pero sobremanera bien alvertíos. Ensin intención d'ofender a naide. Falar de llamatos ye referinos quiciabes a un costume. Prueba d'ello ye que casi toos aportemos a bautizaos con un nome "especial", qu'o nos fixo llorar en dellos casos, o nos enllenó d'arguyu n'otros. Y ye qu'en Madridejos naide sálvase. [19]
Xuegos
Siguimos buscando na nuesa memoria más xuegos, que por desgracia sumieron o tán sumiendo, nesta población de Madridejos.[20]
- Gastronomía de la provincia de Toledo
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
