Remove ads
pieza de material duro producíu en grandes cantidaes pa facilitar el comerciu From Wikipedia, the free encyclopedia
La moneda[1] ye una pieza d'un material resistente, de pesu y composición uniforme, de normal de metal acuñáu en forma de discu y colos distintivos escoyíos pola autoridá emisora, que s'emplega como midida de cambéu (dineru) pol so valor llegal o intrínsecu y como unidá de cuenta.[2] Tamién se llama moneda a la divisa de cursu llegal d'un Estáu. El so nome en llingües romances provién del llatín “moneta”, por cuenta de que la casa onde s'acuñaben en Roma taba amiesta al templu de Juno Moneta diosa de la Memoria, atopándose esta actividá so la so proteición.[3] La ciencia qu'estudia les monedes físiques, metáliques, denominar numismática.
El llugar onde se realiza l'acuñamientu de monedes conózse-y col nome de "ceca" o "Casa de Moneda". El nome provién d'una voz del árabe clásicu (sikkah), que significa troquel.
Por estensión, tamién se denomina moneda al billete o papel de cursu llegal.
El trueque ye l'intercambiu d'oxetos o servicios por otros equivalentes, y estrémase de la compraventa habitual en que nun Entemedia'l dineru na transaición.[4] Esti sistema presentaba dificultaes pa les transaiciones, polo cual empezaron a apaecer distintes formes de "mercancíes-moneda" como unidá de cuenta. Estes mercancíes como mediu de pagu tampoco yeren práutiques, una y bones munches yeren perecederes, y yeren difíciles d'atropar. Como solución sustituyéronse llueu por oxetos o materiales realizaos en metales preciosos. Estos metales preciosos tomaben munches formes dependiendo del llugar, por casu lladriyos (lingotes), aros, plaques, polvu, navayes o cuchiellos. Por razones práutiques y d'uniformidá adoptó la forma circular, en forma de discos de distintos tamaños pero fácilmente tresportables. Naz d'esta manera la moneda.
En Mohenjo-Daro y Harappa, anguaño en Paquistán, atopáronse sellos fechaos ente 2500 e. C. y 1750 e.C., pero nun ye seguro que fueren monedes. Les primeres monedes fueron impreses ente'l sieglu VII-VI e.C. y el sieglu I d. C.[5]
Yá nel añu 1100 e. C. circulaben en China miniatures de cuchiellos de bronce, hachos y otres ferramientes utilizaes pa reemplazar a les ferramientes verdaderes que sirvíen de mediu de cambéu. En 1979 y 1980 fueron afayaes delles monedes del antiguu reinu de Loulan, que al paecer daten del periodu Mesolíticu.
Les primeres monedes acuñaes con calter oficial fueron feches en Lidia, (güei Turquía), un pueblu d'Asia Menor, aproximao ente los años 680 y 560 e. C. Foi probablemente mientres el reináu d'Ardis de Lidia cuando los lidios empezaron a acuñar moneda, anque dellos numismáticos propunxeron feches anteriores o posteriores, como'l reináu de Giges de Lidia o'l de Creso "El Opulento". Estos acuñamientos lleven como símbolu heráldicu un lleón representando a la Dinastía Mermnada a la cual pertenecíen los reis. La pieza foi acuñada n'electrum (aleación natural d'oru y plata) y con un pesu de 4,75 gramos y un valor d'un terciu de Estátera.
Dempués de la esperiencia de Lidia empezaron a acuñase monedes per orde de Darío de Persia, depués de la conquista de Lidia, y darréu en Grecia.
L'historiador norteamericanu Will Durant asegura que "Senaquerib Rei d'Asiria (escontra 700 e. C.) acuñó monedes de mediu siclo".
Darréu, les monedes abondaron rápido en tolos países desenvueltos del mundu. Tanto los monarques como los aristócrates, les ciudaes y les instituciones empezaron a acuñar dineru col so sellu identificativo pa certificar l'autenticidá del valor metálicu de la moneda.
Dalgunes de les primeres monedes teníen una composición bien estable, como ye'l casu del dracma emitíu n'Atenes nel sieglu VI e.C., con un conteníu en redol a los 65-67 gramos de plata fino, o como la redonda moneda china, "qian", de cobre, apaecía nel sieglu IV e.C. y que se caltuvo como moneda oficial mientres dos mil años. Sicasí, les monedes siempres se llimaben o retayaben pa sacar el metal precioso que conteníen polo que les autoridaes que les emitíen taben tentaes a rebaxar l'acuñamientu asegurándose beneficios al curtiu plazu al amenorgar el conteníu de metales preciosos. Les monedes de baxa calidá de bronce o cobre yeren, ello ye que dineru fiduciario que'l so valor dependía principalmente del númberu de monedes d'oru o cobre poles que podíen intercambiase. Les monedes d'oru y plata solíen circular fora del país que les emitía dáu'l so valor intrínsecu; asina, el pesu de plata español, que'l so material provenía de les mines de Perú y de Méxicu, convertir nuna moneda d'usu corriente en China a partir del sieglu XVI.
Una vegada creaes, les monedes aniciaron un sistema monetariu que les sos carauterístiques permanecieron, n'esencia, constantes mientres milenios. Unu de los cambeos que perduró foi la introducción, nes monedes europees del sieglu XVII, de les ranuras nos cantos col fin d'evitar que se llimaren.
El papel moneda foi introducíu per primer vegada en China, en redol al sieglu IX, como dineru n'efectivu intercambiable por certificaos emitíos pal gobiernu de la dinastía Tang polos bancos privaos. Sofitáu pola potente autoridá del Estáu chinu, esti dineru caltenía'l so valor en tol imperiu, evitando asina la necesidá de tresportar la pesada plata. Convertíu en monopoliu del Estáu so la dinastía Song, el papel moneda hai pervivido mientres tola historia china a pesar de les perturbaciones causaes polos cambeos políticos y de que la emisión del papel moneda nun taba sofitada nin por plata nin por otres reserves. El problema de la depreciación fizo que, a partir d'entós, caltuviérase la plata como patrón de cambéu chinu pa les transaiciones importantes.
El papel moneda apaeció per primer vegada n'Occidente nel sieglu XVI, cuando s'empezar a emitir pagarés per parte de los bancos pa sofitar los depósitos monetarios de los sos veceros. Estos medios de cambéu abondaron y les autoridaes coloniales franceses de Canadá utilizaben cartes de xuegu roblaes pol gobernador como promesa de pagu dende 1685, una y bones la unviada de dineru dende Francia yera bien lentu.
El papel moneda foise faciendo popular a lo llargo del sieglu XVIII, pero siguía siendo dineru creiticio que s'emitía pa sofitar los depósitos d'oru o plata. El dineru fiduciario, cuando surdió, yera de normal una midida d'urxencia pa tiempos de guerra, como los papiros (greenback) americanos. Los bancos privaos fueron sustituyíos pasu ente pasu por bancos centrales como autoridaes emisores de papel moneda.
A finales del sieglu XIX la cayida del valor del oru acarretó la creación d'un patrón oro internacional nel que toles monedes podíen intercambiase por oru y el valor del dineru (más que los precios) taba afitáu pola paridá de la moneda col oru. Casi tolos gobiernos suspendieron la convertibilidad de les sos monedes mientres la I Guerra Mundial, perdiéndose tol interés por volver introducir el patrón oro internacional tres la Gran Depresión. El Reinu Xuníu abandonó'l patrón oro en 1931 y el tresformamientu de les monedes mundiales a dineru fiduciario con valores fitos totalmente pola demanda del mercáu remató col abandonu de la vinculación del dólar d'Estaos Xuníos en 1971.
Les monedes tomen el so nome de diverses procedencies.
Llugar: Æginæi, les d'Egina, etc.; lo mesmo asocede a los besantes de la Edá Media a les colombias y a les genovines italianes.
La moneda tien una serie de carauterístiques intrínseques que ye importante conocer a los fines de poder afitar la rellación qu'esiste con otres monedes que circulen tantu dientro d'un mesu estáu como n'otros países.
Les monedes pueden sufrir distintes clasificaciones:
Autónomes: Son les qu'un pueblu o una ciudá acuñaron ensin niciu de suxeción a nengún rei nin a otru pueblu. Les ciudaes y les naciones llibres poníen nelles el so nome, como ΣTPA , o ΣSTPAKOΣIOΣ o ΣTPAKOIΩN. Los reis nacionales de Sicilia del África, del restu d'Europa, nun dexaron poner más nomes que los suyos. En Roma, en tiempu de los cónsules y d'Augustu, los xueces privativos de los monederos podíen poner los suyos. Les lletres S C (senatus consulto) que se ven nes monedes de cobre de la dómina imperial, inducieron a abarruntar que l'acuñales yera atribución del Senáu pero otros negar y sostienen que yera solo un signu pa indicar que fueren acuñaes en Roma. El derechu d'asitiar el so nome nes medayes caltener a munches rexones entá dempués de sometíes a Roma de suerte que nun apaez ellí nenguna muerte de suxeción.
Impropiamente asitiar ente les monedes les contorneadas. Dalgunos confundir colos medallones de metal doble, esto ye, contorneados por una orla de metal más fino pero puramente son medayes de bronce de gran módulu con un riegu circular na contorna, onde suelen tar los glóbulos. Conozse qu'esti riegu foi fechu darréu pos dacuando corta hasta la inscripción. Son sutiles y pocu elegantes discordando de cutiu el anverso del aviesu. Lleven dellos sellos incusos, especialmente la caña de palma y el monograma £ o una R invertida, siempres ye en buecu y dacuando rellenu de plata. Nun tienen fecha: paez qu'acuñaben solo por autoridá privada y que sirvíen pa carreres y espectáculos circenses.[6]
Les monedes más primitives acuñar por mediu d'un golpe nun troquel grabábase una marca nel anverso d'una pieza de metal o cospel. La resultancia yeren monedes de calquier irregular y variable que reciben el nome de "incusas" y caracterícense porque presenten la mesma imaxe polos dos llaos: nuna en relieve y na otra en buecu. Esti procedimientu permaneció ensin mayores cambeos hasta'l sieglu XVI, y siguió utilizándose en munches importantes cecas, como la de Potosí y Méxicu, hasta'l sieglu XVIII.
Una modalidá menos frecuente, qu'apaez en monedes de China, Xapón y Vietnam, yera l'empléu d'un molde buecu nel que s'arramaba'l metal fundíu. Los griegos, romanos, y los reinos europeos na Edá Media utilizaron l'acuñamientu a martiellu, ensin mayores innovaciones téuniques. Mientres la Edá Media l'acuñamientu de moneda yera facultá especial del monarca, pero yera frecuente que por concesión o privilexu distintes ciudaes, nobles o monesterios fixeren los sos propios acuñamientos. Escontra 1500, Leonardo da Vinci diseñó una prensa mecánica que dexaba acuñar simultáneamente el anverso y l'aviesu, pa imprimir monedes, sellos y medayes nel Vaticanu. El diseñu nunca foi construyíu.
En 1550 un orfebre de Augsburgu, Max Schwab, creó una prensa de volante, que consistía nun torniellu que xubía y baxaba pa cutir el cuñu, impulsáu per una exa tresversal con dos cilindros de plomu. El rei Enrique II de Francia adquirió l'equipu y el grabador Antoine Brucher realizó delles pruebes en 1553. La nueva prensa sicasí nun llogró enllantase por cuenta de la oposición de los fabricantes de moneda que preferíen caltener l'antiguu sistema d'acuñamientu a martiellu. El grabador ya inxenieru francés Nicholas Briot (1579-1646) realizó delles meyores a esta prensa de volante pero nun pudo convencer al gobiernu. Sicasí, Briot foi bien recibíu pol rei Carlos I d'Inglaterra y acuñó monedes y medayes pa la Royal Mint. En Francia esti mesmu sistema foi enllantáu darréu pol so hermanu, Isaac Briot.
El primer acuñamientu mecánicu, seriada y uniforme introducir en 1551 na Casa de Moneda de Hall (Tirol) utilizando un molín hidráulicu de laminación. Dos grandes rodiellos apandaben el metal, utilizando'l mesmu procedimientu pa darréu aplicar el calquier o motivu. Foi aplicáu en munches cecas europees, y permaneció hasta feches modernes pa la laminación del metal, dacuando en combinación con otros sistemes d'impresión.
En 1686 nes cecas franceses empezó a utilizase la máquina diseñada pol inxenieru Jean Castaing, que dexaba grabar el cantar de los cóspeles con un diseñu o gordonucu.
L'entamu de la Revolución Industrial incentivó l'apaición de delles máquines, ente elles la prensa patentada pol mecánicu alemán Dietrich Ulhorn que dexaba l'acuñamientu uniforme a gran velocidá. Sustituyía'l torniellu por un xuegu de palanca articulada con un motor impulsáu por vapor, sustituyíu darréu pola eletricidá. El sistema foi darréu perfeccionáu en 1833 pol inxenieru francés Pierre-Antoine Thonnelier. Esti diseñu básicu, con adecuaciones y meyores, permanez n'usu güei día.
En 1830 l'inxenieru suizu Jean Pierre Droz inventó'l sistema de virola partida, colo cual consiguíase acuñar les dos cares de la moneda al empar y tamién el cantar. L'acuñamientu del cantar foi un factor de gran importancia yá que evitaba'l robu de metal per mediu de retayos. Como s'espunxo enantes na antigüedá les monedes llevaben el cuñu por dambes cares y uepll rei garantizaba'l pesu del metal de la moneda. La forma de robu consistía en retayar los rebordes y asina xuntar el metal que se retayaba de delles monedes p'acuñar una nueves.
Pa revisar l'autenticidá de les monedes, encamiéntase faer un exame al tactu, visual y comparativu.
Al tocar una moneda tien de ponese atención en:
L'ensamble. Nes monedes bimetálicas, l'ensamble del aniellu perimétricu ye práuticamente perfectu, polo que al tactu nun se percibe nengún cantu na so unión col nucleu o centru de la moneda.
El cantar. Ésti pue ser llisu, estriáu (serie de ranuras paraleles na espesura o cantar de la moneda), estriáu discontinuu (combinación de ranuras paraleles y partes llises) o con una ranura perimétrica. Si presenta rebabas, o otres irregularidaes, puede tratase d'una moneda falsa.
La testura. Una moneda tien de presentar una testura llisa. En casu de sentise resbalosa o xabonosa, podría tratase d'una moneda fundida y arriendes d'ello, esa moneda ye falsa.
A güeyu pueden revisase:
En casu de duldar de l'autenticidá d'una moneda, puede comparase nel so pesu, diámetru y espesura, con otra que tenga la seguridá de que ye auténtica. Cualquier diferencia que se note nel pesu, nel diámetru o na espesura, puede indicar que se trata d'una moneda falsa.
Les funciones de les monedes atópense íntimamente rellacionaes coles funciones del dineru (que ye lo que representa) que se pasen a detallar:
Les carauterístiques que presenta la moneda como mediu de pagu, pueden sintetizase nes siguientes:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.