conceyu de la provincia d'Ávila (España) From Wikipedia, the free encyclopedia
Candeleda ye una llocalidá y un conceyu español asitiáu nel valle del Tiétar, al sur de la provincia d'Ávila, comunidá autónoma de Castiella y Lleón. Con una población de 5143 habitantes (INE 2014), ye'l quintu conceyu de la provincia por población dempués d'Ávila, Arévalo, Arenas de San Pedro y Las Navas del Marqués. Ye tamién, con 213,91 km², el segundu conceyu de la provincia por estensión, tres la capital.[2] La ciudá de Candeleda ta asitiada na fastera sur de la sierra de Gredos, a 432 metros sobre'l nivel del mar, polo que tien una microclima con un rangu térmicu mediterraneu d'iviernos nidios y branos calorosos, con temperatures medies pel branu de 26 °C. El conceyu cunta colos nucleos de población de Candeleda y El Rasu, el segundu una pedanía. Judicialmente pertenez al partíu d'Arenas de San Pedro, el númberu 2 de la provincia, que la so cabeza ye la homónima llocalidá vecina.
 Candeleda | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
| Alministración | |||||
| País |  España | ||||
| Autonomía |  Castiella y Lleón | ||||
| Provincia |  provincia d'Ávila | ||||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||||
| Alcalde de Candeleda | José María Monforte Carrasco | ||||
| Nome oficial | Candeleda (es)[1] | ||||
| Nome llocal | Candeleda (es) | ||||
| Códigu postal |
05480 | ||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 40°09′21″N 5°14′28″W | ||||
  Candeleda Candeleda (España)  | |||||
| Superficie | 215 km² | ||||
| Altitú | 428 m | ||||
| Llenda con |
Arenas de San Pedro, Zapardiel de la Ribera, Navalperal de Tormes, San Juan de Gredos, Bohoyo, Madrigal de la Vera, Oropesa, La Calzada de Oropesa y Lagartera
| ||||
| Demografía | |||||
| Población |
5001 hab. (2023) - 2536 homes (2019) - 2482 muyeres (2019) | ||||
| Porcentaxe | 3.16% de provincia d'Ávila | ||||
| Densidá | 23,26 hab/km² | ||||
| Más información | |||||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||||
| ayuntamientocandeleda.es | |||||
 | |||||
D'orixe medieval, la llocalidá recibió'l títulu de villa d'Enrique III nel añu 1393. Candeleda ta rellacionada, na so economía y la so cultura, col valle del Tiétar, en Castiella y Lleón; cola contorna de La Vera, n'Estremadura; según con la Campana de Oropesa y la ciudá de Talavera de la Reina, en Castiella-La Mancha. Les fiestes y romeríes n'honor a la patrona del pueblu, la Virxe de Glaya, celébrense'l segundu domingu de setiembre, anque tamién formen parten de la tradición llocal les Fiestes de la Vela, que tienen llugar la siguiente selmana.
El blasón que define la representación heráldica oficial del escudu del conceyu, aprobáu por decretu'l 24 de setiembre de 1994, ye'l siguiente:
«Escudu de forma española, cortáu y mediu partíu. Primero de Dávalos, sobre campu d'azur un castiellu d'oru, donjonado, almenado, mamposteado de sable y esclariáu en gules, con bordura componada de plata y gules. Segundu, d'Estuñiga, que ye de plata, banda de sable resaltada d'una cadena d'oru puesta n'orla. Terceru, en azur, una ermita de plata con un carbayu al natural, terrazados en sinople. Al timbre, Corona Real d'España.»
Y la descripción vexilológica de la bandera ye la siguiente:
«Bandera cuadrada de proporción 1x1, de color carmesí, y nel so centru l'escudu municipal nos sos colores.»
Na fachada de l'antigua casa consistorial atopábase un escudu heráldicu de la villa en piedra, que nel campu presentaba un árbol, acompañáu nel cantón diestru d'un osu argutu y nel accidente d'una construcción;[4] y na orla dos xabalinos na siniestra y na diestra dos caracolas (o xabalinos ensin rematar).[5] Dende 2012 el relieve talláu de piedra caltener nel Muséu Históricu Municipal de Candeleda.[6]
La teoría más aceptada sobre l'orixe del topónimu ye aquella qu'afirma que la combinación de la forma llatina Candela —non nel sentíu de lluz o vela, sinón nel de la flor de les castañales, sufreres o encines presentes nel conceyu xunto al sufixu –etum, que denota bayura.[7] El xentiliciu de los habitantes ye candeledano/a.
El conceyu de Candeleda ta asitiáu nel suroeste de la Sierra de Gredos y de la provincia d'Ávila, faciendo frontera coles provincies de Cáceres (Estremadura) y de Toledo (Castiella-La Mancha). Atopar a 101 km de la capital provincial y otros nucleos importantes cercanos a la llocalidá son Talavera de la Reina (Toledo) y Plasencia (Cáceres), a 61 y 120 km de distancia respeutivamente. Dientro del conceyu alcuéntrase la llinia de cumes del sur del circu de Gredos, ente les que s'atopen el picu del Gutre, l'Almanzor —el visu más altu del Sistema Central— o'l peñón del Casquerazo. L'altitú del términu municipal —que se topa representáu nes fueyes 577, 600 y en muncha menor midida 601 del Mapa Topográficu Nacional— bazcuya ente los 252 m del puntu más baxu del banzáu de Rosarito y los 2592 m del Picu Almanzor.[8]
| Noroeste: Bohoyo | Norte: Zapardiel de la Ribera y Navalperal de Tormes | Nordeste: San Juan de Gredos y Arenas de San Pedro |
| Oeste: Madrigal de la Vera (Cáceres) |  |
Este: Arenas de San Pedro |
| Suroeste: Oropesa (Toledo) | Sur: Oropesa (Toledo), La Calzada de Oropesa (Toledo) y Lagartera (Toledo) | Sureste: Oropesa (Toledo) y Arenas de San Pedro |
Pel estremu sur del conceyu, na frontera cola provincia de Toledo, tien el so cursu'l ríu Tiétar. Distintos afluentes —el Gargüelu de Santa María, el Gargüelu de Glaya y el Gargüelu de Alardos— nacen na sierra de Gredos y baxen perpendicularmente tanto a la llinia de cumes como al Tiétar y xúnense rápido a esti postreru a la fin del so cursu.[9][10]
El banzáu de Rosarito, a caballu ente les provincies d'Ávila y de Toledo, represa l'agua del Tiétar antes d'entrar n'Estremadura. Esta presa de gravedá, que s'usa tanto como pa suministru, fines recreativos y enerxía hidroeléctrica, tien 82 hm³ de capacidá y una superficie de 1475 ha.[11]
L'altitú media tan desemeyada del conceyu da llugar a distintes zones climátiques en función, esencialmente, de la temperatura. Los visos de la sierra Central de Gredos, col Almanzor a la cabeza, tienen un clima mediterraneu Dsb na clasificación climática de Köppen, ente que la llocalidá y los terrenes menos elevaos tienen un clima con un réxime térmicu mediterraneu d'iviernos nidios y branos bien calorosos –con medies en xunetu de más de 26 °C–. El clima del nucleu urbanu principal clasifícase como Csa (templáu con branu secu y calorosu).[12] Les precipitaciones son bien elevaes, influyíes pola posición xeográfica de Candeleda al sur de la sierra de Gredos. Al igual que'l restu de climes mediterráneos la llocalidá presenta mientres el branu una estación seca, que toma los meses de xunetu y agostu. La clasificación según los datos de la tabla de siguío correspuende a la d'un clima Csa.[13]
 Parámetros climáticos permediu de Candeleda nel periodu 1961-1987  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mes | Xin | Feb | Mar | Abr | May | Xun | Xnt | Ago | Set | Och | Pay | Avi | añal |
| Temperatura media (°C) | 7.9 | 9.2 | 11.8 | 14.3 | 18.0 | 22.9 | 26.4 | 25.9 | 23.5 | 17.5 | 11.5 | 7.9 | 16.4 |
| Fonte: Ministeriu d'Agricultura, Alimentación y Mediu Ambiente. Datos de precipitación pal periodu 1967-1987 y de temperatura pal periodu 1961-1987 en Candeleda[14] 15 de marzu de 2012 | |||||||||||||
Una parte del términu municipal de Candeleda ta incluyida dientro del parque Rexonal de Sierra de Gredos.[15] Los distintos pisos bioclimáticos del conceyu dexen una gran variabilidá de vexetación. Nel pisu mediu abonden los castaños y los carbayos rebollos, amás del pinu rodeno ente que la encina y el sufrera ocupen los pisos más baxos. Les tierres más llanes son les más apropiaes pal aprovechamientu agrícola. Na zones húmedes xunto al gargüelu de Santa María esisten poblaciones relictas de Prunus lusitanica, el llamáu lauroceraso de Portugal o loru.[16][17]
El parque rexonal de Sierra de Gredos cunta con endemismos locales como la sacavera del Almanzor, el sapu de Gredos, el topín nival abulense y la cabra montés de Gredos. El restu de la fauna inclúi especies d'aves como'l águila imperial y la cigüeña negra (dambes en peligru d'estinción) amás del alimoche, el utre negra, el colirrojo carbonizu, el acentor alpín, el águila culebrera o'l utre leonado; reptiles como'l galápagu européu, la víbora hocicuda, el llagartu verdinegru; anfibios como'l sapu parteru y la xaronca de San Antonio; mamíferos como la musaraña española, la llondra o'l gatu montés; y peces como'l barbu ibéricu, el barbu comiza o la pardilla.[15]
Fora del parque, na llende sur del conceyu fronterizu cola provincia de Toledo, el banzáu de Rosarito constitúi un importante nucleu d'ivernada de la grúa común —el terceru más importante d'España—[18] con una población en 2007 de 6912 grullas.[19]
Dientro del términu municipal topáronse pintures rupestres nel Risco de la Zorrera,[20] afayaes en 1986 por Rufino Galán, l'entós guarda del castru del Rasu.[21] Nelles estremen una figura humana y distintos ungulaos, en tonos acolorataos y violáceos.[22] Mientres el periodu prerromanu l'impautu humanu na sierra y el valle yera bien llindáu. La zona d'altu monte ta cubierta de poblaciones de pinu albar y laricio, el fondu de los valles de sufreres y pinos resineros y percima d'estos abondaríen formaciones de carbayu.[23] Los vetonos —unu de los pueblos de cultura celta que pobló parte de les actuales provincies de Salamanca, Ávila, Cáceres y Toledo— esplotaron con cierta intensidá'l mediu, tresformando montes en camperes, pero siempres llindándose a la parte baxa de los valles.[24]
Pela redolada de Candeleda atópase'l xacimientu arqueolóxicu del Castru del Rasu, un importante pobláu vetón.[25][26] Cola llegada de los romanos, los vetonos viéronse sometíos por esta civilización —abandonaron los castros fortificaos y baxaron a los valles—[27] tuvieron entós qu'asimilar los usos, costumes y cultura del Imperiu, poniéndose fin asina a la cultura vetona. La zona del valle del Tiétar y la sierra de Gredos fueron territorios onde nun se dio una romanización bien intensa, por causa de la so condición de «zona de camín» —; y amás esta concentróse principalmente en redol a la calzada que cruciaba'l Puertu del Picu. Sicasí topáronse dellos restos de la dómina romana na llocalidá,[28] ente los que s'inclúin los atopaos en Postoloboso.[29]
Los visigodos establecer na zona del valle del Tiétar tres el fin de la dominación romana de la península; la ermita de Postoloboso, cerca del Castru, presenta elementos y estilu de construcción visigoda post romana.[30]
A pesar de la cercanía de los pueblos del valle del Tiétar a una ciudá musulmana relativamente importante como Talavera (Talabira), nun hai apenes menciones y referencies a orellar norte del ríu, anque se toparon na zona delles monedes musulmanes. Ye pos un periodu históricu escuru pal valle del Tiétar. Hasta la conquista de Toledo en 1085 y la cayida de la taifa homónima el valle del Tiétar perteneció al distritu islámicu de Talavera dientro de la Marca Media d'Al-Andalus, conformando'l Sistema Central una frontera natural que se caltuvo mientres ciertu tiempu ente los reinos cristianos y musulmanes dempués de la desintegración del califatu nel añu 1031.[31] Esta tierra de naide, fronteriza y escasamente poblada, [32] caltúvose sicasí relativamente ayena a operaciones de saquéu y razzia tantu pol poder musulmán como polos reinos cristianos.[33]
.jpg)
El control cristianu del valle del Tajo favorecíu pola conquista estratéxica de Toledo en 1085 por Alfonsu VI dio pie a un periodu de gran espansión del conceyu d'Ávila al sur del Sistema Central, ocupando bona parte del norte de les provincies actuales de Cáceres (Coria) y Toledo (Oropesa). Constituyía amás una llende non bien definíu col conceyu cristianu de Talavera y col territoriu islámicu de Trujillo na frontera.[34] Esti territoriu foi amenorgáu darréu por aciu la fundación y segregación de la tierra de Plasencia y, finalmente, definióse la llende meridional del alfoz abulense cola permanencia del valle del Tiétar abulense y el Campu de Arañuelo —qu'incluyía a los actuales nucleos d'Oropesa y Velada— como términos d'ésti al sur del Sistema Central.[35] Nun foi sicasí un periodu de crecedera pa la zona, pos el calter fronterizu y reconquistar musulmana de Talavera en 1109 —recuperada non menos de cuatro años más tarde—[36] nun fixeron más qu'añader incertidume al esfuerciu repoblador, centráu entós daquella sobremanera al norte del Sistema Central.[37][38]
Nun contestu de despoblación máxima de la zona del valle del Tiétar a finales del sieglu XII, empecipiada arriendes de la derrota d'Alfonsu VIII de Castiella ante l'exércitu almohade na Batalla de Alarcos en 1195, Candeleda, documentada yá en 1170, sumió, pos nun figuraba ente les parroquies abulenses nel añu 1250.[39] Sicasí yá en 1271 constó l'apaición de nuevu de la población col nome de Candeleda.[40] El verdaderu arranque demográficu de la repoblación y la fundación de la mayoría de los nucleos de la parte meridional del alfoz d'Ávila dar a partir de 1212, cola victoria cristiana na batalla de Las Navas de Tolosa. Producióse entós un verdaderu afianzamientu del territoriu.[41]
Nos sieglos XIII y XIV, al dexar la contorna de ser un territoriu fronterizu, el valle del Tiétar esfrutó d'una intensa repoblación, que la convirtió nuna rexón boyante de la Corona de Castiella. Esti desenvolvimientu foi favorecíu pol desenvolvimientu d'una gran variedá na producción agrícola —frutales, olivar, vide, miel, cera, regadío, madera—, al par que se dar# en la intensa desforestación del valle del Tiétar.[42]
Dende la segregación de Plasencia en 1189 hasta yá entráu'l sieglu XV tuvo en pleitu la llende occidental del conceyu d'Ávila —y futuru terrén del señoríu de Candeleda—, pos se dirimía si la so frontera col conceyu placentino algamaba hasta'l gargüelu de Glaya o hasta la de Alardos.[43] La segregación de Candeleda y d'otros nucleos nel valle del Tiétar del alfoz abulense producir en 1393, por aciu el permisu del monarca Enrique III, qu'asina decretó nes cortes de Madrid d'esi añu, apurriendo'l señoríu d'éstes al noble Ruy López Dávalos.[44] Llogró asina Candeleda la so carta de villazgo cola correspondiente reconocencia de xurisdicción propia.
En 1423, na repartu de los distintos señoríos de Ruy López Dávalos arriendes de la so cayida en desgracia un añu antes, el de Candeleda foi apurríu por Xuan II a Pedro de Zúñiga,[45] xusticia mayor del rei.[44] Candeleda acoyó mientres la Baxa Edá Media una amenorgada comunidá xudía —probablemente dependiente en dalgún momentu de la d'Oropesa— de menor importancia que l'aljama de Mombeltrán, la mayor entós daquella del valle del Tiétar.[46] El condáu de Miranda del Castañar —qu'incluyó al señoríu de Candeleda— crear en 1457.[47]
.jpg)
El cosmógrafu Fernando Colón, na so obra de 1517 Descripción y cosmografía d'España, otorgaba a Candeleda una población de 300 vecinos,[48] la cual alzaríase a 393 nel censu del añu 1594.[49] Mientres esta dómina'l Puertu de Candeleda —un pasu de monte que crucia'l sistema Central— formaba parte de la cañada segoviana,[49] sicasí l'alzada al traviés d'él nun yera demasiáu importante por cuenta de la elevada altitú que se precisaba superar —unos 2000 m— y al complicáu y pocu direutu accesu dende l'aguada norte.[49]
Tamién según Fernando Colón esistía por esa dómina un castiellu-fortaleza —edificáu con gran probabilidá antes de 1463—[50] propiedá del conde de Miranda[51] que s'allugaría na actual plaza del Castillo.[52] Muncho más tarde Madoz tamién fixo ecu de los murios de la construcción na so Diccionariu Xeográficu Estadísticu Históricu de 1850.[51]
Nel sieglu XVI Candeleda pertenecía primeramente al estáu de Miranda; a partir de 1591 a la tierra de Navamorcuende.[53] A partir del sieglu XVIII fueron introducíos na rexón cultivos como la morera o nuevos vexetales llegaos del continente americanu, como la pataca, el maíz o'l pimientu.[54] El pimientu cultiváu pa producir pimentón— eventualmente sustituyó a la cebera como xenerador de jornales.[55] En 1752 la ciudá cuntaba —según el manuscritu de la renta del tabacu— con un total de 1890 habitantes.[49] En 1805 efeutuóse'l trespasu de Candeleda —xunto al d'otres munches llocalidaes— de la provincia d'Ávila a la de Toledo. Con esta reorganización, toles poblaciones del actual partíu d'Arenas de San Pedro pasaron a pertenecer a dicha provincia, en concretu al partíu de Talavera.[56] Mientres el trieniu lliberal, anque por cuenta de la restauración de Fernandu VII nun tuvieren vixencia, llegar a definir de manera concreta y precisa les llendes meridionales de la provincia d'Ávila, que coincidíen esencialmente cola composición del partíu de Talavera citada enantes, tomando como frontera la sierra de Gredos y pasando pel norte de Candeleda.[57]
.jpg)
Foi en 1834, cola muerte de Fernandu VII y la reorganización territorial del ministru Javier de Burgos, cuando Candeleda pasó a formar parte definitivamente de la provincia d'Ávila xunto col restu de llocalidaes de la contorna.[58] En 1836, mientres la Primer Guerra Carlista, la llocalidá sería escalada por un grupu de partidarios de Carlos María Isidro de Borbón.[59] Los efeutos de les desamortizaciones fixéronse notar especialmente na zona.[60] Ente 1855 —l'añu de la desamortización de Madoz— y 1885 la superficie ayenada a la mancomunidá Arenas-Candeleda foi de 26 055 hai de deveses, montes y otros terrenes que, sumaos a 16 655 hai de cabida pública de los montes municipales, daben una suma total de 42 710 hai, una cifra bien elevada comparada frente a la superficie total de los conceyos, que yera de 50 734 hai.[60]
La medría poblacional ente la última parte del sieglu XIX y los empiezos del sieglu XX foi por cuenta de la inmigración de pastores de ganáu caprino dende Guisando hasta'l términu de Candeleda, en concretu na zona d'El Rasu, por causa de la carestía de terrenes pa la campera cerca de Guisando.[61] Esto tamién supunxo un impulsu pal comerciu, rentes y la economía de la llocalidá.[62] A empiezos del sieglu XX construyó la Ponte Vieya sobre'l gargüelu de Santa María.[63]
En 1905 el conceyu de Candeleda dexó parte de los sos terrenes al rei Alfonsu XIII pa la creación del Cotu Real de Gredos, quien se guardaría derechos esclusivos de caza de la Capra pyrenaica victoriae.[64] Esti cotu adoptaría la designación de Cotu Nacional por decretu de 10 d'abril de 1932, tres la proclamación de la Segunda República Española.[65] Según el censu de 1910, la tasa d'alfabetización de la población entós daquella yera del 25,45 %.[66]
Ente finales del sieglu XIX y principios del sieglu XX tuvo llugar —debíu al peligru que suponía pa los vecinos— el valtamientu de lo que quedaba de los murios y restos del castiellu.[67] Esti procesu remató definitivamente en 1930, cola construcción d'una glorieta na cortil.[68]
Alredor de 1950 la población de la sierra de Gredos algamó'l so máximu históricu,[69] momentu a partir del cual empezó a manifestase una crisis del sistema agrariu tradicional,[70] acompañada del abandonu de terrenes cultivables. Nin siquier el cultivu del tabacu consiguió arreglar esta regresión del mediu rural.[54] A partir de los años 60 tola contorna veríase somorguiada nun procesu de renovación urbana, cola irrupción de la segunda vivienda.[71] A finales de 1993, tres una serie de procesos previos, tendría llugar la ellaboración del Plan d'Ordenación de Recursos Naturales (PORN) pa la futura creación del Parque Rexonal de la Sierra de Gredos,[72] al cual terminaría perteneciendo la zona norte del conceyu candeledano.[73] La declaración del parque —que tuvo llugar finalmente en 1996—[74][75] viose somorguiada nuna serie de dulda per parte de los conceyos afeutaos, por cuenta de les distintes prohibiciones sobre l'usu del mediu natural que podía causar la constitución del Parque Rexonal.[76]
Nel añu 2011 Candeleda tenía 5213 habitantes.[2] La población mayor de 64 años suponía'l 24 % del total.[77] Tocantes a la población estranxera, en 2011 había 239 habitantes (el 4,6 % del total) procedentes d'otros países, siendo la rumana (con 91 persones) y colombiana (con 20 persones) les nacionalidaes más frecuentes.[77] En total, había 101 persones procedentes d'América (el 42,3 % de los residentes estranxeros).[77]
| Pirámide de población 2012[78] | ||||
| % | Homes | Edá | Muyeres | % |
| 1,49 | 85+ | 2,79 | ||
| 1,85 | 80-84 | 2,77 | ||
| 2,85 | 75-79 | 3,11 | ||
| 2,14 | 70-74 | 2,14 | ||
| 2,85 | 65-69 | 2,64 | ||
| 3,27 | 60-64 | 2,45 | ||
| 3,31 | 55-59 | 2,71 | ||
| 3,97 | 50-54 | 3,65 | ||
| 4,55 | 45-49 | 3,84 | ||
| 3,38 | 40-44 | 3,4 | ||
| 3,9 | 35-39 | 3,17 | ||
| 3,34 | 30-34 | 3,11 | ||
| 3,08 | 25-29 | 2,71 | ||
| 2,94 | 20-24 | 2,64 | ||
| 2,04 | 15-19 | 1,85 | ||
| 2,12 | 10-14 | 1,99 | ||
| 2,08 | 5-9 | 2,03 | ||
| 2,04 | 0-4 | 1,78 | ||
Los datos de la pirámide de población de 2012 puen resumise asina:
| 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 5026 | 5046 | 5047 | 5137 | 5123 | 5145 | 5166 | 5221 | 5213 | 5233 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (Fonte: Nomenclátor: Población del Padrón Continuo por Unidad Poblacional - INE[79]) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Gráfica d'evolución demográfica de Candeleda[80][81] ente 1842 y 2017 |
 |
|
Población de derechu (1842-1897, sacante 1857 y 1860 que ye población de fechu) según los censos de población del sieglu XIX. Población de derechu (1900-1991) o población residente (2001 y 2011) según los censos de población del INE. Población según el padrón municipal de 2017 del INE. |
| Entidaes de población que formen el conceyu de Candeleda | |||
| Candeleda | 40°9′N 5°14′W | 4484 | align=right |
| 40°10′N 5°20′W | 339 | 10,4 | |
| Tremáu[n. 1] | - | 390 | align=right |
| Fuentes: Caja España: Ficha Municipal de Candeleda. Datos de 2011,[82] Google Earth. | |||
Florentino Monforte Gómez, d'UCD, foi escoyíu como alcalde nes eleiciones municipales de 1979 —les primeres na vuelta de la democracia—.[83] Nel 2007 el PP facer col poder municipal, con Rosa María Sánchez Infante como alcaldesa. Sicasí en 2008, tres una moción de censura a Sánchez Infante —que tuvo éxito gracies al sofitu del conceyal de Candidatura Independiente José Antonio Pérez Suárez,[84] ex alcalde años tras del conceyu y nes files del PP hasta mayu del 2007—,[85] l'alcaldía retornaría a Miguel Hernández Alcojor, quien permanecería nel cargu hasta les siguientes eleiciones municipales.[84][86] Nes eleiciones municipales de 2011 el Partíu Popular recuperó l'alcaldía, con José María Monforte Carrasco al frente.[87]
| Llexislatura | Nome | Partíu |
|---|---|---|
| 1979-1983 | Florentino Monforte Gómez | UCD |
| 1983-1987 | Jesús Rivera Córdoba | PSOE |
| 1987-1991 | Jesús Rivera Córdoba | PSOE |
| 1991-1995 | José Antonio Pérez Suárez | PP |
| 1995-1999 | José Antonio Pérez Suárez | PP |
| 1999-2003 | Jose Antonio Pérez Suárez | PP |
| 2003-2007 | Miguel Hernández Alcojor | PSOE |
| 2007-2011 | Rosa María Sánchez Infante (2007-2008) Miguel Hernández Alcojor (2008-2011) |
PP PSOE |
| 2011-2015 | José María Monforte Carrasco | PP |
| 2015-2019 | Miguel Hernández Alcojor | PSOE |
| 2019-2023 | n/d | n/d |
| 2023- | n/d | n/d |
| Partíu políticu | 2011[88] | 2007[88] | 2003[88] | 1999[88] | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Votos | % | Conceyales | Votos | % | Conceyales | Votos | % | Conceyales | Votos | % | Conceyales | |
 Partíu Popular (PP) | 1850 | 53,04 | 8 | 1198 | 33,36 | 5 | 1537 | 43,21 | 6 | 1714 | 48,93 | 7 |
 Partíu Socialista Obreru Español (PSOE) | 1136 | 32,57 | 4 | 1591 | 44,31 | 6 | 1342 | 37,73 | 5 | 110 | 3,14 | 0 |
| El Partíu de Castiella y Lleón - CI (PCAL-CI) | 446 | 12,79 | 1 | - | - | - | - | - | - | - | - | - |
| CI - El Partíu de Castiella (CICL) | - | - | - | 680 | 18,94 | 2 | - | - | - | - | - | - |
| Centru Independiente de Candeleda y el Rasu (CICYR) | - | - | - | 86 | 2,39 | 0 | 289 | 8,12 | 1 | - | - | - |
| Independientes de Candeleda (IC) | - | - | - | - | - | - | 343 | 9,64 | 1 | 548 | 15,64 | 2 |
| Socialistes Renovadores de Candeleda (SRC) | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 967 | 27,6 | 4 |
.svg){kind=small} Izquierda Xunida (España)]] (IX) | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 121 | 3,45 | 0 |
| Partíu políticu | 1995[88] | 1991[88] | 1987[88] | 1983[88] | 1979[88] | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Votos | % | Conceyales | Votos | % | Conceyales | Votos | % | Conceyales | Votos | % | Conceyales | Votos | % | Conceyales | |
| Partíu Popular (PP) | 1574 | 44,72 | 6 | 1620 | 46,82 | 6 | - | - | - | - | - | - | - | - | - |
| Partíu Socialista Obreru Español (PSOE) | 976 | 27,73 | 4 | 1230 | 35,55 | 5 | 1554 | 44,72 | 6 | 1508 | 47,8 | 7 | 566 | 20,78 | 3 |
| Agrupación Independiente d'Ávila (AIAV) | 726 | 20,62 | 3 | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | |
.png){kind=small} Centru Democráticu y Social (CDS) | 127 | 3,61 | 0 | 585 | 16,91 | 2 | 863 | 24,83 | 3 | 157 | 4,98 | 0 | - | - | - |
| Izquierda Xunida (España)|Izquierda Xunida de Castiella y Lleón]] (IX) | 82 | 2,33 | 0 | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |
.svg){kind=small} Alianza Popular (AP) | - | - | - | - | - | - | 1031 | 29,67 | 4 | 1409 | 44,66 | 6 | - | - | - |
 Partíu Comunista d'España (PCE) | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 81 | 2,57 | 0 | 246 | 9,03 | 1 |
.svg){kind=small} Unión de Centru Democráticu (UCD) | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 1136 | 41,7 | 6 |
| Coalición Democrática (CD) | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 505 | 18,54 | 2 |
| Agrupación Independiente d'Electores (AIDE) | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 271 | 9,95 | 1 |
El Rasu ye una pedanía asitiada na parte occidental del términu municipal a 10 km del nucleu urbanu de Candeleda y a 720 m d'altitú. Según el INE, en 2011 tenía una población de 482 persones. Foi fundáu en 1934 como pobláu dedicáu a la esplotación estensiva del ganáu caprino na fastera sur de la Sierra de Gredos, arriendes de la construcción d'una escuela nel nucleu.[89][90] Anguaño la llocalidá dedicar a la ganadería del caprino, l'agricultura y al turismu rural. El so patrón ye Santiago Apóstol, celebrándose les sos fiestes con vaquillas, toros de fueu y bailles populares cada 25 de xunetu.[91]
Col enfotu de construyir una nueva urbanización, la empresa Dávila Monteblanco adquirió ente 1999 y 2001 27 hectárees del área de Navalpilón, paraxa colindante al Parque rexonal de la Sierra de Gredos, zona d'especial proteición pa les aves, a unos dos quilómetros al norte del nucleu de Candeleda. D'estes hectárees, 16 taben catalogaes como de proteición cultural polos xacimientos visigodos soterraos so estos terrenes, amás de considerase de proteición especial pol so valor paisaxísticu y natural. El 20 d'ochobre de 2001 l'entós alcalde del PP, José Antonio Pérez Suárez, aprobó un cambéu de les normes urbanístiques poles que se recalificaron les 27 hectárees mercaes a 1,49€ el metru cuadráu y pasaron de ser suelu rústicu a urbanizable.[92]
Más tarde, el 9 d'ochobre de 2006 la Comisión Territorial d'Urbanismu d'Ávila aprobó'l plan definitivu 'Plan Parcial Zona Norte Camino de La Raya'. Esto asocedió dempués de que la Conseyería d'Urbanismu de la Xunta de Castiella y Lleón, al ser contactada por Juan Carlos Jiménez Hernández, propietariu de la constructora Dávila Monteblanco, retirara toles competencies al Conceyu sobre'l plan parcial de Navalpilón alegando 'inactividá' y 'perxuiciu públicu' del alcalde electu nel 2003, Miguel Hernández del PSOE, que nun incluyó l'aprobación definitiva del plan parcial nos órdenes del día, anque tampoco llevó'l plan a los Tribunales.[93] La urbanización consistiría en 431 chaléts y un hotel de 200 habitaciones.[94]
Esta urbanización rápido amenó crítiques ente espertos y vecinos del pueblu. L'allugamientu de la urbanización en plena Sierra de Gredos y mui cerca del Parque Rexonal tarrecíase que fuera perxudicial pal ecosistema y proteición de dichu parque. Tamién amenó discutiniu'l tamañu desproporcionáu de la urbanización, qu'añadiría de golpe de 1 000 a 2 000 persones al censu de Candeleda (el cual mientres les últimes décades permaneció estable nunos 5 000 habitantes). Pero sobremanera la urbanización foi criticada pola concesión d'agua que se-y asignó, cuota la cual superaba en demasía la cantidá d'agua que'l nucleu de Candeleda yá faía usu polo que felicidá nueva concesión nun s'afaía a los recursos finitos y llindaos d'agua que'l Gargüelu de Santa María ufiertaba (como más tarde judicialmente demostróse). El plan pa la construcción d'esta urbanización foi considerada por munchos como un pelotazu urbanísticu típicu de la burbuya inmobiliaria del momentu.[95]
Otros vecinos creíen que'l proyeutu sería beneficiosu pal pueblu yá que ufiertaría trabayu mientres la construcción y execución de la urbanización, y más impuestos seríen recaldaos por cuenta de la mayor población y actividá económica. Por cuenta de la construcción del hotel ufiertaríense más facilidaes pa los turistes, lo cuál tamién argumentar el turismu ayudaría a la economía del pueblu.
La Plataforma Contra La Especulación Urbanístico y Medioambiental de Candeleda[96] foi creada por candeledanos y allegaos al pueblu que víen en riesgu la sostenibilidá medioambiental del pueblu, de la Sierra de Gredos y de la redolada y los sos recursos naturales. La plataforma entamó delles manifestaciones en contra de la urbanización y tuvo apaición en medios de comunicación pa dar a conocer el discutiniu.[97] La plataforma presentó más d'ocho mil robles contra'l proyeutu, entamó tres manifestaciones de más de dos mil persones y paralizó les obres de captación d'agua por presión vecinal a base d'arrodiar de xente a les máquines mientres dellos díes en mayu de 2008.[98]
La plataforma interpunxo dellos recursos xudiciales los cualos al ser resueltos al cabu d'unos años fixeron impracticable la construcción de la urbanización:
A la fin la única fase empecipiada pero ensin acabar foi la construcción del deposito d'agua en mayu de 2008 qu'abastecería la urbanización. Llevar a cabu una balta d'árboles y movimientu de tierres nun área de la paraxa de Navalpilón.
A finales del 2012 el Conceyu gobernáu por mayoría absoluta del PP y lideráu pol alcalde José María Monforte empecipia'l procesu de la privatización de la xestión de l'agua del pueblu. Cinco empreses presentar al concursu públicu: Aquagest, Valoriza, Improcosa, Aqualia y Exman. La ganadora foi finalmente Aqualia (perteneciente a la constructora FCC) que se convierte na responsable de la xestión indireuta del serviciu municipal d'agües de Candeleda mientres los próximos trenta años, según alcordó'l Conceyu na Xunta de Gobiernu Llocal celebrada'l xueves 7 de marzu de 2013 y que'l so anuncio d'axudicación foi publicáu'l siguiente llunes nel Boletín Oficial de la Provincia d'Ávila. El contratu alministrativu de concesión de la xestión inclúi tanto'l suministru d'agua potable como l'alcantarelláu y la depuración y contempla una inversión per parte de l'axudicataria de 700.000 euros más IVA y cualquier costu que nun correspuenda puramente a la execución material, según un canon añal variable de 0,04 euros per metru cúbicu d'agua facturáu, considerando que nos mínimos factúrense 70 metros cúbicos semestrales.[103] El 75% de la inversión tendrá d'executase nos dos primeros años y el restu antes del quintu.[104]
La mesma plataforma que s'opunxo a la urbanización Candeles de Gredos entamó un nuevu frente pa intentar parar la decisión.[105][106][107] Mientres el concursu públicu pa l'axudicación del contratu de la xestión de l'agua la empresa aspirante Inprocosa impugno'l procesu alegando qu'unu de los inxenieros designaos pa puntuar les ufiertes trabayó pa Aqualia. Finalmente la impugnación nun tuvo ésitu.[108]
El principal sector económicu del conceyu ye'l terciariu (56,3 % de los trabayadores en 2011) con una gran importancia del turismu.[77] En 2011, en plena crisis económica, el númberu total de paraos yera de 512 persones (15,5 % sobre la población activa).[77]
Nel 2007, el sector primariu (agricultura y ganadería) ocupaba'l 19,9 % de la población activa. El 64,2 % de la superficie de les esplotaciones agrícola y ganaderu (13737,3 ha) dedicar a les camperes.[77] Un 4,2 % de les esplotaciones (899,4 hai) dedicar a cultivos maderizos, siendo'l 50,3 % d'éstos olivares (452,2 hai) y el 49,3 % (442,9 hai) frutales.[77] El 13,8 % de les esplotaciones (2960,6 hai) yeren especies forestales.[77]
La ganadería tien gran importancia na llocalidá. Candeleda ye'l primer conceyu de la provincia d'Ávila y unu de los más importantes d'España en númberu de cabeces de ganáu caprino. Les 22 000 cabres del conceyu dan trabayu a 130 families y xeneren actividá económica alredor de la producción de quesu de cabra, frescu, curáu y semicurado.[109][110]
El términu municipal ta entendíu dientro del área de la denominación d'orixe de la Carne d'Ávila, la carne vacuno de la especie Avileña-Negra ibérica.[111]
El sector secundariu, sobremanera si escluyir a la construcción, nun tien una gran importancia nel texíu granible. En 2007, en plena puxanza de la burbuya inmobiliaria, la construcción ocupaba al 21,6 % de los trabayadores. Nesi mesmu periodu la industria concentraba al 6,6 % del mercáu llaboral.[77]
Ye'l principal sector económicu del conceyu ocupando'l 56,3 % de los trabayadores, con una gran importancia del turismu. En 2011 el conceyu (incluyendo'l nucleu de Candeleda, El Rasu y árees tremaes) cuntaba con 158 establecimientos comerciales, 25 restoranes, 71 chigres, 5 bancos o caxes d'aforru, 3 farmacies, 3 gasolineres y 10 hoteles o hostales.[77]
El turismu rural ye'l sector que más creció nes últimes décades. En 1990 yá s'envaloraben en 100 000 los visitantes añales a la contorna del Valle del Tiétar, mayormente procedentes de Madrid.[112] El conceyu dotóse d'un bon númberu d'establecimientos reglaos p'agospiar al turismu, yá seya agospiamientu hoteleru (7 establecimientos y 154 places)[113] o cases rurales (146 places).[114] Amás, Candeleda axunta más de la metá d'empreses —9 sobre un total de 15— de turismu activu de la contorna, ente los que s'inclúi'l turismu ecuestre[115] y el turismu social o de campamentos.[113] Ye importante tamién el sector inmobiliariu tocantes a la segunda residencia, anque menor que nos conceyos más orientales del valle del Tiétar abulense, más cercanos a la comunidá de Madrid.[116]
La carretera de mayor importancia dientro del términu municipal ye la carretera de primer nivel de la rede autonómica de Castiella y Lleón denomada como CL-501. La vía xeneral, que tamién tien so la nomenclatura «M-501» percorríu pola comunidá de Madrid, comunica a Candeleda cola capital del estáu. Otres carreteres de la rede autonómica de segundu nivel son la AV-923 y la AV-924.[n. 2]
| Numberación | Nome | Itinerariu | Datos |
|---|---|---|---|
| CL-501 | Carretera de los Banzaos Comarcal 501 | Frontera cola Comunidá de Madrid (interseición cola M-501 ) – Sotillo de la Adrada – Arenas de San Pedro – Candeleda - Frontera con Cáceres (interseición cola EX-203 ) | |
| AV-923 | Carretera a Oropesa | Candeleda – Frontera con Toledo ( CM-5150 ) | |
| AV-924 | Carretera a Arenas de San Pedro | Candeleda – Poyales del Hoyo – Arenas de San Pedro |
El conceyu nun cunta con nengún aeropuertu. La ruta más curtia en tiempu al aeropuertu internacional de Madrid-Barajas tienen un percorríu de 197 km per carretera. Candeleda tampoco dispón de nenguna vía ferrial.
Nel nivel educativu infantil y primariu, el conceyu cunta col Colexu Públicu Almanzor,[117][118] nel nucleu urbanu, y col Colexu Rural Arrexuntáu Vetonia, en El Rasu.[119] Para educación secundaria el pueblu dispón del IES Candavera, nel nucleu urbanu.[120]
Candeleda cunta con una biblioteca municipal de dos plantes, con serviciu de préstamu de llibros, hemeroteca, sala de llectura y puestos d'accesu a internet. Ta allugada na cai Camilo José Cela xunto a la Plaza del Castillo.[121]
El conceyu dispón d'un auditoriu municipal asitiáu nel área de La Cañada. Abiertu n'avientu del 2010 ya inauguráu oficialmente en marzu de 2011, tien una sala principal de 310 asientos,[122][123] y otros dos sales más pequeñes, una d'elles usada pa ensayos. La construcción del auditoriu tuvo un costu total d'unos 570 000 €.[124] L'edificiu rústicu que constitúi la entrada y antepar yera d'antiguo un mataderu, como puede apreciase nel cartelu orixinal que foi calteníu na construcción del auditoriu.[125]
Candeleda cuenta con un centru de salú xestionáu pola Sanidá de Castiella y Lleón (Sacyl).[117] Hai roblaos dellos convenios cola Xunta de Comunidaes de Castiella-La Mancha pa l'asistencia a la población de la zona per parte del hospital de Talavera de la Reina (Toledo) en casos d'urxencies, partos, hospital de día oncolóxicu y consultes esternes nes especialidaes de neuroloxía, endocrinoloxía, reumatoloxía y oncoloxía médica.[126]
Candeleda dispón d'un polideportivu municipal cubiertu xunto al IES Candavera.
A 2,7 km al oeste del nucleu urbanu atópase l'estadiu municipal «El Llanu», llamáu asina pol mesmu nome del so allugamientu. Ye un campu de fútbol de tierra, con dimensiones 103x68 m y graes ensin cubrir con capacidá pa unes 500 persones.[127] Nél compite'l Club Atlético Candeleda, equipu de la llocalidá que milita anguaño na Primer División Provincial Aficionaos de Castiella y Lleón nel grupu d'Ávila. El club dispón de cinco categoríes distintos; aficionáu o senior, xuvenil, cadete, infantil y alevín.[128] Xunto al estadiu municipal atópase'l camping municipal, que cunta con una piscina climatizada.[129]
El conceyu cunta tamién con un campu de golf asitiáu 7 km al oeste del nucleu urbanu.[130][131]
El castru d'El Rasu ye un asentamientu vetón asitiáu nel conceyu, concretamente nuna zona denomada "El Freíllo", próxima a la pedanía d'El Rasu. Consta de delles cortiles cercaes —d'un llargor total de 1800 m y un anchor medio de 2 a 3 m— que tomen una superficie total d'unes 20 ha.[132] El castru foi fundáu nel sieglu III e.C.[133] o a finales del sieglu II e.C. ,[132] foi abandonáu a mediaos del sieglu I e.C. y la so final tuvo rellacionáu cola conquista de los romanos de la zona, en tiempos de Xuliu César.[132] Parte de los afayos arqueolóxicos atopaos atopar nel Muséu d'Ávila.[134] Foi declaráu como Bien d'Interés Cultural el 29 d'abril de 1994.[135]
La ilesia parroquial, d'estilu góticu rural, data del sieglu XV.[136] Destaca'l so antepar en forma de bóveda de cañón y l'ábside de la capiya mayor. L'edificiu foi declaráu Bien d'Interés Cultural na categoría de monumentu'l 30 de payares de 1991.[137] El retablu principal de la ilesia ye obra de Juan d'Águila y Pedro del Pozo.[138]
La ponte del Puertu ye d'orixe medieval y ye tamién conocíu col nome de «Puente Viejo». Asítiase fora de la llocalidá, na «Trocha Real», una antigua sienda trashumante que xube hasta'l puertu de Candeleda.[139] Esiste amás otra ponte, conocíu col nome de Ponte Romana»,[140] que s'atopa nel gargüelu de Alardos, divisoria de los términos municipales de Madrigal de la Vera y Candeleda.
Ta asitiada nel parque de la Mesta. Nella guarden los restos del monxu San Bernardo de Candeleda dende 1887.[141] La so dómina de construcción nun se concretó pero sábese que guarda rellación coles rutes d'alzada al traviés del puertu de Candeleda[142] y que ye posible que seya la construcción cristiana más antigua de la llocalidá.[143] Foi remocicada nel sieglu XVIII y darréu realizáronse dos ampliaciones nos sieglos XIX y XX.[144]
Celebra la concesión del privilexu de Villa a Candeleda en 1393 pol rei Enrique III el Doliente. Foi sicasí construyíu a finales del sieglu XV. Precedente de les picotas hermanes d'Arenas de San Pedro y de Mombeltrán, consta d'una basa cuadrada, un fuste de 10 tambores de granitu de 2,80 m d'altor y un capitel decoráu con un aniellu de boles sobre'l que reposa una cruz.[145][146] Presenta dos escudos d'armes de Diego López de Zúñiga,[140] que tán acompañaos del relieve d'un Rub el Hizb.[147]
En 1911 empezaron les obres d'arreglu de l'antigua casa consistorial,[148] qu'a finales del sieglu XIX atópase en pésimu estáu de caltenimientu.[149] Estes enllargar hasta'l 10 de mayu de 1914,[150] con un costu de 62503,14 pesetes.[151] L'acabáu de l'apariencia esterna del nuevu edificiu reflexa la influencia del neomudéxar madrilanu,[152] de manera idéntica a la del edificiu del Mataderu Nuevu (de la Cañada), construyíu colos mesmos materiales, güei centru cultural.[153]
El muséu, allugáu nun inmueble de la cai Corredera que n'otres dómines allugó la escuela municipal o un dispensariu antipalúdico, cuenta con dos plantes de 100 m² caúna, qu'amuesen tres exposición distintes, dos d'elles itinerantes (en 2012 «Candeleda, una visita real y Celta nel Sur de Gredos») y la restante permanente, de calter etnográficu onde puede vese un escudu municipal del sieglu XVI, según oxetos cedíos por vecinos, como dos piedres de molín de la Edá del Fierro o un almirez de boticariu. El muséu, qu'abrió n'abril de 2012, tuvo una inversión de 377 000 €.[154][155]
La Casa de la Judería ye un pequeñu muséu y espaciu cultural que la so finalidá ye dar a conocer la hestoria y cultura de Candeleda, amás de la so gastronomía tradicional. N'el so espacios desenvuélvense esposiciones de pintura, fotografía, escultura y demás artes plástiques. La que foi sede de la Inquisición mientres los años en que la mesma permaneció nel pueblu, abrió como muséu na cai de l'Amargura n'agostu de 2010.[156][157]
Muséu qu'alluga más de 2000 pieces de xuguetes de lata. Ta asitiáu nuna de les construcciones tradicionales más llamatives de la llocalidá na Plaza Mayor del pueblu.[158][159] Trátase d'una vivienda con una carauterística fachada con balcones apinaos de tiestos, que la so construcción orixinal data de 1862.[160]
Trátase d'un centru de recuperación y rehabilitación d'especies animales en réxime de semi-llibertá que ta asitiáu na ribera del banzáu de Rosarito.[161]
Camilo José Cela, con cai dedicada, nel so llibru de viaxes Xudíos, moros y cristianos dedíca-y pallabres emponderadores: "En Candeleda, a la vista de les nieves perpetues, florien la llimonal, la naranxal y l'almendral. Candeleda amuesa fresnedas y carbayeres, figales y piornales, castañares y olivares. Les muyeres son llantaes, tienen el mirar fondu, tríen con allegre poder, rin con modestu descaru, lleven la flor nel pelo, son mores y formoses".
Les fiestes y romeríes n'honor a la patrona del pueblu, la Virxe de Glaya, celébrense cada segundu domingu de setiembre. Fueron declaraes d'Interés Turísticu en 1966.[162] Esisten tamién les denominaes Fiestes de la Vela, que tienen llugar la selmana siguiente y nes que se realiza una segunda pelegrinación al santuariu de Glaya.[163][164] De menor relevancia, el 2 de febreru celébrense Les Candeles, colos sos tradicionales "iluminarias" (fogueres que los mozos salten), y a otru día el 3 de febreru, San Blas,[165] conocíu coloquialmente como "día del chorizu", onde la xente axuntar pa comer rosquíes y gatafu[166] llográu de les matances caseres.
Les feries de ganáu, qu'antaño yeren tan importantes, siguen celebrándose n'abril y agostu, anque agora son más testimoniales que de compra-venta, como yera antes. Al ser un pueblu agrícola, suelse celebrar per parte de los llabradores y ganaderos el día de San Isidro cada 15 de mayu, llevando a cabu una pequeña procesión y una xinta.
Candeleda ye un nucleu de población antiguu y rural que caltién tradiciones y formes de rellación social tales como les rondes, agrupaciones informales de vecinos y amigos que salen xuntos nes fiestes del pueblu o en Navidá pa "rondar" –cantar, tocar y baillar– peles cais del pueblu con guitarres, llaúdes, calderos, almireces, botelles d'anís y tamién zambombos en Navidá. Los xéneros musicales tradicionales fueron calteníos destacando les rondeñes, malagueñes, y xotes pal baille, y tamién tonás y cantares de ronda o de bodes.[167] Cada mes d'agostu celebra'l Festival Pedro Vaquero de folclor —llamáu asina pol antropólogu musical candeledano[168] del mesmu nome—, que nel 2012 celebró la so XVIII edición.[169]
La llocalidá comparte gran parte de les traces de la gastronomía de la provincia anque presenta delles peculiaridaes por cuenta de la situación xeográfica axacente a Estremadura. La microclima de la llocalidá dexa'l cultivu del pimentón de Candeleda,[170] de manera idéntica a la vecina contorna estremeña de la Vera y el so pimentón con denominación d'orixe. Ye utilizáu para condimentar una gran cantidá de platos tradicionales como les pataques a la rioxana, el pulpu a la gallega, les pataques braves o'l chorizu. Otros alimentos típicos producíos na llocalidá son el quesu de cabra, la carne de cabritu, les cereces, los higo o'l aceite d'oliva.[171]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
