Malus domestica
especie de planta From Wikipedia, the free encyclopedia
especie de planta From Wikipedia, the free encyclopedia
La Malus domestica ye un árbol de la familia de les rosácees, cultiváu pol so frutu, la mazana, apreciáu como alimentu. Adomáu hai más de 15 000 años, el so orixe paez ser el Cáucasu y les veres del Mar Caspiu. Foi introducíu n'Europa polos romanos y na actualidá esisten unes 1000 variedaes/cultivares, como resultáu d'innumberables hibridaciones ente formes monteses. Ye una fruta que te apurre vitamines.
Malus domestica  | ||
|---|---|---|
 | ||
| Clasificación científica | ||
| Superreinu: | Eukaryota | |
| Reinu: | Plantae | |
| Subreinu: | Tracheobionta | |
| División: | Magnoliophyta | |
| Clas: | Magnoliopsida | |
| Subclas: | Rosidae | |
| Orde: | Rosales | |
| Familia: | Rosaceae | |
| Subfamilia: | Amygdaloideae[1] | |
| Tribu: | Maleae | |
| Xéneru: | Malus | |
| Especie: |
Malus domestica Borkh. 1803 | |
| Consultes | ||
| Royal Botanic Gardens, Kew | Royal Botanic Gardens, Kew | |
| World Flora Online | World Flora online | |
| [editar datos en Wikidata] | ||
| Mazanes, crudes, ensin piel | ||
|---|---|---|
 | ||
| Tamañu de porción | ||
| Enerxía 50 kcal 210 kJ | ||
| Carbohidratos | 12.76 g | |
| • Zucres | 10.10 g | |
| • Fibra alimentaria | 1.3 g | |
| Grases | 0.13 g | |
| Proteínes | 0.27 g | |
| Agua | 86.67 g | |
| Retinol (vit. A) | 2 μg (0%) | |
| Tiamina (vit. B1) | 0.019 mg (1%) | |
| Riboflavina (vit. B2) | 0.028 mg (2%) | |
| Niacina (vit. B3) | 0.091 mg (1%) | |
| Vitamina B6 | 0.037 mg (3%) | |
| Vitamina C | 4.0 mg (7%) | |
| Vitamina E | 0.05 mg (0%) | |
| Vitamina K | 0.6 μg (1%) | |
| Calciu | 5 mg (1%) | |
| Fierro | 0.07 mg (1%) | |
| Magnesiu | 4 mg (1%) | |
| Fósforu | 11 mg (2%) | |
| Potasiu | 90 mg (2%) | |
| Sodiu | 0 mg (0%) | |
| Cinc | 0.05 mg (1%) | |
| % de la cantidá diaria encamentada p'adultos. | ||
| Fonte: Mazanes, crudes, ensin piel na base de datos de nutrientes del USDA. | ||
| [editar datos en Wikidata] | ||
Ye un árbol de medianu tamañu (12 m d'altor), inerme, caducifoliu, de copa arrondada abierta y numberoses cañes que se desenvuelven casi horizontalmente. El tueru tien corteza sedada que s'esprende en plaques. Les fueyes, axustaes y cortamente peciolaes, son ovalaes, acuminaes o obtuses, de base cuneada o arrondada, xeneralmente de cantos serruchaes pero dacuando sub-enteres, de fuerte color verde y con pubescencia nel viesu. Al estrumiles despiden un prestosu arume.
La inflorescencia ye una visu umbeliforme o corimbiforme con 4-8 flores hermafrodites d'ovariu ínfero, siendo la central la primera en formase en posición terminal, resultando la más desenvuelta y competitiva. A ésta llámase-y comúnmente «flor reina» y xeneralmente produz los frutos de mayor tamañu y calidá. Diches flores son hermafrodites, con un mota de cinco sépalos, una corola de 5 pétalos blancos, arrondaos, frecuentemente veteaos de colloráu o rosa, con uña milimétrica y 20 estames. El pumar floria en primavera enantes de l'apaición añal de les sos fueyes. El frutu, la mazana, ye un pomo de 30-100 por 35-110 mm, globosu, con restos de la mota nel ápiz, verde, mariellu, acoloratáu, etc... con granes de 7-8 por 4 mm. La mazana suel maurecer escontra la seronda. La del pumar montés estremar por un color verde amarellentáu na so piel y de sabor agrio.[2]
L'orixe de los pumares, como'l de munches otres plantes cultivaes dende antiguu, ye pocu claru. Anguaño acéptase que na formación los pumares cultivaos intervinieron, siquier, Malus sylvestris, Malus orientalis Uglitzk. y Malus sieversii (Ledeb.) M.Roem.. Dellos autores suponen que s'aniciaron n'El Cáucasu y el Turkestán, pola gran variación nes formes y nos sabores de les mazanes qu'ellí s'atopen.[2] El M.sieversii ye una especie inda presente nos montes d'Asia central, nel sur de Kazakstán, Kirguistán, Taxiquistán y Xinjiang (provincia de China). Ta trabayándose con diches especies y utilícense en programes de cultivu pa desenvolver árboles susceptibles de crecer en climes desfavorables pa Malus domestica, principalmente p'amontar la tolerancia al fríu.
Les mazanes apaecen en munches tradiciones relixoses, de cutiu como un frutu místicu o frutu prohibíu. Unu de los problemes qu'identifiquen les mazanes na relixón, la mitoloxía y los cuentos populares ye que la pallabra "mazana" utilizábase como términu xenéricu pa toles frutes (estranxeres), con esceición de les bagues, como les nueces, en fecha tan tardida como'l sieglu XVII.[3] Por casu, na mitoloxía griega, l'héroe griegu Heracles, como parte de los sos Doce Trabajos, taba obligáu a viaxar al Xardín de les Hespérides y recoyer les mazanes d'oru del árbol de la vida que s'atopaba nel so centru.[4][5][6]
La diosa griega de la discordia, Eris, quedó descontenta dempués de que fuera escluyida de la boda d'Engarro y Tetis.[7] Na vengación, refundió una mazana d'oru cola inscripción Καλλίστη (Kalliste, dacuando transliteráu Kallisti, 'Pa la más bella'), na fiesta de bodes. Tres dioses reclamaron la mazana: Hera, Atenea y Afrodita. Paris de Troya foi designáu pa escoyer la destinataria. Dempués de ser sobornáu, tantu por Hera como Atenea, Afrodita tentó-y cola muyer más formosa del mundu, Helena de Esparta. Él concedió la mazana a Afrodita, provocando poro, indireutamente, la guerra de Troya.
La mazana considerábase, por tanto, na antigua Grecia, que taba consagrada a Afrodita, y llanzábase una mazana a daquién pa declarar simbólicamente el so amor; y de la mesma, l'atrapala, yera amosar simbólicamente l'aceptación d'esi amor.[8]
Los güertos de pumares constitúyense llantando árboles de 2 o 3 años. Usualmente los árboles adquirir en viveros, onde se preparar como exemplares bimembres, esto ye, constituyíos por dos miembros: un portainjerto qu'apurre'l futuru sistema radical, y un inxertu qu'apurre la futura copa del exemplar.
Los portainjertos pueden llograse:
por espardimientu asexual, tamién llamada multiplicación o clonación, sía por multiplicación de raigaños, por multiplicación por estaques, por serpollu soterrañu o por serpollu en cepada.
Les plantes con portainjerto francu son polo xeneral más brengoses y rústiques, en cuantes que les plantes que'l so portainjerto llograr por espardimientu asexual caltienen ciertes carauterístiques favorables de la planta que-yos dio orixe, como resistencia a Eriosoma lanigerum (el pulgón lanígero del pumar).
Xenerar a partir de granes llograes de plantes amontesaes o de la industria sidrero. Nesti últimu casu, tratar de granes provenientes de variedaes cultivaes que los sos frutos son industrializaos. La grana de pumar presenta dormición del embrión, y les cubiertes seminales (endosperma y testa) tamién paecen contribuyir a la dormición.[9] Pa superar la dormición, la grana se estratifica, procedimientu que consiste en someter a la grana a condiciones de temperatura de 3 a 5 °C mientres 6 a 14 selmanes, según la variedá y la temperatura usada.[10] Depués, semar en almácigo, en llinies, alloñaes unos 20 cm ente sigo. En almácigo, les plantes de pumar llograes de grana que van oficiar de portainjerto permanecen siquier un añu, dau la so crecedera relativamente lenta en comparanza con otres especies, como por casu les del xéneru Prunus.[11]
Los portainjertos llograos por espardimientu asexual, multiplicación o clonación, pueden llograse por aciu multiplicación de raigaños, multiplicación por estaques, por serpollu soterrañu, o por serpollu en cepada. Éstos postreros son los más avezaos.
Déxase crecer mientres un añu. A fines del iviernu o principios de la primavera, cuando'l nuevu portainjertos algamó'l diámetru apropiáu dixébrense los serpollos con raigaños (portainjertos) y llévense a galpón pa realizar ensiertos de mesa.[12]
Usando escayos de la variedá comercial de pumar escoyida pa oficiar de copa, efectúase l'inxertu inglés de doble llingüeta. La zona del ensiertu arréyase y anúbrese con mastic o parafina, al igual que l'estremu del escayu. Depués faise un forzáu, que consiste n'asitiar los ensiertos a 45° nun amiestu de sustratu (tierra mullida, arena, aserrín, cuchu maduru, etc.) preparáu nel galpón. Cúbrese inclusive la zona del ensiertu. Asina permanecen unos 20-25 díes, de manera que se produza la soldadura del ensiertu. Cuando les condiciones ambientales esternes son les fayadices, ensin peligru de xelaes, esi material asítiase en ringlera de viveru.[12] Les plantes ensiertes permanecen en ringlera de viveru mientres el siguiente ciclu vexetativu, esto ye, mientres la siguiente primavera y branu. Mientres esi tiempu tienen d'esaniciase tolos biltos qu'apaezan dende'l portainjerto, dexando solamente los xeneraos pol inxertu. Nel iviernu siguiente, cuando les plantes alcuéntrase en reposu, escalzar y tresplanten a raigañu desnudu —esto ye, ensin pan de tierra— al llugar definitivu nel monte frutal.[12]
Los pumares son relativamente indiferentes a les condiciones del suelu y pueden crecer en distintes condiciones d'acidez (pH) y niveles de fertilidá. Sicasí, precisen un suelu bien drenáu, polo que los demasiáu compautos o les zones llanes tendríen d'allixerase con sable pa evitar el encharcamiento del sistema radicular. Riquen cierta proteición contra'l vientu y nun se deben llantar en zones gustantes a xelaes primaverales tardíes.
El pumar ye una especie criófila, que presenta requerimientos de fríu pa una fayadiza rotura de la dormición y entamu de la nueva estación de crecedera. Estos requerimientos de fríu son bien variables, según cultivar: dende 200 a 2200 hores de fríu, con una media xeneral de cultivar de 1200 hores de fríu.[13]
Polo xeneral, el pumar rique de variedaes polinizadoras, yá que l'autoincompatibilidad ye frecuente. Inclusive naquelles variedaes parcialmente compatibles, suelse encamentar la polinización cruciada.[14] Suélense emplegar como axentes polinizadores a pumares monteses. Hai numberosos trabayos xenéticos empuestos al llogru de cultivares autocompatibles.
El pumar, al igual que munchos otros árboles frutales, precisa l'ayuda d'inseutos pa la polinización. Esti procesu conozse como polinización entomófila. Esto asocede porque'l polen del pumar ye pesáu pa ser treslladáu pol vientu como asocede n'otres plantes (polinización anemófila). La polinización entomófila asocedi porque los inseutos posen sobre les flores pa recoyer o alimentase de la so néctar, momentu nel cual tamién recueye polen qu'anubre'l so cuerpu. Al libar la flor siguiente, l'inseutu puede depositar dellos granos de polen sobre'l pistilu llevándose a cabu la polinización.
Unu de los inseutos que cumplen de meyor manera esta función son les abeyes, cuantimás l'abeya doméstica Apis mellifera. Por esto ye común qu'en güertos comerciales utilícense truébanos, les que se rentan a un apicultor en dómina de floriamientu.
Otru aspeutu importante, cuando se trata de güertos con fines comerciales, ye que munchos cultivares de pumar presenten autoesterilidad en dalgún grau, esto ye, el so polen nun puede fertilizar al óvulu, lo que torga la formación del frutu o fai qu'ésti presente menor númberu de granes, lo qu'amenorga'l so tamañu final. Esta autoesterilidad puede debese a cinco motivos:
Por esta razón ye bien común en güertos con fines comerciales l'usu de variedaes polinizantes. Éstes pueden ser otra variedá de Malus domestica o una variedá de pumar de flor. Al utilizar una variedá polinizante hai que considerar que: el polen sía compatible, l'apertura floral asoceda na mesma dómina que la variedá que se desea polinizar, y nel casu d'utilizar variedaes de pumar de flor, que les flores sían de color blancu yá que se comprobó que les abeyes tienden a visitar flores del mesmu color.
Los pumares son propensos a un comportamientu biañal. Si non se aclarea cuando l'árbol amuesa una escesiva collecha, ye posible que florie bien pocu al añu siguiente. Esta práutica ayuda a que produza una módica collecha añalmente.
Depende de la variedá, nel hemisferiu norte puede empezar a collechar delles variedaes dende xunetu hasta ochobre, y nel hemisferiu sur ye tolo contrario.
Ye un árbol bien estendíu pol so usu ornamental y polos sos frutos. La so madera duro y con llixeru rellumu ye utilizada na artesanía.
Los azucres de la mazana asimilar fácilmente, lo cual ye un inconveniente pa les persones diabéticas. Nesti casu encamiéntase comer la mazana con piel, yá que ésta contién la mayor parte de la pectina (fibra dietética soluble), qu'ayuda a retrasar l'absorción d'estos azucres.
La mazana cruda actúa como un escelente dentífrico por dos razones; per un sitiu ayuda a llimpiar los dientes; por otru, la forma d'inxerila dexa la lliberación de restos alimenticios nes melles. La decocción de mazanes emplégase como calmante nidiu en casu de velea llixeru.[15]
La sidra exerz un efeutu discretamente diuréticu, polo que s'encamienta como tratamientu complentario del edema (naquellos casos nos que l'alcohol nun tea contraindicado).[15]
La corteza contién un glucósido amargosu, la floridzina, que llega a constituyir el 5% del pesu de la corteza, quercitina.
El frutu contién un 80% d'agua, un 15% de carbohidratos y un 5% escasu de proteínes. Ye ricu en pectina, vitamines, acedu málico, acedu tartárico y ácidu gálico, según en sodiu, potasiu, magnesiu y fierro. Gran parte de les vitamines y minerales alcontrar na piel o xusto debaxo d'ésta, polo que pa llograr tolos sos principios alimenticios tienen de consumise ensin pulgar.[15]
Malus domestica describióse por Moritz Balthasar Borkhausen y espublizóse en Theoretisches-praktisches Handbuch der Forstbotanik und Forsttechnologie, 2: 1272–1276, nel añu 1803.[16]
Malus: Del Llatín mālus, -ii, el pumar, yá emplegáu por Virxiliu nes Xeórxiques (2, 70), y base de vocablos compuestos pa designar otros árboles frutales como, por casu: Malus cotonnus, "el pumar d'algodón", el pescal (Prunus persica), o Malus granata "pumar de granos", el granáu (Punica granatum).
domestica: epítetu llatín deriváu de dǒmǔs, -ūs, "casa" y de significáu evidente, "domésticu", aludiendo al fechu que ta adomáu y cultiváu dende tiempos inmemoriales.
Nun hai conseñaos nomes comunes n'asturianu pa esta especie.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
