From Wikipedia, the free encyclopedia
Les llingües indoaries o índiques son un subgrupu de llingües, pertenecientes al grupu indoiranio de les llingües indoeuropees. Falar nos países del subcontinente indiu.
Llingües indoaries | ||
---|---|---|
Distribución xeográfica | Asia meridional | |
Países |
Paquistán
Sri Lanka | |
Falantes | ~1000 millones | |
Filiación xenética | Llingües indoaries | |
Subdivisiones |
Dárdico Indoario noroccidental Indoario central Indoario oriental Indoario merdional Indoario insularLlingües dárdiques, lenguas pahari (es) , Lenguas indoarias noroccidentales (es) , Llingües indoaries centrales, Llingües indoaries orientales, Lenguas indoarias meridionales (es) , Lenguas indoarias insulares (es) , Chinali–Lahul (en) y Badeshi (es) | |
ISO 639-2 | inc | |
Códigu Glottolog | indo1321 | |
Ver tamién Idioma - Families - Clasificación de llingües | ||
[editar datos en Wikidata] |
Nel segundu mileniu e.C. el indoario yera faláu nel centru y norte del subcontinente indiu, especialmente nes cuenques del Indo y el Ganges, pero tamién pola élite del Estáu de Mitanni (anguaño norte de Siria ya Iraq). Históricamente'l subcontinente indiu foi la principal rexón de desenvolvimientu d'esi grupu de llingües. Sicasí, culturalmente eses llingües fueron influyentes en tol sur d'Asia.
Escontra'l primer mileniu d. C. el sánscritu tamién yera usáu con fines particulares nel Sureste d'Asia y l'oeste d'Indonesia, onde siguió siendo importante hasta la islamización de la rexón. De fechu les llingües del sureste asiáticu desenvolvieron sistemes d'escritures inspiraos nel sistema del sánscritu y tomaron numberosos cultismos y préstamos léxicos del sánscritu. La espansión del budismu nel Asia Central y Estremu oriente tamién llevó l'influxu del sánscritu a eses rexones. Por casu, l'orde típicu de los kanes xaponeses ta claramente inspiráu nel orde del alfabetu devanágari del sánscritu.
Los primeros testimonios del indoario correspuenden al sánscritu védicu, la llingua usada nos testos más antiguos calteníos nel subcontinente indiu, que constitúin el canon fundacional del hinduismu, conocíu como'l Rig-veda. Fora d'India tamién paez haber pueblos indoarios, como la clase dirixente del Imperiu mitani que florió nel mesmu periodu en que se compunxo'l Rig-veda (esistió ciertu alderique alrodiu de como persones de fala indoaria llegaron a Mitani).
Escontra'l sieglu VI e.C., el sánscritu védicu foi codificado y estandarizado pol gramáticu indiu Pāṇini, y la llingua a partir d'esa codificación conozse como sánscritu clásicu. El indoario mediu ta representáu fundamentalmente polos prácritos que dieron orixe a les llingües indoaries modernes.
El indoario modernu constitúi tres la caña románica la más numberoses de les cañes de les llingües indoeuropees. Demográficamente principal llingua indoaria actual ye'l indostánicu (o hindi-urdú). Otres llingües indoaries demográficamente bien importantes son el bengalí y el panyabí. Amás esiste más d'una docena de llingües indoaries con más d'un millón de falantes.
Les llingües indoaries tán claramente emparentaes coles llingües iranies d'Oriente Mediu. De fechu comparten un bon númberu d'innovaciones llingüístiques que evidencian que xuntes formen un grupu filoxenéticu dientro de la familia llingüística indoeuropea. De fechu l'estudiu detalláu del sánscritu ente los sieglos XVIII y XIX fixo surdir la llingüística comparativa que la so evolución dio llugar al surdimientu del estudiu científicu de llingüística moderna. Los rexistros escritos de les llingües indoaries estender a lo llargo de casi cuatro milenios, polo que les llingües pertenecientes al subgrupu indoario clasificar en tres periodos:
La clasificación interna de les llingües d'una familia o subfamilia llingüística ye un asuntu más complicáu que la identificación del parentescu. El primer intentu científicu de clasificación filoxenética de les llingües indoaries sobre la base d'isogloses compartíes deber a Hoernle (1880), quien identificó cuatro de los grupos de primer nivel aceptaos anguaño que vienen coincidir col grupu septentrional, occidental, oriental y meridional. Amás postuló rellaciones ente estos cuatro grupos, pero'l trabayu posterior nun les confirmó. Grierson (1907, 1931)[1] propunxo cambeos y aceptó en gran midida'l trabayu de Hoernle, una contribución d'esti autor ye reconocer a les Llingües dárdiques como grupu filoxenéticu independiente. Otres clasificaciones posteriores propunxeron árboles filoxenéticos distintos, anque polo xeneral coincidíen nos grupos de primer nivel: Chatterji (1926), Turner (1966, 1975), Katre (1968), Nigam (1972) y Carmona (1974).
Prescindiendo de les rellaciones n'árbol filoxenéticu que siguen siendo un problema aldericáu los grupos filoxenéticos de primer nivel casi universalmente aceptaos son el grupu dárdico, el grupu noroccidental, el grupu pahari, el grupu central, el grupu oriental o maghadi, el grupu meridional y el grupu insular (anque diversos autores usen nomes llixeramente distintos pa estos grupos y difieren na adscripción de delles poques llingües a estos grupos). Les rellaciones precises ente esos grupos nun ta clara pero varios autores proponen clasificaciones similares a la siguiente:
Fora d'estos grupos ta'l romanín que al igual de que les llingües dárdiques paez compartir dellos arcaismos perdíos nos demás grupos.
Sobre una base non puramente filoxenética, el proyeutu comparativu ASJP basáu na similaridad léxica propón les siguientes rellaciones:[2]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Llingües antigües:
Principales llingües modernes:
Llingua | Falantes | Rexón | País |
---|---|---|---|
Hindí-urdú (indostánicu) | 490 millones (2006) | India Paquistán | |
Bengalí | 230 mill. | Bengala occidental ___ | India Bangladex |
Panyabí | 88 mill. (2005) | Paquistán | |
Rayastaní | 80 mill. | Rayastán | India |
Maratí | 68,1 mill. | Maharastra | India |
Guyaratí | 46,5 mill. | Gujarat | India |
Oriya | 31,7 mill. | Orissa | India |
Sindhi | 21,4 mill. | Sindh | Paquistán |
Asamés | 16,8 mill. | Assam | India Bangladex Bután |
Cingalés | 15,6 mill. | ___ | Sri Lanka |
Nepalés | 13,9 mill. | ___ | Nepal |
Bhili | 6,0 mill. | Rayastán | India |
Cachemiro | 4 mill. | Jammu y Caxmir Caxmir Azad | India Paquistán |
Romanín | 2,5-4 mill. | ___ | Europa |
Maldivianu | 0,37 mill. (2007) | ___ | Maldives |
Les llingües indoaries retienen un bon númberu d'arcaísmos del protoindoeuropéu, como'l xéneru gramatical, el casu, la voz pasiva sintética, etc. Anque dalgunes de les llingües perdieron gran cantidá de traces del indoeuropéu más antiguos, y dalgunes han desenvueltos traces aparentemente ayenes al indoeuropéu tardíu como son l'apaición de construcciones ergativas ya inclusive el desenvolvimientu de tonos.
El sistema fonolóxicu tien la pecularidad d'estremar ente cuatro tipos d'oclusives: sordes simples, sonores simples, sordes aspiraes y sonores aspiraes. Amás tienen consonantes retroflexes o cacuminales. Usualmente les retroflexes trescríbense como < ṭ, ḍ, ṭh, ḍh, ṇ, ṣ > (el puntu nes trescripciones < ṛ, ḷ > refierse xeneralmente a que son líquides silábiques, non necesariamente retroflexes).
Otra traza destacada ye la esistencia d'oposición ente oclusives aspiraes y non aspiraes. Inclusive l'apaición en munches llingües indoaries de "aspiraes sonores".
Les llingües indoaries tienen orde sintácticu básicu SOV y tienen postposiciones. Estes llingües caltienen parte de la flexón nominal del sánscritu antiguu, anque en númberu menor: l'hindí-urdú estrema tres casos (directivu, oblicuu y vocativu) y el bengalí estrema cuatro casos (nominativu o directivu, oxetivu o oblicuu, xenitivu, llocativu-instrumental).
La siguiente ye una llista de cognaos en distintes llingües indoaries:[3]
GLOSA | Sánscritu | Romanín | Septentrional | Central | Oriental | Meridional | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Cachemir | Sindhi | Panyabí | Guyarati | Hindi | Nepalés | Asamés | Bengalí | Oriya | Marathi | Cingalés | |||
'preguntar' | PṚCCH- | phuč- | pruʦʰ- | puch- | pucch- | pūch- | puch- | puch- | aguadía- | puch- | puch- | aguadía- | aha fuh-a |
'venir' | ÁP(AYA)- AĪ- | av- | yu- | ac- | āo- | āv- | ā- | āo- | āh- | ā- | ās- | yē- | ē- |
'morrer' | MÁR-b MRI(YÁ)- | mer- | mar- | mar- | mar- | mar- | mar- | mar- | mar- | mar- | mar- | mar- | mär-/el mio- |
'faer' | KAR- | ker- | kar- | kar- | kar- | kar- | kar- | gar- | kɔr- | kɔr- | kɔr- | kar- | kara- |
'beber' | PÍB- | pi- | co- | pi- | pī- | pī- | pī- | piu- | pi- | pi- | pi- | pi- | bī- |
'comer' | KHĀD- | xa- | khyo- | khā- | khā- | khā- | khā- | khā- | khā- | khā- | khā- | khā- | ka- |
'dar' | DĀ- | de- | dyu- | ḍḍi- | de- | āp-/de- | de- | di- | di- | dē- | dē- | dē- | de- |
'dir' | YĀ- | ǰa- | yu-/gaʦʰ- | vān- | jā- | jā- | jā- | jā- | zā- | jā- | j- | ʣā- | yá- |
'oyer' | ŚRU- ŚṚN- | sun- | buz- | el soṇ- | el soṇ- | sābhaḷ- | sun- | sun- | xun- | šon- | el soṇ- | aik- | ähe- |
'ver' | DṚKṢ- | dikh- | ḍye- | ḍḍis- | vēkh- | dēkh- | dēkh- | dēkh- | dēkh- | dækh- | dēkh- | dēkh- | daki- |
Los numberales reconstruyíos pa distintos grupos putativos indoarios son:
GLOSA | Septentrional | Central | PROTO-IA ORIENTAL |
Meridional- Insular |
Sánscritu | PROTO- INDOARIO | ||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
PROTO- DÁRDICO |
PROTO-IA NOR.OCC. |
PROTO- ROMANÍN |
PROTO-IA CEN.OCC. |
PROTO-IA CEN.OR. |
PROTO-IA MERIDIONAL |
PROTO-IA INSULAR | ||||
'1' | *ek | *eka | *yek | *ek | *ek | *ek | *eka | *eka | EKAḤ | *eka- |
'2' | *duː | *ɗua | *dui | *d̪ʊini | *do / *duī | *dui | *don- | *deka | DVAU | *dvau/ *duī |
'3' | *tray | *træ | *trin | *trini | *tīn | *tini | *tina | *tina | TRYAḤ | *trya- |
'4' | *cawr | *cār | *štar | *cyār | *cār | *cāri | *car | *hatara | CATVĀRAḤ | *ćatvar- |
'5' | *panc | *panc | *panč | *panc | *pā̃c | *panc | *panc | *paha | PAÑCA | *panća |
'6' | *ṣo- | *cʰai- | *šov | *cʰaw | *cʰa | *cʰaw | *sah- | *haya- | ṢAṢ | *ṣaṣ / *ćʰaw- |
'7' | *sāt- | *sat | *sāt | *sāt | *sāt | *sat | *hata | SAPTA | *sapta | |
'8' | *aṣṭ- | *aṭ | *āṭʰ | *āṭʰ | *āṭ | *āṭ | *aṣṭa | AṢṬA | *aṣṭa | |
'9' | *naw | *nav- | *naw | *naw | *naw | *nav- | *navaya | NAVA | *nava | |
'10' | *daś | *das | *deš | *das | *d̪as | *das | *daha/das | *dahaya | DAŚA | *daśa |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.