Consonante retroflexa

En fonética, les consonantes retroflexes son soníos consonánticos usaos en dalgunos idiomes. La carauterística principal d'esti tipu de soníos ye que s'articulen na rexón postalveolar, de tras del alvéolo y, inclusive, endolcando la llingua hasta tocar el cielu la boca.

Carauterístiques

Les consonantes comúnmente llamaes postalveolares o, más precisamente, palatoalveolares o alveolu-palatales, tamién s'articulen na rexón postalveolar. Sicasí, tienen una articulación adicional secundaria de palatalización. Les consonantes palatales tamién se pronuncien na rexón palatal, anque en sentíu estrictu tratar de soníos dorsopalatales. Esto significa que se trata de soníos articulaos col envés de la llingua. Les consonantes retroflexes son consonantes coronales articulaes detrás del güesu alveolar y escarecen d'una articulación secundaria de palatalización.

Les consonantes retroflexes, como otres consonantes coronales, pueden arreyar delles posiciones de la llingua. P'articulales, la llingua puede tar plana, cola llámina de la llingua (la superficie cimera de la llingua cerca de la punta) tocando'l cielu la boca —como en polacu cz, sz, ż (rz), dż y en chinu mandarín ch, zh, sh, r—. Esti tipu de consonantes reciben el nome de retroflexes laminales. O puede ser pronunciada cola punta de la llingua, como en hindi; y nesi casu trátase de retroflexes apicales. Finalmente, la punta de la llingua puede endolcase escontra tras de cuenta que la parte inferior toca la rexón alveolar o prepalatal, como en munches de les llingües dravídiques; en tal casu llámense retroflexes subapical.

Presencia nes llingües del mundu

Anque nun hai datos precisos, cerca del venti per cientu de los idiomes del mundu tienen consonantes retroflexes de dalguna o más clases.^[1] Aproximao la metá d'estos idiomes namái tienen retroflexes fricatives. El restu d'estos idiomes tien retroflexes fricatives y oclusives. Les retroflexes son bien rares nes llingües europees. Namái delles llingües d'esi continente incorporar nos sos repertorios fonéticos, ente ellos el sardu, delles variedaes del italianu —como'l sicilianu— el suecu y el noruegu (onde les secuencies de [r] más una consonante coronal pueden ser reemplazaes pola retroflexa equivalente a la coronal; por casu, el nome Martin puede pronunciase [maṭin]); n'idiomes eslavos como'l polacu y el rusu, arriendes de dellos idiomes siberianos. Tamién s'atopen, escasamente, nes llingües indíxenes d'América, a esceición del estremu sur del continente y en delles partes d'Estaos Xuníos —por casu, nel hopi o'l pápago—. N'África tampoco son fonemes comunes, y atópense retroflexes namái en delles llingües nilo-saḥarianes.

Les consonantes retroflexes concéntrense sobremanera nes families llingüístiques indoaria y dravídica, falaes na India. Atópense tamién n'idiomes como'l chinu mandarín, el vietnamita y dalgunes llingües malayu-polinesies como'l javanés. Otra concentración importante de llingües con soníos retroflexos correspuende a les llingües aboríxenes d'Australia y el Pacíficu Occidental (Nueva Caledonia).

Esisten delles consonantes retroflexes qu'entá nun fueron reconocíes nel Alfabetu Fonéticu Internacional. Por casu, l'idioma iwaidja del norte de Australua tien les consonantes [ɺ̢], [ɽ] y [ɭ]. Pela so parte, el toa —un idioma dravídicu— tien la retroflexes [ɬ] y [ɽ͡r].

Les retroflexes nel Alfabetu Fonéticu Internacional

AFI	Descripción	Exemplu
		Idioma	Ortografía	AFI	Significáu
	retroflexa nasal	suecu	Vänern	[vɛː.neɳ]	Vänern
	plosiva retroflexa sorda	hindi	टापू (ṭāpū)	[ʈɑpu]	islla
	plosiva retroflexa sonora	suecu	nonrd	[nuːɖ]	norte
	fricativa retroflexa sorda	chinu mandarín	上海 (Shànghǎi)	[ʂɑ̂ŋ.xàɪ]	Shanghai
	fricativa retroflexa sonora	rusu polacu	жаба żaba	[ʐaˑba]	sapu xaronca
	aproximante retroflexa	tamil	தமிழ் (tamil)	[t̪ɐmɨɻ]	tamil
	aproximante llateral retroflexa	suecu	Karlstad	[kʰɑːɭ.sta]	Karlstad
	vibrante retroflexa	ḥausa	shaara	[ʃáːɽa]	sweeping
ɺ̢	vibrante llateral retroflexa	pashto	ﻛړو	[kɺ̢o]	faer

Referencies

1. Ian Maddieson (with a chapter contributed by Sandra Ferrari Disner); Patterns of sounds; Cambridge University Press, 1984. ISBN 0-521-26536-3.

• Datos: Q267753