From Wikipedia, the free encyclopedia
Al-Andalus ye como se diz en arabe a Peninsula Iberica y part d'Occitania. Al Andalus ye tamién a denominación que dan os historiadors a lo territorio d'a Peninsula Iberica sozmeso a los musulmans en a Edat Meya. A Peninsula Iberica, (y efimerament Septimania) encomenzó a estar baixo poder d'una clase dirichent militar de relichión musulmana dende l'anyo 711, cuan vencioron a l'exercito de lo Reino Visigodo de Toledo, prolongando-se o dominio musulmán bels sieglos, sobre tot en as arias centrals, orientals y meridionals. O proceso de reconquiesta cristiana iba fendo menor a extensión d'os estaus musulmans de l'Al Andalus, y se iban restrinchindo cada vegada mes a lo sureste. O zaguer estau islamico en desapareixer en a Peninsula Iberica estió o Reino Nazarín de Granada, en 1492.
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
Existe a hipotesi toponimia que interpreta o toponimo Al-Andalus a partir d'os vandalos, pueblo que creyó lo Reino Vandalo d'Africa dimpués haber estau bel tiempo ocupando Hispania. Manimenos esta hipotesi tien detractors.
En a literatura alchamiada en aragonés encara se fa servir a denominación arabe d'a peninsula, por eixemplo en o "Manuscrito alchamiau d'Urreya de Xalón":
Una d'as bases d'a economía yera l'agricultura. Os invasors musulmans se troboron con una agricultura desembolicada con reganos en Levant y a val d'Ebro, que ya existiban dende tiempos d'os romanos, y que continoron desembolicando-sen. No ye cierto que os musulmans introducisen muitos cautivos como as mengraneras u as presqueras, que ya se conoixeban de periodos anteriors.
Enantes d'a invasión musulmana a mayor part d'a población yera d'orichen hispanorromano y en principio cristianos catolicos en a suya mayoría. Bi heba una minoría dirichent visigoda, una minoría chodiga y poblacions poco romanizadas en o norte, belunas lingüisticament no romanizadas como os bascons. Dimpués d'a invasión musulmana población autoctona recibió a denominación d'andalusís y se distinguiba entre andalusís cristianos (mozarabes) y andalusís convertius a lo Islam (muladís). En os primers sieglos conservaban a luenga romanica propia (parlas mozarabes).
A primera invasión musulmana trayó bels mils de berbers y una menor cantidat d'arabes. Se calcula que os arabes yeran uns 50.000, acompanyatos por mes d'o doble de berbers, que sozmetioron a una población de talment menos de 3 millons d'habitants,[1] en un d'os minimos demograficos d'a historia. Manimenos os arabes yeran os que teneban mas poder politico y s'establioron en as millors tierras: Cuenca d'o Guadalquivir, Levant y part d'a ribera d'Ebro. Os berbers s'establioron en a Meseta Central y en zonas montanyosas de tota a Peninsula.
Os diferents procesos historicos trayoron sobre tot nuevas poblacions militars berbers, pero tamién sirians y chodigos forans d'orichen oriental. Tamién yeran presents esclavos d'orichen centroeuropeu, esteuropeu y d'o norte d'Espanya, que en conchunto los historiadors los denominan eslavons, pero que no necesariament son d'orichen eslau.
Dende o periodo d'o Emirato s'aceleró o proceso d'arabización y os sirians, os berbers y os muladís se convertioron en arabes andalusís. Si en os primers tiempos d'a ocupación musulmana os cristianos autoctonos mozarabes diferenciaban clarament entre os berbers, a qui diciban moros, mauros, mouros, y os arabes, a qui diciban de trazas equivalents a l'aragonés caldeus u sarracins, con o tiempo a palabra moro se convertió en archilexema y denominación común pa toz os musulmans, mesmo pa os musulmans de cualsiquier part d'o mundo.
O proceso d'arabización estió lento, y a penar d'a igualación que introduciba entre os creyents o principio relichioso de comunidat u umma, arabes, berbers, sirians, eslavons y muladís no deixoron de distinguir-sen entre ellos en o primer periodo de reinos taifas, y a diversidat etnica estió un d'os factors principals de que o Califato s'esminglanás en reinos taifas.
Os arabes andalusís son un grupo etnico que encara existe en o norte de Túniz y ciudaz d'o norte d'Africa como Tetuán, enta on emigroron u fuoron forachitaus entre os sieglos XIV y XVII.
As relichions mayoritarias yeran a cristiana y a musulmana. Con o tiempo a relichión islamica se convertió en a mayoritaria a causa d'as conversions d'a población autoctona pa evitar pagar impuestos u pa puyar politica y socialment. Ye bien documentada a conversión d'os visigodos, que dica feba poco tiempo heban estau arrians enantes que catolicos. No bi n'ha guaires informacions de supervivencia d'o paganismo en l'Al-Andalus, pero ye posible que en o norte en quedasen, sobre tot en territorios marguinals d'o norte que temporalment pagaban impuestos a los musulmans.
O islam de l'Al-Andalus yera a lo principio relativament ubierto y liberal y con pocos movimientos realment heterodoxos. Esto remató con a intervención d'os Almurabiz y Almuades, que imposoron una traza ortodoxa y rigurosa de l'Islam.
Os cristianos conoixioron movimientos hereticos, que manimenos no s'imposoron. Si que conservoron o rito visigotico, conoixiu tamién como rito mozarabe.
A practica d'o chudaísmo se desembolicó sin guaires problemas dica o periodo almuade. Estió present o chudaísmo ortodoxo y o chudaísmo no talmudico u caraísmo.
As escuelas churidicas sunnitas prenominants yeran a maliquí, orichinaria de Medina y imposada por os almurabitz y a zahirí.
Os reis protecheban l'arte y a ciencia, y aplegaban arredol d'ellos a astronomos, filosofos y poetas. A ciencia andalusí destacó en botanica-farmacia y en astronomía, herencio d'a cultura clasica y d'a escuela aleixandrina griega.
En historiografía y relichión destacan Ibn Basan y Ibn Khaldun. Ibn Hazm estió mayor teologo y churista d'o sieglo XI. Avempace y Averroes destacoron en filosofía.
En os sieglos de dominio musulmán se sucedioron diversos periodos temporals.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.