Remove ads
Die Vatikaan of Vatikaanstaat, amptelik die Staat van die Vatikaanstad (Italiaans: Stato della Città del Vaticano, [ˈstaːto della tʃitˈtaddel vatiˈkaːno]; Latyn: Status Civitatis Vaticanæ, [ˈstatus tʃiviˈtatis vatiˈkane]), is 'n klein soewereine staat met 'n ingeslote gebied (enklawe) binne die stadsgebied van Rome, Italië as sy staatsgebied. Omdat dit regeer word deur die Biskop van Rome, die Pous, kan die regering daarvan beskryf word as ekklesiasties en die hoogste staatsampte word volgestaan deur kerklikes. Die Vatikaan is die laaste absolute (en elektiewe) monargie in Europa waar die pous as staatshoof volgens artikel 1 van die grondwet wetgewende, uitvoerende en regterlike gesag het.[6] Al is dit nooit toegepas nie, is die doodstraf eers in die 1960's afgeskaf.
| |||||
| Volkslied: Inno e Marcia Pontificale (Italiaans vir: "Pouslike volkslied en mars") | |||||
 | |||||
| Hoofstad | Vatikaanstad | ||||
| Grootste stad | Vatikaanstad | ||||
| Amptelike tale | Italiaans, Latyn | ||||
| Regering • Soewerein • Staatsekretaris • President van die regering |
Kerklike;[1] priesterlike-monargiese;[2] absolute monargie;[3] elektiewe monargie;[4] elektiewe teokrasie.[5] Pous Franciskus Pietro Parolin Fernando Vérgez Alzaga | ||||
| Onafhanklikheid Onafhanklikheid • Lateraanse Verdrag |
van Italië 11 Februarie 1929 | ||||
| Oppervlakte - Totaal - Water (%) |
0,49 km2 (249ste) 0,19 myl2 feitlik niks | ||||
| Bevolking - April 2017-skatting - Digtheid |
453[1] (240ste) 924 / km2 (12de) 2 393,1 / myl2 | ||||
| Geldeenheid | Euro (€) (EUR) | ||||
| Tydsone - Somertyd |
MET (UTC+1) MEST (UTC+2) | ||||
| Internet-TLD | .va | ||||
| Skakelkode | +379 | ||||
Die moderne tuiste van die Pous is die kleinste onafhanklike nasie in die wêreld in terme van oppervlakte en bevolking wat in sy huidige vorm volgens die Verdrag van Laterane, wat op 11 Februarie 1929 met die Italiaanse regering gesluit (en op 18 Februarie 1984 hersien) is, geskep is. Die verdrag waarborg die onafhanklikheid en soewereiniteit van die Heilige Stoel.
Die Vatikaanstad is die enigste staat ter wêreld met Latyn as ampstaal (alhoewel Italiaans as tweede ampstaal de facto die mees gebruikte idioom vir byna alle vorme van mondelinge en skriftelike kommunikasie is). Dit is die territoriale setel van die Heilige Stoel, die institusionele entiteit verteenwoordig deur die Pous, die Biskop van Rome, en daarom ook die hoof ekklesiale setel van die Rooms-Katolieke Kerk van beide die ooste en die weste. Die Vatikaanstad is in 1984 deur Unesco as wêrelderfenisgebied gelys. Die Vatikaanse Musea (Musei Vaticani) huisves van die voorste kunsversamelings ter wêreld wat jaarliks deur sowat vier miljoen besoekers besigtig word. Die Vatikaanse Biblioteek met een miljoen boeke en honderdduisende manuskripte en ander dokumente van historiese belang word onder die grootstes en belangrikstes ter wêreld gereken. Sy versamelings is nogtans net toeganklik vir wetenskaplikes wat unieke werke wil bestudeer.
Buite die Vatikaanstad het die pouslike somerresidensie in Castel Gandolfo met 60 hektaar (sowat 25 km buite Rome geleë en tans 'n museum) en enkele kerke en paleise in Rome eksterritoriale status. Die laasgenoemdes dien as die ampsetels van dikasterieë (departemente) of ander strukture en liggame wat ondergeskik is aan die Romeinse Curie.
Remove ads
Ligging
Die Vatikaanstad is naby die regte Tiberoewer teen 'n sagte helling geleë wat deel uitmaak van die naamgewende antieke tufsteenheuwel mons Vaticanus (tans bekend as Vatikaanheuwel en met 'n hoogte van 75 meter bo seevlak die hoogste punt in die Vatikaanstad). In die voor-Christelike tydperk is 'n aantal Romeinse somervilla's teen die voet van hierdie heuwel gebou – in 'n veld wat as ager Vaticanus bekend gestaan het.
Die Romeinse keiser Caligula, wat tussen 37 en 41 n.C. geregeer het, het hier 'n privaat sirkus laat oprig. In hierdie sirkus en die aangrensende tuine het volgens historiese oorlewerings talle Christene tydens die bewind van Nero (54−68) 'n martelaardood gesterf. Net noord van die sirkus het met Sint Pieter (Simon Petrus) een van die bekendste Christelike martelaars sy laaste rusplek in 'n nekropolis gevind wat langs 'n systraat geleë was. Kort voor lank het dit 'n gunstelingbegraafplaas vir vroeë Christene geword. Tussen 324 en 326 het keiser Konstantyn 'n basiliek oor die Sint Pietergraf laat oprig. Hierdie eerste Sint Pieterskerk is tussen die 16de en 17de eeu deur die huidige gebou vervang.
Infrastruktuur
Die Staat van die Vatikaanstad beskik oor sy eie regstelsel en regspraak, polisiediens, treinstasie (tans beperk tot vragvervoer), bank, pos- en muntkantoor, supermark, apteek, uitgewery, radiostasie, biblioteek en argief. Ander infrastruktuurgeriewe – soos water- en kragvoorsiening – word deur die omliggende Italiaanse hoofstad Rome verskaf. Posseëls, wat deur die Vatikaan se posdiens sedert 1929 in beperkte oplaag uitgereik en in drie poskantore verkoop word (tot en met 2019 is altesaam 1 972 seëls uitgereik[7]), is gewild by filateliste, net soos die Vatikaan se Euromuntstukke met die pous se reliëfportret by muntversamelaars. Hulle is derhalwe nouliks in omloop.
Remove ads
Volgens die Vatikaanstaat se amptelike statistieke het 532 van die sowat 900 mense, wat in 2007 die Vatikaanstad woonagtig was, Vatikaanse burgerskap gehad (onder wie 62 kardinale, 350 geestelikes, 101 lede van die Switserse Garde wat tydelike Vatikaanse burgers is, en vyftig ander nie-geestelike leke).[8]
Vatikaanse burgerskap word net tydelik verleen en is steeds aan die pos gekoppel wat 'n burger in Vatikaanstad beklee. Dit vervang ook nooit die "natuurlike" burgerskap nie en word toegeken aan leidende verteenwoordigers van die kurie, lede van die Switserse Garde, kardinale, wat in Rome of Vatikaanstad woon, en persone wat hulle permanente woonplek met toestemming van die Pous in Vatikaanstad het.
Sowat veertig persent van die Vatikaanse burgers bly egter nie in Vatikaanstad nie. Dit is meestal lede van die pouslike gesantskappe in die buiteland, aan wie tydens hulle ampstermyn ook Vatikaanse burgerskap toegeken word. Vatikaanstad reik slegs diplomatieke paspoorte uit.
Daar is sowat 4 000 werknemers in Vatikaanstad, soos byvoorbeeld lede van die administrasie, verkopers, restourateurs, kokke, kantoorwerkers, drukkers, mense in diens van die Vatikaanse Museums, bank of skoonmakers, wat gewoonlik nie in Vatikaanstad woon nie, maar daagliks hier as pendelaars uit Rome kom werk.[9]
Die amptelike tale van Vatikaanstad is Italiaans en Latyn (slegs vir amptelike verklarings). Vir diplomatieke korrespondensie word Frans en Engels gebruik. Italiaans en soms ook ander tale word vir persoonlike onderhoude, publikasies en die Vatikaanse radio- en televisiediens gebruik. Die Switserse Garde gebruik Duits as hulle taal. Die amptelike webwerf van Vatikaanstad is in Italiaans, Duits, Engels, Frans, Spaans en Portugees beskikbaar.
Remove ads
Buitelandse betrekkinge
Die Heilige Stoel of Sancta Sedes handhaaf diplomatieke betrekkinge met 187 state, waarvan 87 plaaslike ambassades onderhou wat meestal in Rome geleë is. Diplomatieke betrekkinge is daarnaas ook met die Europese Unie en die Soewereine Maltese Ridderorde aangeknoop. Na 'n diplomatieke gesant van die Heilige Stoel, wat by die regering van 'n ander staat geakkrediteer is, word as Apostoliese Nuntius verwys. Die Nuntius tree tradisioneel as spreker van 'n plaaslike diplomatieke korps op.
Die besondere betrekkinge met Italië word gereël in die sogenaamde Verdrag van Laterane wat op 11 Februarie 1929 deur die destydse amptelike verteenwoordiger van die Heilige Stoel, kardinaal-staatssekretaris Pietro Gasparri, en die Koninkryk Italië onderteken is. Met die verdrag het Italië die onafhanklikheid en politieke soewereiniteit van die Heilige Stoel erken wat voortaan as Staat van die Vatikaanstad sou bestaan, oor sy eie vlag, volkslied en geldsteldsel beskik en in sy sentrale poskantoor ook sy eie posseëls mag uitreik. Die Verdrag van Laterane is in 1984 nog eens gewysig.
In 'n besondere dokument, wat in Junie 2016 onderteken is, het die Heilige Stoel die Staat Palestina amptelik erken. Pous Franciskus was die eerste pontifex maximus van die Rooms-Katolieke Kerk wat ter geleentheid van die ondertekening van die Agenda 2030 op 25 September 2015 'n toespraak gelewer het voor die Algemene Vergadering van die Verenigde Nasies en sowat 150 staats- en regeringshoofde.
Die belangrikste grondbeginsels van die Heilige Stoel se buitelandse beleid is die bewaring van vrede, die beskerming van menseregte en geloofsvryheid, die bestryding van honger en materiële nood op aarde en 'n volhoubare omgewings- en klimaatbeleid as bydrae tot die bewaring van die skepping.
Binnelandse beleid
As biskop van Rome fungeer die pous as "hoof van die biskopskollege en as opperste herder van die hele kerk". Hy is die Rooms-Katolieke Kerk se opperste gesag met universele bevoegdhede ten opsigte van sy bestuur en die Kerk se liggaamlike simbool van eenheid.
Volgens die Vatikaanse Jaarboek (Italiaans: Annuario Pontificio) dra die pous 'n hele reeks amptelike titels – as Biskop van Rome, Plaasbekleder van Jesus Christus op aarde, Opvolger van die Apostelvors, Pontifex Maximus (Opperste Brugbouer), Primaat van Italië, Aartsbiskop en Metropoliet van die Kerkprovinsie van Rome, Soewerein van die Staat van die Vatikaanstad asook Dienaar van die Dienaars van God.
Remove ads
Die Vatikaanstad het (in verhouding tot sy betreklik klein bevolking) een van die hoogste misdaadsyfers ter wêreld omdat sakkerollers en grypdiewe aangetrokke voel deur die besoekermassa's. Gewoonlik is alle misdadigers buitelanders wat vanuit Italiaanse staatsgebied afkomstig is. Aangesien hulle meestal ook daarheen terug vlug, word niemand in die Vatikaan se twee tronkselle opgesluit nie.[10]
Dat bankoutomate in die Vatikaanstad klante wat geld wil trek in Latyn vra om hul bankkaart in te sit – Inserito scidulam quaeso ut faciundam cognoscas rationem – word onder die ietwat oorbodige inligting gereken wat in reisgidse verskaf word.
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads