Salpeteroorlog

Die Salpeteroorlog of die Pasifiese Oorlog (Spaans: Guerra del Pacífico) is in die weste van Suid-Amerika tussen Chili asook die geallieerdes Bolivië en Peru op 'n verskeidenheid van terreine, insluitend die Stille Oseaan, die Atacamawoestyn en Peru se woestyne en bergagtige streke in die Andes, geveg. Vir die eerste vyf maande is die oorlog as 'n vloot-veldtog gevoer, nadat Chili gesukkel het om 'n see-gebaseerde voorraadkamp vir sy magte in die wêreld se droogste woestyn te vestig. Die oorlog is 'n dramatiese baken in die geskiedenis van Suid-Amerika en staan as een van die mees belangrike militêre ontmoetings van die laat 19de eeu bekend. Weens die oorlog se belangrikheid het dit 'n aansienlike wetenskaplike belangstelling gelok.^[10]

Salpeteroorlog
Die Grensverloop tussen Peru, Bolivië en Chili voor en na die Salpeteroorlog van 1879. Die geskakeerde streke behoort nou tot Chili en Argentinië
Datum 5 April 1879–20 Oktober 1883 (Chili-Peru-vrede) Bolivië-Chili-wapenstilstand in 1884; vredesverdrag met Bolivië op 20 Oktober 1904 onderteken Ligging Peru en Bolivië, Suid-Amerika se Stille Oseaankus Resultaat Chileense oorwinning, Bolivië word 'n landingeslote land Gebieds- veranderinge Litoral-department (Antofagasta) afgestaan deur Bolivië aan Chili in 1904. Tarapacá-department afgestaan deur Peru aan Chili in 1884. Puna de Atacama afgestaan deur Bolivië aan Chili en Argentinië in 1889/1899. Tarata-provinsie beset deur Chili in 1885, teruggegee aan Peru in 1925. Arica-provinsie en Tacna-provinsie beset deur Chili in 1884, afgestaan deur Peru in 1929.
Strydende partye
Bolivië  Peru	Chili
Aanvoerders
Presidente van Bolivië H.Daza (1876–1879) P.J.D. de Guerra (1879) N.Campero (1879–1884) Presidente van Peru M.I.Prado (1876–1879) L.La Puerta de M. (1879) N. de Piérola (1879–1881) F.García C. (1881) L.Montero F. (1881–1883) M.Iglesias (1882–1885)	Presidente van Chili A.Pinto (1876–1881) D.Santa María (1881–1886)
Sterkte
1879 (vooroorlogs) Boliviaanse Weermag: 1 687[1] mans Peruaanse Weermag: 5 557[2] mans Peruaanse Vloot: 4 slagskepe, 7 houtskepe 2 torpedoskepe[3] (Bolivië het geen vloot gehad nie) 1880 (Bolivië sonder militêre aktiwiteite[4]) Peruaanse Weermag: 25-35 000 mans (Weermag van Lima)[5] Peruaanse Vloot: 3 slagskepe, 7 houtskepe 2 torpedoskepe[3]	1879 (vooroorlogs) Chileense Weermag: 2 440,[6] mans Chileense Vloot: 2 slagskepe, 9 houtskepe 4 torpedoskepe[3] 1880 Chileense Weermag: 27 000 Ante Lima 8 000 besettingstroepe. 6 000 vasteland[7] Chileense Vloot: 3 slagskepe, 8 houtskepe 10 torpedoskepe[3]
Ongevalle en verliese
Gesneuweldes: 12 934-18 213[8] Gewondes: 7 891-7 896[8] Gesneuweldes en gewondes: 4 367-10 467[8]	Gesneuweldes: 2 425-2 791[9] Gewondes: 6 247-7 193[9]

Kaart van Chileense militêre operasies

Militêre operasies na die val van Lima tot aan die einde van die oorlog. Byna elke ontplooiing van Chileense magte ver van die kus is deur die Peruaanse guerrillaoorlogvoering teengestaan, wat nie op die kaart vertoon word nie.

In Februarie 1878 het Bolivië 'n nuwe belasting op 'n Chileense mynmaatskappy ("Compañía de Salitres y Ferrocarril de Antofagasta", kort CSFA) opgelê ten spyte van die Boliviaanse uitdruklike waarborg in die grensverdrag van 1874, waarin vasgelê is, dat belastings op Chileense persone of nywerhede vir 25 jaar nie verhoog word nie. Chili het teen die belastingsverhoging geprotesteer en gevra om dit te stuur vir mediasie, maar Bolivië het geweier en dit as 'n onderwerp van Bolivië se howe beskou. Chili het daarop aangedring en die Boliviaanse regering in kennis gestel, dat Chili hulself nie langer aan die grensverdrag van 1874 gebind beskou nie indien Bolivië nie die handhawing van die wet opskort nie. Op 14 Februarie 1879, toe Boliviaanse owerhede probeer het om die gekonfiskeerde eiendom van CSFA te veiling, het Chileense gewapende magte die hawestad Antofagasta beset.

Peru, geallieerd met Bolivië deur hul geheime alliansie-verdrag van 1873, het geprobeer om te bemiddel, maar op 1 Maart 1879 het Bolivië oorlog verklaar teen Chili en Peru versoek om hul alliansie te aktiveer, terwyl Chili daarop aangedring het dat Peru sy neutraliteit sou verklaar. Op 5 April, nadat Peru geweier het, het Chili oorlog teen beide nasies verklaar. Die volgende dag het Peru gereageer deur die erkenning van die casus foederis.

Daarna het Chili se landveldtog die Boliviaanse en Peruaanse weermagte oorrompel. Bolivië is verslaan en het ná die Slag van Lima op 26 Mei 1880 onttrek. Die Peruaanse weermag is verslaan in die Slag van Arica op 7 Junie 1880. Die landveldtog het sy hoogtepunt met die Chileense besetting van Lima in Januarie 1881 bereik. Oorblyfsels van die Peruaanse weermag het begin om 'n guerrilla-oorlog teen Chili te voer. Hierdie veldtog van die Breña was 'n weerstandsbeweging, maar het nie die oorlog se uitslag verander nie. Na Peru se nederlaag by die Slag van Huamachuco in Julie 1883, het Chili en Peru op 20 Oktober 1883 die verdrag van Ancón onderteken. Bolivië het 'n wapenstilstand met Chili in 1884 onderteken.

Chili het die Peruaanse grondgebied van Tarapacá verkry, die omstrede Boliviaanse departement van Litoral (sny Bolivië af van die see), sowel as die tydelike beheer oor die Peruaanse provinsies van Lima en Arica. In 1904 het Chili en Bolivië die "Verdrag van vrede en vriendskap" onderteken, waarin definitiewe grense vasgelê is. Die Lima-Arica-kompromie van 1929 het Arica aan Chili en Lima aan Peru gegee.

Verwysings

1. Sater 2007, p. 51 tabel 2
2. Sater 2007, p. 45 tabel 1
3. Sater 2007, pp. 113–4 tabel 6
4. Sater 2007, p. 74
5. Sater 2007, p. 274
6. Sater 2007, p. 58 Table 3
7. Sater 2007, p. 263
8. Sater, pp. 349 tabel 23.
9. Sater, pp. 348 tabel 22.
10. (en) Charles Messenger (31 Oktober 2013). Reader's Guide to Military History. Routledge. pp. 549–. ISBN 978-1-135-95970-8.

Literatuur

• Barros Arana, Diego (1881a). Historia de la guerra del Pacífico (1879–1880) (History of the War of the Pacific (1879–1880)) (in Spanish). Vol. 1. Santiago, Chile: Librería Central de Servat i C^a. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)AS1-onderhoud: onerkende taal (link)
• Barros Arana, Diego (1881b). Historia de la guerra del Pacífico (1879–1880) (History of the War of the Pacific (1879–1880)) (in Spanish). Vol. 2. Santiago, Chile: Librería Central de Servat i C^a. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)AS1-onderhoud: onerkende taal (link)
• Basadre, Jorge (1964). Historia de la República del Perú, La guerra con Chile (in Spanish). Lima, Peru: Peruamerica S.A.,. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Desember 2007. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)AS1-onderhoud: ekstra leestekens (link) AS1-onderhoud: onerkende taal (link)
• Bulnes, Gonzalo (1920). Chile and Peru: the causes of the war of 1879. Santiago, Chile: Imprenta Universitaria. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
• Chilean government (1879–1881). Boletín de la Guerra del Pacífico (Bulletin of the War of the Pacific) (in Spanish). Santiago, Chile: Editorial Andrés Bello.{{cite book}}: AS1-onderhoud: onerkende taal (link)
• Villalobos, Sergio (2004). Chile y Perú, la historia que nos une y nos separa, 1535-1883 (in Spanish) (2nd uitg.). Chile: Editorial Universitaria. ISBN 9789561116016. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)AS1-onderhoud: onerkende taal (link)
• De Varigny, Charles (1922). La Guerra del Pacífico (in Spanish). Vol. 1. Santiago de Chile: Imprenta Cervantes.{{cite book}}: AS1-onderhoud: onerkende taal (link)
• English, Adrian J. (1985). Armed forces of Latin America: their histories, development, present strength, and military potential. Jane's Information Group, Incorporated. ISBN 978-0-7106-0321-0. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
• Farcau, Bruce W. (2000). The Ten Cents War, Chile, Peru and Bolivia in the War of the Pacific, 1879–1884. Westport, Connecticut, London: Praeger Publishers. ISBN 978-0-275-96925-7. Besoek op 17 Januarie 2010. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
• Jefferson Dennis, William (1927). "Documentary history of the Tacna-Arica dispute from University of Iowa studies in the social sciences". 8. Iowa: University Iowa City. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (hulp)
• Paz Soldan, Mariano Felipe (1884). Narración Histórica de la Guerra de Chile contra Perú y Bolivia (Historical narration of the Chile's War against Peru and Bolivia) (in Spanish). Buenos Aires, Argentina: Imprenta y Librería de Mayo, calle Perú 115.{{cite book}}: AS1-onderhoud: onerkende taal (link)
• Sater, William F. (2007). Andean Tragedy: Fighting the War of the Pacific, 1879–1884. Lincoln and London: University of Nebraska Press. ISBN 978-0-8032-4334-7. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
• Sater, William F. (1986). Chile and the War of the Pacific. Lincoln and London: University of Nebraska Press. ISBN 978-0-8032-4155-8. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
• Sater, William F. (1973). "Chile During the First Months of the War of the Pacific". 5, 1 (pages 133-138 uitg.). Cambridge at the University Press: Journal of Latin American Studies. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (hulp)
• Scheina, Robert L. (2003). Latin America's Wars: The age of the caudillo, 1791–1899. Potomac Books, Inc. ISBN 978-1-57488-450-0. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
• Querejazu Calvo, Roberto (1979). Guano, Salitre y Sangre. La Paz-Cochabamba, Bolivia: Editorial los amigos del Libro. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
• Querejazu Calvo, Roberto (1995). Aclaraciones históricas sobre la Guerra del Pacífico. La Paz, Bolivia: Editorial los amigos del Libro. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
• Kiernan, Victor (1955). "Foreign Interests in the War of the Pacific". XXXV (pages 14-36 uitg.). Duke University Press: Hispanic American Historical Review. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (hulp)

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Salpeteroorlog.
• Chilean caricatures during the war in Tesis of Patricio Ibarra Cifuentes, Universidad de Chile, 2009.
• Article Caliche: the conflict mineral that fuelled the first world war in The Guardian by Daniel A. Gross, 2 June 2014.