Remove ads
Die vlag van Suid-Afrika tussen 1928 en 1994 is oorspronklik deur die Unie van Suid-Afrika (1928–1961) en later deur die Republiek van Suid-Afrika (tot 1994) gebruik. Dit is tot in 1990 ook in Suidwes-Afrika (die huidige Namibië) gebruik, aangesien dié gebied onder Suid-Afrikaanse gesag was. Die vlag is op die Prinsevlag gebaseer en vertoon die vlag van die Verenigde Koninkryk, die vlag van die Oranje-Vrystaat en die vlag van die Zuid-Afrikaansche Republiek (Transvaal se Vierkleur) in ’n kleiner middelblok vertoon.[4] Die vlag se bynaam is die Oranje, Blanje, Blou.[1]
.svg) |
|
| Bynaam | “Oranje, Blanje, Blou”,[1] “Unievlag”,[2][3] “Apartheidsvlag” |
|---|---|
| Gebruik | Nasionale vlag en Burgerlike- en Staatsvaandel   |
| Verhouding | 2:3 |
| Goedgekeur | 31 Mei 1928 |
| Ontwerp | Drie horisontale bane in oranje, wit en blou met drie klein vlaggies (die Union Jack links, die vertikale weergawe van die vlag van die Oranje-Vrystaat in die sentrum en die vlag van die Zuid-Afrikaansche Republiek [Transvaal se Vierkleur] regs) op die wit baan. |
.svg) |
|
| Gebruik | Vlootvaandel  |
| Verhouding | 1:2 |
| Ontwerp | ’n Langwerpige weergawe van die ou Suid-Afrikaanse vlag |
Die vlag se ontwerp is in 1928 deur die Parlement onder die eerste Afrikanermeerderheidsregering goedgekeur. In 1948 het die Nasionale Party ná hul oorwinning in die algemene verkiesing tevergeefs gepoog om die vlagontwerp te verander om die vlag, wat hulle die “bloedvlek” (die vlag van die Verenigde Koninkryk) genoem het, te verwyder.[5] Ná republiekwording in 1961 is dit as die nasionale vlag behou, ten spyte van die feit dat Suid-Afrika die Britse Statebond verlaat het. In 1968 het die eerste minister John Vorster voorgestel dat Suid-Afrika vir die tiende herdenking van Republiekwording in 1971 ’n nuwe vlag aanneem.[6] Vorster se idee het egter geen ondersteuning in die Volksraad gekry nie en die vlag is nooit verander nie. Vervolgens is die vlag ook gedurende die apartheidsera gebruik en word dit derhalwe die “Apartheidsvlag” genoem.[7][5] Met die oorgangsgrondwet en die onderhandelinge om apartheid te beëindig is dit in 1994 deur die huidige vlag van Suid-Afrika vervang.
Ná sy verwydering in 1994 bly die vlag van 1928 in Suid-Afrika omstrede, aangesien sommige mense dit as “histories” en ’n simbool van die Afrikanererfenis beskou, terwyl ander dit as ’n simbool van apartheid en “wit oorheersing” beskou. In 2019 het die Gelykheidshof beslis dat openbare vertoning van die vlag as haatspraak geklassifiseer sou word, hoewel uitsonderings toegelaat sou word vir “gevalle van joernalistieke, akademiese en artistieke uitdrukking”.[8]
Remove ads
.svg)
Die Suid-Afrikaanse “rooi vaandel” het tot in 1928 as nieamptelike de facto vlag van Suid-Afrika gedien; dit is tot in die 1950’s as ’n handelsvlag gebruik.svg)
Die vlag met ’n ligter skakering van “Solway”-blou soos deur die Suid-Afrikaanse regering in 1982 gespesifiseer.svg)
Drie klein vlae op die vlag van Suid-Afrika, gebruik van 1928 tot 1982.
.svg)
Drie klein vlae op die vlag van Suid-Afrika, gebruik van 1982 tot 1994.
Die drie kleiner vlae binne die ou vlag van Suid-Afrika is van links: die vlag van die Verenigde Koninkryk, die vlag van die Oranje-Vrystaat en die vlag van die Zuid-Afrikaansche Republiek (Transvaal)
Voor 31 Mei 1928 was die Union Jack die enigste vlag wat amptelike status in Suid-Afrika geniet het, aangesien Suid-Afrika deel van die Britse Ryk was. Die Suid-Afrikaanse rooi vaandel is as ’n nieamptelike vlag gebruik. In 1925 het die debatte oor die ontwerp van ’n nuwe vlag vir Suid-Afrika toegeneem, aangesien baie nasate van Boere die Union Jack weens die Tweede Vryheidsoorlog as onvanpas beskou het.[9] In 1926 het die Balfour-deklarasie wetgewende outonomie aan Suid-Afrika toegestaan en die goedkeuring van ’n nuwe vlag moontlik gemaak. Anglo-Afrikane wou die Union Jack in die nuwe vlag as deel van die Britse Ryk behou, terwyl die Afrikaners dit nie wou hê nie. ’n Kompromie is bereik, waarvolgens die nuwe vlag gebaseer is op die Prinsenvlag, die eerste vlag wat in Suid-Afrika gehys is, en in die middel die Union Jack saam met die vlae van die Oranje-Vrystaat en die Zuid-Afrikaansche Republiek.[9][10] Die Union Jack is in die nuwe vlag verklein met die vlagpaalkant aan die regterkant sodat dit nie die ander twee vlae oorheers nie.[9] Die destydse minister van binnelandse sake, Daniël François Malan, het na die groep klein vlae skertsend as “’n skurfte … wat eendag sal afval” verwys.[11]
In 1927 het die Afrikanermeerderheid in die Parlement die Uniale Nasionaliteit en Vlaewet goedgekeur, waarvolgens die Union Jack en die nuwe vlag van die Unie van Suid-Afrika gelyke status as nuwe vlag van Suid-Afrika sou geniet. Die wet het in 1928 in werking getree, toe albei vlae op die Parlementsgebou in Kaapstad en die Uniegebou in Pretoria gehys is.[12] Hierdie gelyke status is in 1957 met die goedkeuring van die Wysigingswet op vlae verander, waarvolgens die Unievlag die enigste vlag van Suid-Afrika sou wees en met dié wet het gelyktydig “Die Stem van Suid-Afrika” die enigste volkslied van Suid-Afrika geword en “God Save the Queen” is verwyder.[9]
Met Republiekwording in 1961 het die vlag aangebly. Die stemmeerderheid Afrikaners het nie van die Union Jack in die sentrum van die vlag gehou nie. Herhaaldelike pleidooie vir sy verwydering of vervanging met ’n ander vlag is gemaak, maar tot in 1968 is deur die Nasionale Party geen stappe in dié rigting geneem nie. John Vorster het in dié jaar ’n kommissie vir die ontwerp van ’n nuwe vlag ter geleentheid van die tiende herdenking van Republiekwording byeengeroep, maar uiteindelik is geen veranderinge gemaak nie.[6] Die vlag is tydens daaglikse vlagseremonies op skole deur Afrikaners met respek behandel.[13] Dit is ook tydens die inhuldiging van die Staatspresident ingespan.[14]
Aan die vlag is ook ’n ode gewy, “Vlaglied”,[15][16][17] geskryf deur C.J. Langenhoven[16] en getoonset deur F.J. Joubert.[16][18]
As gevolg van afwykings in die vervaardigingsproses het baie vlae ’n donker skakering van blou soos dié van die Union Jack gebruik, aangesien oorspronklik baie vlae in die Verenigde Koninkryk vervaardig is. Weens hierdie teenstrydigheid het die Suid-Afrikaanse regering in 1982 bepaal dat “Solway”-blou, ’n helder skakering van blou, soos oorspronklik bedoel vir die vlae gebruik sou word.[19][20]
Die vlag is aan die vlagpale van regeringsinstansies soos die weermag, die gevangenisdiens en die polisie gehys.[21] In 1994 is die ou Suid-Afrikaanse vlag aan hierdie vlagpale met die nuwe Suid-Afrikaanse vlag vervang.[21]
Remove ads
Die Suid-Afrikaanse vlag sedert 1994Ondanks die vlag se oorsprong en sy goedkeuring 20 jaar voordat die Nasionale Party aan bewind gekom het, word die vlag veral met die apartheidsera geassosieer. Bewegings soos die Black Sash[22] en Umkhonto we Sizwe[23] het teen die vlag met hul eie simbole protes aangeteken. Die vlag is dikwels van openbare vlagpale verwyder en met die verbanne ANC-vlag vervang.[23] Die vlag is ook tydens anti-apartheidsproteste in die openbaar verbrand,[24][25] die uiterste teken van disrespek wat ’n vlag kan toeval.
Nadat Frederik Willem de Klerk in 1989 staatspresident geword het, het hy onmiddellik die ANC ontban en op 11 Februarie 1990 hul leier Nelson Mandela uit die tronk vrygelaat. De Klerk het met Mandela se ANC en ander organisasies onderhandelinge om apartheid te beëindig begin. Een van die ANC se voorwaardes was dat die vlag se openbare gebruik geleidelik afneem, aangesien baie swart Suid-Afrikaners dit met apartheid en Afrikanernasionalisme verbind.[26][27]
Die onderhandelinge het gelei tot die Suid-Afrikaanse referendum van 1992 waarin stemgeregtigdes die beëindiging van apartheid ondersteun het. Dié referendum het daartoe gelei dat die Internasionale Rugbyraad die Springbokke toegelaat het om weer toetswedstryde te speel. Die ANC het hiermee saamgestem onder die voorwaarde dat die destydse Suid-Afrikaanse vlag nie gebruik word nie. Voor die “terugkeertoets” teen die All Blacks het die Konserwatiewe Party aan die grootliks blanke gehoor baie vlae as ’n simbool van weerstand teen die ANC uitgedeel.[28] Tydens die Olimpiese Somerspele 1992 in Barcelona het die Suid-Afrikaanse span onder ’n spesiaal ontwerpe vlag van die Suid-Afrikaanse Sportkonfederasie en Olimpiese Komitee deelgeneem, alhoewel blanke Suid-Afrikaanse toeskouers die destydse nasionale vlag gebruik het, ondanks pogings van amptenare om hulle te stop.[29] Tydens die Krieketwêreldbeker 1992, die eerste vir die Proteas en Suid-Afrika se eerste deelname aan ’n internasionale toernooi ná die einde van die sportboikot, het hulle nog onder die ou Suid-Afrikaanse vlag deelgeneem.
In 1994 het die Suid-Afrikaanse staatsheraldikus, Frederick Brownell, opdrag gekry om ’n nuwe vlag vir Suid-Afrika te ontwerp om die ou vlag voor die eerste algemene verkiesing na apartheid te vervang. Hy het ’n nuwe vlag vir Suid-Afrika ontwerp met ’n kombinasie van die ou vlag en die kleure van die ANC-vlag.[30] Die nuwe vlagontwerp is deur beide De Klerk en Mandela persoonlik goedgekeur voordat dit op 15 Maart 1994 uiteindelik deur die Uitvoerende Oorgangsraad goedgekeur is.
De Klerk het op 20 April 1994, sewe dae voor die Suid-Afrikaanse algemene verkiesing op 27 April 1994, in die openbaar aangekondig dat die ou vlag vervang sou word.[30] Toe die ou vlag vir die laaste keer by die Parlementsgebou in Kaapstad gestryk is, het die toeskouers met die verwydering goedkeurend geskreeu: “Af, af!”.[31][32]
Remove ads
Ná sy amptelike verwydering as die vlag van Suid-Afrika is dit deur sommige blanke Suid-Afrikaners as ’n simbool van Afrikanererfenis en -geskiedenis beskou.[1] Baie Suid-Afrikaners beskou dit steeds as ’n simbool van apartheid, en ontmoedig die gebruik daarvan ten sterkste.[33] Ondanks die negatiewe verbintenisse is dit ná 1994 nooit deur die Suid-Afrikaanse regering verban nie en die reg om dit in Suid-Afrika te vertoon is tot in 2019 onder die Grondwet van Suid-Afrika se Afdeling 2 as ’n uitdrukking van vryheid van spraak beskerm.[34] In die 21ste eeu word die gebruik van die ou Suid-Afrikaanse vlag binne en buite Suid-Afrika veral as ’n simbool van wit oorheersing beskou.[35][36] ’n Besondere bewustheid hieroor het ná die massamoord van Afro-Amerikaanse gemeentelede in ’n kerk in Charleston, Suid-Carolina, in 2015 gevolg, aangesien die oortreder Dylann Roof voorheen op ’n foto ’n baadjie met hierdie vlag en die vlag van Rhodesië vertoon het.[37] Hierdie assosiasie met apartheid en rassisme het dikwels tot pleidooie gelei om die vlae met hul historiese konteks uit die openbaar te verwyder. ’n Voorbeeld hiervan is Cooma, Nieu-Suid-Wallis, Australië, waar dit vertoon word om Suid-Afrikaanse werkers in die Snowy Mountains-skema te herdenk, saam met die Kanadese rooi vaandel, die 49-ster vlag van die VSA en ander vlae in 1959 toe die laan ingewy is.[38]
Die vlag is ná 1994 ook as ’n kenteken van protes gebruik.[39] In 2005 is ’n standbeeld van koning Makhado in Louis Trichardt met die kleure van die vlag gevandaliseer in protes teen ’n voorstel om die dorp se naam na Makhado te verander.[40] In die 21ste eeu het sommige Suid-Afrikaners die vlag begin gebruik in protes teen, soos hulle dit waarneem, die mislukking van die ANC om Suid-Afrika as ’n demokrasie te regeer.[41]
Op die Kaapstadse Kasteel die Goeie Hoop het die vlag langs die Union Jack, die vlag van Nederland en die huidige Suid-Afrikaanse vlag gewapper om na die magte te verwys wat Suid-Afrika al regeer het. In 1994 is ooreengekom dat hulle as ’n historiese verwysing op die kasteel sou aanbly. In 2012 is, ná klagtes deur die ANC-parlementslid Nomfunelo Mabedla, al die vlae behalwe die huidige vlag van Suid-Afrika verwyder en in die kasteel se museum geplaas.[42] Die vlag word ook in ’n aantal ander museums in Suid-Afrika versamel, insluitende die Suid-Afrikaanse Vlootmuseum in Simonstad.
In 2008 is die vlag verkeerdelik gebruik op plakkate in Ghana wat vir daardie jaar se Afrika-beker adverteer het, wat onder sommige Suid-Afrikaners verontwaardiging veroorsaak het.[7][43]
Die vlag is in Augustus 2019 as onwettig verklaar vir openbare gebruik, toe die Gelykheidshof die vertoon daarvan as haatspraak geklassifiseer het, met swaar strawwe wat toegepas kan word. Uitsonderinge is gemaak vir akademiese, joernalistieke en artistieke uitdrukking. Regter Phineas Mojapelo het verklaar dat “’n vertoning [van die apartheidsvlag] vernietigend is vir ons ontluikende nierassige demokrasie … dit ’n belediging is vir die gees en waardes van botho / ubuntu, wat ’n teken geword het van beskaafde interaksie in die Suid-Afrika ná apartheid”.[8]
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads