Wrangeleiland
eiland van Rusland From Wikipedia, the free encyclopedia
Wrangeleiland (Russies: О́стров Вра́нгеля, Ostrof Wrangelja) is ’n eiland aan die Oos-Siberiese kus in die Noordelike Yssee. Dit lê by die 180°-meridiaan. Die internasionale datumgrens is by dié lengtegraad ooswaarts geskuif sodat dit nie deur die eiland en deur die Tsjoekotka-skiereiland op die Russiese vasteland loop nie. Die naaste land aan Wrangeleiland is die klein, rotsagtige Heraldeiland 60 km oos daarvan.[1] Die naaste deel van die vasteland is 140 km van die eiland af.[2] Wrangeleiland is vermoedelik die laaste plek op aarde waar mammoete oorleef het.
| Wrangeleiland Inheemse naam: Остров Врангеля | |
|---|---|
 | |
| Geografie | |
| Ligging | Noordelike Yssee Tsjoekotka |
| Koördinate | 71°14′N 179°25′W Sien bo |
| Oppervlakte | 7 600 km2 |
| Hoogste punt | Berg Sowjetskaja, 1 096 m |
| Administrasie | |
 Rusland | |
| Federale Distrik | Verre-Ooste |
| Die eiland is ’n Unesco-wêrelderfenisgebied | |
Feitlik die hele Wrangeleiland, en Heraldeiland, is sedert 1976 ’n hoogs beskermde natuurgebied en die enigste menslike bedrywighede wat toegelaat word, is wetenskaplik van aard. Net vier bewaarders woon sedert 2003 op die eiland. Benewens hulle is daar sowat 12 wetenskaplikes wat in die somer daar navorsing doen.
Die eiland is sowat 125 km breed en beslaan ’n oppervlakte van 7 600 km2. Dit bestaan uit ’n suidelike kusvlakte van tot 15 km breed, ’n sentrale gordel van berge en ’n noordelike kusvlakte van tot 25 km breed. Die berggordel wat van oos na wes loop, die Tsentralnije-bergreeks, is tot 40 km breed en van kus tot kus 145 km lank. Die berge is meestal net meer as 500 m bo die seevlak. Die hoogste berg is Berg Sowjetskaja van 1 096 m bo die seevlak. Die bergreeks eindig aan albei kante in kranse aan die kus.[1]
Administratief val Wrangeleiland in die outonome okroeg Tsjoekotka van die Russiese Federasie. Dit het onder meer ’n weerstasie.
Wrangeleiland bestaan uit geplooide, verskuifde en metamorfe vulkaniese, ingeperste afsettingsgesteentes wat in ouderdom wissel van Opper-Prekambries tot Neder-Mesosoïes. Die Prekambriese gesteente, wat sowat 2 km dik is, bestaan uit Opper-Proterosoïese serisiete en chloriete leisteen en skis wat mindere hoeveelhede metavulkaniese gesteente, metakonglomerate en kwartsiet bevat. Bo die Prekambriese rotslae is rotslae van 2,25 km dik uit die Opper-Siluur tot Neder-Karboon wat bestaan uit tussenlae van sandsteen, siltsteen, leisteen, argilliet en seldsame kalksteen en dolomiet. Bo hierdie lae is kalksteen van 2,15 km dik uit die Karboon en Perm, wat grootliks uit seelelielae bestaan, met tussenlae van leisteen, argilliet en klein hoeveelhede dik breksie, sandsteen en horingsteen. Die heel boonste laag van 0,7 tot 1,5 km bestaan uit kleiagtige, kwartsagtige turbidiet uit die Trias met tussenlae van swart leisteen en siltsteen.[1]
’n Dun lagie Kainosoïese grif, sand, klei en modder lê ten grondslag van die kusvlaktes van Wrangeleiland. Klei- en griflae van net ’n paar dosyn meter dik uit die Laat Neogeen bedek die weggevrete oppervlak van die geplooide en verskuifde lae waaruit Wrangeleiland bestaan. Verharde modder en grif van net ’n paar meter dik uit die Plioseen lê op die sediment uit die Laat Neogeen. Sanderige Pleistoseense riviersediment kom voor langs riviere en strome en as ’n dun laag van óf kolluvium óf eluvium.[1]
Wrangeleiland is ’n teelgrond vir ysbere, robbe, walrusse en lemmings. In die somer word dit deur baie soorte voëls besoek. Dit is ook die tuiste van poolvosse. Verskeie soorte walvisse kan naby die kus gesien word.
Wolhaarmammoete het tot 2500–2000 v.C. daar oorleef, en dit is die mees onlangse bekende mammoetbevolking.[2][3][4] Sowat 500 tot 1 000 mammoete op ’n tyd het 6 000 lank hier oorleef, afgesonder van die vasteland.[5] Rendiere is in die 1950's bekendgestel en hul getalle word tot 1 000 beperk om hul invloed op die voëlbevolking te verminder. In 1975 is die muskusos ook ingebring. Die bevolking het intussen gegroei van 20 tot sowat 200.
Die flora sluit 417 spesies plante in, dubbel soveel as in enige ander gebied van dieselfde grootte met Arktiese toendra en meer as enige ander Arktiese eiland. Om dié rede is die eiland in 2004 aangewys as die mees noordelike wêrelderfenisgebied.
Wrangeleiland het ’n uiterse poolklimaat. Die streek is vir die grootste deel van die jaar bedek met droë, koue Arktiese lug. Warmer en vogtiger lug kan die eiland in die somer vanuit die suidooste bereik. Dit kry soms ook droë, warm lug.
Die eiland word deur lug van beide die Noordelike Yssee en die Stille Oseaan beïnvloed. Dit veroorsaak onder meer sterk winde. Soms kom "sikloniese" periodes voor, wat gekenmerk word deur vinnige, sirkulêre winde. Daar is ook baie mis.
Winters is lank en word gekenmerk deur ysige weer en sterk noordewinde. In dié tyd bly die temperatuur gewoonlik maande lank ver benede die vriespunt. In Februarie en Maart is daar gereelde sneeustorms met windsnelhede van 140 km/h of hoër.
Die klimaat verskil grootliks in die noordelike, sentrale en suidelike streke. Laasgenoemde twee gebiede is warmer. Die kort somers is koel, maar relatief gemiddeld omdat die middernagson temperature gewoonlik bo die vriespunt hou. Soms kom ryp en sneeu voor, en mis is algemeen. Warmer, droër weer kom in die middel van die eiland voor. In 2003 was die rypvrye tydperk op die eiland baie kort, gewoonlik nie meer as 20 tot 25 dae nie, en meestel net twee weke.
| Weergegewens vir Wrangeleiland | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Maand | Jan | Feb | Mar | Apr | Mei | Jun | Jul | Aug | Sep | Okt | Nov | Des | Jaar |
| Hoogste maksimum (°C) | 1,5 | −0,2 | 0,7 | 2,2 | 11,1 | 17,4 | 18,2 | 16,7 | 11,9 | 5,3 | 1,7 | 1,1 | 18,2 |
| Gemiddelde maksimum (°C) | −19,4 | −20,1 | −18,7 | −12,9 | −3,1 | 3,3 | 5,7 | 4,8 | 1,5 | −4,2 | −10,6 | −17,1 | −7,6 |
| Gemiddelde minimum (°C) | −26,2 | −26,8 | −25,9 | −20,4 | −8,2 | −0,9 | 1,1 | 0,7 | −1,9 | −8,6 | −15,9 | −23,0 | −13 |
| Laagste minimum (°C) | −42,0 | −44,6 | −45,0 | −38,2 | −31,5 | −12,3 | −4,9 | −6,5 | −21,4 | −29,8 | −34,9 | −57,7 | −57,7 |
| Neerslag (mm) | 7 | 7 | 5 | 6 | 8 | 10 | 20 | 27 | 15 | 12 | 10 | 8 | 135 |
| Humiditeit (%) | 79 | 80 | 80 | 81 | 86 | 88 | 88 | 89 | 86 | 81 | 79 | 79 | 83 |
| Bron: Погода и климат (Pogoda i klimat: Weer en klimaat)[6] | |||||||||||||
Volgens ’n 2003-verslag het Wrangeleiland sowat 1 400 riviere van meer as ’n kilometer lank; vyf riviere van meer as 50 km lank en sowat 900 vlak mere, meestal in die noordelike deel, met ’n oppervlakte van 80 km2. Die water van die Oos-Siberiese en Tsjoektsji-see om Wrangel- en Heraldeiland het die laagste soutinhoud in die Arktiese seebekken asook ’n baie hoë suurstofinhoud.
Voorgeskiedenis
Dié afgeleë eiland is vermoedelik die laaste plek waar wolhaarmammoete voorgekom het, tot omstreeks 2000 v.C.[5][7][8][9] ’n Kombinasie van klimaatsveranderings en die teenwoordigheid van moderne mense met gevorderde jagtegnieke het waarskynlik gelei tot hul voortydige uitsterwing.
Bewyse dat voorhistoriese mense hier gewoon het, is in 1975 by die Tsjertof Owrag-terrein ontdek.[10] Verskeie steen- en ivoor-gereedskap is gevind, onder meer ’n harpoen. Radiokoolstofdatering toon mense het omstreeks 1700 saam met die laaste mammoete op die eiland voorgekom, hoewel geen direkte bewyse al gevind is dat mense mammoete gejag het nie. Teen die tyd dat die Weste Wrangeleiland ontdek het, was daar geen inheemse bevolkings oor nie.
’n Legende bestaan onder die Tsjoektsji-volk van Siberië oor ’n hoofman Krachai of Krahay wat met sy mense, die Krahays, oor die see gevlug en in ’n verre noordelike land gaan woon het.[11][12] Hoewel die verhaal ’n mite kan wees, was die Tsjoektsji's bewus van ’n eiland of kontinent in die noorde vanweë die jaarlikse migrasie van takbokke oor die ys, asook die uitspoel van spiespunte aan die kus van die Noordelike Yssee wat op ’n manier gemaak was wat onbekend aan die Tsjoektsji's was. Die Amerikaanse taalkundige professor Michael E. Krauss het onlangs argeologiese, historiese en taalkundige bewyse gelewer dat Wrangeleiland ’n handelspos was tussen Inuïtiese bevolkings in Alaska en die noordkus van Siberië, en dat die kus in laat prehistoriese en vroeë historiese tye gekoloniseer kon gewees het deur Inuïtiese setlaars van Noord-Amerika. Krauss stel voor die vertrek van dié koloniste hou verband met die Krachai-legende.[13]
Ekspedisies en opeising
In 1764 het die Kosak Stepan Andrejef beweer hy het die eiland gesien en dit Tikegen-land genoem. Baron Ferdinand von Wrangel (1797–1870) het Andrejef se verslag gelees en die Tsjoektsji's se storie oor die eiland gehoor en ’n ekspedisie (1820–1824) gereël om dit te gaan soek, maar het nie daarin geslaag nie.[14] Die eiland is eindelik na hom genoem.
In 1849 het kaptein Henry Kellett van die HMS Herald op Heraldeiland geland en dit sy naam gegee. Hy het gedink hy het ’n eiland wes daarvan gesien en dit Plovereiland genoem; daarna is dit op Britse kaarte aangedui as Kellettland. In Augustus 1867 het kaptein Thomas Long van Amerika gesê hy het die eiland gesien en dit Wrangell-land [sic] genoem. ’n Amerikaanse geselskap het op 12 Augustus 1881 op Wrangeleiland geland en dit vir Amerika opgeëis. Hulle het dit "New Columbia" genoem.[15]
In 1911 het die Russiese ysbrekers Waigatsj en Taimir onder Boris Wilkitski op die eiland geland[16] en in 1916 het die tsaar verklaar die eiland behoort aan die Russiese Ryk.
In 1914 het ’n Kanadese ekspedisie onder aanvoering van Vilhjalmur Stefansson op die eiland gestrand geraak weens ys. Hulle is deur ’n Amerikaanse skip gered. In 1921 het Stefansson die eiland vir Kanada probeer opeis,[17] glo om ’n Japannese opeising te verhoed.[18] Van die geselskap wat agtergelaat is, het net een persoon Ada Blackjack, oorleef. Sy is in 1923 deur ’n skip gered wat weer eens ’n geselskap agtergelaat het: die Amerikaner Charles Wells en 12 Inuïete.
In 1924 het die Sowjetunie Wells en die Inuïete van die eiland verwyder aan boord van die Krasni Oktjabr. Wells is daarna in Wladiwostok aan longontsteking dood. Ná nog ’n poging om die eiland vir Amerika op te eis, het die Sowjetregering in 1926 die tsaar se aanspraak op die eiland herbevestig.
In die 1960's is die hoofnedersetting Oesjakojskoje naby Rogersbaai aan die suidsentrale kus van Wrangeleiland gevestig en daarna nog ’n nedersetting, Zwjozdni, 38 km wes daarvan. ’n Militêre radarinstallasie is ook aan die suidooskus by Kaap Hawaii gebou.
Op 23 Maart 1976 is die Natuurreservaat Wrangeleiland gestig vir die bewaring van die natuur op Wrangel- en Heraldeiland. Teen die 1980's was Zwjozdni feitlik verlate. Jag is verbode op die eiland, buiten ’n klein hoeveel seesoogdiere vir die behoeftes van die plaaslike bevolking. In 1992 is die militêre radarinstallasie gesluit en net die nedersetting Oesjakojskoje word tans bewoon. In 2004 is Wrangel- en Heraldeiland, asook die omringende waters, op Unesco se wêrelderfenislys geplaas.[19]
In 2014 het die Russiese Vloot planne aangekondig om ’n basis op die eiland te vestig.[20] Dit sal uit twee stelle van 34 voorafvervaardigde modules bestaan.[21]
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
