Ả Rập Xê Út
quốc gia nằm ở khu vực Tây Á / From Wikipedia, the free encyclopedia
Ả Rập Xê Út (tiếng Ả Rập: ٱلسَّعُوْدِيَّة, chuyển tự as-Saʿūdīyah, "thuộc về Nhà Saud", cũng được viết là Ả Rập Saudi, Arab Saudi, Saudi Arabia),[8][9] tên gọi chính thức là Vương quốc Ả Rập Xê Út (tiếng Ả Rập: المملكة العربية السعودية (🔊 nghe) al-Mamlakah al-‘Arabiyyah as-Su‘ūdiyyah, "Vương quốc Ả Rập của Nhà Saud", phát âmⓘ) là một quốc gia có chủ quyền tại khu vực Tây Á, chiếm phần lớn bán đảo Ả Rập. Quốc gia này có diện tích đất liền vào khoảng 2,15 triệu km², là quốc gia rộng lớn thứ 5 tại châu Á và rộng lớn thứ nhì trong thế giới Ả Rập (chỉ xếp sau Algérie). Ả Rập Xê Út có biên giới với Jordan và Iraq về phía bắc; Kuwait về phía đông bắc; Qatar, Bahrain và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) về phía đông; Oman về phía đông nam và Yemen về phía nam. Ả Rập Xê Út tách biệt với Israel và Ai Cập qua vịnh Aqaba. Đây là quốc gia duy nhất có bờ biển tiếp giáp với cả biển Đỏ cùng vịnh Ba Tư. Hầu hết địa hình của Ả Rập Xê Út là các hoang mạc khô hạn hoặc địa mạo cằn cỗi.
Vương quốc Ả Rập Xê Út
|
|
---|---|
Tên bản ngữ
| |
Quốc ca: ٱلنَّشِيْد ٱلْوَطَنِي ٱلسُّعُوْدِي an-Nashīd al-Waṭanī as-Suʿūdī (tiếng Việt: "Quốc ca Ả Rập Xê Út") | |
Vị trí của Ả Rập Xê Út (xanh) trên thế giới | |
Vị trí Ả Rập Xê Út (đỏ) trong khu vực | |
Tổng quan | |
Thủ đô và thành phố lớn nhất | Riyadh 24°39′B 46°46′Đ |
Ngôn ngữ chính thức | Tiếng Ả Rập chuẩn[2] |
Ngôn ngữ nói | Tiếng Ả Rập |
Tôn giáo chính | Hồi giáo[3] |
Tên dân cư |
|
Chính trị | |
Chính phủ | Quân chủ chuyên chế Hồi giáo đơn nhất[4][5] |
Salman bin Abdulaziz | |
Mohammad bin Salman | |
Lập pháp | Không có[lower-alpha 1] |
Lịch sử | |
Thành lập | |
1727 | |
1824 | |
• Tiểu vương quốc Riyadh | 17 tháng 01, 1900 |
23 tháng 09, 1932 | |
24 tháng 10, 1945 | |
31 tháng 01, 1992 | |
Địa lý | |
Diện tích | |
• Tổng cộng | 2.149.690[2] km2 (hạng 12) 830.000 mi2 |
• Mặt nước (%) | 0,7 |
Dân số | |
• Ước lượng 2018 | 33.413.660 (hạng 40) |
• Mật độ | 15/km2 (hạng 216) 38,8/mi2 |
Kinh tế | |
GDP (PPP) | Ước lượng 2020 |
• Tổng số | 1.608.6 tỷ USD (hạng 17) |
46.273 USD (hạng 22) | |
GDP (danh nghĩa) | Ước lượng 2020 |
• Tổng số | 680.9 tỷ USD (hạng 19) |
• Bình quân đầu người | 23.566 USD (hạng 39) |
Đơn vị tiền tệ | Riyal Ả Rập Xê Út (SR) (SAR) |
Thông tin khác | |
Gini? (2013) | 45,9[6] trung bình |
HDI? (2021) | 0,875[7] rất cao · hạng 35 |
Múi giờ | UTC+3 (AST) |
Cách ghi ngày tháng | nn/tt/nnnn (AH) |
Giao thông bên | phải |
Mã điện thoại | +966 |
Mã ISO 3166 | SA |
Tên miền Internet |
Lãnh thổ Ả Rập Xê Út ngày nay khi xưa là 4 khu vực riêng biệt: Hejaz, Najd, một bộ phận của Đông Ả Rập (Al-Ahsa) và Nam Ả Rập ('Asir).[10] Vương quốc Ả Rập Xê Út được Ibn Saud thành lập vào năm 1932, "Saud" (Xê Út) trong quốc hiệu bắt nguồn từ hoàng tộc Saud, thể hiện quan điểm quốc gia là tài sản cá nhân của hoàng tộc.[11][12] Ibn Saud thống nhất bốn khu vực thành một quốc gia thống nhất thông qua một loạt các cuộc chinh phạt bắt đầu từ năm 1902. Ả Rập Xê Út từ đó trở thành một quốc gia quân chủ chuyên chế, thực chất là một chế độ độc tài thế tập do các Hoàng tộc theo các dòng Hồi giáo cai trị.[13][14] Ngày nay, Phong trào tôn giáo Wahhabi (Wahhabism) theo thiên hướng bảo thủ thuộc phái Hồi giáo Sunni được gọi là "đặc điểm nổi bật nhất của văn hóa Ả Rập Xê Út", phong trào này được truyền bá mạnh mẽ trên toàn cầu nhờ vào tiền tài trợ từ mậu dịch dầu khí.[13][14] Ả Rập Xê Út đôi khi còn được gọi là "Vùng đất Hai Thánh đường" - để ám chỉ Al-Masjid al-Haram (tại Mecca), và Al-Masjid an-Nabawi (tại Medina), đó là hai địa điểm linh thiêng nhất trong Thế giới Hồi giáo. Ả Rập Xê Út có tổng dân số là 33 triệu người vào năm 2017, trong đó có hàng triệu người là ngoại kiều.[15] Ngôn ngữ quốc gia chính thức là tiếng Ả Rập.
Dầu mỏ lần đầu tiên được phát hiện tại quốc gia này vào ngày 3 tháng 3 năm 1938, sau đó là hàng loạt phát hiện lớn khác tại vùng Đông.[16] Ả Rập Xê Út từ đó trở thành quốc gia sản xuất và xuất khẩu dầu lớn nhất trên thế giới, với trữ lượng dầu mỏ lớn thứ nhì và trữ lượng khí đốt lớn thứ 6 toàn cầu.[17] Quốc gia này được Ngân hàng Thế giới phân loại là một nền kinh tế có thu nhập rất cao với chỉ số phát triển con người (HDI) cũng ở mức rất cao[18] và là quốc gia Ả Rập duy nhất góp mặt trong G-20.[19]
Tuy nhiên, quốc gia này đã bị chỉ trích vì nhiều lý do bao gồm vai trò của nó trong Nội chiến Yemen, bị cáo buộc tài trợ cho chủ nghĩa khủng bố Hồi giáo đi kèm với hồ sơ nhân quyền tồi tệ, đặc trưng qua việc sử dụng hình phạt tử hình quá mức và thường xuyên, thất bại trong việc chống lại nạn buôn người, phân biệt đối xử do nhà nước bảo trợ chống lại các nhóm thiểu số tôn giáo lẫn người vô thần, và chủ nghĩa bài Do Thái cũng như cách giải thích nghiêm ngặt luật Shari'a.[20][21][22][23][24] Tuy nhiên, Ả Rập Xê Út gần đây đã đưa ra những cải cách mới theo lệnh của Mohammed bin Salman, bao gồm cải thiện quyền của phụ nữ ở Ả Rập Xê Út,[25] cấm tảo hôn,[26][27] xóa bỏ những đoạn văn bài Do Thái và quan niệm sai lầm trong giáo dục trường học,[28][29] thúc đẩy việc luật hóa hệ thống pháp luật,[30] giảm việc sử dụng hình phạt tử hình,[31] cũng như các biện pháp bảo vệ mới được thực thi đối với người lao động nhập cư để ngăn chặn tình trạng ngược đãi.[32] Tuy nhiên, nhiều tổ chức nhân quyền chỉ ra rằng Ả Rập Xê Út phải tiếp tục đưa ra các cải cách mới để được coi là đủ hướng tới việc cải thiện hồ sơ nhân quyền.
Vương quốc này chi 8% GDP cho quân sự (cao nhất trên thế giới sau Oman),[33] khiến Ả Rập Xê Út là quốc gia chi tiêu quân sự lớn thứ ba thế giới sau Hoa Kỳ và Trung Quốc,[34] và là nhà nhập khẩu vũ khí lớn nhất thế giới từ Từ 2015 đến 2019, nhận một nửa tổng số vũ khí của Mỹ xuất khẩu sang Trung Đông.[35][36] Theo BICC, Ả Rập Xê Út là quốc gia quân sự hóa thứ 28 trên thế giới và có chất lượng trang thiết bị quân sự tốt nhất trong khu vực, sau Israel.[37] Tuy nhiên, trong những năm gần đây, liên tục có những lời kêu gọi ngừng bán vũ khí cho Ả Rập Xê Út, chủ yếu do các cáo buộc tội ác chiến tranh ở Yemen[38] và đặc biệt là sau vụ ám sát Jamal Khashoggi.[39][40]
Ả Rập Xê Út được coi là cả một cường quốc và nước trung gian thương lượng trong khu vực.[41][42] Nền kinh tế Ả Rập Xê Út là nền kinh tế lớn nhất ở Trung Đông và lớn thứ 19 trên thế giới. Ả Rập Xê Út cũng là một trong những quốc gia có dân số trẻ nhất thế giới, với khoảng 50% dân số 34,2 triệu người dưới 25 tuổi.[43] Ngoài là thành viên của Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh, Ả Rập Xê Út còn là thành viên tích cực và sáng lập của Liên hợp quốc, Tổ chức Hợp tác Hồi giáo, Liên đoàn Ả Rập và OPEC.