Hốt Tất Liệt
Khả hãn thứ 5 của đế quốc Mông Cổ, hoàng đế sáng lập ra triều đại nhà Nguyên trong lịch sử Trung Quốc. Dưới sự lãnh đạo của ông, đế quốc Mông Cổ đã đạt đến thời kỳ cực thịnh / From Wikipedia, the free encyclopedia
Hốt Tất Liệt (tiếng Mông Cổ: ᠬᠤᠪᠢᠯᠠᠢ ᠬᠠᠭᠠᠨ, Xubilaĭ Khaan, chữ Hán: 忽必烈; bính âm: Hūbìliè; 23 tháng 9, 1215[5] - 18 tháng 2, 1294[6]), Hãn hiệu Tiết Thiện Hãn (ᠰᠡᠴᠡᠨ ᠬᠠᠭᠠᠠᠨ, Сэцэн хаан, Sechen Khan), là Đại Hãn thứ năm của đế quốc Mông Cổ, và là người sáng lập ra nhà Nguyên trong lịch sử Trung Quốc.
Nguyên Thế Tổ 元世祖 Tiết Thiện Hãn 薛禪汗 | |||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Hoàng đế Trung Hoa, Khả Hãn Mông Cổ | |||||||||||||||||
Bức chân dung Hốt Tất Liệt là một phần của một bộ sưu tập chân dung của hoàng đế và hoàng hậu nhà Nguyên, hiện nằm trong bộ sưu tập của Bảo tàng Cố cung Quốc gia ở Đài Bắc. | |||||||||||||||||
Hoàng đế nhà Nguyên | |||||||||||||||||
Tại vị | 18 tháng 12[1] năm 1271 - 18 tháng 2 năm 1294 (22 năm, 62 ngày) | ||||||||||||||||
Tiền nhiệm | Sáng lập triều đại | ||||||||||||||||
Kế nhiệm | Nguyên Thành Tông | ||||||||||||||||
Khả Hãn Mông Cổ | |||||||||||||||||
Tại vị | 5 tháng 5 năm 1260 - 18 tháng 2 năm 1294 (33 năm, 289 ngày) | ||||||||||||||||
Tiền nhiệm | Mông Kha hãn, A Lý Bất Ca hãn | ||||||||||||||||
Kế nhiệm | Hoàn Trạch Đốc hãn | ||||||||||||||||
Thông tin chung | |||||||||||||||||
Sinh | (1215-09-23)23 tháng 9, 1215 | ||||||||||||||||
Mất | 18 tháng 2, 1294(1294-02-18) (78 tuổi) Đại Đô (nay là Bắc Kinh, Trung Quốc) | ||||||||||||||||
Thê thiếp | xem văn bản | ||||||||||||||||
Hậu duệ | xem văn bản | ||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
Hoàng tộc | Bột Nhi Chỉ Cân[2][3][4] | ||||||||||||||||
Thân phụ | Đà Lôi | ||||||||||||||||
Thân mẫu | Toa Lỗ Hòa Thiếp Ni |
Ông là con trai thứ 4 của Đà Lôi và là cháu nội của Thành Cát Tư Hãn. Năm 1260, ông và em trai A Lý Bất Ca (Ariq Böke) cùng xưng Đại Hãn sau khi Đại Hãn tiền nhiệm là Mông Kha - anh trai của họ băng hà mà không chỉ định người kế vị. Cuối cùng, Hốt Tất Liệt giành thắng lợi vào năm 1264, dẫn đến sự chia rẽ chính trị sâu sắc trong nội bộ Mông Cổ, nhưng đế quốc về tổng thể vẫn là thống nhất và hùng mạnh.[7] Ảnh hưởng của Hốt Tất Liệt vẫn còn mạnh tại hãn quốc Y Nhi và Kim Trướng hãn quốc, các lãnh thổ phía tây của đế quốc Mông Cổ.[8]
Dưới sự lãnh đạo của Hốt Tất Liệt, đế quốc Mông Cổ đã đạt đến thời kỳ cực thịnh. Ông đã dời đô từ Hoa Lâm (Karakorum) về Đại Đô (tức Bắc Kinh ngày nay). Năm 1271, Hốt Tất Liệt thành lập nhà Nguyên, đế quốc kiểm soát các khu vực ngày nay thuộc Mông Cổ, Hoa Bắc, tây bắc Trung Quốc, bán đảo Triều Tiên và các khu vực cận kề, giúp ông có địa vị như một hoàng đế Trung Hoa. Năm 1279, quân đội nhà Nguyên đánh bại Nam Tống, Hốt Tất Liệt trở thành người dân tộc thiểu số đầu tiên làm hoàng đế Trung Hoa và cai trị nhà Nguyên đến khi mất vào năm 1294, miếu hiệu là Nguyên Thế Tổ (元世祖).
Dưới sự cai trị của Hốt Tất Liệt, tất cả các vương quốc phụ cận với đế quốc Mông Cổ đều trở thành các chư hầu lệ thuộc. Ông phát động các chiến dịch thôn tính Nhật Bản, Đại Việt, Bagan và Java, nhưng không thành. Mặc dù Hốt Tất Liệt theo đạo Phật ông cũng để ý đến sự phát triển của đạo Kitô[9] trên thế giới và mời các sứ giả đến Trung Quốc truyền đạo. Ông cũng chú trọng đến việc phát triển các nghề thủ công, khoa học và nghệ thuật.