„Turkmaniston aviakompaniyasi“ OAJ[3][4] (turkmancha: «Türkmenistan» awiakompaniýasy», inglizcha: Turkmenistan Airlines) – Turkmanistonning flagman aviatashuvchisi boʻlib, ichki yoʻlovchilar va xalqaro havo yuklari tashishni amalga oshiradi. Bosh qarorgohi Ashxobodda joylashgan. Oʻzining rasmiy maʼlumotlariga koʻra, Osiyodagi eng xavfsiz aviakompaniya hisoblanadi[5][6]. Aviakompaniyaning baza aeroporti Turkmanobod shahrining havo bandargohi hisoblanadi[7].
| |||||||
| Tashkil topgan | 1992-yil | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Havo tuguni | Ashxobod xalqaro aeroporti | ||||||
| Fokus shaharlari |
| ||||||
| Park hududi | 29 | ||||||
| Parvoz yoʻnalishlari | 11 [1] | ||||||
| Egasi | Turkmaniston hukumati | ||||||
| Bosh qarorgohi |
 Turkmaniston Ashxobod | ||||||
| Muhim shaxslar | Dovran Saburov, CEO[2] | ||||||
| Sayti | turkmenistanairlines.tm | ||||||
Ilgari aviakompaniyaning toʻliq nomi Buyuk Saparmurod Turkmanboshi nomidagi "Türkmenhowaýollary" davlat milliy xizmati deb atalardi.
Sovet davri (1927—1990-yillar)
Turkmaniston fuqaro aviatsiyasi tarixi 1927-yilda Chorjoʻyni Toshhovuz bilan (Toʻrtkoʻl va Yangi Urganch orqali) bogʻlaydigan birinchi havo yoʻnalishi ochilgandan boshlanadi. Ushbu yoʻnalishda Chorjoʻy aviatsiya korxonasi Germaniyada sotib olingan toʻrt oʻrindiqli Yunkers Yu-13 yoʻlovchi samolyoti va Sovet Ittifoqida ishlab chiqarilgan K-4 samolyotlaridan foydalangan. Jami 8 ta samolyot bor edi.
1932-yilda Turkmaniston SSR fuqaro havo floti yangi Sovet yoʻlovchi samolyotlari bilan toʻldirildi. Bular olti oʻrinli K-5 va oʻn ikki oʻrinli ANT-9 rusumli samolyotlar edi. Ularning asosida xuddi shu 1932-yilda Chorjoʻy aeroportida havo boʻlinmasi tashkil etildi, u Chorjoʻy-Toshhovuz aviayoʻnalishiga oraliq aerodromlarsiz toʻgʻridan-toʻgʻri xizmat koʻrsatishni boshladi.
Ashxoboddagi birinchi aeroport 1932-yilda qurilgan va 1934-yil oxirida unda ikkita havo boʻlinmasi tashkil etilgan: biri Po-2 samolyotlari bilan jihozlangan (qishloq xoʻjaligida foydalanish uchun), ikkinchisi esa TB-3 samolyotlaridan iborat edi (yuklarni tashish uchun). Xususan, Qoraqum choʻliga toʻrt dvigatelli TB-3 samolyoti uchib, Darvoza oltingugurt konlariga xizmat koʻrsatib, ishchilarga oziq-ovqat, suv, asbob-uskunalar yetkazib berish va oltingugurt hom ashyosini olib ketish ishlarini amalga oshirdi.
Turkmanistonda birinchi marta qoʻllangan G-2 (ANT-6) samolyoti bir reysda besh tonnagacha yuk tashirdi. Yuk tashish boʻyicha 1938-yilda ushbu samolyotlarning boʻlinmasi SSSRda ham, butun dunyoda ham fuqaro aviatsiyasi boʻlinmalari orasida birinchi oʻrinni egalladi.
1935-yilda Dargan ota, Oltingugurt kombinati, Darvoza, Leninsk, Koʻhna Urganch, Toshhovuz aholi punktlarini bogʻlovchi yangi Ashxobod-Toshhovuz havo yoʻnalishi ochildi.
1935-yil dekabr oyida Turkmanistonda fuqaro havo floti boshqarmasi tashkil etildi, uning havo liniyalarining uzunligi 2 ming kilometrdan oshdi. Ayni vaqtda, Toshhovuz va Krasnovodskda respublikaning eng chekka tumanlari va qishloqlariga uchadigan Po-2 yengil samolyotlari paydo boʻldi.
1944-yilda Turkmaniston havo floti Boku, Astraxan va Volgograd orqali Ashxoboddan Moskvaga yoʻlovchilar va pochtalarni tashiydigan birinchi Li-2 samolyoti bilan toʻldirildi.
1946-yildan beri SSSR va Turkmaniston (u vaqti Turkmaniston SSSR tarkibidagi respublika edi) havo yoʻnalishlarida Sovetlarning yangi samolyotlari An-2, Yak-12, Il-12, Il-14dan foydanish boshlandi.
1956-yil sentyabr oyida SSSR reaktiv fuqaro aviatsiyasining toʻngʻichlari – Tu-104 yoʻlovchi samolyotlari tomonidan birinchi muntazam parvozlar amalga oshirila boshlandi, keyinroq esa respublika aviakompaniyalarida An-24, Il-18, Tu-114 samolyotlari paydo boʻldi. Kuchli laynerlar Turkmanistonni havo liniyalari orqali SSSRning yirik maʼmuriy va madaniy markazlari, ittifoq respublikalari poytaxtlari, kurortlar va boshqa shaharlar bilan bogʻlash imkonini berdi.
1950-yillarning boshidan respublika xalq xoʻjaligida vertolyotlar keng qoʻllanishi boshlandi. Aviatsiya qishloq xoʻjaligida bogʻ va uzumzorlarni qayta ishlashda, paxta defoliatsiyasida qoʻllangan.
1960-yillarning oxiriga kelib Turkmanistonda fuqaro aviatsiyasi yoʻlovchilarni uzoq masofalarga tashishda hal qiluvchi ahamiyatga ega boʻldi, chunki samolyotlar parkining yoʻlovchilar sigʻimi va yuk tashish quvvati oshdi, havo transportining tijoriy tezligi keskin koʻpaydi. Ommaviy transport turiga aylangan fuqaro havo floti yuk tashishning yuqori sur’atlarini taʼminladi. Agar 1961-yildan 1981-yilgacha boʻlgan davrda respublika temir yoʻl transportida yoʻlovchi tashish hajmi qariyb 2,1 barobar, avtomobil transportida – 3,4 barobar, havo transportida – 3,6 barobar oʻsgan boʻlsa, 1981-yilda Turkmaniston fuqaro aviatsiyasi samolyotlari 1,36 million gektar qishloq xoʻjaligi ekinlarini tashidi (1960-yilda 0,2 million gektar), ularning xalq xoʻjaligi ehtiyojlariga xizmat qilish uchun parvoz vaqti 314 ming soatdan ortiqni tashkil etdi (1960-yilda 36 ming soat).
1981-yilda ittifoq ahamiyatiga ega havo yoʻllarining umumiy uzunligi 24,1 ming kilometrga, respublika ahamiyatiga ega liniyalar uzunligi esa 3,35 ming kilometrga etdi.
Turkmaniston SSR fuqaro aviatsiyasi eng yangi An-24, An-26, Yak-40, Yak-42, Tu-154 samolyotlari, zamonaviy radiotexnika va radar uskunalariga ega boʻlib, bu samolyotlarni kunning istalgan vaqtida va noqulay meteorologik sharoitda qabul qilish imkonini berdi. Aeroportlarning yangi radionavigatsiya vositalari bilan jihozlanishi natijasida parvozlar chastotasi va muntazamligi oshdi. Chorjoʻy, Tashhovuz, Cheleken, Bektosh, Nebittogʻda yangi terminallar qurildi va rekonstruksiya qilindi[8].
Mustaqillik davri (1990-yillar – hozirgi davr)
1990-yillar
1992-yilda Turkman havo yoʻllari postsovet hududida Boeing 737-300 samolyotini sotib olgan birinchi aviakompaniyaga aylandi[9]. 1993-yil aprel oyida Turkmaniston Xalqaro fuqaro aviatsiyasi tashkilotining (ICAO) doimiy aʼzosiga aylandi. Il-76 yuk samolyotida birinchi parvoz 1993-yil 19-aprelda Ashxobod-Brest-Ashxobod yoʻnalishida amalga oshirildi[10].
2000-yillar
[[Файл:ГАС Туркменховаеллары.jpg|left|thumb|200x200px| Ashxoboddagi asosiy havo transporti agentligi]] „Turkman havo yoʻllari“ 2000-yillarda aviaparkini Gʻarbda ishlab chiqarilgan samolyotlar bilan modernizatsiya qildi. Turkmaniston boʻylab parvozlar uchun 7 ta Boeing 717 rusumli samolyotlar xarid qilindi, ulardan birinchisi MAKS-2001 koʻrgazmasida taqdim etildi[11], xalqaro reyslar uchun ham 6 ta Boeing 737 sotib olindi.
2009-yil 14-mayda Ashxobod shahrida aviatsiya boshqarmasining buyurtmasiga binoan „Turkmaniston havo yoʻllari“ aviakompaniyasining tranzit havo yoʻlovchilari uchun qurilgan 200 oʻrinli yangi zamonaviy „Lochin“ mehmonxonasi foydalanishga topshirildi. Bino shahar markazini Ashxobod xalqaro aeroporti bilan bogʻlaydigan Betaraflik shoh koʻchasida joylashgan. Mehmonxonaning vestibyul bilan birlashtirilgan ikkita 4 qavatli binosi tashqi koʻrinishidan uchayotgan turkman lochinining qanotlariga oʻxshaydi[12].
2010-yillar
.jpg)
2011-yil fevral oyidan boshlab „Türkmenhowaýollary“ havo transporti bosh agentligida dasturiy-texnik vositalar majmuasining joriy etilishi tufayli aviachiptalarni xarid qilish tartibi amalda boʻldi. Endilikda mahalliy va xalqaro qatnovlarga chiptalar sotiladigan zallarda sensor ekranli terminallar, maʼlumot lavhalari oʻrnatilib, kassirlarning ish joylari keluvchilar uchun elektron raqamlar va chaqiruv panellari bilan jihozlandi. Elektron navbat toʻplanib qolgan olomondan qochish va xizmat koʻrsatish tartibini tashkil qilish va tashrif buyuruvchilar oqimini boshqarish imkonini beruvchi avtomatlashtirilgan tizim hisoblanadi[13].
2011-yilda „Turkman havo yoʻllari“ elektron chiptalar sotish tizimini joriy qildi, reysga aviachipta bron qilish standart usulda amalga oshiriladi, biroq aviareys haqidagi maʼlumotlar yoʻlovchiga chipta blankasida emas, balki yoʻnalishli kvitansiya shaklida berildi[14]. 2011-yil 1-iyuldan barcha reyslarda elektron chiptalar ishlay boshladi. Ushbu tizim barcha aeroportlarda, Ashxoboddagi Bosh havo transporti agentligida, viloyat markazlaridagi agentliklarda, aviakompaniyaning xorijdagi vakolatxonalarida va boshqa savdo ofislarida ishlaydi. Yoʻlovchilarga qogʻozsiz xizmat koʻrsatishga samarali oʻtishni taʼminlash maqsadida Shveysariyaning SITA kompaniyasi bilan shartnoma imzolandi[15].
2013-yil yanvar oyi oʻrtalarida Chexiyaning Brno shahriga muntazam yuk tashish reysi ochildi[10] .
2013-yil mart oyida aviachiptalarni sotish uchun „Turkman havo yoʻllari“ning yangi Havo aloqa markazi ochildi. Uch qavatli bino Ashxobodning janubiy qismida Otaturk koʻchasi 61-uy manzilida joylashgan[16]. Binoda 30 dona chipta sotish kassalari, xususan 17 ta ichki reyslar va 13 ta xalqaro reyslar uchun moʻljallangan kassalar joylashgan edi[17] .
2013-yil avgust oyidan boshlab Lvovga[18], oktabrdan Donetskka[19], dekabrdan Parijga[20] muntazam yoʻlovchi reysi ochildi.
Davlat aviakompaniyasi mamlakat ichida kuniga 2000 dan ortiq yoʻlovchini tashiydi[21]. Xalqaro aviakompaniyalar yiliga 1,8 milliondan 1,9 milliongacha odamni tashiydi. Maʼlumotlarga koʻra, 1991-yildan beri „Turkmaniston havo yoʻllari“ xalqaro va mahalliy aviakompaniyalarda 30 million yoʻlovchi va 400 ming tonnaga yaqin yuk va pochta joʻnatmalarini tashigan. 2011-yilda havo transportining rentabelligi 51 foizni tashkil etdi. 2011-yilda Turkmanistonda fuqaro aviatsiyasini rivojlantirishga 250 million AQSh dollari sarmoya kiritildi[21]. Aviakompaniyalar 15 ta xalqaro yoʻnalishga oyiga 57,5 ming yoʻlovchini, ichki yoʻnalishlarda esa 90 ming yoʻlovchini tashiydi [22].
Xalqaro aviatsiya tashkilotining qoidalariga koʻra, samolyot ekipajlari muntazam ravishda Buyuk Britaniya, AQSh va Fransiyada majburiy simulyator mashgʻulotlaridan oʻtadilar[21]. „Turkmaniston havo yoʻllarida“ aviatsiya xodimlarini tayyorlash maktabi mavjud boʻlib, ularda samolyot dvigatellari va konstruksiyalariga xizmat koʻrsatish boʻyicha texnik-mexaniklar, havo kemalari uchun radioelektron uskunalar va yerdagi aeronavigatsiya vositalari, yoqilgʻi-moylash boʻyicha mutaxassislar, elektromontyorlar, bort kuzatuvchilar tayyorlanadi. Har yili 800 dan ortiq aviatorlar yangi turdagi samolyotlar uchun qayta tayyorlanmoqda va 800 dan ortiq aviatorlar malaka oshirish kurslaridan oʻtadilar[23].
2012-yildan Turkmanistonning IATA xalqaro havo transporti assotsiatsiyasiga kirishi boʻyicha ishlar olib borilmoqda[24].
Rossiyadagi faoliyati
Aviakompaniya Rossiyaning Moskva-Domodedovo[25], Pulkovo (Sankt-Peterburg) va Qozon aeroportlariga muntazam reyslarni amalga oshiradi. „Türkmenhowaýollary“ Davlat aviatsiya xizmatining Rossiya Federatsiyasidagi bosh vakolatxonasi Moskva shahri Vernadskiy shoh koʻchasi 29-uy manzilida, Leto biznes markazida joylashgan.
2016-yildan boshlab Rossiya Federatsiyasida Bosh sotuv agenti – Sankt-Peterburgda joylashgan ITM guruhi („Ay Ti eM-Sever“ MChJ) hisoblanadi.
Bort nashri
Toʻliq rangli „Lochin“ jurnali Turkmanistonda „in flight“ formatidagi birinchi mahsulotga aylandi. Jurnal bortda, rasmiy delegatsiyalar zallarida, Turkmaniston aeroportlarining VIP hududlarida tarqatiladi[26][27].
Aviakompaniya davlatga tegishli (davlat nomidan „Turkmaniston“ aviabirlashmasi egalik qiladi). „Türkmenhowaýollary“ xizmati rahbari Dovran Saburov.
2016-yil sentyabr holatiga koʻra, „Turkman havo yoʻllari“ yoʻlovchi aviaparki Amerikaning Boeing kompaniyasi tomonidan ishlab chiqarilgan 22 ta samolyotdan iborat boʻlib, fuqarolik samolyotlarining besh turi: Boeing 717-200, Boeing 737-700, Boeing 737-800, Boeing 757-200 va Boeing 777-200LR bilan ifodalanadi[28].
Aviakompaniya tarkibiga yuk tashishga moʻljallangan bir nechta Il-76 transport samolyotlari hamda Sikorskiy va Aerospatial kompaniyalari tomonidan ishlab chiqarilgan vertolyotlar kiradi.
Xalqaro havo yoʻnalishlarida Boeing 757-200, Boeing 737-800 va Boeing 777-200LR samolyotlaridan foydalanadi. Boeing 737-700 va Boeing 737-800 samolyotlari esa mahalliy yoʻnalishlarda parvozlarni amalga oshiradi.
Zamonaviy rangdagi samolyotlar fyuzelajining chap va oʻng tomonida Turkmenistan yozuvi bitilgan.
| Foto | Samolyot | Miqdori | Buyurtmalar | Oʻrindiqlar soni | Eslatmalar | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| B | E | Jami | |||||
 |
Boeing 717—200 | 7 | 0 | — | 120 | 120 | Bort EZ-A101 omborda[29].
2016-yil 4-avgustda Boeing 717-200 rusumli 7 ta samolyot va bu samolyotlarga tegishli aviatsiya texnikalari sotuvga qoʻyilishi boʻyicha tender eʼlon qilindi[30][31]. |
 |
Boeing 737—700 | 3 | 0 | 8/0 | 120 | 128 | Bort EZ-A008 sigʻimli 128 kishi. |
 |
Boeing 737-800 | 8 | 0 | 16 | 144 | 160 | |
 |
Boeing 757—200 | 4 | 0 | 16 | 173 | 189 | Bort raqami EZ-A011 va EZ-A014 samolyotlaridan foydalanilmoqda, qolgan ikkitasi omborda[32]. |
|
|
Boeing 777-200LR | 3 | 0 | 28 | 263 | 291 | |
| Jami | 5 turda | 25 samolyot | Maʼlumotlar 2021-yil 1-iyul holatiga | ||||
| Foto | Samolyot turi | Miqdori | Havo layneri turi | Sigʻimi |
|---|---|---|---|---|
 |
Il-76TD | 8 | Yuk tashuvchi |
40000 kg. |
| Airbus A330-200P2F | 2 | Yuk tashuvchi | 61000 kg. |
| Foto | Samolyot turi | Miqdori | Foydalanish maqsadi |
|---|---|---|---|
 |
BAe 125 | 1 | VIP |
|
|
Challenger-605 | 2 | VIP |
| Challenger 870 | 1 | VIP | |
| Boeing 737—700 | 1 | VIP | |
| Boeing 777-200LR | 1 | VIP | |
.jpg)
Aviaparki tarixi
1992-yil noyabr oyida Boeing 737-300 „Turkmaniston havo yoʻllari“ parkiga keltirildi[33].
1994-yilda aviakompaniya prezidentga xizmat qilish uchun Boeing 757 samolyotini sotib oldi. Aviakompaniya 1996-yilda yana ikkita shunday samolyot oldi[34].
2009-yil 29-aprelda Ashxobodga yangi Boeing 737-400 (Wayback Machine saytida 2017-08-05 sanasida arxivlangan) samolyoti yetib keldi, bu „Turkmaniston havo yoʻllari“ flotiliyasidagi ushbu modifikatsiyadagi birinchi samolyotdir. 2009-yil avgust oyida Amerikaning Boeing kompaniyasi bilan yana uchta Boeing 737-700 samolyotini sotib olish boʻyicha shartnoma imzolandi. „Turkmaniston havo yoʻllari“ aviakompaniyasining flotiliyasi kuzda yana uchta Boeing layneri bilan toʻldirildi.
Turkmaniston Qozon zavodidan ikkita Mi-17-1B rusumli rus vertolyotini sotib oldi. Qiymati 22 million dollardan ortiq boʻlgan shartnomada ehtiyot qismlar va xom ashyo yetkazib berish ham koʻzda tutilgan[35].
2011-yil mart oyida „Turkman havo yoʻllari“ Kanadaning Bombardier kompaniyasi bilan Challenger-870 rusumli mintaqaviy samolyot sotib olish boʻyicha shartnoma imzoladi, bu samolyot Turkmaniston yoʻlovchilar parkidagi birinchi ushbu turdagi samolyot hisoblanadi[36].
2011-yilning kuzida „Turkmaniston havo yoʻllari“ Boeing kompaniyasi bilan ikkita Boeing 777-200LR samolyotini sotib olish boʻyicha shartnoma imzoladi[37][38].
2012-yil 25-mart kuni „Turkman havo yoʻllari“ tomonidan sotib olingan yangi Challenger-870 yoʻlovchi layneri Ashxobod aeroportiga yetib keldi[39].
2012-yilda „Türkmenhowaýollary“ aviakompaniyasi oʻzining Boeing 717-200 laynerlariga texnik xizmat koʻrsatishni amalga oshirdi[40].
2013-yil 8-mayda yangi Boeing 737-800 (c/n 39774) yoʻlovchi layneri Ashxobod aeroportiga qoʻndi [41]. Parvoz Sietl (AQSh) – Gus Bey (Kanada) – Birmingem (Buyuk Britaniya) – Ashxobod yoʻnalishi boʻyicha amalga oshirildi [41]. Bort EZ-A015 roʻyxatga olish raqamini oldi[41]. Ushbu layner „Türkmenhowaýollary“ aviakompaniyasi parkidagi uchinchi Boeing 737-800 boʻldi[42]. 2013-yil 3-iyun kuni EZ-A016 davlat raqamiga ega boʻlgan toʻrtinchi Boeing 737-800 layneri Ashxobod aeroportiga qoʻndi[43]. 18-dekabr kuni EZ-A017 [44] davlat raqamiga ega beshinchi Boeing 737-800 layneri yetib keldi. Shuningdek, 2013-yilda vertolyot boʻlinmalari ikkita AgustaWestland AW101 vertolyotlari bilan toʻldirildi. AN-2 samolyotlari parki toʻliq tiklandi[45].
2014-yil mart oyida Ashxobod aeroportiga Boeing 777-200R yoʻlovchi layneri yetkazildi va bu aviakompaniyadagi ushbu turdagi birinchi modeliga aylandi[46]. 2014-yil aprel oyida Boeing bilan uchta Boeing 737-300 samolyotini sotish va uchta Boeing 737-800 samolyotini sotib olish boʻyicha shartnoma imzolandi. 25-aprel kuni ikkinchi Boeing 777-200LR Ashxobodga yetkazildi[47]. 2016-yil 17-sentyabr kuni Ashxobod aeroportining ochilish marosimida EZ-A018 davlat raqamiga ega Boeing 737-800 (c/n 61573) samolyoti poytaxtga qoʻndi. Bu „Türkmenhowaýollary“ aviakompaniyasi parkidagi oltinchi Boeing 737-800 boʻldi[48]. 2016-yil 4-avgustda ushbu samolyotlarga tegishli 7 ta Boeing 717-200 samolyotlari va aviatsiya texnikasini sotish boʻyicha tender eʼlon qilindi[30][31]. 2017-yil 27-fevralda park EZ-A019 davlat raqamiga ega Boeing 737-800 (c/n 61574)[49], 28-iyunda esa roʻyxatga olish raqami EZ-A020 Boeing 737-800 (c\n 61575) bilan toʻldirildi[50][51]. 2021-yil 23-iyun kuni toʻrtinchi Boeing 777-200LR Turkmaniston aviatsiyasining samolyot parkini toʻldirdi[52].
Ilgari foydalanilgan samolyotlar
Yoʻlovchilar tashish parki:
- Tu-154
- An-24
- An-26
- Yak-40
- Yak-42
- Boeing 737-300
Maxsus maqsadli aviapark:
- Boeing 767-300ER
2022-yil yanvar oyidan boshlab „Turkmaniston havo yoʻllari“ quyidagi shaharlarga toʻgʻridan-toʻgʻri muntazam reyslarni amalga oshirmoqda:
| Shahar | Mamlakat | Aeroport | Izoh |
|---|---|---|---|
| Turkmanboshi |  Turkmaniston |
Turkmanboshi xalqaro aeroporti | |
| Turkmanobod | Turkmaniston |
Turkmanobod xalqaro aeroporti | |
| Mari | Turkmaniston |
Mari xalqaro aeroporti | |
| Toshoʻgʻuz | Turkmaniston |
Toshoʻgʻuz aeroporti | |
| Ashxobod | Turkmaniston |
Ashxobod xalqaro aeroporti | |
| Karki | Turkmaniston |
Karki aeroporti |
Aviakompaniya quyidagi yoʻnalishlarga muntazam yuk tashish reyslarini amalga oshiradi:
| Shahar | Mamlakat | Aeroport | Uchib ketish shahri |
|---|---|---|---|
| Dubay |  Birlashgan Arab Amirliklari |
Dubay—Xalqaro | Ashxobod |
| Istanbul |  Turkiya |
Istanbul | Ashxobod |
| Brno |  Chexiya |
Brno—Turyani | Ashxobod |
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
