Shimoliy Qozogʻiston (viloyat)

Shimoliy qozogʻiston viloyati — Qozogʻistonning shimoliy qismidagi viloyat. 1936-yil 29-iyulda tashkil etilgan. Maydoni 97 993 km². Aholisi 578,400 kishi (2013), asosan, ruslar va qozoqlar, shuningdek, ukrain, tatar, belorus va boshqalar millat vakillari ham yashaydi. Shahar aholisi 42%. 13 tumanga boʻlingan, 5 shahar, 4 shaharcha bor. Markazi — Petropavlovsk shahri Muhim shaharlari: Petropavlovsk, Bulayev, Mamlyutka, Sergeyevka.

Shimoliy Qozogʻiston viloyati
qoz. Солтүстік Қазақстан облысы

Gerb
viloyat
Maʼmuriy markazi	Petropavlovsk
Asos solingan sanasi	1936-yil
Akim	Yeskendirov Samat Sapabekovich
Aholi (2013)	578,400[1] (4,2 % ,  (14-oʻrin)
Zichligi	5,96 kishi./km²
Millatlar tarkibi	ruslar 50,43 % qozoqlar 33,30 % ukrainlar 5,00 % olmonlar 3,49 % polyaklar 2,34 % tatarlar 2,18 % beloruslar 1,15 % va boshqalar 2,11 %[2]
Dinlar tarkibi	Xristianlar, Musulmonlar
Maydoni	97 993 km² (3,6 %, 14-oʻrin)
Vaqt mintaqasi	UTC+6
Telefon kodi	+7 7152 xx-xx-xx[3]
Pochta indeksi	15 xxxx[4]
Avtomobil raqami kodi	T, 15
Rasmiy sayti	http://www.sko.kz/
Xaritada
54°53′0″N 69°10′0″E

Tabiati

Ishim daryosidagi Petropavl gidrouzeli

Viloyat Gʻarbiy Sibir tekisligining janubiy chekkasi va Qozogʻiston past togʻlarining janubiy qismida joylashgan. Shimoli-sharqdan (115 – 120 m) janubiy va janubi-sharqqa (200 m) balandlashib boradi. Iqlimi keskin kontinental. Qishi sovuq va uzoq (5 oydan ortiq), kamqor; yozi issiq, quruq. Yanvarning oʻrtacha harorati —18,5 °C, — 19,5 °C, iyulniki 18,5—19,5 °C. Yiliga 300–340 mm yogʻin tushadi. Daryolari Ob havzasiga mansub. Ishim daryosining oʻrta oqimi viloyat hududidan oʻtgan. Viloyat oʻrmonli dasht va dasht zonalari oraligʻida joylashgan. Koʻp qismining tuprogʻi qoratuproq. Viloyat hududining 8% oʻrmon. Los, sibir yeligi; yirtqichlardan boʻri, tulki; quyon, uzunburuncha, tipratikan uchraydi. Ondatra iqlimlashtirilgan.

Ijtimoiy soha

Shimoliy Qozogʻiston viloyati hududidan Trans-Sibir temir yoʻli oʻtgan. Temir yoʻl uzunligi 470 km. Qattiq qoplamali avtomobil yoʻllar uzunligi 1645 km. Havo yoʻllari Petropavlovskni Ostona, Moskva, Olmaota hamda Sibirdagi shaharlar, shuningdek, Kavkazdagi kurortlar va boshqalar shaharlar bilan bogʻlaydi. Petropavlovsk pedagogika instituti, Shimoliy chorvachilik ilmiy tadqiqot instituti, oʻlkashunoslik muzeyi, drama teatri, filarmoniya va boshqalar madaniyat muassasalari bor.

Aholisi

Viloyat aholisining soni 2012-yilgi statiska boʻyicha 583 598 kishini tashkil qildi. Viloyat aholisi koʻp millatli hisoblanadi, aholining milliy tarkibi quyidagi jadvalda;

Aholining milliy tarkibi
(hozirgi kunda^[5])^[6][7]:

	Aholi soni 1989-yilgi[5]	%[5]	Aholi soni 1999-yilgi	%	Aholi soni 2010-yilgi	%
umumiy	912065	100,00 %	725980	100,00 %	643302	100,00 %
Ruslar	469636	51,49 %	361461	49,79 %	310371	48,25 %
Qozoqlar	206060	22,59 %	214697	29,57 %	218039	33,89 %
Ukrainlar	70525	7,73 %	46980	6,47 %	35673	5,55 %
Olmonlar	86716	9,51 %	41157	5,67 %	23826	3,70 %
Polyaklar	22917	2,51 %	18757	2,58 %	15343	2,39 %
Tatarlar	19977	2,19 %	16472	2,27 %	14433	2,24 %
Beloruslar	16388	1,80 %	11184	1,54 %	8658	1,35 %
Ozarbayjonlar	1394	0,15 %	1457	0,20 %	1942	0,30 %
Armanlar	940	0,10 %	1394	0,19 %	1624	0,25 %
Chechenlar	972	0,11 %	919	0,13 %	1098	0,17 %
Chuvashlar	1941	0,21 %	1288	0,18 %	1037	0,16 %
Oʻzbeklar	530	0,06 %	322	0,04 %	1080	0,17 %
Ingushlar	942	0,10 %	857	0,12 %	980	0,15 %
Boshqurtlar	1755	0,19 %	1063	0,15 %	912	0,14 %
Tojiklar	164	0,02 %	244	0,03 %	909	0,14 %
Litvalar	1140	0,12 %	976	0,13 %	825	0,13 %
Mordvalar	1585	0,17 %	1025	0,14 %	660	0,10 %
boshqalari	8483	0,93 %	5727	0,79 %	5892	0,92 %

Hududiy boʻlinishi

hududiy boʻlinishining haritasi

1. Ayirtav tumani markazi Savmalkoʻl
2. Oqjar tumani markazi Tolshiq
3. Oqqayin tumani markazi Smirnovo
4. Yesil tumani markazi Yavlenka
5. Jambul tumani markazi Presnovka
6. Magʻjan Jumabaev tumani markazi Bulayev
7. Qiziljar tumani markazi Beskoʻl
8. Mamlyut tumani markazi Mamlyutka
9. Oʻbit Musirepov tumani markazi Novoishimka
10. Tayinsha tumani markazi Tayinsha
11. Timiryazev tumani markazi Timiryazevka
12. Valixanov tumani markazi Kichkinakoʻl
13. Shal aqin tumani markazi Sergeyevka
14. Petropavlovsk shahri

Tumanlarning milliy tarkibi (1.01.2010)^[8]

Tuman/shahar	ruslar %	qozoqlar %	ukrainlar %	olmonlar %	polyaklar %	tatarlar %	beloruslar %
Petropavovsk shahri	66,27	21,42	2,97	1,59	0,46	3,75	0,66
Ayirtav tumani	44,22	38,93	5,42	4,54	0,90	1,62	2,03
Aqjar tumani	14,26	74,18	4,47	1,68	0,41	1,43	1,77
Oqqayin tumani	41,00	35,93	9,21	7,02	1,60	1,49	1,54
Gʻabit Musirepov tumani	39,92	34,01	12,26	4,41	0,56	1,55	3,13
Esil tumani	48,38	43,12	2,79	2,55	0,41	0,62	0,50
Jambul tumani	37,17	47,85	7,85	3,11	0,16	1,27	0,67
Qiziljar tumani	62,53	24,49	3,21	3,83	0,54	1,75	1,05
Magʻjan Jumabaev tumani	54,41	29,77	5,15	5,48	0,51	1,36	1,03
Mamlyut tumani	56,80	27,19	2,91	3,66	0,20	6,05	0,82
Tayinsha tumani	21,55	27,84	12,46	9,79	21,83	0,68	3,17
Timiryazev tumani	39,65	40,82	7,36	2,04	0,52	2,05	2,21
Valixanov tumani	6,20	87,47	1,95	1,00	0,08	1,59	0,55
Shal aqin tumani	40,53	45,81	5,10	4,29	0,18	0,85	1,03

Sanoati

Asosiy sanoat tarmoqlari — mashinasozlik, oziq-ovqat, yengil sanoat. Sanoat korxonalarining koʻp qismi Petropavlovskda joylashgan. Mashinasozlik zavodlarida magnitofon, mineral oʻgʻit sochuvchi traktor tirkamalari, ichki yonuv dvigatellari va boshqalar ishlab chiqariladi. Mashina taʼmirlash avo, Petropavlovsk goʻsht kombinati, un, moy, pishloq, likyoraraq, sut zavodlari, tikuvchilik, sport mollari fabrikalari, koʻn, yelim zavodlari, temirbeton buyumlari, gʻisht zavodlari, uysozlik kombinati va boshqalar ishlab turibdi.

Qishloq xoʻjaligi

Qishloq xoʻjaligida gʻallachilik va sutgoʻsht chorvachiligi asosiy oʻrinda. 1954—60 yillarda 1,3 mln. ga qoʻriq yer oʻzlashtirildi. Ekin maydonlariga don, kartoshka va sabzavot, poliz, yemxashak, texnika ekinlari, bahori bugʻdoy, arpa, suli, grechixa, qisman tariq ekiladi. Xoʻjaliklarda qoramol, choʻchqa, qoʻy va echki, yilqi, parranda boqiladi.

Manbalar

1. Численность населения РК по областям, городам и районам, 2013-01-30da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2021-02-28
2. Перепись населения Республики Казахстан 2009 года. Краткие итоги., 2018-11-18da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2013-04-03
3. „Shimoliy Qozogʻiston viloyatining telefon kodlari“. 2016-yil 26-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 25-dekabr.
4. „Почтовые индексы Казахстана“. 2014-yil 9-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 25-dekabr.
5. V sovremennix granitsax Severo-Kazaxstanskoy oblasti, vklyuchaya chast bivshey Kokchetavskoy oblasti
6. Agentstvo Respubliki Kazaxstan po statistike. Arxiv (Wayback Machine saytida 2013-11-13 sanasida arxivlangan): Natsionalniy sostav naseleniya Respubliki Kazaxstan i ego oblastey (tom 1) (Wayback Machine saytida 2011-08-16 sanasida arxivlangan)
7. Chislennost naseleniya po oblastyam, gorodam i rayonam, polu i otdelnim vozrastnim gruppam, otdelnim etnosam na 1-yanvarya 2010 goda^{[sayt ishlamaydi]}
8. Агентство Республики Казахстан по статистике. Численность населения Республики Казахстан по областям, городам и районам, полу и отдельным возрастным группам, отдельным этносам на начало 2010 года, 2012-06-27da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2021-02-27

Adabiyotlar

• Қызылжар елі — Жемчужина Севера/Бас.ред. Б.Ғ.Аяған.-Алматы «Қазақ энциклопедиясы» ЖШС, 2007.-496 с.
• Солтүстік Қазақстан облысы ел тәуелсіздігі жылдарында: құжаттар мен материалдар жинағы — Северо-Казахстанская область в период независимости страны: сборник документов и материалов/Управление архивов и документации Северо-Казахстанской области. Северо-Казахстанский государственный архив.-Петропавл, 2011.-533 с.
• Жаңару уақыты. Солтүстік Қазақстан облысы Тәуелсіздік жылдарында — Время возрождения. Северо-Казахстанская область в годы Независимости/ Құрастырған К.Мұсырман.-Петропавл, 2011.-296 б. (қазақша-орысша)
• Абылайдың ақ үйі: құжаттар мен материалдар көп қолданылған публицистикалық шығарма. Автор Ж.Самрат. -Астана, 2009. — 170 б.
• Белый Дом Абылая: основанный на документов и исторических материалов публ. произв. Автор Ж.Самрат. -Астана, 2009. −170 с.
• Поклонимся великим тем годам…Телевизионная летопись «Северный Казахстан в Великой Отечественной войне»/Р. Г. Бикмухаметова.-Петропавловск, 2010.-104 с.

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.