Iskandarun (shahar)
From Wikipedia, the free encyclopedia
Iskandarun (arabcha: إسكندرونة), tarixan Aleksandretta (grekcha: Αλεξανδρέττα, soʻzma-soʻz 'kichkina Aleksandriya') va Skanderun nomlari bilan ham mashhur boʻlgan[2][3][4], Turkiyaning janubidagi shahar, Hatay elida. Oʻrta dengizning Iskandarun qoʻltigʻi sohilidagi port. Aholisi 156,8 ming kishi (1990-yillar oʻrtalari). Temir yoʻl tarmogʻi orqali Adana – Halab (Suriya) temir yoʻlga tugashgan. Toʻqimachilik, metallurgiya, kimyo va oziq-ovqat sanoati korxonalari bor. Mineral oʻgʻit ishlab chiqariladi. I. Iskandar Zulqarnayn vorislari tomonidan mil. av. 4-asr oxirida bunyod etilgan. 1516-yilda shaharni turklar egallagan. Birinchi jahon urushidan keyin Suriya tarkibida boʻlgan. 1939-yildan yana Tur-kiyaga qaytarib berildi. Harbiy dengiz bazasi.[5]
Iskandarun turkcha: İskenderun | |
|---|---|
| shahar | |
 | |
| 36°58′17″N 36°16′50″E | |
| Mamlakat | Turkiya |
| il | Hatay |
| Hukumat | |
| • Hokim | Mehmet Fatih Tosyalı (AKP) |
| Ilk eslatilishi | mil. Avv. 330-yil |
| Avvalgi nomlari | Aleksandretta, Skanderun |
| Maydon | 247 km2 (95 kv mi) |
| Markazi balandligi | 100 m |
| Rasmiy til(lar)i | turk tili |
| Aholisi (2022) |
251 682,[1] |
| Zichligi | 1000 kishi/km2 |
| Vaqt mintaqasi | UTC+3 |
Shahar Aleksandr Buyukning Issusda (Kilikiya) Fors shohi Doro III ustidan qozongan gʻalabasini nishonlash uchun (mil. Avv. 333-yil) Aleksandriya (Ἀλεξάνδρεια) nomi bilan tashkil etilgan. Oʻrta asrlardan boshlab gʻarb ziyoratchilari Aleksandrettaning kichik romantik shaklidan foydalangan[6].
Hatay davlati
Asosiy maqola: Hatay davlati
Birinchi jahon urushi yakunida Usmonli imperiyasining qulashi ortidan Iskandarunni oʻz ichiga olgan Hatayning katta qismi fransuz qoʻshinlari tomonidan ishgʻol qilindi.
1920-yil iyulda San Remo konferensiyasi Aleksandretta sanjagʻini Turkiyaga bermadi[7]. 1921—1937-yillarda shahar Fransiya nazoratidagi Suriyaning, Millatlar ligasi mandati ostidagi Fransiya Suriyasi va Livanining Aleksandretta sanjagʻi tarkibiga kirgan[8].
Hatay Respublikasi 1938-yilda tashkil etilgan, 1939-yilda referendumdan keyin u Turkiya Respublikasi tarkibiga qoʻshilgan. Turkiya hukumati tarafdorlarini shaharga koʻchirgani[9][10] va turk armiyasi referendum natijasini hal qilish uchun „viloyatdagi koʻpchilik alaviy arablar, yunon va armanlarni quvib chiqarganligi“ uchun referendum noqonuniy deb hisoblangan va hozir ham shunday boʻlib qolmoqda[11].
2010-yillarda Suriya hali ham Turkiyaga qarshi Aleksandretta mintaqasidagi suverenitetini daʼvo qilardi[7].
Zamonaviy davr
2013-yilgi qayta tashkil etishda, Iskandarun tumani hududining katta qismi yangi tuman Arsuzga boy berildi[12].
2023-yil fevralda shahar kuchli zilzila va keyingi suv toshqinlari va yongʻinlar natijasida jiddiy zarar koʻrdi[13]. 2023-yil 8-fevralda Iskandarun portidagi yongʻin oʻchirildi[14], biroq ertasi kuni yana boshlandi[15].
Iskandarun sharqiy Oʻrta yer dengizi sohilida, Iskandarun qoʻltigʻida, Nur togʻlari (Amanos togʻlari) etagida joylashgan.
Maʼmuriy boʻlinishi
Iskandarun tumani tarkibida 45 ta mahalla bor[16]
- Akarca
- Akçay
- Aşkarbeyli
- Azganlık
- Barbaros
- Barıştepe
- Bekbele
- Bitişik
- Buluttepe
- Büyükdere
- Çay
- Cebike
- Çınarlı
- Cırtıman
- Cumhuriyet
- Denizciler
- Dumlupınar
- Esentepe
- Fatihsultan
- Gültepe
- Gürsel
- Güzelçay
- Hürriyet
- İsmet İnönü
- Kaledibi
- Karayılan
- Kavaklıoluk
- Kocatepe
- Kurtuluş
- Meydan
- Modernevler
- Muradiye
- Mustafa Kemal
- Numune
- Orhangazi
- Pınarbaşı
- Pirireis
- Sakarya
- Sarıseki
- Savaş
- Suçıkağı
- Süleymaniye
- Yenişehir
- Yıldırımtepe
- Yunusemre
Iqlimi
Iskandarun issiq, quruq yoz va yumshoq, oʻrtacha yomgʻirli qish bilan Oʻrta yer dengizi iqlimiga ega (Köppen: Csa, Trewartha: Cs). Yilning maʼlum vaqtlarida shaharni „Yarıkkaya“ deb nomlangan kuchli shamol qoplaydi. Qishloqda mevazorlarning katta maydonlari mavjud. Bu apelsin, tanjerin va limon, hatto mango kabi tropik mevalarning muhim yetishtiruvchisi sanaladi.
19-asr sayyohi Martin Hartmann Iskandarun aholisini etnik kelib chiqishi maʼlum boʻlmagan 500 ga yaqin uy xoʻjaliklari deb hisoblagan. U Iskandarundagi Usmonli nohiyasida sanab oʻtilgan 29 ta boshqa aholi punktlaridan 19 tasi turk (366 xoʻjalik), 2 tasi alaviy (100 xoʻjalik), 2 tasi turk-alaviy aralash (28 xoʻjalik) hamda 6 tasi haqida maʼlumot keltirmagan holda sanagan. U sunniy arab xoʻjaliklarini sanab oʻtmagan[17].
- Annusiatsiya sobori Onadoʻlidagi Rim-katolik apostol viktoriatining qarorgohidir.
- Qadimda qurilgan va keyingi asrlarda (xususan, Salib yurishlari paytida, Tamplerlar ritsarlarining qal’asi boʻlgan) koʻp marta tiklangan Bakras (Bagras) qal’asi Iskandarundan Antokiya (Antioxiya) 27 km (17 mi) lik togʻ yoʻlida qoʻriqchi minorasi boʻlib xizmat qilgan.
Iskandarun tuman markazidan Iskandarun qoʻltigʻining panoramik koʻrinishi
Iskenderun sud binosi
Iskandarundagi Ulu masjidning ichki koʻrinishi
İskenderun pravoslav cherkovi
Iskandaran Annusiatsiya sobori
Oshxonasi
Iskenderunning oʻziga xos taomlari orasida pishloqli issiq shirinlik Künefe bor. Asosiy taomlar qatoriga yassi dürüm non, lahmajun, shuningdek, Antokiya taomlari, jumladan, kibbeh, va salat kiyinish sifatida ishlatiladigan nordon anor siropi kabi Turkiyaning asosiy taomlari kiradi. Ayniqsa, Iskenderun sifatli baliq va qisqichbaqalarni taklif etadi.
OAV
Iskandarunda Güney Gazetesi davriy nashri chop etiladi.
Shaharda ikkita assotsiatsiya futbol klubi mavjud. Ulardan biri Körfez İskenderunspor. Keyinchalik muvaffaqiyatli „Iskenderunspor“ 2006-yilda toʻplangan, ammo Feniks klubi „Iskenderunspor 1967“ 2009-yilda tashkil etilgan.
Shahar basketbol jamoasi İskenderun Belediyesi Spor Kulübü deb ataladi.
Iskenderun Indiana Jones va oxirgi salib yurishi filmida Grail xaritasi uchun muhim boshlanish nuqtasi sifatida tasvirlangan. Hatay davlati texnik jihatdan oʻtish davri respublikasi boʻlgan boʻlsa-da, sulton tomonidan boshqarilayotgan sifatida tasvirlangan.
- Aleksandriyalik Helenus (Kilikiya, 2—3-asrlarda mahalliy yepiskop.
- Sarkis Soghanalian (1929–2011), aka Oʻlim tujjori, Suriya-Livanlik arman xususiy qurol sotuvchisi
- Yalçın Küçük (1938-yilda tugʻilgan), turk sotsialist yozuvchisi, iqtisodchisi, tarixchisi va media mutaxassisi
- Erol Erdinç (1945-yilda tugʻilgan), turk mumtoz musiqa drijyori, bastakori, pianinochisi va pedagogi.
- Cem Erman (1947–2011), turk kino aktyori.
- Yasin Özdenak (1948-yilda tugʻilgan), sobiq turk futbol darvozaboni
- Nilüfer Çınar Çorlulu (1962-yilda tugʻilgan), turk ayol shaxmat xalqaro ustasi.
- Uğur Şahin (1965-yilda tugʻilgan), nemis onkologi va immunologi.
- Jehan Barbur (1980-yilda tugʻilgan), turk qoʻshiqchisi va qoʻshiq yozuvchisi
- Selçuk İnan (1985-yilda tugʻilgan), futbol murabbiyi va jamoalarda 488, Turkiya termasida 61 oʻyin oʻtkazgan futbolchi.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
