Falastinda Islom

Islom Falastindagi asosiy din boʻlib, Falastin aholisining asosiy e'tiqod qiladigan dini hisoblanadi. Musulmonlar Gʻarbiy Sohil aholisining 85 foizini, jumladan isroillik koʻchmanchilarni^[1] va G'azo sektori aholisining 99 foizini tashkil qiladi^[2]. Falastin musulmonlari orasida eng katta mazhab sunniylar boʻlib, umumiy musulmon aholisining 98-99 foizini tashkil qiladi.

 

Falastin tarix davomida koʻplab demografik oʻzgarishlarni boshdan kechirdi. IV asrga kelib, ilgari Falastinda koʻpchilikni tashkil etgan yahudiylar ozchilikka aylandi^[3]. Quddusdagi va uning atrofidagi yahudiy aholisi yahudiy-rim urushlari (milodiy 66—135-yillar) paytida hech qachon toʻliq tiklanmagan ogʻir zarbaga uchradi. Keyingi asrlarda koʻplab yahudiylar diasporaning gullab-yashnayotgan markazlariga koʻchib ketishdi. Boshqalar mintaqada, ayniqsa Galileya va qirgʻoq tekisligida yashashni davom ettirdilar, baʼzilari esa nasroniylikni qabul qildilar^[4]. Keyinchalik samariyaliklarning Vizantiyaga qarshi qoʻzgʻolonlarining barbod boʻlishi (milodiy 484—573) samariyaliklarning kamayishiga olib keldi^[5].

VII asrda arab rashidunlari Levantni bosib oldilar; keyinchalik ularning oʻrnini arab tilida soʻzlashuvchi boshqa musulmon sulolalari, jumladan Umaviylar, Abbosiylar va Fotimiylar egalladi^[6]. Vaqt oʻtishi bilan Falastinning mavjud aholisining aksariyati arab madaniyati va tilini qabul qilib, islomni qabul qildi. Hajmi jihatidan kichik boʻlsa-da, arablarning joylashishi ham islomlashuv jarayonini tezlashtirishda rol oʻynagan deb taxmin qilinadi^{[7][8][9][10]}. Ijtimoiy tuzilmadagi oʻzgarishlar va islom hukmronligi ostidagi deurbanizatsiya jarayoni tufayli mahalliy nasroniy hokimiyatning zaiflashishi ham asosiy omil sifatida koʻriladi. Baʼzi olimlar salibchilar kelishi bilan Falastinda koʻpchilik musulmon boʻlgan^[11][12] deb hisoblasa, boshqalari esa salib yurishlaridan keyingina nasroniylik oʻzining koʻplab tarafdorlarini yoʻqotgan va ommaviy islomlashuv jarayoni ancha keyinroq sodir boʻlgan deb daʼvo qiladilar^[7][13].

Tarix

Islom

Umar ibn al-Xattob saltanati, 644-yil

Islom birinchi marta Falastin hududiga VII asrdagi ilk musulmonlar istilolari paytida, Umar ibn al-Xattob boshchiligidagi Rashidun xalifaligi Vizantiya imperiyasidan Shom mintaqasini bosib olganida kirib keldi^[14].

Koʻrishlar

Erlichning fikricha, Falastinning islomlashuvi, asosan, musulmonlar hukmronligi ostidagi Falastindagi urbanizatsiya va deurbanizatsiya jarayonlari natijasidir. Vizantiya davrida Falastinda oʻttizdan ortiq shaharlar yoki episkoplar joylashgan aholi punktlari bor edi. Bu shaharlarning aksariyati musulmonlar hukmronligi ostida tanazzulga yuz tutdi va oxir-oqibat yoʻq boʻlib ketdi; ularning baʼzilari qishloq yoki shaharchaga aylandi, boshqalari butunlay vayron boʻldi. Bu koʻp hollarda mahalliy cherkov maʼmuriyatining zaiflashishi yoki butunlay yoʻq boʻlib ketishiga olib keldi. Vaqt oʻtishi bilan mahalliy aholining aksariyati islom dinini qabul qildi. Bu davrda faqat Nablus va Quddus shahar maqomini saqlab qolgan, shuning uchun Erlichning soʻzlariga koʻra, u yerda mos ravishda samariyaliklar va nasroniylar saqlanib qolgan.

Demografiya

Islom

Bugungi kunda Islom Gʻazoda ham, Gʻarbiy Sohilda ham mashhur dindir. Falastin davlati aholisining katta qismini musulmonlar tashkil qiladi (g‘arbiy sohilda 85% va G‘azo sektorida 99%)^[15][16].

Sunniy islom

Sunniylar Falastin musulmonlarining 85% ni tashkil qiladi^[17], ulardan ustun mazhabi Shofeʼiy Islomdir, bu sunniy islomdagi toʻrtta islom huquqi maktablaridan biri hisoblanadi. Salafiylik G‘azoda 1970-yillarda, falastinlik talabalar Saudiya Arabistonidagi diniy maktablarda xorijda o‘qib qaytganlarida ildiz otgan. G‘azodagi bir qator salafiy guruhlar Ar-Riyoddan yordam va moliya olishda davom etmoqda^[18].

Yana qarang

• Islomning tarqalishi
• Islom tarixi
• AQShda Islom

Manbalar

1. West Bank. CIA Factbook
2. Gaza Strip. CIA Factbook
3. Edward Kessler. An Introduction to Jewish-Christian Relations. Cambridge University Press, 2010 — 72-bet. ISBN 978-0-521-70562-2.
4. Ehrlich, Michael. The Islamization of the Holy Land, 634-1800. Arc Humanity Press, 2022 — 33-bet. ISBN 978-1-64189-222-3. OCLC 1310046222.
5. Bar, Doron (2003). "The Christianisation of Rural Palestine during Late Antiquity". The Journal of Ecclesiastical History 54 (3): 401–421. doi:10.1017/s0022046903007309. ISSN 0022-0469. http://dx.doi.org/10.1017/s0022046903007309. "The dominant view of the history of Palestine during the Byzantine period links the early phases of the consecration of the land during the fourth century and the substantial external financial investment that accompanied the building of churches on holy sites on the one hand with the Christianisation of the population on the other. Churches were erected primarily at the holy sites, 12 while at the same time Palestine’s position and unique status as the Christian ‘Holy Land’ became more firmly rooted. All this, coupled with immigration and conversion, allegedly meant that the Christianisation of Palestine took place much more rapidly than that of other areas of the Roman empire, brought in its wake the annihilation of the pagan cults and meant that by the middle of the fifth century there was a clear Christian majority."
6. Gil, Moshe. A History of Palestine, 634-1099, Ethel Briodo, Cambridge, 1997. ISBN 0-521-59984-9. OCLC 59601193.
7. Levy-Rubin, Milka (2000). "New Evidence Relating to the Process of Islamization in Palestine in the Early Muslim Period: The Case of Samaria". Journal of the Economic and Social History of the Orient 43 (3): 257–276. doi:10.1163/156852000511303. ISSN 0022-4995. https://www.jstor.org/stable/3632444.
8. Ellenblum, Ronnie. Frankish Rural Settlement in the Latin Kingdom of Jerusalem.. Cambridge University Press, 2010. ISBN 978-0-511-58534-0. OCLC 958547332. „From the data given above it can be concluded that the Muslim population of Central Samaria, during the early Muslim period, was not an autochthonous population which had converted to Christianity. They arrived there either by way of migration or as a result of a process of sedentarization of the nomads who had filled the vacuum created by the departing Samaritans at the end of the Byzantine period [...] To sum up: in the only rural region in Palestine in which, according to all the written and archeological sources, the process of Islamization was completed already in the twelfth century, there occurred events consistent with the model propounded by Levtzion and Vryonis: the region was abandoned by its original sedentary population and the subsequent vacuum was apparently filled by nomads who, at a later stage, gradually became sedentarized“
9. Chris Wickham, Framing the Early Middle Ages; Europe and the Mediterranean, 400-900, Oxford University press 2005. p. 130. „In Syria and Palestine, where there were already Arabs before the conquest, settlement was also permitted in the old urban centres and elsewhere, presumably privileging the political centres of the provinces.“
10. Gideon Avni, The Byzantine-Islamic Transition in Palestine: An Archaeological Approach, Oxford University Press 2014 pp.312-324, 329 (theory of imported population unsubstantiated);.
11. Ira M. Lapidus, A History of Islamic Societies, (1988) Cambridge University Press 3rd.ed.2014 p.156
12. Mark A. Tessler, A History of the Israeli-Palestinian conflict, Indiana University Press, 1994, ISBN 0-253-20873-4, M1 Google Print, p. 70.
13. Ira M. Lapidus, Islamic Societies to the Nineteenth Century: A Global History, Cambridge University Press, 2012, p. 201.
14. A Concise History of Islam and the Arabs MidEastWeb.org
15. „The World Factbook.“ CIA. 19 December 2015. West Bank
16. „The World Factbook.“ CIA. 19 December 2015.
17. „Religious Identity Among Muslims“ (en-US). Pew Research Center's Religion & Public Life Project (2012-yil 9-avgust). Qaraldi: 2020-yil 6-iyul.
18. Clarke, Colin P.. „How Salafism's Rise Threatens Gaza“ (en-US). Foreign Affairs: America and the World (2019-yil 14-avgust). Qaraldi: 2020-yil 6-iyul.