Üsküdar
From Wikipedia, the free encyclopedia
Üsküdar (Turkcha oʻqilishi: [ysʼcydaɾ]) — Turkiyaning Istanbul shahrida, Bosfor boʻgʻozining Anadolu sohilida joylashgan yirik va aholi zich joylashgan tuman. Shimolda Beykoz, sharqda Ümraniye, janubi-sharqda Atashehir va janubda Kadiköy bilan chegaradosh; Karakoʻy, Kabatosh, Beshiktosh va tarixiy shahar markazi Fotih bilan qarama-qarshi qirgʻoqda gʻarbga qaraydi. Üsküdar, Usmoniylar davridan beri, koʻp sonli katta va kichik tarixiy masjidlari va dargohlari bilan Istanbulning Anadolu/Osiyo tomonining konservativ madaniyat markazi boʻlgan. Bu yerda, yarim millionga yaqin aholi istiqomat qiladi.
Üsküdar Üsküdar hokimligi | |
|---|---|
.jpg) | |
| 41°1′0″N 29°1′0″E | |
| Mamlakat | Turkiya |
Üsküdar asosiy transport markazi boʻlib, Eminönü, Karakoʻy, Kabatosh, Beshiktosh va Bosfor boʻgʻozining baʼzi chekka hududlariga paromlar bor. Üsküdar, Marmaray temir yoʻl xizmatidagi toʻxtash joyi boʻlib, u Bosfor boʻgʻozi ostidan, oʻz sayohatini boshlaydi. Marmaray orqali, Üsküdar shaharning Osiyo tomonidagi Gebze va Yevropa tomonidagi Halkali bilan bogʻlangan. Üsküdar, shuningdek, M5 Metro liniyasining Çekmeköyga toʻxtash joyidir. Avtobuslar Bosfor boʻgʻozi boʻylab shimolga, Beykoz tumanidagi Anadaolu Kavagiga boradi. Qora dengizdagi yozgi Shile shahriga avtobus xizmati ham ishlaydi. Üsküdar Xrizopolis (yunoncha: „Oltin shahar“) nomi bilan boshlangan va keyinchalik Scutari (Skoutàrion, yunoncha Σκουτάριον) nomi bilan mashhur boʻlgan, bu nom Turkiya Respublikasi tashkil etilgunga qadar saqlanib qolgan.
Üsküdar dastlab, Vizantiya imperiyasi davrida Skoutarion (Vizantiya yunoncha: Σκουτάριον) deb atalgan. Bu qoʻriqchilar tomonidan qoʻllanadigan teridan yasalgan qalqonlarni esga olishi mumkin, chunki scutari soʻzi „xom tanlangan teri“ degan maʼnoni anglatadi. Bosqinchi forslar, slavyan qabilalari, arablar va salibchilar shaharni Eksudar yoki Escutaire deb atashgan.
Üsküdar miloddan avvalgi VII asrda Vizantiyaning qarama-qarshi qirgʻogʻida tashkil etilishidan bir necha oʻn yillar oldin, Megara shahridan qadimgi yunon kolonistlari tomonidan tashkil etilgan.[1] U dastlab Xrizopolis (yunoncha: Krrosos, „Oltin shahar“) deb atalgan. Qadimgi yunon geografining fikriga koʻra, shahar Fors imperiyasining oltin ombori boʻlganligi yoki Agamemnon va Xrizisning oʻgʻli Kriz bilan bogʻliqligi sababli shahar Xrizopolis nomini olgan.[2] Boshqa tomondan, XVIII asr yozuvchisining soʻzlariga koʻra, u oʻz portining zoʻrligi tufayli nom olgan.[3] Shahar — port va kemasozlik sifatida ishlatilgan va yunonlar va forslar oʻrtasidagi urushlarda muhim sahna posti boʻlgan. Miloddan avvalgi 410-yilda Xrizopolisni afinalik general Alcibiades egallab oldi va bundan buyon afinaliklar Qora dengizdan kelayotgan va unga boradigan kemalardan boj olish uchun undan foydalanganlar.[2] Bosfor oqimiga nisbatan kamroq qulay joylashuvi tufayli, u hech qachon Vizantiyadan oshib ketmagan.[1] Milodiy 324-yilda Gʻarb imperatori Konstantin I va Sharq imperatori Licinius oʻrtasida Konstantin Liciniusni magʻlub etgan soʻnggi jang, Xrizopolda boʻlib oʻtdi.[1] Konstantin Vizantiyani oʻzining poytaxtiga aylantirganida, Xrizopolis Chalsedon bilan birga shahar atrofiga aylandi.[1] Krizopolis butun Vizantiya davrida muhim boʻlib qoldi, chunki Osiyoga boradigan barcha savdo yoʻllari, u yerda boshlangan va Osiyoga yoʻl olgan barcha Vizantiya armiyasi, boʻlinmalari u yerda toʻplangan.[1] Arman generali Artabasdosning qisqa muddatli bosib olinishi paytida, uning toʻngʻich oʻgʻli Niketas Xrizopolda Konstantin V armiyasi tomonidan magʻlubiyatga uchradi, Artabasdos nihoyat, qonuniy imperator Konstantin tomonidan taxtdan agʻdarilib, koʻr qilindi. Shu sababli va Konstantinopolning roʻparasida joylashganligi sababli, u poytaxtni nishonga olgan har bir kishi uchun tabiiy nishon edi.[1]
XII asrda shahar oʻz nomini Skoutarion (grekcha: Σκουτάριον deb oʻzgartirdi), nomi yaqin atrofdagi imperatorning Skoutarion saroyidan kelib chiqqan.[1] 1338-yilda Usmonlilar yetakchisi Oʻrxon Gʻozi Skoutarionni egallab, Usmonlilarga birinchi marta Konstantinopolning koʻz oʻngida joylashgan bazani berdi.[1] Usmonlilar davrida Üsküdar Konstantinopol shahar devorlaridan tashqarida (Eyüp va Galata bilan birga) uchta jamoadan biri edi. Hudud katta qabriston boʻlgan va bugungi kunda koʻplab yirik qabristonlar, jumladan, Karacaahmet Mezarligi, Bulbülderesi Mezarligi va bir qator, yahudiy va nasroniy qabristonlari saqlanib qolgan. Karacaahmet Mezarligi Istanbulning eng katta qabristonlaridan biridir. Bülbülderesi qabristoni Fevziye Hatun masjidi yonida joylashgan.[4] Mahalla 1955-yil 6-sentyabr, Istanbul pogromidagi etnik-diniy zo‘ravonlik paytida jabr ko‘rgan. Turk qoʻzgʻolonchilari, yunon va arman nasroniy doʻkonlarini talon-toroj qilishdi va koʻplab yunonlar va armanlar keyinchalik mamlakatni tark etishdi.[5][6][7]
Üsküdar tumani Istanbulning eng qadimiy aholi punktlaridan biri, hisoblanadi. U toʻgʻridan-toʻgʻri eski Eminönü shahrining roʻparasida joylashgan va Bosfor boʻylab qayiq yoki koʻprik orqali transport oson. Shunday qilib, bu yerda yaxshi tashkil etilgan jamoalar bor, koʻplab nafaqaxoʻrlar va koʻplab aholi ish yoki maktab uchun Yevropa tomoniga boradi (arzon va markaziy Üsküdarda talabalar soni koʻp). Üsküdar shuningdek, dengiz hidi, tuman, motorli qayiq va chagʻalaklarning ovozi va shaharning eng yaxshi manzaralaridan biriga ega.
2006-yildan boshlab, markaziy maydon Bosfor boʻgʻozi ostidan yerosti temir yoʻlini olib oʻtadigan tunnel uchun qazilgan. Biroq bu doimiy ravishda katta arxeologik qiymatga ega boʻlgan artefaktlarga aylanib bormoqda. Parom kemasi orqasidagi hudud koʻplab restoranlar (jumladan, Usmonli taomlari, zaytun moyidan tayyorlangan taomlar va muzqaymoqlar bilan taʼminlangan taniqli Kanaat Lokantasi) va bir qator muhim Usmonli masjidlari bilan gavjum savdo hududidir. Biroq, kafelar, kinoteatrlar, bilyard zallari va yoshlar toʻplanadigan joylar nisbatan kam. Üsküdarda ikkita ommaviy kutubxona bor: Shemsi Posho masjidi Xalq kutubxonasi (1953-yilda qurilgan) va Selimiye xalq kutubxonasi.
Üsküdar- Istanbul Metropolitan Munitsipaliteti chegarasidagi munisipalitet (büyükşehir). Munitsipalitet mahallalarga (mahalleler) boʻlingan. Rasmiy mahallalarning chegaralari va nomlari vaqti-vaqti bilan oʻzgarib turadi va baʼzan tarixan tan olingan mahallalarga yoki aholining oʻz tasavvurlariga mos kelmaydi. Eng koʻzga koʻringan mahalla — Üsküdarning tarixiy markazi, markazi parom doklarida joylashgan va hozirgi Mimar Sinan mahallasiga (sobiq Selmanaga, Tembel Xoji Mehmet va İnkılap mahallalari) mos keladi. Bu hudud yirik tarixiy masjidlar, ko‘plab korxonalar va bozorlarni o‘z ichiga oladi va transport markazi hisoblanadi. Boshqa koʻzga koʻringan mahallalar orasida, tarixiy markazning shimolidagi Bosfor boʻgʻozidagi sobiq qishloqlar, Kuzguncuk, Beylerbeyi, Chengelköy, Kuleli, Vanikoʻy (hozirgi Qandilli qismi) va Qandilli; tarixiy markazning janubidagi Bosfor sohilidagi mahallalar, Salacak,Haram (hozirgi Aziz Mahmud Hudayining bir qismi) va Selimiye; tepaliklar ustida joylashgan turar-joy mahallalari, Doganchilar (hozirda, asosan, Aziz Mahmud Hudayining bir qismi), Imrahor (hozirgi Salacakning bir qismi), Selamsiz (hozirgi Selamialining bir qismi), Baglarbashı (hozirgi Altunizade qismi), Altunizade, Acıbadem, Kichik Chamlija va Buyuk Chamlija (asosan Kisikli, Burhoniya va Ferahda).
.jpeg)
Üsküdarning qirgʻoq boʻylab markazdan janubga qarab, Haramdagi avto vokzalgacha boʻlgan uzun sayrgohi yozda mashhur boʻlib, u Toʻpkapi saroyi, Ayasofya, Sulton Ahmad masjidi (Moviy masjid), Taksim va Beshiktoshning Yevropa qirgʻogʻini koʻradi. Bu sayrgoh kafe va restoranlar bilan qoplangan, ularning eng koʻzga koʻringanlari qirgʻoqda emas, balki suvda joylashgan: Qiz minorasi (Kız Kulesi), qirgʻoq yaqinidagi kichik minora, Vizantiya davridan beri mavjud boʻlib, u Leander minorasi deb atalgan. Hozir u yuqori darajadagi restoran va toʻy marosimlari uchun joy sifatida ishlatiladi. Bu nom minorada yopilgan malika haqidagi afsonadan kelib chiqqan. Yaxshi kunlarda odamlar qirgʻoqqa yigʻilib baliq tutishadi, choy ichishadi yoki kichik qayiqlarda suvda sayr qilishdan zavqlanishadi. Minora roʻparasidagi qirgʻoqda Ayazma masjidi (1760) joylashgan. Sohil orqasidagi Imrahor deb nomlangan hududdagi Salacak koʻchalari jozibali va hali ham bir qancha klassik Usmonli yogʻoch uylariga ega. XVII asrda yashagan, afsonaviy Hezarfen Ahmet Çelebi Bosfor boʻgʻozi boʻylab, oʻzining deltplanda parvozi bilan shu yerga qoʻnganligi aytiladi.[8] Sohil boʻyida katta shaharlararo avtobus terminali va Florence Nightingale bir vaqtlar yarador ingliz askarlariga gʻamxoʻrlik qilgan Selimiye kazarmasini oʻz ichiga olgan Haram mahallasi joylashgan. Sohil orqasida, sharqqa qarab, Üsküdar tepalikdagi turar-joy maydonlariga, Baglarbaşı va Doganjilarga tik koʻtariladi.
Salacak tepasida mahalla, binolar orasida koʻplab daraxtlar va kichik park joylashgan. Koʻplab doʻkon va kafelar, shuningdek, teatr (Musahipzade Jalol Sahnesi), oʻt oʻchirish boʻlimi, sobiq ayollar qamoqxonasi (Pashakapısı qamoqxonasi), Burhan Felek oʻrta maktabi va Doğancilar masjidi (Uskudardan tepaga koʻtarilgan keng xiyobon) bor.
Mahallada 1844-yilda qurilgan arman maktabi va Surp Garabed arman cherkovi hanuzgacha mavjud. 1990-yillargacha bu hudud oʻrta toifadagi turar-joy mahallasi boʻlib qoldi, va bugungi kunda ham uy-joy va ofis/tijorat mulki aralashgan jozibali tuman boʻlib qolmoqda. Bir qator mulklar ofis va biznes maqsadlarida foydalanishga aylantirildi. Altunizoda hali ham jozibali turar joy mahallasi bo‘lib, katta va gavjum Capitol savdo va ko‘ngilochar markazi joylashgan. Altunizade XIX asrning boshlarida, Altunizade Ismoil Zühtu Posho tomonidan tashkil etilgan. U 1866-yilda qurilgan Altunizoda masjidini ham foydalanishga topshirgan. Tumanda bir qancha taniqli maktablar mavjud, jumladan, shahardagi eng qadimgi maktablardan biri boʻlgan Üsküdar Amerika Akademiyasi, Üsküdar oʻrta maktabi, davlat maktabi, Haydarpasha oʻrta maktabi, Marmara universitetining ilohiyot fakulteti; va Burhon Felek sport majmuasi.
Selamsiz — qadimgi turar-joy mahallasi boʻlib, loʻlilar jamoasi yashaydi.
Jozibali Acıbadem tumanining yuqori yarmi ham Acıbadem va Akademik kasalxonalarni oʻz ichiga olgan Üsküdarga tegishli. Qandolatxonalari, muzqaymoqxonalari va kafelari bilan bu xiyobon Istanbulning eng yoqimli mahallalaridan biri boʻlib, daraxtzorli koʻchalar va yaxshi rejalashtirilgan turar-joy binolari hamda, daraxtlar bilan qoplangan bogʻda Chamlija Qizlar oʻrta maktabi joylashgan.
Üsküdar munitsipalitetining chegarasi Bosfor boʻgʻozidan ancha yuqorida, undan tashqarida esa Beykoz joylashgan. Uskudarning shimoliy Bosfordagi qishloqlari quyidagilardan iborat:
Üsküdardan oʻtgan qirgʻoq chizigʻi — Paşalimanı deb ataladi. Liman turkchada „port“ degan maʼnoni anglatadi (yunoncha limàni, λιμάνι) va qayiqlar bu yerda bogʻlanadi.
Kichik doʻkonlari, dengiz boʻyidagi kafelari va koʻplab eski uslubdagi yogʻoch uylari boʻlgan koʻchalardan iborat Bosfor qishlogʻi, Kuzguncukda qishloq muhiti mavjud. Sohil boʻyida parom kemasi va kichik park bor. Qishloq Vizantiya davrida Kosinitsa deb atalgan va yaqin vaqtgacha Kuzguncuk aholisi turklar, yunonlar, yahudiylar va armanlarning odatiy kosmopolit Istanbul aralashmasi edi. Bugungi kunda juda oz sonli gʻayrimusulmonlar qolgan va bu hudud kino rejissyori Uğur Yücel, haykaltarosh Kuzgun Acar, rassom Acar Başkut (studiyasi qishloqda), meʼmorlar Nevzat Sayin va Chingiz Bektosh va marhum shoir Can Yücel boshqa odamlar yashaydigan jozibali oʻrta sinf mahallasiga aylangan. Mahalla Buket Uzunerning Mediterranean Waltz (Kumral Ada Moviy Tuna) romanida ham tasvirlangan.
Bosfor koʻprigining narigi tomonida, Istanbulda baliq restoranlari va qirgʻoqdagi Beylerbeyi saroyi bilan mashhur boʻlgan Beylerbeyi joylashgan. Usmonli imperiyasining eng mashhuri Abdulhamid II 1918-yil 10-fevralda shu yerda vafot etdi.
Ilgari qirgʻoq boʻyidagi qishloq, orqadagi yashil yon bagʻirlarda bogʻlarda oʻstirilgan bodringlar bilan mashhur. Dengiz boʻyidagi bir qator juda katta villalar mavjud. Qishloqda, ayniqsa, dam olish kunlarida band boʻlgan Bosfor boʻgʻozining ajoyib manzaralarini taklif qiluvchi koʻplab doʻkonlar, novvoyxonalar va qirgʻoq boʻyidagi kafelar mavjud. 1990-yillarning oʻrtalaridan boshlab, togʻ yonbagʻirlarida yangi turar-joy massivlari qurildi va hozirda Çengelköy orqali har doim transport navbatlari mavjud. Ammo qishloq oʻzining betakror jozibasini saqlab qolgan. Juda nufuzli Kuleli harbiy oʻrta maktabi Bosfor boʻgʻozida, Çengelköydan nariroqda joylashgan. Bu yerdagi bitiruvchilarning aksariyati harbiy akademiyaga o‘qishga kirib, armiya zobiti bo‘lib xizmat qiladi.
Üsküdar Köppen va Trevarta iqlim tasnifiga koʻra, nam subtropik iqlimga (Cfa/Cf) ega, qishi salqin va yozi issiq. Istanbulning janubiy qismidan farqli oʻlaroq, Üsküdar salqinroq, oʻrtacha harorat +14 °C (57 °F) darajadan biroz pastroq va AHS issiqlik zonasi reytingi 3.[9] Biroq uning qirgʻoq boʻyidagi joylashuvi hali ham uni USDA qattiqlik zonasi 9a sifatida tasniflashga imkon beradi.[9]
Aholisi zich joylashgan boʻlsa-da, Üsküdar koʻplab yashil hududlarga ega, jumladan, Çamlıca tepaliklari, Bosfor boʻgʻozi sohillari va turli parklar. Bundan tashqari, bu hududda tarixiy binolar va diniy obidalar koʻp.
Fethi Pasha Korusu — Paşalimanı deb nomlangan hududda, Üsküdardan bir oz narida, Bosfor sohiliga qadar choʻzilgan tepalikdagi katta park. U Usmonli shahzodasi Fetih Ahmet Posho sharafiga nomlangan, u boshqa narsalar qatori Usmonli Turkning shisha buyumlari ishlab chiqarishni sanoatlashtirish uchun masʼul boʻlgan. Istirohat bogʻi aslida, xususiy mulk boʻlib, u park sifatida saqlanib qolishi sharti bilan davlatga berildi. Egalari turk sanoatchisi Nuri Demirağning mulkidir. Bogʻda kafe, bolalar koʻtariladigan tosh sharshara va yozning juma kuni kechqurun havaskor musiqachilar guruhi quyosh botganda ochiq havoda konsertlar beradigan kichik sahna maydoni mavjud. Dam olish kunlarida Üsküdarning yosh oshiqlari soyada sayr qilish va koʻrishish uchun bu yerga toʻplanishadi.
.jpg)
Üsküdarda 180dan ortiq masjidlar joylashgan boʻlib,[10] ularning koʻpchiligi tarixiy Usmonli binolari, koʻpchiligi imperator haramidagi ayollar uchun qurilgan va koʻpchiligi meʼmor Mimar Sinan tomonidan qurilgan. Paromda kelganda birinchi koʻrinadigan narsalar orasida parom terminali yaqinida ikkita masjid bor, ularning ikkalasi ham Sinan tomonidan loyihalashtirilgan. Eng kattasi Mihrimah Sulton masjidi boʻlib, baʼzan Iskele (Dok) masjidi deb ataladi, u sulton Sulaymonning qizi tomonidan qurilgan; kichikrogʻi esa Sulaymonning vaziri tomonidan qurilgan Şemsi Posho Masjididir. Şemsi Poshoning hovlisida kichik kutubxona binosi bor. Mihrimah Sulton masjidi roʻparasida Ahmad III ning onasi tomonidan qurilgan katta Yangi Valide Masjidi joylashgan. Valideiatik mahallasidagi Dokdan tepada, Murat III ning onasi tomonidan qurilgan va Sinan tomonidan loyihalashtirilgan Atik Valide masjidi joylashgan. U yerdan balandroqda kichikroq Chinili (Koshinli) masjidi joylashgan. Karacaahmet qabristonida 2009-yilda qurilgan katta Shakirin Masjidi joylashgan. Namozgoh masjidi (1860-yilda qurilgan) Üsküdarning sharqiy qismi, Umraniye chegarasiga yaqin joyda joylashgan, Istanbuldagi bir nechta tarixiy yogʻoch masjidlardan biridir. Üsküdarning boshqa muhim masjidlari orasida Ahmediye, Ahmet ogʻa, Ahmet Chalabiy, Altunizade, Ayazma, Aziz Mahmut Hudai, Baki Afandi,Beylerbeyi, Bodrumi Oʻmer Lutfiy Afandi, Boʻstanji, Bulgurlu, Çakırcıbaşı, Fotih, Gulfem Hatun, Hacı Ömer, Imxor, Eron, Istavroz, Kandilli, Kara Davut Posho, Kaymak Mustafo Posho, Kisikli, Kuleli Bahche, Malatyali Ismoil Aga, Mirzazade, Pashalimanı, Rum Mehmet Posho, Selimiye, Solak Sinan, Tohir Afandi, Üryanizade va Vanikoy.
Üsküdarda koʻrish mumkin boʻlgan boshqa diqqatga sazovor Usmonli xususiyatlari — koʻplab çeşme (ichimlik suvi manbalari) va sebil (ichimliklar tarqatish uchun kiosklar). Eng katta va eng koʻzga koʻringan cheshmalardan biri, bu Axmet III (1728-29) favvorasi boʻlib, Üsküdar markazida parom doklari yaqinidagi marmar inshoatdir. Boshqa muhim çeşme Gulnush Emetulloh Valide Sulton (1709, Yeni Valide masjidi yonida), Husayn Avni Posho (1874, Pashalimanı), Mustafo III (1760, Ayazma masjidi yonida) va Selim III (1802, Chichekchi, Harem) Üskudarning İskelesi koʻchasi).[11] Üsküdardagi ahamiyatli favvoralar orasida Xoji Husayn Posho (1865, Karacaahmet qabristoni yaqinida), Halil Posho (1617, Xalil Posho qabriga biriktirilgan), Hudayiy (birinchi 1590-yillarda qurilgan, lekin keyinchalik ancha taʼmirlangan, Aziz Mahmud Hudayiy qabri yaqinida joylashgan), Sadettin Afandi (1741, Karacaahmet qabristoni qabri yaqinida), Shayxulislom Orif Hikmet Bey (1858, Kartal Baba masjidi yaqinida), Valide Çinili (1640, Chinili masjidi yonida), Valide-i Cedid (1709, Yangi Valide masjidi yonida) va Ziyo Bey (1866, Karacaahmet qabri yaqinida). [12]
.jpg)
Selimiyedagi Selimiye kazarmasi ichidagi Florence Nightingale Bulbul muzeyida va uning Qrim urushi paytida Istanbuldagi tibbiy ishlar bilan bogʻliq buyumlar koʻrsatilgan.[13] Beylerbeyidagi Beylerbeyi saroyi 1860-yillarda, Sulton Abdulaziz uchun qurilgan va oxirgi joy sifatida ishlatilgan Sulton Abdul Hamid II inqilobchilar tomonidan uy qamogʻida saqlangan.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
