Вологда өлкәсе

Вологда өлкәсе – Россия Федерациясенең Европа өлеше субъекты. Төньяк-Көнбатыш федераль округына керә. 1937 елның 23 сентябрендә барлыкка килгән.

Россия Федерациясе субъекты
Вологда өлкәсе Вологодская область
Байрак Герб
Башкала	Вологда
Мәйдан	26-нче
- Барлыгы - Су	144 527 км² [1] 0,0 %
Халык саны	43-нче
- Барлыгы - Халык тыгызлыгы	1 202 444[2] (2010) 8,32 кеше/км²
Тулаем региональ продукт	29-нче
- Барлык, агымдагы бәядә - Кеше башына	251,1 млрд. сум [3] (2010) 244,3 мең сум
Федераль округы	Төньяк Көнбатыш
Икътисади районы	Төньяк
Рәсми тел(ләр)	рус теле
Губернатор	Олег Кувшинников
Закон чыгару Җыелышының рәисе	Андрей Луценко
РФ субъекты коды	36
Сәгать поясы	MSK (UTC+4)

Өлкә үзәге – Вологда шәһәре.

География

Чиктәшлек

Як	Россия субъекты
Төньяк-көнбатыш	Карелия
Төньяк Төньяк-көнбатыш	Архангельск өлкәсе
Көнбатыш	Киров өлкәсе
Көньяк-көнчыгыш	Кострома өлкәсе
Көньяк	Ярославль өлкәсе
Көньяк-көнбатыш	Тверь өлкәсе, Новгород өлкәсе

Вологда янында калкулыгы

Вологда өлкәсе Көнчыгыш Европа тигезлегенең төньяк-көнчыгышында урнаша. Өлкәнең көнчыгыш өлешендә Онега буе һәм Молога-Шексна түбәнлекләре, Белоозеро тигезлеге, Андога, Белоозеро и Кириллово таулар тезмәләре, Андома һәм Вепс калкулыклары урнашалар. Өлкәнең үзәгендә Вологда, Гәреч һәм Югары Вага калкулыклары, Харовск таулар тезмәсе, Сухона буе һәм Чарозеро түбәнлекләре урнашалар. Өлкәнең көньяк-көнчыгышында Северные Увалы калкулыгы урнаша.

Климат

Климат — уртача континенталь, июльнең урта температурасы — +16…+18 °С, гыйнварның урта температурасы — -11…-14 °С. Уртача еллык явым-төшем күләме — 500—680 мм.

Гидрография

Төп елгалар — Сухона, Вологда, Двиница, Юг, Луза, Молога, Чагодоща, Шексна, Унжа, Андома.

Өлкә территориясендә ~4 000 күл бар; эре күлләр: Белое, Кубенское һәм Воже. Өлкәнең көньяк-көнбатышта Шексна һәм Рыбинск сусаклагычлары урнашалар. Өлкәнең төньягында урнашкан Онега күлне Идел белән Идел-Балтыйк су юлы тоташтыра. Сазлыклар территориянең 12 % өлешне биләп торалар.

Туфраклар, үсемлекләр һәм хайваннар дөньясы

Өлкәнең төньягында — көлсу, көньягында — кәсле-көлсу туфраклар, шулай ук көлсу-глей, кәсле-карбонатлы, саз һәм аллювий туфраклары да бар. Урманнар территориянең якынча 2/3 өлешне биләп торалар, алардан 60% — ылыслы урманнары.

Хайваннар дөньясында ак куян, тиен, көрән аю, коны, сусар, бурсык, бүре, төлке бар; кошлар — соры кыр тавыгы, көртлек, боҗыр, һ.б.; елгаларда һәм күлләрдә сөләйман балыгы, нельма, корбан балыгы, алабуга, чуртан, һ.б.

Тарих

XV гасырга кадәр хәзерге өлкәнең көнбатыш районнары Новгород җире составына, ә үзәк һәм көнчыгыш районнары — Ростов кенәзлеге составында булганнар, ә аннан соң — Мәскәү кенәзлеге составында булганнар. 1708 елда өлкәнең территориясе Ингерманландия һәм Архангельск губерналары составына кертелә, 1727 елда өлкәнең көнбатыш районнары Новгород губернасы составына кертелә. 1780 елда Архангельск губернасы эчендә Вологда калгайлыгы оештырыла, ә 1796 елда наместниклыгының көньяк-көнчыгыш өлешендә Вологда губернасы оештырыла.

1918 елда губернаның Бөек Устюг, Никольск, Сольвычегодск, Усть-Сысольск һәм Яренск өязләреннән Төньяк Двина губернасы оештырыла. 1929 елның гыйнварында Вологда губернасы Төньяк крае составына кертелә, Төньяк крае эчендә Вологда округы барлыкка килә.

1936 елда Төньяк крае юкка чыгарыла, хәзерге өлкәнең территориясе Төньяк өлкәсе составына кертелә.

1937 елның 23 сентябрьдә, БҮБК карары нигезендә, Вологда өлкәсе барлыкка килә.

1944 елда Павино һәм Вохма районнары Кострома өлкәсе составына кертеләләр.

Административ-территориаль бүленеше

Районнар Бабаево районы (1) Бабушкин районы (2) Белозерск районы (3) Харовск районы (4) Грязовец районы (5) Кадуй районы (6) Кириллово районы (7) Көчмән районы (8) Междуреченский районы (9)

Никольск районы (10) Нюксеница районы (11) Шексна районы (12) Сямжа районы (13) Сокол районы (14) Тарногский Городок районы (15) Тотьма районы (16) Чагода районы (17) Череповец районы (18)

Устье районы (19) Устюжна районы (20) Вашки районы (21) Великий Устюг районы (22) Верховажье районы (23) Вожега районы (24) Вологда районы (25) Вытегра районы (26)

Шәһәр округлары Вологда шәһәр округы (А) Череповец шәһәр округы (В)

Халык

Милли состав

Өлкәнең төп халкы руслар һәм вепслар дип саналалар.

Халык	1939		1959		1970		1979		1989		2002		2010
	К. с.	%	К. с.	%	К. с.	%	К. с.	%	К. с.	%	К. с.	%	К. с.	%
руслар	1 621 380	97,6%	1 280 408	97,9%	1 869 293	95,7%	1 264 156	97,6%	1 301 516	96,5%	1 225 957	96,6%	1 112 658	92,5%
украиннар	15 966	1,0%	9 957	0,8%	36 880	1,9%	13 584	1,0%	19 134	1,4%	12 297	1,0%	8 602	0,7%
вепслар	4 796	0,3%	117	0,01%	282	0,01%	65	0,01%	728	0,05%	426	0,03%	412	0,03%
башкалар	18 963	1,1%	17 049	1,3%	46 012	2,4%	17 875	1,4%	27 644	2,0%	30 888	2,4%	80 772	6,7%
барлык	1 661 285	100.0%	1 307 531	100.0%	1 952 467	100.0%	1 295 897	100.0%	1 349 022'	100.0%	1 269 568	100.0%	1 202 444	100.0%

Торак пунктлары

Вологда өлкәсенең эре торак пунктлары

Карау • Бәхәс • Үзгәртү Череповец Вологда	№	Шәһәр	Халык саны	№	Шәһәр	Халык саны	Карау • Бәхәс • Үзгәртү Великий Устюг Грязовец
	1	Череповец	312 311	11	Тотьма	9 784
	2	Вологда	301 642	12	Белозерск	9 614
	3	Сокол	38 454	13	Устюжна	9 478
	4	Великий Устюг	31 664	14	Никольск	8 515
	5	Шексна	20 952	15	Кириллов	7 735
	6	Грязовец	15 528	16	Молочное	7 525
	7	Бабаево	12 074	17	Карсавино	7 003
	8	Кадуй	11 291	18	Чагода	6 918
	9	Вытегра	10 078	19	Вожега	6 713
	10	Харовск	26 176	20	Кичменгский Городок	6 443
2010 елның җанисәбе буенча

Икътисад

Специализацияненң төп тармагы — кара металлургия.

Кадуй районы территориясендә Череповец ГРЭСы (630 МВт егәрлеге) урнаша.

Транспорт

Автомобиль транспорты

• М8 «Холмогоры» федераль әһәмиятле магистрале.
• А114 (Вологда — Новая Ладога — М18 а/ю) федераль әһәмиятле юлы.
• Сухона тракты (Тотьма — Нюксеница — Великий Устюг)
• Р5 (Тотьма — Нюксеница — Великий Устюг)
• Р6 (Череповец — Белозерск — Липин Бор)
• Р7 (Чекшино — Тотьма — Никольск)

Тимер юл транспорты

Вологда (Вологда-1, Вологда-2 һәм Лоста-Сортировочная станцияләре) — Төньяк тимер юлында иң зур тимер юл узелы, ә «Вологда 2 — Лоста-Сортировочная» участогы йөкләр саны буенча Россиядә иң киеренке тимер юл участогы.

Юнәлешләр:

• Төньяк юнәлеше (Ярославль — Мәскәү)
• Көнбатыш юнәлеше (Волховстрой — Санкт-Петербург)
• Төньяк юнәлеше (Архангельск, Мурманск, Северодвинск, Котлас, Сыктывкар, Воркута, Сосногорск)
• Көнчыгыш юнәлеше (Киров — Пермь — Нурсолтан).

Туры һәм транзит поездлары Вологданы Мәскәү, Санкт-Петербург, Ярославль, Екатеринбург, Пермь, Төмән, Чиләбе, Омск, Мурманск, Архангельск, Воркута, Сыктывкар, Акмәчет, Харковь, Запорожье, Белгород, Курск, Орёл, Ставрополь, Минеральные Воды, Барнавыл, Нурсолтан, Караганда, Алма-Ата, Минск шәһәрләре белән тоташтыралар.

Авиация транспорты

Череповец халыкара транспорты (Мәскәүгә, Һелсинкигә, Петрозаводскка, Санкт-Петербургга рейслар бар)

Моны да карагыз

• Вологда губернасы

Искәрмәләр

1. архив күчермәсе, archived from the original on 2012-10-18, retrieved 2012-10-08
2. http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/Documents/Vol1/pub-01-04.pdf
3. http://web.archive.org/web/20120619102950/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/vvp/vrp98-10.xls