Бөек Мәскәү кенәзлеге

Бөек Мәскәү кенәзлеге - 1480 елда Угра елгасындагы басып торганнан соң, Алтын Урдага кергән Рус Олысы нигезендә оештырылган бәйсез урта гасырлар дәүләт, бүгенге Россия Федерациясенең территориясендә урнашкан булган, башта Бөек Владимир кенәзлеге бүленмәсе, а соңрак - бөек кенәзлек.

Мәскәү кенәзлеге рус. Великое княжество Московское Бөек Мәскәү кенәзлеге
←   ← 1263 ел — 1478 ел →
Байрак Мәскәү кенәзлеге гербы
1500 еллардагы Мәскәү кенәзлеге
Башкала	Мәскәү
Тел(ләр)	рус теле
Дин	православие
Мәйдан	3 млн. км² (1547)
Халык	1460-елларда 3 млн. кеше 1530-елларда 6 млн.
Идарә итү төре	монархия
Кенәзләр
- 1263-1303	Даниил Александр улы (Рус Олысы)
- 1303-1325	Юрий Даниил улы (Рус Олысы)
- 1325-1340	Иван I Калита (Рус Олысы)
- 1340-1353	Симеон Үктәм (Рус Олысы)
- 1353-1359	Иван II Кызыл (Рус Олысы)
- 1359-1389	Дмитрий Донской (Рус Олысы)
- 1389-1425	Василий I (Рус Олысы)
- 1425-1433	Василий II Кара (Рус Олысы)
- 1433	Юрий Дмитрий улы Рус Олысы
- 1433-1434	Василий II Кара (Рус Олысы)
- 1434	Юрий Дмитрий улы (Рус Олысы)
- 1434	Василий Кыек (Рус Олысы)
- 1434-1445	Василий II Кара (Рус Олысы)
- 1445	Дмитрий Шемяка (Рус Олысы)
- 1445-1446	Василий II Кара (Рус Олысы)
- 1446-1447	Дмитрий Шемяка (Рус Олысы)
- 1447-1462	Василий II Кара (Рус Олысы)
- 1462-1505	Иван III

Рус Олысы эчендә

1240-1243 елда Бату хан рус кенәзлекләрен басып ала, алар Алтын Урдага Рус Олысы буларак керә. Бату хан басып алган территориядә яңа бердәм дәүләткә нигез сала. Шул ук елны Бату хан Болгар әмире, рус кенәзләре, Кырым, Кавказ бәкләрен чакырып, яңа тәртипне урнаштыра: салым, ясак зурлыгын куя, баскаклар, даруглар билгели, 7 олысның һәр хакиме Алтын Урда ханы биргән ярлык белән билгеләнә.

Мәскәү кенәзлеге XIII гасырның 60нчы - 70нче елларында Бөек Владимир кенәзлегеннән аерыла. 80нче еллардан алып, кенәз Даниил идарә иткән чорда, Мәскәү кенәзлегенең төньяк-көнчыгыш Россиягә карата сәяси һәи икътисади йогынтысы бик көчле була.

Иван Калита заманында да Мәскәү кенәзлеге үзенең йогынтысын көчәйтеп, үзенә тагын да зуррак территорияләр: Владимир, Тверь, Рязань кенәзлекләрен һәм Новгород республикасын үзенә яулый башлый. Шулай ук Мәскәү кенәзлеге Россия дәүләтнең үзәге булып формалашты.

Бәйсез Мәскәү кенәзлеге

1480 елда Угра елгасындагы басып тору нәтиҗәсендә Иван III җитәкләгән Рус Олысы Сарай шәһәренә ясак түләргә туктаган (ләкин Казан ханлыгына 1487 елга кадәр, Кырым ханлыгына һәм Касыйм ханлыгына 1681 елга кадәр салым түләгән), 1480 елда Мәскәү кенәзлеге фактик рәвештә бәйсез дәүләткә әверелә.

1537 елны Бөек Мәскәү кенәзлеге Литвага Гомель белән Любечны биргән.

1547 елда Иван IV Явыз патша титулын алгач, кенәзлек патшалыкка әйләнгән.

Сылтамалар

• http://www.z-rus.ru/ru_history_6.php 2015 елның 7 июль көнендә архивланган. Русский улус Золотой Орды (1240-1480 гг.)
• http://www.gumilev-center.ru/ehkonomika-zolotojj-ordy/ Экономика Золотой Орды. Центр Гумилева.
• Лев Гумилев. Русь и Великая Степь
• Ключевский В. О. Боярская дума древней Руси. — М., 1882.

	Викиҗыентыктагы медиафайллар?