Loading AI tools
saldırı ve silahlı keşif helikopteri Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
T-129 ATAK, ATAK programı çerçevesinde Türk Silahlı Kuvvetleri için Türkiye'nin coğrafi ve iklim koşullarına göre tasarlanan, TUSAŞ ve AgustaWestland ortak üretimi taarruz ve taktik keşif helikopteri. T-129, AgustaWestland üretimi Agusta A129 Mangusta helikopterinin gövde tasarımının çeşitli aksamlarının değiştirilmesi ve özgün silah ve yazılım sistemlerinin entegre edilmesiyle meydana geldi. Üretimi tamamlanan ilk helikopter 28 Eylül 2009 tarihinde, İtalya'nın Gallarate kenti yakınlarındaki AgustaWestland tesislerinde, bir İtalyan ve bir Türk pilot tarafından deneme uçuşuna tabi tutuldu. Yaklaşık yarım saat havada kalan helikopter, çeşitli manevra testlerinin ardından başarıyla yere indi.[4]
| T129 ATAK | |
|---|---|
.jpg) T-129 ATAK 2014 Farnborough Airshow'da | |
| Türü | Taarruz ve Taktik Keşif Helikopteri |
| Ulusal köken |  Türkiye |
| Üretici | Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TAI) |
| Tasarımcı | AgustaWestland ASELSAN |
| İlk uçuş | 28 Eylül 2009 |
| Durumu | Etkin hizmette |
| Ana kullanıcı | Türk Silahlı Kuvvetleri |
| Diğer kullanıcılar | Filipin Hava Kuvvetleri |
| Üretim sayısı | 100 (Kasım 2023)[1] |
| Program maliyeti | 3.247.274,306 $[2] |
| Birim maliyeti | 50+ milyon Amerikan doları[3] |
| Gelişimi | Agusta A129 Mangusta |
| Değişimleri | T-129A T-129B1 T-129B2 |
T-129'da, Rolls-Royce ve Honeywell'ın ortak üretimi iki adet LHTEC CTS800-4A motoru kullanıldı. Helikopter 269 km/s (145 knot) hıza ulaşabilirken 6.096 m (20.000 fit) yüksekliğe çıkabilmektedir. T-129, yakın hava desteği görevleri ve çok amaçlı görevler için iki farklı tipte tasarlandı. T129-A, yakın hava desteği görevleri, T129-B ise çok amaçlı görevler için üretildi.[5]
TUSAŞ'ın kendi tesislerinde ürettiği ilk T129-A prototipi, ilk uçuşunu 17 Ağustos 2011'de yaptı. Kabul işlemlerinin ardından 22 Nisan 2014 tarihinde ilk T-129A EDH Türk Kara Kuvvetlerine teslim edildi.
Türkiye, taarruz ve keşif helikopterinin her şeyi ile Türkiye'de üretilmesi için 1995 Ekim ayında ön çalışmalara başladı. Bu proje için Savunma Sanayii Müsteşarlığını (SSM) görevlendirdi.[6] Yaklaşık on iki sene süren inceleme ve araştırma sürecinin ardından, Savunma Sanayii İcra Komitesi 30 Mart 2007 tarihinde İtalyan AgustaWestland'ı ATAK programı ihalesini kazanan firma olarak duyurdu. Savunma Sanayi Müsteşarlığı Nisan 2007'de Türk Havacılık ve Uzay Sanayi A.Ş. (TUSAŞ) firmasının ana yüklenici olduğunu açıkladı. Kara Kuvvetleri Komutanlığı'nın ihtiyaçlarına göre geliştirilecek olan 51 adetlik taktik taarruz/keşif helikopteri üretim programı sözleşmesi 7 Eylül 2007 tarihinde imzalandı.[7] 24 Haziran 2008 tarihinde yürürlüğe giren projede ana yüklenicisi TUSAŞ, alt yükleniciler ise AgustaWestland ve ASELSAN şirketleri oldu.[8] Bu tarihten itibaren projenin süresi 114 ay olarak belirlendi ve bu süre içerisinde altmışıncı ayda ilk T-129 helikopterinin teslimatının yapılması planlandı. Kesinleşen elli bir adet T-129 taktik keşif taarruz helikopterin üretimini içeren sözleşmenin toplam bedeli yaklaşık 3.200.000.000 dolar tuttu.[2] Sözleşmede 41 adetlik helikopter alım opsiyonu da yer aldı. Projede TUSAŞ'ın toplam payı 556.000.000 dolar, ASELSAN'ın 700.000.000 dolar ve AgustaWestland firmasının da 1.644.000.000 dolar olarak açıklandı.[9] Yapılan sözleşmeye göre Türkiye, T-129 konfigürasyonunun fikrî mülkiyetine ortak olmanın yanı sıra üçüncü ülkelere doğrudan pazarlama ve satış haklarına sahip oldu.
ATAK programı azami ölçüde yerli teknolojileri ve üretimi içeren bir projedir. Bu proje ile geliştirilmekte olan T-129 %60 oranında yerli bir helikopter olacaktır. İhale sürecinde AgustaWestland firması Türkiye’nin istekleri lehine en çok taviz veren üretici olmuştur. Türk Kara Kuvvetleri için üretilecek olan T-129 helikopterleri doğal olarak 21. yüzyılın en gelişmiş aviyonik sistemleri ve silahları ile donatılacaktır. T-129 performans açısından Türkiye’nin mevcut AH-1 Süper Kobra helikopterlerinden daha ileridedir. Türkiye, T-129 helikopterlerinin tek üretici ülkesi konumunda olacak.[10] Bu vesileyle helikopter sanayiinde başlangıç için önemli bir adım atılması projeyi çok önemli kılmaktadır.
T-129 helikopterinin temel tasarımı itibarıyla tekerlekli olması, 5 palli rotora sahip olması ve kullandığı mühimmat açısından büyük avantajlar sağlaması bu ürünü Türk Silahlı Kuvvetlerindeki diğer helikopterlerden farklı yapmaktadır. Helikopter pilot ve silahçı olmak üzere 2 kişilik personel tarafından yönetilecektir.
A-129'la benzer gövdeye sahip olacak olan T-129, S-70 ve AH-64 gibi darbeye dayanıklılıklarıyla ünlü helikopterlerin sahip olduğu MIL-STD-1290 Düşme Dayanıklılığı Standartı'nda üretilecektir. İç yakıt tankları kendini onarmaya vakıf olarak delinme ve çatlamaya dayanıklı, yakıt akıtmayan standartlarda olacaktır. Motorlar iki ayrı bölümde olacak ve aralarında zırhlı bölüm bulunacaktır. Helikopterin transmisyonu 12.7 mm mermiye dayanıklı ve 30 dk. süreyle yağsız çalışabilecek kapasitede, rotor ve paller 12,7 mm mermiye karşı balistik korumaya sahip olacaklardır. Paller 15 cm kalınlığındaki ağaç dallarına çarpmalara dayanıklı şekilde üretileceklerdir.
ATAK projesinde T-129 taarruz helikopterinin görev bilgisayarı en önemli birim olarak görülmektedir. Görev bilgisayarı ve yazılımları helikopter üzerindeki seyrüsefer, haberleşme, elektronik harp, hedef tespit, platform yönetimi ve silah yönetimi fonksiyonlarını bir bütün olarak yönetiyor ve pilotlara dijital kokpit üzerinden kumanda imkânı veriyor. T-129 helikopterinde ASELSAN ve TÜBİTAK tarafından tasarım çalışmalarına 2001 yılında başlanan ve 2007 yılında atış testleri AH-1S Kobra helikopterinde başarıyla tamamlanan özgün görev bilgisayarı kullanılacaktır.[11]
T-129 helikopteri ASELSAN özgün üretimi ASELFLIR-300T Gece/Gündüz Termal Görüş ve Hedefleme Sistemi, AVCI Kaska Monteli Nişangah Sistemi ile donatılacaktır.[12] Helikopter iletişimi ASELSAN üretimi MXF-484 U/VHF ve uzun menzilli HF-SSB telsizlerle sağlayacaktır. Gelecekte bu telsizler yine ASELSAN üretimi yazılım tabanlı telsizlerle değiştirilecektir.
Helikopterin Elektronik Harp Sistemi (EHS) daha önce Aselsan ile SSM arasında imzalanan sözleşme kapsamında sağlanacaktır. EHS entegreli bir T-129 helikopterinde radar ikaz sistemi, füze ikaz sistemi, lazer ikaz sistemi, IR karıştırıcı sistem, karşı tedbir ışık atıcı, dost ve düşmanı ayırt edici birim bulunacaktır. Bu sistemlerin dizayn, test ve seri üretimleri ASELSAN ve onun sahibi olduğu MIKES şirketlerinin sorumluluğundadır.
Bunların dışında helikopterde kırka yakın yerli üretim cihaz yer alacaktır.[12]
T-129 helikopteri çift LHTEC CTS800-4 motoru ile donatılacaktır. Rolls-Royce ve Honeywell ortaklığı olan LHTEC firmasının hafif platformlar için geliştirdiği CTS800 sınıfı bu motor dünyanın değişik askeri hava platformlarında kullanılmaktadır. Motor 35000 saatlik uçuş deneyimi ile dikkat çekmektedir. CTS800-4N motoru FADEC (Tam Sayısal Motor Kontrol Sistemi) özelliği sayesinde pilotun iş yükünü azaltmakta ve motorun bakım programını hafifletmektedir. Yapılan sözleşme çerçevesinde 96 milyon ABD doları tutarında söz konusu motor ve yedek parçaları Rolls-Royce firmasından 100 adet olarak sipariş edilmiştir.[13]
Aerodinamik yapıda yapılacak bazı değişikliklerin (burun, yan kanatçıklar, kuyruk parvanesi vs.) yanında, mevcut 8 adet Tow silah podlarının on ikiye çıkarılması planlanmaktadır. Ayrıca Stinger lançerlerinin montajında yenilik ve 5 eğik uçlu pervane kolunun olması (pal sayısı) sessizlik ve performans açısından helikopterin performansına katkı sağlayacak birçok özelliklerden birkaçı olarak ön plana çıkmaktadır.
Helikoptere Roketsan tarafından üretilen Hydra, Cirit roketi ve UMTAS tanksavar füzesinin de entegrasyonu planlanmaktadır. Hava unsurlarından savunma için FIM-92 Stinger füzesi entegre edilecektir. Helikopter yakın saldırı görevini 500 mermi kapasiteli TM-197 makineli top sistemi ile yapacaktır.
Türkiye şartlarına uygun olarak tekrar yapılandırılacak olan T-129 tasarımının Sistem Şartları Gözden Geçirme aşaması Ocak 2009 yılında tamamlanmıştır.[14] Modernize edilip günümüzün şartlarına uyarlanmakta olan helikopterin ana yüklenicisi TUSAŞ ilk prototipin (P1) uçuş denemesini 2009 Eylül ayında başarıyla gerçekleştirdi. ATAK projesinin 22’nci ayında Kritik Tasarım Gözden Geçirme'si yapılacak ve aviyonik entegrasyon ile helikopterin nihai konfigürasyonu doğrulanacaktır.[12] 2010 yılında denenecek P2 ve P3 prototiplerinin ardından, ilk TUSAŞ helikopteri T-129 P4 askeri sertifikasyona tabi tutulacak ve Türk Silahlı Kuvvetleri için üretilecek helikopterin ilk modeli olacaktır. Program aynı zamanda 2011 yılında uçacak P5 modelinin TUSAŞ tarafından yapılmasını da içermektedir.[14]
ATAK projesi çerçevesinde yüklenici firmaların görev dağılımı şu şekildedir:[15][16]
TUSAŞ: Program ve Sözleşme Yönetimi, Gövde Üretimi, Nihai Montaj, Uçuş Testleri, Eğitim, Entegrasyon, Lojistik Destek
ASELSAN: Görev Bilgisayarı ve Yazılımının Üretimi, Aviyonik Sistemlerin Üretimi ve Entegrasyonu, Silah Sistemleri Tedarik ve Entegrasyonu ile Elektronik Harp Kendini Koruma Sistemleri Üretimi
AgustaWestland: Uçuş Performansı Şartlara Uygun Platform, Teknoloji Transferi, Yeni Motor Değişikliği, Otomatik Uçuş Kontrol Sistemi, Hava Aracı Durum İzleme Sistemi
Bu firmalar dışında Roketsan, TEI, Kale Kalıp, Alp Havacılık, MİLSOFT, STM gibi yerli firmaların da TUSAŞ ve ASELSAN'ın alt yüklenicisi olarak projede görev almaları beklenmektedir.
Envanterdeki mevcut AH-1 Cobra serisi helikopterlere eşlik edecek bu yeni helikopter, Türkiye'de TUSAŞ'ın Ankara'daki tesislerinde üretilecektir. AgustaWestland 28 Mayıs 2009 tarihinde Türkiye'den gelen yetkililerin katılımı ile İtalya'da Cascina Costa'daki T-129 tesislerini resmî törenle hizmete açtı.[14]
Helikopter iki tipte üretilecektir:
T-129 TUC-1: özgün görev bilgisayarı, özgün elektronik harp ve karşı tedbirler sistemi, ASELSAN ASELFLIR-300T elektro-optik gece/gündüz görüş ve atış sistemi, Thales yapımı kaske monteli nişangâh sistemi, Hellfire II veya SpikeER tanksavar füzeleri
T-129 TUC-2: özgün görev bilgisayarı, özgün elektronik harp ve karşı tedbirler sistemi, ASELSAN ASELFLIR-300T elektro-optik gece/gündüz görüş ve atış sistemi, Aselsan AVCI kaske monteli nişangah sistemi, Roketsan UMTAS ve Cirit tanksavar füzeleri
| TUSAŞ | ASELSAN | AgustaWestland |
|---|---|---|
|
|
|
Uzman helikopter pilotları ve silahçılarının da önerileri doğrultusunda, Türkiye'nin coğrafi koşullarına tam uyumluluk göstermesi amacıyla yapılmakta olan çalışma sonucunda, çok etkili bir dizayn ortaya çıkması beklenen proje kapsamında, test süreçleri aşağıdaki başlıklar altında yürütülecektir:
Güney Kore: 36 adet için ihale aşamasında kaybetti.[32]
Pakistan: Pakistan ile 2018 yılında 30 adetlik T-129 satın alım sözleşmesi imzalanmıştı. Başta ABD'nin Amerikan menşeli motora ambargo uygulaması sebebiyle 2022 başında Türkiye'den helikopter tedarikinden vazgeçtiği Pakistan Silahlı Kuvvetleri Sözcüsü tarafından açıklanmış olsa da sonrasında bu açıklama geri çekilmiş, T-129 programının devam ettiği söylenmiştir.[33][34][35].jpg)
TUSAŞ tarafından yapılan açıklama, T-129 ATAK projesinde kazanılan bilgi birikimi ve tecrübe ile T-629 ATAK-2 Taarruz Helikopteri projesine başlandığı duyuruldu. Projenin tamamen yerli imkânlarla geliştirileceği belirtilirken, TUSAŞ T-625 genel maksat helikopterinde kullanılan alt sistemlerin bu projede de kullanılacağı ve ilk versiyona göre daha gelişmiş aviyonik sistemlerle donatılacağı açıklanmıştır.[36] İlk kez IDEF 2019' da sergilenen hava aracının 10 ton olacağı öngörülmektedir.[37]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
