Eteneliler

Ayrıca bakınız: Eutheria

Eteneliler, eteneli memeliler veya plasentalı memeliler,^[5] (Latince: Placentalia) memelilerin bir infra sınıfı. Diğer alt sınıflar keseliler (Metatheria) ve hâlâ yumurtlayarak üreyen ilkel memelilerdir (Protheria). Aralarında büyük bir farkla en büyük grup etenelilerdir. Günümüzde, 6000'in üzerinde eteneli türü bulunmaktadır.^[6] Vücut yapıları ve yaşam alanlarının farklılıkları ile en çeşitli memeli grubunu oluştururlar.

Plasentalı Memeliler Yaşadığı dönem aralığı: 66-0 myö Senozoyik-Günümüz[1][2] (Moleküler genetik çalışmalara göre 130/100–0[3][4])  PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Animalia Şube: Chordata Sınıf: Mammalia Alt sınıf: Theria İnfra sınıf: Placentalia Owen, 1837
Alt gruplar
Boreoeutheria Afrotheria Xenarthra Takımlar için metne bakınız.

Anatomik farklılıklar

Plasentalı memeliler anatomik olarak diğer memelilerden şu şekilde ayrılır:

• Annenin boyuna göre iri bir bebeğin doğmasına izin vermek için pelvisin alt kısmında yeterince geniş bir açıklık.^[7]
• Diğer tüm memelilerde bulunan pelvisten ileriye doğru uzanan epipubik kemiklerin yokluğu. (Plasentalı olmayan memelilerdeki işlevleri, hareket sırasında vücudu sertleştirmektir, ancak plasentalarda hamilelik sırasında karnın genişlemesini engellerler.)^[8][9]
• Ayağın en arka kemikleri, kaval kemiği ve fibula uçlarının oluşturduğu bir yuvaya oturarak tam bir zıvana ve zıvana üst ayak bileği eklemi oluşturur.^[10]
• Fibulanın alt kısmında bir malleol varlığı.^[10]

Evrimsel tarih

Eteneliler, eutherian memelilerin taç grubudur ve tamamen soyu tükenmiş çeşitli takımlar ile (örn. Meridiungulata, Creodonta, Dinocerata, Mesonychia, Embrithopoda, Desmostylia ve Leptictida) mevcut 18-19 farklı takımı içerir. Eteneli radyasyonunun hem takımlar arasında hem de takımlar içinde zamanlamasını çözmek, evrimsel biyolojide uzun süredir devam eden bir problemdir. Bu radyasyonun zamanlamasının açıklanması, K-Pg kitlesel yok oluşunun eteneli radyasyonunu teşvik etmedeki rolünü anlamak için önemli çıkarımlara sahiptir.^[11]

Fosil kayıtlarına göre bilinen en eski eteneliler yaklaşık 64.85 milyon yıllıktır (Protungulatim donnae). O'Leary vd. (2013) tarafından yapılmış fosil kanıtlarını baz alan çalışmada, etenelilerin son ortak atasının 100 ila 108 milyon yıl önce yaşadığını önerildi. Aynı çalışmada kesin olarak eteneli ayrışmasının Paleojen-Kretase sınırından önce gerçekleştiği belirtildi. Keseliler ile etenelilerin ayrışma tarihleri için sonuçlar ise 125 ila 180 myö arasında değişir.^[12]

Mevcut eteneli gruplarına ait en eski fosiller^[12]

Klad ismi	Tür veya grup ismi	Yaş (milyon yıl)	Bulunduğu yer
Placentalia, Boreoeutheria, Laurasiatheria,	Protungulatum donnae	64.85	ABD
Euarchontoglires, Euarchonta, Primatomorpha, Primates?	Purgatorius coracis	64.8	ABD
Afrotheria?	Prodiacodon crustulum	64.85	Kuzey Amerika[13]
Paenungulata?	Simpsonotus praecursor	61.8	Güney Amerika[14]
Xenarthra	Riosgotherium yanei	58.3
Carnivora	Hesperocyon gregarius	43.3	Kuzey Amerika[15]
Chiroptera	Archaeonycteris praecursor	55.5	Portekiz[16]
Primates (Euprimates), Haplorrhini, Tarsiiformes?	Teilhardina brandti	54.97[17]	Kuzey Amerika, Asya
Lagomorpha	Leporidae	53	Asya[18]
Eulipotyphla	Litolestes ignotus	58.3	ABD[19]
Rodentia	Sciurus sp.	56.8

Sınıflandırma

• Alt sınıf: Placentalia veya Eutheria — Eteneliler
  • Klad: Xenarthra
    • Takım: Cingulata — Armadillo
    • Takım: Pilosa
  • Klad: Afrotheria
    • Klad: Afroinsectiphilia
      • Takım: Tubulidentata — Damarlı dişliler
      • Takım: Afrosoricida — Tenreksiler
      • Takım: Pacroscelidea
    • Klad: Paenungulata
      • Takım: † Desmostylia
      • Takım: Hyracoidea — Kır sıçanımsılar
      • Takım: Sirenia — Deniz inekleri
      • Takım: Proboscidea — Hortumlular
  • Magna takım:Boreoeutheria
    • Üsttakım:Laurasiatheria
      • Takım: Artiodactyla — Çift parmaklılar
      • Takım: Carnivora — Etçiller
      • Takım: Cetacea — Balinalar
      • Takım: Chiroptera — Yarasalar
      • Takım: Insectivora — Böcekçiller
      • Takım: Perissodactyla — Tek toynaklılar
      • Takım: Pholidota
    • Üst takım:Euarchontoglires
      • Takım: Lagomorpha — Tavşanımsılar
      • Takım: Dermoptera — Abalı memeliler
      • Takım: Primates — Primatlar
      • Takım: Rodentia — Kemiriciler
      • Takım: Scandentia

Filogeni

Placentalia	Atlantogenata   Afrotheria     Xenarthra     Boreoeutheria Euarchontoglires   Euarchonta     Glires     Laurasiatheria   Eulipotyphla   Scrotifera   Chiroptera   Ferungulata Ungulata   Artiodactyla     Perissodactyla     Ferae   Pholidota     Carnivora

H. vd. (2003)^[20] ve Asher, R. J. vd. (2009)^[21] tarafından yapılan çalışmalara göre uyarlanmış kladogram.

Kaynakça

1. Wilford, John Noble (7 Şubat 2013). "Rat-Size Ancestor Said to Link Man and Beast". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 31 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2021.
2. O'Leary, Maureen A.; Bloch, Jonathan I.; Flynn, John J.; Gaudin, Timothy J.; Giallombardo, Andres; Giannini, Norberto P.; Goldberg, Suzann L.; Kraatz, Brian P.; Luo, Zhe-Xi; Meng, Jin; Ni, Xijun (8 Şubat 2013). "The Placental Mammal Ancestor and the Post–K-Pg Radiation of Placentals". Science (İngilizce). 339 (6120): 662-667. doi:10.1126/science.1229237. ISSN 0036-8075. PMID 23393258. 15 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2021.
3. Nishihara, Hidenori; Maruyama, Shigenori; Okada, Norihiro (31 Mart 2009). "Retroposon analysis and recent geological data suggest near-simultaneous divergence of the three superorders of mammals". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 106 (13): 5235-5240. doi:10.1073/pnas.0809297106. ISSN 0027-8424. PMC 2655268 $2. PMID 19286970. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2021.
4. Springer, Mark S.; Murphy, William J.; Eizirik, Eduardo; O'Brien, Stephen J. (4 Şubat 2003). "Placental mammal diversification and the Cretaceous–Tertiary boundary". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 100 (3): 1056-1061. doi:10.1073/pnas.0334222100. ISSN 0027-8424. PMID 12552136. 30 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2021.
5. "memelilerin sınıflandırılması". yunus.hacettepe.edu.tr. 27 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2021.
6. Averianov, Alexander O (2020). Eutheria (Placental Mammals). 1. eLS. ss. 277-282. doi:10.1002/9780470015902.a0029197. 20 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2022.
7. Weil, Anne (Nisan 2002). "Upwards and onwards". Nature (İngilizce). 416 (6883): 798-799. doi:10.1038/416798a. ISSN 1476-4687. 23 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2021.
8. Reilly, Stephen M.; White, Thomas D. (17 Ocak 2003). "Hypaxial Motor Patterns and the Function of Epipubic Bones in Primitive Mammals". Science (İngilizce). 299 (5605): 400-402. doi:10.1126/science.1074905. ISSN 0036-8075. PMID 12532019. 16 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2021.
9. Novacek, Michael J.; Rougier, Guillermo W.; Wible, John R.; McKenna, Malcolm C.; Dashzeveg, Demberelyin; Horovitz, Inés (Ekim 1997). "Epipubic bones in eutherian mammals from the Late Cretaceous of Mongolia". Nature (İngilizce). 389 (6650): 483-486. doi:10.1038/39020. ISSN 1476-4687. 23 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2021.
10. Ji, Qiang; Luo, Zhe-Xi; Yuan, Chong-Xi; Wible, John R.; Zhang, Jian-Ping; Georgi, Justin A. (Nisan 2002). "The earliest known eutherian mammal". Nature (İngilizce). 416 (6883): 816-822. doi:10.1038/416816a. ISSN 1476-4687. 29 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2021.
11. Springer, Mark S.; Foley, Nicole M.; Brady, Peggy L.; Gatesy, John; Murphy, William J. (2019). "Evolutionary Models for the Diversification of Placental Mammals Across the KPg Boundary". Frontiers in Genetics (İngilizce). 0. doi:10.3389/fgene.2019.01241. ISSN 1664-8021. PMC 6896846 $2. PMID 31850081. 20 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2021.KB1 bakım: PMC biçimi (link)
12. dos Reis, Mario; Donoghue, Philip C. J.; Yang, Ziheng (31 Ocak 2014). "Neither phylogenomic nor palaeontological data support a Palaeogene origin of placental mammals". Biology Letters. 10 (1): 20131003. doi:10.1098/rsbl.2013.1003. PMC 3917342 $2. PMID 24429684. 13 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2021.KB1 bakım: PMC biçimi (link)
13. "Fossilworks: Prodiacodon". fossilworks.org. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2021.
14. "Road linking Tres Cruces and Mina Aguilar". fossilworks.org. 17 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2021.
15. "Fossilworks: Hesperocyon gregarius". fossilworks.org. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2021.
16. "Fossilworks: Archaeonycteris praecursor". fossilworks.org. 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2021.
17. Ni, Xijun; Wang, Yuanqing; Hu, Yaoming; Li, Chuankui (Ocak 2004). "A euprimate skull from the early Eocene of China". Nature (İngilizce). 427 (6969): 65-68. doi:10.1038/nature02126. ISSN 0028-0836. 18 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2021.
18. "PBDB". paleobiodb.org. 17 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2021.
19. "Fossilworks: Litolestes ignotus". fossilworks.org. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2021.
20. Amrine-Madsen, H.; Koepfli, K. P.; Wayne, R. K.; Springer, M. S. (2003). "A new phylogenetic marker, apoliprotein B, provides compelling evidence for eutherian relationships". Molecular Phylogenetics and Evolution. 28 (2): 225-240. doi:10.1016/s1055-7903(03)00118-0. PMID 12878460.
21. Asher, R. J.; Bennett, N.; Lehmann, T. (2009). "The new framework for understanding placental mammal evolution". BioEssays. 31 (8): 853-864. doi:10.1002/bies.200900053 . PMID 19582725.