Niksar

Niksar, Tokat ilinin bir ilçesi ve bu ilçenin merkezi olan bir yerleşim yeridir.

Niksar
İlçe
Türkiye'de yeri
İlçe sınırları haritası
Ülke	Türkiye
İl	Tokat
Coğrafi bölge	Karadeniz Bölgesi
İdare
• Kaymakam	Ekrem Çeçen[1]
• Belediye başkanı	Semih Tepebaşı (AK Parti)[2]
Yüzölçümü
• Toplam	955 km²
Rakım	375 m
Nüfus  (2018)
• Toplam	64.119
• Kır	24,798
• Şehir	36.321
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu	60600
İl alan kodu	0356
İl plaka kodu	60
Resmî site www.niksar.gov.tr

Tarihçe

Pers İmparatorluğu'nun sona ermesiyle kurulan Pontus Krallığı döneminde Caberia adıyla anılan Niksar, sayfiye alanlarına pek çok tapınak, saray ve yerleşim birimi inşa edilmiştir. MÖ 72 yıllarında Romalılar'la Pontuslular arasında cereyan eden Mithridatis Savaşları'nın üçüncüsü Niksar'da yapıldı ve şehir Romalılar'ın hakimiyetine geçti. Romalılar, şehre Neocaesarea (Kayser'in yeni şehri) adını verdi ve Neocaesarea ismi, zaman içinde Niksar'a dönüşmüş.

Niksar, Romalılar döneminde ayrıca Diospolis, Sebaste isimleriyle anılmıştır. 1672 yılında Niksar'a gelen Evliya Çelebi ise Seyahatname'sinde Niksar ismi hakkında şöyle bir hikâyeyi nakleder:

''Bu Niksar'ın doğusu Nik Hisar, yani iyi hisar olup, hafifletmek suretiyle yanlış olarak Niksar denir.''

Roma İmparatorluğu'nun MS 395 yılında ikiye bölünmesiyle Niksar, Bizans egemenliğine girdi. 11'inci yüzyılda Türkler'in Anadolu'ya yaptıkları akınlarda 1067 yılında Alp Arslan'ın komutanlarından Afşin Bey tarafından fethedildi, ancak 1068 yılında tekrar Bizans'ın eline geçti. Malazgirt Meydan Muharebesi sonrasında ise Artuk Bey tarafından fethedilen Niksar, 1073'te tekrar elden çıktı.

Niksar'ın asıl fatihi Danişmendli Devleti'nin kurucusu olan Gümüştegin Melik Ahmed Gazi oldu. Danişmend Gazi, fetihten sonra Niksar'ı sahil Rumlarına karşı mücadelede kendisine hem bir üs hem de bu devletin başkenti olarak seçmiştir. Bu dönemde Niksar ilim ve kültür merkezi haline gelmiştir.

1175'te II. Kılıçaslan zamanında Selçuklu topraklarına katılan Niksar, Moğol istilası ile 1341'de önce Eretna Devleti'nin daha sonra da Tacettinoğulları Beyliği'nin hâkimiyetine girmiş ve bu beyliğin merkezi olmuştur.

1387 yılında Niksar'ı ele geçiren Kadı Burhaneddin'in bir savaşta öldürülmesi üzerine bölge halkı Yıldırım Bayezid'tan yardım istemiş ve Yıldırım Beyazıt'ın oğul Süleyman Çelebi 1398'de Niksar'ı Osmanlı topraklarına katmıştır.

Fatih Sultan Mehmet'in Trabzon Seferi, Yavuz ve Kanun'nin doğu seferleri sırasında uğradıkları Niksar, Osmanlılar'ın son yıllarında Tokat sancağına bağlı bir kaza olarak varlığını sürdürdü.

Niksar, 1867'de Trabzon Vilayeti'nin kurulmasından sonra, bu vilayetin Canik sancağının Ünye kazasına bağlı bir nahiye oldu. Trabzon vilayetinin ilk salnâmesi olan 1869 tarihli salnâmeye göre, Niksar nahiyesinin sadece erkek nüfusu tespit edilmişti. Buna göre Niksar nahiyesinde 6.636 Müslüman erkek, 648 Rum erkek ve 665 Ermeni erkek yaşıyordu. Toplam erkek sayısı, 7.950 kişiydi.^[3] Bu tarihte sadece yetişkin erklerin tespit edildiği bilinmektedir. Bu durumda Niksar nahiyesinin tahmini toplam nüfusu yetişkin erkeğin dört katıdır. Buradan hareketle bu nüfusun 31.800 kişinden oluştuğu söylenebilir.

Bu tarihte Niksar nahiyesi 116 köyü kapsıyordu ve nüfusunun yüzde 16,5'i Hristiyanlardan oluşuyordu. Trabzon Vilayeti sınırları içinde yaşayan Rumlar, Trabzon Rum Metropolitliği'ne bağlıydı. Trabzon kentinde olan bu metropolitlik, dört piskoposluktan oluşuyordu. Bunlardan biri Niksar Piskoposluğu'ydu. Niksar'ın yanı sıra Ordu, Fatsa, Ünye ve Terme kazalarında yaşayan Rumlar, Niksar kasabasında bulunan bu piskoposluğa bağlıydı.^[4]

Tarihî geçmişinin simgesi olarak Roma, Bizans, Selçuklu, Danişmendli ve Osmanlı Devleti'nden kalma pek çok eser hala şehrin tabii bir parçası olarak ayaktadır. İstiklal Savaşı sırasında Rum ve Ermeni çetelerinin baskılarıyla karşılaşan Niksar, diğer taraftan memleketimizi işgal eden düşmanlara karşı, 16 Haziran 1919'da İzmir’in İşgali'ni protesto etmek amacıyla Anadolu'daki ilk mitinglerden birini gerçekleştirerek, cumhuriyetten bugüne kadar varlığını sürdürmektedir.

20 Haziran 1919'da İzmir'in Yunanlar tarafından işgal edilmesi üzerine Tokat'taki ilk toplanma Niksar'da yapıldı. Binlerce kişinin katıldığı toplanma sonunda Redd-i İlhak Cemiyeti Reisi Hacı Mahir Bey'in imzası ile İtilaf Devletleri temsilcilerine aşağıdaki metinle telgraf çekilmiştir.

Niksarlılar!

Hukûkun hâmisi olduğunu iddia eden Wilson’a ve diğer devletlere müracaat ediyoruz. Artık bizim feryadlarımıza kulak tıkamayınız. Bizim tamamiyet-î mülkiyemize, mevcudiyet-î millîyemize tecâvüze devamı kastediyorsanız, en kısa yol bizi öldürmektir.

Geliniz, öldürünüz!

Biz Türk olarak en küçük vatan parçasının Türk kalmasını istiyoruz, siz de buna söz vermiştiniz. Şimdi ise sözünüzde durmadığınızı görüyoruz. Anadolu’ya uzatılacak bir tecavüz bizi öldürmek için uzatılan bir adımdır.

1891 yılından beri belediye teşkilatına sahiptir.

Tarihî eserleri

Türbeler - Mezarlar

• Alaaddin Savcı Bey Türbesi - 14. yy Taceddinoğulları dönemi
• Ak Yapı Kümbeti - 13. yy Danişmenliler dönemi
• Hacı Çabuk Türbesi - 12. yy Danişmenliler dönemi
• Çöreğibüyük Camii Haziresi - 14. yy İlhanlı, Taceddinoğulları dönemi
• Nureddin Alparslan Türbesi - 14. yy Taceddinoğulları dönemi
• Erzurumlu Emrah Türbesi - 19. yy Osmanlı Dönemi
• Cahit Külebi Anıt Mezarı - Cumhuriyet dönemi
• Hacı Çıkrık Türbesi - 12. yy Anadolu Selçuklu
• Sunguriye Türbesi - 13. yy Danişmenliler dönemi
• Melik Gazi Mezarlığı - 12. yy, 13. yy, 15. yy, 20. yy Anadolu Selçuklu, Cumhuriyet, Danişment, Osmanlı dönemi
• Doğan Şah Alp Türbesi - 14. yy Danişmenliler dönemi
• Melikgazi Türbesi - 12. yy Danişmenliler dönemi
• Kulak Türbesi - 12. yy Danişmenliler dönemi
• Nizameddin Yağıbasan Türbesi
• Kırkkızlar Kümbeti - 13. yy Selçuklu dönemi
• Kaya Mezarları - Hüseyingazi Köyü

Çeşmeler

• Lülecizâde Çeşmesi - 20. yy Osmanlı dönemi
• Zeytindibi Çeşmesi - 20. yy Osmanlı dönemi
• Melik Gazi Mezarlığı Çeşmesi 1 - 19. yy Osmanlı Dönemi (Melik Gazi Türbesi'nin karşısında)
• Melik Gazi Mezarlığı Çeşmesi 2 - 19. yy Osmanlı Dönemi (Doğan Şah Alp Türbesi'nin bahçe duvarına bitişik)
• Melik Gazi Mezarlığı Çeşmesi 3 - 19.yy Osmanlı Dönemi (Türbenin kuzeyinde yer alan kabristan duvarına bitişik)
• Han Camii Çeşmesi - 17. yy Osmanlı Dönemi
• Taş Mektep Çeşmesi - 19. yy Osmanlı Dönemi
• Çarşı Çeşmesi - 13. yy, 19. yy Danişment, Osmanlı
• Hoca Sultan Çeşmesi - 19. yy Osmanlı Dönemi
• Kale Kapısı Çeşmesi - 17. yy Osmanlı Dönemi
• Fatih Sultan Mehmet Cd. Çeşmesi - 19. yy Osmanlı Dönemi
• Derebağ Camii Çeşmesi - 19. yy Osmanlı Dönemi
• Ulu Cami Çeşmesi - 19. yy Osmanlı Dönemi
• Zeytindibi Çeşmesi - 19. yy Osmanlı Dönemi

Köprüler

• Hamidiye Köprüsü Kalıntısı - 19. yy Osmanlı Dönemi
• Seymenli Köprüsü - 4. yy - 11. yy Roma, Danişment
• Leylekli (Yılanlı) Köprü
• Talazan Köprüsü - 13. yy Selçuklu dönemi

Camiler

• Çöreğibüyük Camii - 14. yy İlhanlı, Taceddinoğulları dönemi
• Niksar Ulu Camii - 12. yy Danişmenliler dönemi
• Cin Camii - 12. yy Danişmenliler dönemi
• Halil Efendi Camii - 17. yy Osmanlı Dönemi

Evler - Hanlar

• Eskikasım Hanı - 13. yy Selçuklu dönemi
• Eski Hükümet Konağı - 20. yy Osmanlı dönemi
• Softuoğlu Konağı - 19. yy Osmanlı Dönemi
• Ömerzâde Konağı - 19. yy Osmanlı Dönemi
• Çavuşoğlu Konağı- 19. yy Osmanlı Dönemi
• Taşmektep - 16. yy Osmanlı Dönemi
• Niksar Evleri

Hamamlar

• Çavuş Hamamı - 15. yy Osmanlı Dönemi
• Ünye Hamamı - 12. yy Danişmenliler dönemi
• Roma hamamı

Diğer

• Ayvaz Mozaikleri ve Yapı Kalıntısı - 6. yy Bizans dönemi
• Roma Arsenali - 2. yy Roma dönemi
• Şehitler Saat Kulesi - Cumhuriyet dönemi
• Yağıbasan Medresesi - 12. yy Danişmenliler dönemi
• Niksar Müzesi - 19. yy Osmanlı Dönemi
• Arasta Çarşısı - 13. yy Selçuklu dönemi
• Niksar Kalesi

Coğrafya

Niksar'ın rakımı ortalama 350 metre olup kuzeyinde Canik Dağları, güneyinde Dönek Dağı ve bu iki dağın arasında ise Niksar Ovası yer almaktadır. Canik Dağları Karadeniz'e paralel uzanan platolarla kaplıdır. Bu platolardan Çamiçi Yaylası yalnız Niksar'ın değil Tokat'ın da en önemli yaylalarındandır.

Akarsular bakımından oldukça zengin olan Niksar topraklarını Kelkit Çayı ve bu çayın irili ufaklı kolları sular. Kelkit Çayı'nın suladığı ve taşıdığı alüvyonlarla bereketine bereket kattığı Niksar Ovası, Karadeniz Bölgesi'nin en önemli ovalarından birisidir.

Tarım arazisi bakımından elverişli bir ovaya sahip olan ilçenin %53'ü orman ve fundalıklarla, %12'si çayır ve meralarla kaplıdır. İlçe topraklarının %32'si ekilip dikilirken, yalnızca %3'ü tarıma elverişli değildir. Tokat'taki ormanların %12'si Niksar ilçesi sınırları içerisinde kalır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Niksar, Karadeniz iklimiyle, İç Anadolu'nun karasal iklimi arasında bir geçiş bölgesindedir. Kışlar genellikle ılık ve yağışlı, yazlar sıcak geçer. Her ay yağış alan ilçenin yıllık yağış ortalaması 563 mm, yıllık sıcaklık ortalaması ise 13,9 derecedir.^[5]

Niksar'ın kuzeyindeki yüksek kesimlerde kayın, çam, gürgen, ladin; alçak kesimlerdeki düzlüklerde kavak ve söğüt; ovada otsu bitkiler; vadilerde ise meyvelikler bitki örtüsünü oluşturur. Dağ ve ormanlarda yaşayan başlıca av hayvanları sansar, tavşan, kurt, tilki, vaşak, dağ keçisi, ayı ve domuzdur. Kuş türleri içinde ise keklik, yaban ördeği ve bıldırcın önemli yer tutar.

Ekonomik ve sosyal hayat

İlçede ekonomik hayat geniş ölçüde tarıma dayalı olmakla birlikte, son yıllarda sanayide de önemli ölçüde ilerlemeler kaydedilmiştir. Kelkit ırmağının suladığı Niksar ovası tümüyle tarıma ayrılmıştır. Ayrıca Karadeniz ile İç Anadolu arasında bir geçit bölgesinde yer alan ilçede iklim şartları da tarımsal üretime elverişli bir ortam yaratır. Ekime elverişli alanların %37,8 gibi büyük bir bölümünde tahıl üretimi yapılmaktadır. İlçede tahıl üretimi yapılan alanları sırasıyla meyvelikler, endüstri bitkileri, sebzelikler ve baklagil üretimi yapılan alanlar izlemektedir. İlçede yetiştirilen başlıca tahıllar; buğday, arpa ve mısırdır. Bunun yanında şeker pancarı, tütün, ayçiçeği, patates ve mahlep gibi sanayiye ham madde olan ürünlerde üretilmektedir. İlçede en çok yetiştirilen meyveler; üzüm, elma, kiraz, şeftali ve cevizdir. Cevizin Niksar'da önemli bir yeri vardır. İlçe ekonomisine büyük bir katkı sağlayan ceviz, kırım atölyelerinde içleri çıkarıldıktan sonra genellikle yurt dışına satılmaktadır. Niksar'da büyük ölçüde kavak üreticiliği de yapılmaktadır.

Çamiçi Yaylası ile yayla turizminin önemli merkezlerinden biri olma yolunda ilerleyen Niksar geçmişte düzenlemiş olduğu Yayla Şenlikleriyle bu konuda önemli adımlar atmıştır.

Önceleri daha çok tarıma ve küçük sanayiye dayanan sanayi yapısı günümüzde büyük ölçüde gelişme göstermiş, başta gıda, konfeksiyon, dokuma ve ağaç işleme sanayiinde birçok işyeri kurularak önemli ölçüde istihdam sağlayan teşebbüsler haline gelmiştir.

Dünyanın en yumuşak ve içimi en leziz olan Niksar Ayvaz Suyu'nun da ilçe ve ülke ekonomisine büyük bir katkısı vardır. Dolum tesislerinde şişelenen sular yurdun her bölgesine dağıtılmakta ve yurt dışına ihraç edilmektedir.^[6]

Nüfus

Yıl	Toplam	Şehir	Kır
1927[7]	28.576	6.373	22.203
1935[8]	35.623	6.647	28.976
1940[9]	35.326	6.655	28.671
1945[10]	38.654	6.942	31.712
1950[11]	43.753	7.557	36.196
1955[12]	49.357	8.497	40.860
1960[13]	56.038	10.534	45.504
1965[14]	64.411	12.577	51.834
1970[15]	72.062	17.424	54.638
1975[16]	78.115	19.156	58.959
1980[17]	82.224	23.655	58.569
1985[18]	86.985	28.348	58.637
1990[19][a]	84.932	35.201	49.731
2000[20]	90.672	44.808	45.864
2007[21]	64.941	34.262	30.679
2008[22]	64.076	32.675	31.401
2009[23]	64.930	33.682	31.248
2010[24]	64.095	33.490	30.605
2011[25]	62.791	33.090	29.701
2012[26]	63.724	32.692	31.032
2013[27]	63.140	31.978	31.162
2014[28]	64.254	35.694	28.560
2015[29]	62.735	37.143	25.592
2016[29]	64.553	39.338	25.215
2017[29]	64.193	38.753	25.440
2018[29]	64.119	33.610	30.509
2019[29]	65.308	38.040	27.268
2020[29]	61.119	36.321	24.798

Kardeş şehirler

• Sovyetskiy, Ukrayna

Galeri

• 
  Kelkit Çayı
• 
  Kelkit Çayı
• 
  Niksar Görünüm
• 
  Çanakçı Deresi
• 
  Çamiçi Yaylası
• 
  Niksar Görünüm
• 
  Niksar Görünüm
• 
  Niksar Görünüm
• 
  Niksar Görünüm
• 
  Tarihi Mezarlar
• 
  Aşgana Mutfağı
• 
  Ayvaz Su Fabrikası
• 
  Niksar Stadyum
• 
  Niksar Kış Görünüm
• 
  Saat Kulesi
• 
  Niksar Görünüm

Notlar

1. Başçiftlik ilçesinin kurulması ile nüfus azalmıştır.