Şeftali
meyve ağacı türü Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Şeftali (Prunus persica), ilk evcilleştirildiği ve ekildiği Kunlun Dağları'nın kuzey yamaçları ve Tarim Havzası arasındaki Kuzeybatı Çin bölgesine has, yerli yaprak döken bir ağaçtır.[2]
| Şeftali | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Sonbahar Kırmızı Şeftalisi, çekirdek çeşitliliğini gösteren enine kesit | |||||||||||||||||
 Otto Wilhelm Thomé (1885) tarafından gösterildiği gibi şeftali çiçeği, meyvesi, tohumu ve yaprakları (1885) | |||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||||
| Prunus persica | |||||||||||||||||
| Sinonimler | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
En çok "şeftali" ve parlak kabuklu çeşit "nektarin" denilen çeşitli özelliklere sahip yenilebilir sulu meyveleri vardır. Bazı çeşitleri bol sulu ve tatlıdır.
Şeftali, gülgiller (Rosaceae) familyasından bir yaz meyvesidir. Şeftali uzun yaşam ve ölümsüzlük sembolüdür.[kaynak belirtilmeli]
"Persika" özel adı, Avrupa'ya nakledildiği Pers (günümüzde İran)'da yaygın olarak yetiştirilmesine atıfta bulunur. Gülgiller familyası‘ndaki kiraz, kayısı, badem ve erik'i içeren cins Prunusa aittir. Şeftali, oluklu tohum çekirdeğiyle diğer alt türlerden ayırt edilen “Amygdalus” alt cinsinde badem ile sınıflandırılır. Yakın akrabalıkları nedeniyle, şeftali çekirdeğinin tadı bademe oldukça benzer ve şeftali çekirdekleri, marzipan‘ın persipan adlı ucuz çeşidini yapmak için sık kullanılır.[3]
Şeftali ve nektarin aynı türdür ancak ticari olarak farklı meyveler olarak kabul edilirler.
Nektarin kabuğu, şeftali kabuğunun sahip olduğu tüyden (meyve kabuğu trikomlar) yoksundur; tek bir gen (MYB25) mutasyonunun ikisi arasındaki farktan sorumlu olduğu düşünülür.[4][5]
2018'de Çin dünya toplam şeftali ve nektarin üretiminin %62'sini üretti.[6]
Ilıman iklimi seven bir bitkidir. Genellikle 30 yıl yaşar. Türkiye'de en çok Bursa ve Akdeniz bölgelerinde tarımı yapılır. Meyvesi taze tüketildiği gibi suyu çıkarılarak meyve suyu yapılır. Bu meyvenin ekonomik değeri yüksek olup çok tüketilmektedir. Ağaç boyu genellikle 2 ve 2.5 metre olup yaz mevsiminde meyve verir. Dona karşı dayanıksızdır. Çok sayıda olan ve ağacı örten yaprakları, sapında 2-5 adet balozu bezi bulunan kenarları dişli, yeşil renkli ve ok ucu biçimlidir. İlkbaharda erkenden ve yaprağından önce açan pembe renkli çiçekleri yabani güle benzer. Çeşitlerine göre Haziran'dan Eylül ayına kadar olgunlaşan şeftali meyvelerinin pek çok çeşidi (Türkiye'de yaklaşık 64 çeşit) vardır.
Şeftali çekirdeği, kabuğu yakıt olarak kullanılabilir ayrıca bazı fiziksel işlemlerden sonra çekirdeğin içerisindeki tanecik hayvan yemi olarak da kullanılabilir. Şeftali çekirdeğinin kabuğu yakacak olarak kül oranı az ve kükürt oranı düşük bir temiz enerji kaynağıdır. Fırınlarda, seralarda, hamamlarda, kalorifer sistemlerinde, tavuk çiftliklerinde kullanılabilen alternatif bir enerji kaynağıdır. Şeftali çekirdeği gibi ürünler biyokütle olarak adlandırılan sıvı ve gaz yakıtların dışında tutulan yenilenebilir bir enerji kaynağı olarak küresel ısınma, kirlilik, doğal kaynakların azalması gibi sebeplerden dolayı tavsiye edilmektedir.
Şeftali fidanı, killi topraklar haricinde diğer tüm toprak çeşitlerinde yetiştirilebilir. Organik madde oranının yüksek olduğu topraklarda hem rekolte, hem de kalite artar. Yetiştirilen şeftalinin cinsine göre yanmış çiftlik gübresi ya da yeşil gübre kullanılabilir. Sık aralıklarla ağaçlar budanmalı ve haşerelere karşı önlemler alınmalıdır. Diğer yaz meyvelerine kıyasla erken uyanan bir meyve olan şeftali, en iyi kumlu ve çakıllı topraklarda yetişir. Kış mevsiminde sıcaklığın-10 derecenin altına düşmediği tüm bölgelerde kolaylıkla yetiştirilebilir. Çiçeklenme döneminde ise havaların soğuması, bitkinin köklerini böceklere karşı korur.
Etimoloji
Şeftali Farsça kökenli bir sözcüktür. Orijinali şaft-alu biçimindedir ve etli erik demektir.
Dünyadaki şeftali üretimi
2018'de dünya şeftali üretimi (raporlama için nektarin ile birlikte) 24,5 milyon ton idi ve dünya toplamının (tablo) %62'si ile Çin liderliğindeydi.
ABD'nin Georgia eyaleti, 1571 gibi erken bir tarihte önemli şeftali üretimi nedeniyle "Şeftali Devleti" olarak bilinir,[7] diğer eyaletlere ihracatı 1858 civarında gerçekleşmiştir.[8]
2014'te Georgia, ABD şeftali üretiminde Kaliforniya ve Güney Karolina'nın ardından üçüncü oldu.[7]
Dış bağlantılar
Aroma
Alkoller, ketonlar, aldehitler, esterler, polifenoller ve terpenoidler dahil olmak üzere yaklaşık 110 kimyasal bileşik şeftali aromasına katkıda bulunur.[9]
Galeri
Beyaz şeftali
Tüysüz şeftalinin meyve verme aşamaları
Çiçek açmış bir şeftali ağacı
Şeftali çiçekleri
Yeni başlayan meyve gelişimi
Şeftali ('Berry' çeşit) – suluboya, 1895
Claude Monet, Bir kavanoz şeftali, yakl. 1866
Natürmort Şeftali Sepeti
Raphaelle Peale
1816.
Dış bağlantılar
 Wikimedia Commons'ta Şeftali ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur. |
 Wikispecies'te Şeftali ile ilgili detaylı taksonomi bilgileri bulunur. |
Kaynakça
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.