Megas domestikos

Megas domestikos ünvanı (Grekçe: μέγας δομέστικος, mégas doméstikos) 11 ile 15. yüzyıllar arası Bizans ordusu başkomutanına verilen ünvan. Domestikos tōn scholōn'un önceki makamlarından evrilmiş ve Bizans İmparatorluğu'nun son yüzyıllarında devletin en kıdemli derecelerinden biri olan bir rütbeye gelmiştir. Ayrılan Trabzon İmparatorluğu yanında 14. yüzyılda Sırp İmparatorluğu tarafından benimsenmiştir.

Tarih ve evrimi

Megas domestikos ünvanı ilk olarak 9. yüzyılda belirtilmiştir ve diğer ofislerde de görülen dönemin uygulamasını takiben, büyük olasılıkla daha önce Domestikos tōn scholōn ofisinden gelmektedir, sahibinin en üst düzey otoriteyi temsil ettiğini göstermek üzere mega kelimesi ile birlikte kullanılmıştır.^[1] Her iki ünvanın da belirli bir zaman beraber var olduğu anlaşılıyor, ayrı bir ofis haline gelip ve başkomutan olarak sıradan Domestikos'un yerine geçtiği 11. yüzyılın sonlarına kadar Megas domestikos, Doğu ve Batı Domestikos ünvanlarından daha üst bir varyantıydı. Yine de, ofise bazen "Megas Domestikos tōn scholōn" olarak kaynaklara atıfta bulunulmaktaydı ki bu iki makamın hangisinin ne anlama geldiği konusunda kafa karışıklığı yaratıyordu.^[2][3] Var olduğu sürenin çoğunda, doğası gereği "Megas domestikos" makamı bir kişi tutmuştur. Bununla birlikte, 12. yüzyılın sonlarında "Doğu/Batı Megas domestikos" varlığı, doğuda (Küçük Asya), batıda (Balkanlar) olacak şekilde Domestikos tōn scholōn ünvanında olduğu gibi yüksek kıta komutasının bölme konusundaki köklü uygulamaların yeniden başlatıldığını gösterirken 14. Yüzyılın sonlarında ise birkaç kişi aynı anda makamı ellerinde tutuyorlardı, belkide meslektaş dayanışması tutumu olabilir.^[4][5]

Dördüncü Haçlı Seferi'nin ardından, Latin İmparatorluğu ve diğer Latin devletleri Bizans topraklarında kuruldu, megas domestikos ünvanı, [büyük] seneschal (Latince: [magnus] senescallus) Batı ünvanının Yunan karşılığı olarak kullanıldı.^[6] Paleologos Hanedanı döneminde (1261-1453), imparator kişisel olarak sefer çıktığında genelkurmay başkanı olarak hizmet etmesi dışında Megas domestikos, itirazsız baş komutandı.^[7] Tamamen askeri tabiatına rağmen, makam aynı zamanda generallere ve yüksek rütbeli saray mensuplarına onursal bir ünvan olarak farklı şekilde de verilirdi, buna örnek Georgios Mouzalon ve Achaea Prensi II. William'dır.^[8]

İmparator VI. İoannis bu makamı yakın arkadaşı III. Andronikos'un hükümdarlığı süresince elinde tutumuştur.

Makamın, saray hiyerarşisinde önemi değişkendi. Komnenos döneminde, Sezar, sebastokratōr ve despotēs "imparatorluk" ünvanlarından hemen sonra gelirdi. 13. yüzyılda, imparatorun sahibini onurlandırma arzusuna göre önemi artar ya da yükselirdi ama genellikle prōtovestiarios ve megas stratopedarchēs altında yedinci sıradaydı. 1320'lerde İoannis Kantakuzenos'a ödül olarak verilen ünvan, saray hiyerarşisinde dördüncü, en yüksek imparatorluk dışı ünvan olarak kendini bir kez daha sağlamlaştırdı.^[8] Bununla birlikte, her zaman, en önemli ve prestijli pozisyonlardan biri olarak görülüyordu ve hükümdarlık hanedanı üyeleri ya da imparatorluk ailesi ile bağlantılı ailelerden oluşan yakın çevre tarafından tutuluyordu. Bütün Bizans makamları gibi, ne miras yoluyla geçer ne de devredilebilirdi ve onun bahşedilmesi, iktidardaki imparatorun elindeydi.^[9] Makam, aynı zamanda, 14. yüzyılın ortalarında Pseudo-Kodinos'un makamları anlattığı çalışmaya göre çeşitli tören işlevlerini de içeriyordu.

Megas domestikos'un kendine özgü nişanları Pseudo-Kodinos tarafından şöyle sıralanır:^[10][11]

• Kırmızı ve altın renkli bir skiadion şapkası, klapoton tarzında nakışlarla süslenmiş, aynı tarzda bir örtü ve kolye ile süslenmiştir. Alternatif olarak, kubbeli bir skaranikon şapkası, yine kırmızı ve altın bir biçimde, önde incilerle çevrelenmiş melekler tarafından taçlandırılmış imparatorun bir portresi. Skaranikon'un kendisi de incilerle çevrelenmiştir.
• Altın örgülü şeritler ile dekore edilmiş, iki renk zengin bir ipek tunik kabbadion.
• Makamın çalışanları (dikanikion) oyma düğmeleri ile, düz altının ilki ile, ikincisi gümüş örgü ile çevrelenmiş altın, üçüncüsü ilki gibi, dördüncü ikinci gibi, vb.

Bilinen kişilerin listesi

Bizans İmparatorluğu

  gerçekte yalnızca "Domestikos tōn scholōn" unvanını ve "Megas domestikos" ise onursal elinde tutan kişiler açık gri ile işaretlenmişlerdir.

İsim	Tenure	İmparator(lar)	Notlar	Kaynak
Galenos	9. yüzyıl	Bilinmiyor	Sadece "imparatorluk primikērios, prōtovestiarios ve megas domestikos" ünvanlar zikreden mühründen bilinmektedir.	[12]
İoannis Komnenos	1057-1059	I. İsaakios	I. İsaakios'un kardeşi, kardeşi tarafından kouropalatēs ve "Megas domestikos" rütbelerine yükseltilmiştir. "Megas domestikos" kullanımı daha sonraki kaynaklar tarafından anakroniktir ve muhtemelen gerçekte "Batı'nın Domestikos tōn scholōn" ünvanıdır. Fakat "İoannis, nōbelissimos, prōtovestiarios ve Doğu'nun Megas domestikos'u içerikli bir mühür ona atfolunabilir.	[13]
Andronikos Dukas	ca. 1072	VII. Mihail	Caesar İoannis Dukas'ın oğlu, VII. Mihail'in kuzeni, Romen Diyojen'in taht talebinin önünü kesmek için Domestikos tōn scholōn (1073 yılına ait belgede Megas domestikos) olarak atanmıştır.	[14]
Aleksios Komnenos	1078-1081	III. Nikiforos	I. İsaakios'un yeğeni, Nikiforos Bryennios ile Nikiforos Basilakis isyanları ile mücadele etmesi için Batı'nın Domestikos tōn scholōn'u olarak atanmıştır. 1081 yılında III. Nikiforos'u devirip öldüğü 1118 yılına kadar imparatorluk yapmıştır.	[15]
Gregorios Pakourianos	1081-1086	I. Aleksios	Aleksios Komnenos tahta yükseldikten sonra, Batı'nın Megas domestikos'u olmuştur, 1086 yılında muharebe alanında öldürülmüştür. R. Guilland, resmi olarak kesin anlamda Megas domestikos ünvanı alan ilk kişi olarak tanımlamıştır.	[16]
Adrianos Komnenos	1086 - after 1095	I. Aleksios	I. Aleksios'un kardeşlerinden biri, Pakourianos'un yerine 1086 yılında Batı'nın Megas domestikos'u olmuştur.	[17]
İoannis Aksuh	1118-1050/1	II. İoannis	İoannis doğumu itibarı ile Türktür. İznik kuşatması sırasında esir alınmıştır. Büyüme çağında II. İoannis'e eşlik etti. Onun eğişmez arkadaşı ve yetenekli bir idareci ve askerdi, II. İoannis'in tahta çıkmasıyla Megas Domestikos oldu ve I. Manuil'in hükümdarlığının bir kısmı dahil ölümüne kadar bu makamı elinde tuttu.	[18]
İoannis Komnenos Vatacis	1177/80 - 1183	I. Manuil	I. Manuil'in yeğeni, Selçuklu Hanedanı'na karşı hizmet vermiş ve II. Aleksios hükümdarlığında Thrakesion Theması valisiydi. I. Andronikos'un tahta çıkmasına muhalefet etmeyi denedi fakat hastalanıp, öldü.	[19]
Basileios Vatatzes	ca. 1189 - 1193	II. İsaakios	II. İsaakios'un yeğeni ile evlendi, Doğu'nun domestikos'u olarak sonra da Batı'nın Megas domestikos'u olarak hizmet etmiştir. R. Guilland' göre, muhtemelen ünvanın tam anlamıyla bir "Megas domestikos" değildi.	[19]
Aleksios Gidos	ca. 1185 - 1194	II. İsaakios	Doğu'nun "Megas" domestikos'u sonra Basileios Vatatzes ile beraber Batı'nın domestikos'u olarak hizmet etti. Ünvanı hakkındaki belirsizlik ve gerçek bir "Megas domestikos" olup olmadığı konusun Vatatzes ile aynıdır.	[20]
Andronikos Paleologos	by 1228 - 1248/52	I. Theodoros ya da III. İoannis	I. Theodoros ya da III. İoannis tarafından İznik İmparatorluğuMegas domestikos'u olarak adlandırılmıştır. Gerçekte baş komutan ama Megas domestikos olmayarak yerine Theodore Filis geçmiştir, fetih edildiği 1246 yılından 1248 ile 1252 yılları arasında bir zaman ölene kadar Selanik valiliği yapmıştır. İmparator VIII. Mihail'in babasıdır.	[21][22]
Nikephoros Tarchaneiotes	by 1252 - 1254	III. İoannis	Andronikos Paleologos'un damadıdır, Andronikos öldüğünde, epi tes trapezes idi ve kısa süre sonra onun ardılı olarak Megas domestikos oldu. 1254 yılında öldü.	[21][23]
Georgios Mouzalon	1254-1256	II. Theodoros	II. Theodoros, onun yakın arkadaşı ve hamisidir, 1254 yılında Megas domestikos olmuştur. Fakat imparatorun kendisi seferlerde orduya komuta ettiği için, Mouzalon, geride naip olarak kalmıştır. Daha sonra 1256 yılında protosebastos, protovestiarios ve megas stratopedarches olmuştur.	[24][25]
Andronikos Mouzalon	1256-1258	II. Theodoros	Georgios Mouzalon'un erkek kardeşi, ağabeyi 1256 yılında terfi edince yerini almıştır. II. Theodoros'un ölümünden sonra, öldürülmüştür.	[26][27]
İoannis Paleologos	1258-1259	IV. İoannis (nominal)	VIII. Mihail'in kardeşi, çocuk yaşta tahta geçen IV. İoannis'in naibi olan ağabeyi yerine Megas domestikos olmuştur fakat hızlıca önce sebastokrator sonra Despot olmuştur. Ömrünün sonuna kadar aktif general olarak görev almıştır ve kardeşi adına birçok zafer kazanmıştır.	[26][28][29]
Aleksios Strategopulos	1259	VIII. Mihail	Eski bir generaldir, 1255 yılında aldığı bir yenilgi yüzünden imparator tarafından aşağılanmış ve cezalandırılmıştır. Mihail Paleologos'un sıkı bir destekçisi olmuştur. 1259 yılında Mihail'in tac giymesinden kısa bir süre önce Megas domestikos olmuştur. Epir Despotluğu'na karşı kazandığı zaferler nedeniyle kısa bir süre sonra Caesar olmuştur. Kariyeri başarısızlıklar ve hapis dönemleri inişe geçmiş fakat 25 Temmuz 1261 günü Konstantinopolis'in Latin İmparatorluğu'ndan yeniden ele geçirilip Paleologos hanedanı yönetiminde Bizans İmparatorluğunun yeniden kurulmasına komuta etmiştir.	[30][31][32]
Aleksios Filis	1259-1263/4	VIII. Mihail	Filis, VIII. Mihail'in yeğeni ile evlendi. Mora Yarımadası'na gönderildi fakat Achaea Prensliği tarafından mağlup edilip, esir alındı, esarette öldü.	[33][34]
Guillaume de Villehardouin	1262	VIII. Mihail	Guillaume, Mora'da Achaea Prensidir ve 1259 yılında Pelagonia Muharebesi'nde esir alınmıştır. 1262 yılında İmparatorluğa bazı kaleleri teslim etme karşılığı serbest bırakılmış ve bu ünvanı (muhtemelen onursal) almıştır. Ancak Mora dönünce, yeminini bozmuş ve Bizans ile savaşı başlatmıştır.	[33][35]
Mihail Tarchaneiotes	1272-1284	VIII. Mihail	VIII. Mihail'in en büyük ablası Martha-Maria'nın kızıdır. 1278 yılında Küçük Asya'da Türklere karşı bir sefer yapmış ve Berat Kuşatması'nda Capet Hanedanı'nın Anjou koluna karşı zafer kazanmıştır. 1284 yılında Demetrias'ın kuşatılması sırasında öldürülmüştür.	[33][36][37]
Theodoros Komnenos Angelos	ca. 1286	II. Andronikos	II. Andronikos'un birgambros'udur (imparatorluk ailesi ile evlilik yoluyla ilişkili olmak), 1286 yılında Lembos Manastırır'nın Theotokos dokümanında zikredilmiştir.	[38][39]
Syrgiannes	1290 öncesi	II. Andronikos	Kumandır, III. İoannis hükümdarlığında Bizans hizmetine girmiştir ve vaftiz edilmiştir, VIII. Mihail'in yeğeni ile evlenmiştir. Syrgiannes Paleologos'un babasıdır.	[38]
İoannis Angelos Sennachereim	ca. 1296	II. Andronikos	Temmuz 1296 tarihinde Venedik saldırılmasının püskürtülmesi için yapılan hazırlıkları anlatan metinde zikredilmiştir.	[38][40]
Aleksios Raoul	Bilinmiyor - 1303	II. Andronikos	1284 yılında Demetrias'a karşı filo komutanı olarak aktiftir, 1303 yılında Megas domestikos'luğa yükseltilmiştir, asi Alan paralı askerleri ile müzakere yapmaya gönderilmiş ancak onlar tarafından öldürülmüştür.	[38][41]
İoannis Kantakuzinos	ca. 1325 - 1341/47	III. Andronikos	III. Andronikos'un en yakın arkadaşı ve ortağı, bu makama muhtemelen II. Andronikos'a karşı gerçekleşen iç savaş sırasında yükseldi. Arkadaşı III. Andronikos'a gösterdiği özel iltimaslar karşılığı, III. Andronikos onu Sezar olmasından hemen sonra Megas domestikos'luğa hatta sonra saray unvaları arasında daha yüksek mevkilere yükseltti. Kantakuzinos kendini imparator ilan ettiği 1341 yılına kadar Megas domestikos kalmasına rağmen, küçük yaştaki V. İoannis'un naiplerine karşı yürüttüğü iç savaştan galibiyet ile çıktıktan sonra tac giydiği 1347 yılına kadar teknik olarak bu makamı elinde tuttu.	[38][42][43]
Stephen Chreles	1341-1342	VI. İoannis	Nüfuzlu Sırp ve askeri lider, Bizans ile yakın ilişkilerinden faydalanmış ve iç savaşın ilk yılında İoannis Kantakuzinos'u desteklemiş, önce Megas domestikos sonra Caesar ünvanı almıştır.	[44][45]
Tarchaneiotes	bilinmiyor - 1354 ya da 1355	VI. İoannis	2 Kasım 1355 (ya da 1354) tarihinde Konstantinopolis'te öldürülmesi dışında bir bilgi yoktur.	[46]
Aleksios Metochites	ca. 1355-1369	VI. İoannis ve V. İoannis	Muhtemelen Megas Logothetis Theodore Metochites'in oğludur. 1356 ve tekrar 1360larda Megas domestikos olarak zikredilmiştir, görünüşe göre o dönem birçok diğer insan ile beraber elinde tutması makamın Guillaume de Villehardouin'de olduğu gibi onursal ya da belirli bir süre Doğu ve Batı domestikos olarak ayrıldığına işaret eder.	[47][48]
Aleksios Atouemes	ca. 1357	V. İoannis	İmparatorun amcası, Venedik ile yapılan barış antlaşmasının yenilenmesinde tanık olarak kaydedilmiştir.	[44][49]
Demetrios Paleologos	ca. 1357-1375	V. İoannis	V. İoannis'in bir akrabasıdır, Paleologos ailesindeki kesin yeri bilinmemektedir. Venedik ile yapılan barış antlaşmasının yenilenmesinde tanık olarak kaydedilmiştir ve 1375 yılına kadar Megas domestikos olarak görev yapmıştır.	[50][51]
Andronikos Paleologos Kantakuzinos	ca. 1437-1453	VIII. İoannis XI. Konstantinos	1437 yılında Sırbistan'a diplomatik görevle gönderildiğinde ilk defa kayıtlara geçmiştir, Andronikos Paleologos Kantakuzinos, Sırbistan Despotesi İrini Kantakuzini'nin erkek kardeşidir ve bu görevi 1453 yılında İstanbul'un Fethi'ne kadar elinde tutmuştur. Osmanlı padişahı II. Mehmed tarafından Lukas Notaras ve diğer önemli kişiler ile beraber fetihten birkaç gün sonra idam edilmiştir.	[7][52][53]

Trabzon İmparatorluğu

İsim	Tenure	İmparator(lar)	Notlar	Kaynak
Tzampas	Bilinmiyor-1332	Bilinmiyor	Eylül 1332 tarihinde Basileios tarafından babası megas doux Lekes Tzatzintzaios ile beraber idam edilmesi dışında hakkında bilgi yoktur.	[54]
Leo Kabazites	1345-1349	Mihail	Protovestiarios ve Trabzon İmparatorluğu'nun Megas domestikos'u. İmparator III. Aleksios'a karşı başarısız ayaklanmasından sonra tutuklanmıştır.	[55]
Gregory Meitzomates	1344-1345 1349-1355	III. İoannis Megas Komnenos Mihail Megas Komnenos III. Aleksios Megas Komnenos		[56]

Sırp İmparatorluğu

İsim	Tenure	İmparator(lar)	Notlar	Kaynak
Jovan Oliver	1349 öncesi	Stefan Dušan	Nüfuzlu Sırp, Stefan Dušan's Sırp İmparatorluğu'nun sarayında bir dizi Bizans'tan türetilmiş ünvan taşıyordu, en sonunda despot rütbesine yükseldi.	[57]
Aleksios Dukas Raoul	yaklaşık 1355-1366	Stefan Dušan V. Stefan Uroš	Zilhova'dan yerel nüfuz sahibi, Sırp İmparatorluğu Megas domestikos'u.	[58]

Kaynakça

Özel

1. Haldon 1999, s. 119.
2. Kajdan 1991, s. 1329.
3. Guilland 1967, ss. 414-415, 454-455.
4. Kajdan 1991, ss. 1329-1330.
5. Guilland 1967, ss. 414-415.
6. Van Tricht 2011, s. 180.
7. Guilland 1967, s. 414.
8. Guilland 1967, s. 416.
9. Guilland 1967, ss. 416-417.
10. Guilland 1967, s. 415.
11. Verpeaux 1966, ss. 151-152.
12. Guilland 1967, s. 405.
13. Guilland 1967, ss. 405-406, 453.
14. Guilland 1967, ss. 406-407, 454.
15. Guilland 1967, ss. 406, 454.
16. Guilland 1967, ss. 407, 454.
17. Guilland 1967, s. 407.
18. Guilland 1967, ss. 407-408.
19. Guilland 1967, s. 408.
20. Guilland 1967, ss. 408-409.
21. Guilland 1967, s. 409.
22. Macrides 2007, ss. 243-244 (note 6).
23. Macrides 2007, ss. 200, 243-244 (note 6).
24. Guilland 1967, ss. 409-410.
25. Macrides 2007, ss. 294-295 (note 9), 297-298.
26. Guilland 1967, s. 410.
27. Macrides 2007, ss. 297-298.
28. Macrides 2007, ss. 347, 350 (note 10).
29. PLP, 21487. Παλαιολόγος, Ἰωάννης Κομνηνὸς ∆ούκας Ἄγγελος.
30. Guilland 1967, ss. 410-411.
31. Macrides 2007, ss. 347, 366.
32. PLP, 26894. Στρατηγόπουλος, Ἀλέξιος Κομνηνός.
33. Guilland 1967, s. 411.
34. PLP, 29809. Φιλῆς Ἀλέξιος.
35. Nicol 1993, s. 47.
36. Nicol 1993, ss. 65-66, 86.
37. PLP, 27505. Ταρχανειώτης, Μιχαήλ Παλαιολόγος.
38. Guilland 1967, s. 412.
39. PLP, 196. Ἄγγελος, Θεόδωρος Κομνηνός; 12102. Κομνηνός, Θεόδωρος Ἄγγελος.
40. PLP, 25150. Σεναχηρείμ, Ὶωάννης Ἄγγελος.
41. PLP, 24109. Ῥαοὺλ Ἀλέξιος.
42. Nicol 1993, ss. 158, 168ff..
43. PLP, 10973. Καντακουζηνός, Ἰωάννης VI. Ἄγγελος Κομνηνὸς Παλαιολόγος.
44. Guilland 1967, s. 413.
45. PLP, 30989. Χρέλης Στέφανος.
46. PLP, 27468. Ταρχανειώτης.
47. Guilland 1967, ss. 412-413.
48. PLP, 17977. Μετοχίτης, Ἀλέξιος Λάσκαρις Παλαιολόγος (?).
49. PLP, 1640. Ἀτουέμης Ἀλέξιος.
50. Guilland 1967, ss. 413-414.
51. PLP, 21455. Παλαιολόγος ∆ημήτριος.
52. Nicol 1993, ss. 371, 390.
53. PLP, 10957. Καντακουζηνός, Ἀνδρόνικος Παλαιολόγος.
54. PLP, 27738. Τζάμπας; 27815. Τζατζιντζαῖος Λέκης.
55. PLP, 10011. Καβαζίτης Λέων.
56. PLP, 17618. Μειζομάτης Γρηγόριος.
57. PLP, 14888. Λίβερος Ἰωάννης.
58. PLP, 24111. Ῥαοὺλ, Ἀλέξιος Δούκας.

Genel

• Bartusis, Mark C. (1997). The Late Byzantine Army: Arms and Society 1204-1453. Philadelphia, Pennsylvania: University of Pennsylvania Press. ISBN 0-8122-1620-2. 5 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2017.
• Guilland, Rodolphe (1967). "Le grand domestique". Recherches sur les institutions byzantines [Bizans Kurumları Üzerine Çalışmalar]. Berliner byzantinische Arbeiten 35 (Fransızca). I. Berlin ve Amsterdam: Akademie-Verlag & Adolf M. Hakkert. ss. 405-425. OCLC 878894516.
• Guilland, Rodolphe (1967). "Le Domestique des Scholes". Recherches sur les institutions byzantines [Bizans Kurumları Üzerine Çalışmalar]. Berliner byzantinische Arbeiten 35 (Fransızca). I. Berlin ve Amsterdam: Akademie-Verlag & Adolf M. Hakkert. ss. 426-468. OCLC 878894516.
• Haldon, John (1999). Warfare, State and Society in the Byzantine World, 565-1204 (İngilizce). Londra: UCL Press. ISBN 1-85728-495-X.
• Kajdan, Aleksandr, (Ed.) (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium. New York and Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-504652-6.
• Macrides, Ruth (2007). George Akropolites: The History - Introduction, Translation and Commentary. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-921067-1. 1 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2017.
• Nicol, Donald M. (1993). The Last Centuries of Byzantium, 1261–1453 (İngilizce) (İkinci bas.). Londra: Rupert Hart-Davis Ltd. ISBN 0-246-10559-3.
• Trapp, Erich; Beyer, Hans-Veit (2001). Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit (Almanca). I, 1-12, Add. 1-2, CD-ROM Version. Viyana: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften. ISBN 978-3-7001-3003-1.
• Van Tricht, Filip (2011). The Latin Renovatio of Byzantium: The Empire of Constantinople (1204-1228). Leiden: Brill. ISBN 978-90-04-20323-5. 7 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2017.
• Verpeaux, Jean, (Ed.) (1966). Pseudo-Kodinos, Traité des Offices (Fransızca). Paris: Centre National de la Recherche Scientifique.