Loading AI tools
yün balmumu Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Lanolin (Latince yün manasında lāna ve yağ manasında oleum kelimelerinin birleşik olarak Türkçe yünyağı anlamında bir kelimedir), aynı zamanda yün yağı, yün sarısı, yün mumu veya yün gresi de denen, yün'lü hayvanların yağ bezlerince salgılanan bir çeşit mumdur.[1] İnsanlar tarafından kullanılan lanolin özellikle yünleri için yetiştirilen evcil koyun ırklarından gelir.
Tarihsel olarak, birçok pharmacopoeia lanolinden yün yağı (adeps lanae olarak bahsetmiştir; ancak lanolin gliserit'ler (gliserol esterleri) içermediğinden gerçek yağ değildir.[2][3]
Lanolin öncelikle sterol esterlerden oluşur.[4] Lanolin'in su geçirmezlik özelliği koyunların kürklerinden suyu atmalarına yardımcı olur. Bazı koyun türleri büyük miktarda lanolin üretir.
Lanolin'in doğadaki rolü yünü ve cildi iklimden ve çevreden korumaktır; aynı zamanda cilt (dokusal) hijyeninde de rol oynar.[2] Lanolin ve türevleri insan derisinin korunmasında, tedavisinde ve güzelleştirilmesinde kullanılmaktadır.[2]
Tipik bir yüksek saflıkta lanolin, ağırlıklı olarak uzun zincirli mumsu esterlerden (ağırlıkça yaklaşık %97) oluşur ve geri kalanı lanolin alkol’leri, lanolin asitleri ve lanolin hidrokarbon'larıdır.[2]
Lanolinde tahminen 8.000 ila 20.000 farklı tipte lanolin esteri var olup, şimdiye kadar tanımlanan 200 veya daha fazla farklı lanolin asidi ile 100 veya daha fazla farklı lanolin alkolü arasındaki kombinasyonlardan kaynaklanır.[2][3]
Lanolin'in uzun zincirli esterler, hidroksiesterler, diesterler, lanolin alkoller ve lanolin asitlerinden oluşan karmaşık bileşimi, kendi başına değerli bir ürün olmasının yanı sıra, aynı zamanda geniş kapsamlı kimyasal ve fiziksel özellikli tüm lanolin türevleri yelpazesi üretimi için başlangıç noktasıdır.
Ana türetme yolları, hidroliz, fraksiyonel solvent kristalizasyon, esterifikasyon, hidrojenasyon, alkoksilasyon ve kuaternizasyondur.[2][3][5][6] Bu işlemlerden elde edilen lanolin türevleri hem yüksek değerli kozmetik hem de cilt tedavisi ürünlerinde yaygın olarak kullanılır.
Lanolin'in hidrolizi lanolin alkollerini ve lanolin asitlerini verir. Lanolin alkolleri zengin kolesterol kaynağıdır (önemli bir cilt lipididir) ve yağda su emülsifiye edicidir. Lanolin, 100 yılı aşkın süredir cilt bakım ürünlerinde yaygın olarak kullanılır.[2] Lanolinden türetilen asitlerin yaklaşık %40'ı alfa-hidroksi asitlerdir (AHA).[2][3] AHA'ların cilt bakım ürünlerinde kullanımı son yıllarda büyük ilgi görmüştür. Lanolinden izole edilen AHA'ların ayrıntıları aşağıdaki tabloda görülebilir.
| Lanolik asit türü | Karbon zincir uzunluğu | Tanımlanan numara |
|---|---|---|
| Alfa-hidroksi normal | C13–C24 | 12 |
| Alfa-hidroksi izo | C13–C23 | 6 |
| Alfa-hidroksi antiizo | C12–C24 | 7 |
Ham lanolin, yeni kırkılmış yün ağırlığının yaklaşık %5-25'ini oluşturur. Bir Merinos koyunundan elde edilen yün, yaklaşık 250-300 ml geri kazanılabilir yün yağı üretir. Lanolin, kiri, yün yağını (ham lanolin), suint (ter tuzları) ve yüne yapışan diğer şeyleri çıkarmak için yünün sıcak suda özel bir yün temizlik deterjanıyla yıkanmasıyla çıkarılır.
Yün yağı, bu yıkama işlemi sırasında, yün yağını yaklaşık 38 °C (100 °F) sıcaklıkta eriyen mum benzeri bir madde halinde yoğunlaştıran santrifüj ayırıcılar tarafından sürekli uzaklaştırılır.[7]
Lanolin ve birçok türevi hem kişisel bakımda (örn. çok değerli kozmetikler, yüz kozmetikleri, dudak ürünleri) hem de topikal merhemler gibi sağlık sektöründe yaygın olarak kullanılır. Lanolin ayrıca yağlayıcılarda, pas önleyici kaplamalarda, ayakkabı cilasında ve diğer ticari ürünlerde de vardır.[8]
Lanolin nispeten yaygın bir alerjendir ve genelde yün alerjisi olarak yanlış anlaşılır. Bununla birlikte, lanolinli bir ürüne karşı alerjinin kesin olarak belirlenmesi zordur ve lanolinli diğer ürünlerin kullanılması uygun olabilir. Lanolin alerjisinden şüpheleniliyorsa yama testi yapılabilir.[8]
Lanolin, bebek cilt koruma tedavisinde ve emzirmeden kaynaklanan ağrılı meme uçlarında sık kullanılır[9] ancak sağlık otoriteleri bunu tavsiye etmese de, meme ucu temizliğini önermez[10] ve bunun yerine bebeğin daha iyi konumlandırılmasını ve elle süt sağılmasını önerir.[11]
Lanolin ticari olarak pas geçirmez kaplamalardan yağlayıcılara kadar birçok endüstriyel üründe kullanılır.
Bazı denizciler, pervaneleri ve kıç dişlileri üzerinde midyelerin tutunamayacağı kaygan yüzeyler oluşturmak için lanolin kullanırlar. %85'e kadar lanolin[12] içeren ticari ürünler (örn. Lanocote), özellikle iki farklı metalin birbiriyle ve tuzlu su ile temas halinde olduğu durumlarda denizcilik bağlantı elemanlarında korozyonu önlemede kullanılır. Su geçirmez özellikleri lanolini aksi durumda korozyon probleminin ortaya çıkabileceği birçok uygulamada yağlayıcı gres olarak değerli yapar.
Lanolinden elde edilen 7-Dehidrokolesterol, ultraviyole ışıkla ışınlanarak D3 vitamini üretiminde hammadde olarak kullanılır.[13]
Beyzbol oyuncu'ları lanolini sıksık beyzbol eldivenlerini yumuşatma ve bükmede kullanırlar (bunun için yaygın olarak lanolinli tıraş kremi kullanılır).
Susuz sıvı lanolin, paraben'lerle bir araya getirilerek, kuru göz tedavisinde yapay gözyaşı olarak denemelerde kullanılmıştır.[14][15]
Susuz lanolin aynı zamanda pirinç enstrüman akort kızakları için yağlayıcı olarak da kullanılır.
Lanolin yünlü giysilere, örneğin kumaş bebek bez örtüleri gibi su ve kir tutmaz hale getirilmek üzere geri dönüştürülebilir.
Lanolin ayrıca Carmex gibi dudak kremi ürünlerinde de kullanılır. Bazı kişilerde dudakları tahriş edebilir.
Lanolin bazen sürekli pozitif hava yolu basınç terapisi gören kişiler tarafından maskelerle, özellikle burun deliklerinde ağrılı noktalar oluşturabilen burun yastık maskeleriyle tahrişi azaltmada kullanılır.
Lanolin, bıyık mumu, özellikle 'ekstra sert' çeşitler için popüler bir katkı maddesidir.
Lanolin, mühimmat yeniden yükleme işleminde aerosol temelli pirinç yağlayıcılarda birincil yağlama bileşeni olarak kullanılır. Yüksek konsantrasyonlu etanol (genellikle %99) ile sıcak 1:12 oranında karıştırılan etanol, uygulamadan sonra hızlı şekilde buharlaşan taşıyıcı görevi yapar ve yeniden boyutlandırma kalıplarında pirincin sıkışmasını önlemek için arkasında ince bir lanolin filmi bırakır.
Lanolin, temiz ayak yağı, balmumu ve gliserol gibi bileşenlerle karıştırıldığında çeşitli deri tedavilerinde örneğin bazı eyer sabunlarında ve deri bakım ürünlerinde kullanılır.
Genel saflık gerekliliklerine ek olarak lanolin, izin verilen pestisit kalıntı seviyelerine ilişkin resmî gereksinimleri karşılamalıdır. 1992'de yayınlanan Amerika Birleşik Devletleri Farmakopesi XXII'nin Beşinci Eki, adı geçen 34 pestisit için sınırları belirleyen ilk ektir. Genel kullanım lanolin için toplam 40 ppm (yani 40 mg/kg) toplam pestisit sınırı öngörülmüştü ve bireysel sınır 10 ppm'den fazla değildi.[2]
1992'de ABD Farmakopesi XXII'ye eklenen ikinci bir monograf da 'Modifiye Lanolin' başlığını taşıyordu. Bu monografia uygun lanolin, örneğin açık yaralar gibi daha titiz uygulamalarda kullanılmak üzere tasarlanmıştır. Bu monografide, toplam pestisitlerin sınırı 3 ppm toplam pestisite düşürüldü ve hiçbir bireysel sınır 1 ppm'den büyük değildi.
2000 yılında, Avrupa Farmakopesi, lanolin monografisine pestisit kalıntı sınırlarını dahil etti. Genel olarak yeni kalite standardı olarak kabul edilen bu gereklilik, pestisitlerin listesini 40'a çıkarmakta ve daha da az konsantrasyon sınırları getirmektedir.
Bazı çok yüksek saflıktaki lanolin türleri monografi gerekliliklerini aşar. Karmaşık saflaştırma teknikleri kullanılarak elde edilen yeni ürünler, doğal hallerinde lanolin esterleri üretir, oksidatif ve çevresel safsızlıkları gidererek beyaz, kokusuz, hipoalerjenik lanolin elde edilir. Bu ultra yüksek saflıktaki lanolin sınıfları, egzama gibi dermatolojik bozuklukların ve açık yaraların tedavisi için idealdir.[16]
Lanolin, hassaslaştırma potansiyeline ilişkin bir yanlış anlaşılma nedeniyle dikkat çekti.[17] 1950'li yılların başında New York Üniversite Hastanesi'nde yapılan bir araştırma, dermatolojik rahatsızlıkları olan hastaların yaklaşık %1'inin o dönemde kullanılan lanolin'e alerjisi olduğunu göstermişti. Bir tahmine göre, genel sağlıklı nüfus ile dermatolojik bozukluğu olan hastalar arasında ayrım yapma konusundaki bu basit yanlış anlama lanolinin hassaslaştırma potansiyelini 5.000–6.000 kat abartır.[17][18]
Temmuz 1976'da yürürlüğe giren Avrupa Kozmetik Direktifi, lanolin içeren kozmetiklerin bu yönde etiketlenmesi gerektiğine dair bir hüküm içeriyordu. Bu karara hemen itiraz edildi ve 1980'lerin başında karar bozuldu ve direktiften çıkarıldı. Kısa bir süre için yürürlükte olmasına rağmen, bu karar hem lanolin endüstrisine hem de genelde lanolinin itibarına zarar verdi.[17] Kozmetik Direktifi kararı yalnızca kozmetik ürünlerde lanolin varlığına uygulanıyordu. Tehlikeli cilt durumlarının tedavisi için tasarlanan dermatolojik ürünlerdeki yüzlerce farklı kullanım için geçerli değii.
Modern analitik yöntemler, epidermisteki su kaybı oranını düzenlemeye yardım eden ve cildin nem durumunu düzenleyen lipidler olan lanolinin insan stratum korneum lipitleri ile birçok önemli kimyasal ve fiziksel benzerliği olduğunu ortaya çıkarmıştır.[2][19][20]
Kriyojenik Taramalı elektron mikroskobu, lanolinin, insan stratum korneum lipitleri gibi, sıvı kristal malzeme kütlesinden oluştuğunu göstermiştir. Çapraz polarize ışık mikroskobu, lanolin tarafından oluşturulan çok katmanlı keseciklerin insan stratum korneum lipitleri tarafından oluşturulanlarla aynı olduğunu göstermiştir. Bağlı suyun stratum corneum'a dahil edilmesi, çok katmanlı keseciklerin oluşumunu içerir.[2][20]
Cilt biyomühendisliği çalışmaları, lanolin tarafından üretilen krem (cilt yumuşatma) etkisinin uzun süreli etkisinin çok önemli olduğunu ve saatlerce sürdüğünü göstermiştir. Cilde 2 mg/cm2 oranında uygulanan lanolin'in cilt pürüzlülüğünü bir saat sonra yaklaşık %35 ve iki saat sonra %50 oranında azalttığını ve genel etkinin sekiz saatten çok daha uzun sürdüğü gösterilmiştir.[2] Lanolin'in ayrıca cilt üzerinde yarı tıkayıcı (nefes alabilen) filmler oluşturduğu da bilinmektedir.[3] Beş gün boyunca yaklaşık 4 mg/cm2 oranında günlük olarak uygulandığında, lanolinin olumlu nemlendirici etkileri, son uygulamadan 72 saat sonrasına kadar tespit edildi.[2] Lanolin, nemlendirici etkilerinden bazıları ciltte ikincil bir nem deposu oluşturarak elde edebilir.[19][20]
Lanolinin bariyer onarım özelliklerinin, hem vazelin hem de gliserol tarafından üretilenlerden daha üstün olduğu rapor edilmiştir.[2] Aşırı kuru (kserotik) el hastalığı olan gönüllü denekler üzerinde yürütülen küçük bir klinik çalışmada, lanolinin kuruluk ve pullanma, çatlaklar ve sıyrıklar ile ağrı ve kaşıntı belirti ve semptomlarını azaltmada vazelinden daha üstün olduğu gösterilmiştir. Başka bir çalışmada, yüksek saflıktaki lanolinin yüzeysel yaraların iyileşmesine yardımcı olma konusunda vazelinden önemli ölçüde daha üstün olduğu bulunmuştur.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
