Loading AI tools
1559'dan 1966'ya kadar yürürlükte kalan, Katolik Kilisesi'nin yasakladığı kitaplar listesi Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Index Librorum Prohibitorum ("Yasaklanmış Kitaplar Listesi"), Kutsal Endeks Kongregasyonu (eski bir Roma Curia Dikastırı) tarafından dalalet veya ahlaka aykırı sayılan yayınların bir listesiydi ve Katoliklerin bu kitapları izin almadan okumaları yasaktı.[1]
On altıncı yüzyıldan önce tek tek kitapları yasaklama girişimleri vardı, özellikle de dokuzuncu yüzyıl Decretum Glasianum, ancak bunların hiçbiri ne resmiydi ne de yaygındı.[2] 1559'da Papa IV. Paulus, Pauline Endeksi'ni yayınladı. Bazı araştırmacılar tarafından "Katolik dünyasında sorgulama özgürlüğünün dönüm noktası" olarak nitelendirilse de, Endeks'in etkileri asgari düzeydeydi ve Endeks büyük ölçüde ciddiye alınmadı.[3] Bir yıldan kısa bir süre sonra, Pauline Endeksi'nin eleştirilen ve kabul edilmesini zorlaştıran yönlerini rahatlatan Tridentine Endeksi ile değiştirildi.[1] 20. ve son baskısı 1948'de çıktı ve Endeks resmen 14 Haziran 1966'da Papa VI. Paulus tarafından kaldırıldı.[4][5]
Papa IV. Paul, Avrupa'nın entelektüel seçkinlerinin çalışmaları da dahil olmak üzere binlerce kitap başlığını yasaklayan ve yayınları kara listeye alan Yasaklanmış Kitaplar Endeksi'ni yayınladı.[6] Bu endeks dini metinleri, romantizm okumalarını kınadı ve yazarları toksisite derecelerine göre sıraladı. Listenin belirtilen amacı, teolojik, kültürel veya politik olarak yıkıcı kitapların okunmasını engelleyerek dindarların inanç ve ahlakını korumaktı. Bu tür kitaplar arasında, Immanuel Kant'ın Saf Aklın Eleştirisi gibi filozofların eserleri ve 1621'den 1835'e kadar Endeks'te yer alan Johannes Kepler'in Epitome astronomiae Copernicanae gibi gök bilimcilerin eserleri ile İncil'in onaylanmayan basımları ve tercümeleri yer alıyordu. Endeks'in çeşitli basımları Kilise'nin okuma, satış ve kitaplara karşı önleyici sansür üstüne kurallarını da içeriyordu.[7]
Latin Kilisesi'nin kanon kanunu yazılan eserler Kutsal Yazı, teoloji, kanon kanunu veya kilise tarihi, din veya ahlakla ilgiliyse yerel dini yetkilin yargısına sunulmasını önermektedir.[8] Yerel dini yetkili bir hüküm vermeye yetkili olduğunu düşündüğü birisine danışır ve eğer o kişi nihil obstat ("hiçbir şey yasaklamaz") verirse, yerel dini yetkili, emprimaturu ("basılsın") verir.[8] Dini enstitülerin üyeleri, din veya ahlakla ilgili konularda kitaplar yayınlamak için, üst düzey yetkiliden imprimi potest ("basılabilir") almalıdır.[8]
Endeks'in ilk baskılarındaki çalışmalarda yer alan bilimsel teorilerden bazıları uzun süredir Katolik üniversitelerinde öğretilmektedir. Örneğin, günmerkezliliği savunan kitapların genel yasağı 1758 yılında Endeks'ten kaldırıldı ancak iki Fransisken matematikçi 1742 yılında Isaac Newton'ın Principia Mathematica eserinin yayınladıkları basımının ön sözünde çalışmada günmerkeziliğin doğru olduğunun var sayıldığını ve bu varsayım olmadan eserin geçersiz olduğunu belirtmiştir.[9] Antonio Rosmini-Serbati'nin bir eseri de Endeks'te vardı, ancak 2007'de aklandı.[10] Endeks'in lağvedilmesinden bu yana yaşanan gelişmelerin "21. yüzyılda Endeks'in geçerliliğini yitirmesi" anlamına geldiğini iddia edenler oldu.[11]
J. Martínez de Bujanda'ın Index Librorum Prohibitorum, 1600-1966 eseri Endeks'in ardışık basımlarındaki yazarlar ve yazıları listelerken[12] Miguel Carvalho Abrantes'in Why Did The Inquisition Ban Certain Books?: A Case Study from Portugal [Neden Engizisyon Bazı Kitapları Yasaklar: Portekiz'de Bir Vaka İncelemesi] 1581 tarihli Index Librorum Prohibitorum'un Portekiz baskısında neden bazı kitapların yasaklandığını açıklamaya çalışır.[13]
Endeks'in ortaya çıktığı tarihsel bağlamda Avrupa'da ilk baskı kısıtlamaları başlamıştı. Johannes Gutenberg tarafından 1440 dolaylarında hareketli baskı ve baskı makinesinin iyileştirilmesi, kitap yayıncılığının doğasını ve bilginin halka yayılma mekanizmasını değiştirdi.[14] Eskiden nadir bulunan ve az sayıda kütüphanede özenle saklanan kitaplar, toplu olarak üretilebilir ve geniş çapta dağıtılabilir hale geldi.
16. yüzyılda, çoğu Avrupa ülkesinde hem kiliseler hem de hükûmetler, fikirlerin ve bilginin hızlı ve yaygın bir şekilde dolaşımına izin verdiği için matbaayı düzenleme ve kontrol etmeye çalıştı. Protestan Reformu sırasında hem Katolik hem de Protestan kampları tarafından ve kampların kendi içinde büyük miktarlarda polemikli yeni yazılar üretildi ve dini konular tipik olarak en çok kontrole tabi olan alandı. Hükûmetler ve kilise, İncillerin ve hükûmet bilgilerinin yayılmasını sağlayan basımı pek çok şekilde teşvik ederken muhalefet ve eleştiri çalışmaları da hızla yayılabilirdi. Sonuç olarak, hükûmetler Avrupa çapında baskı makineleri üzerinde hakimiyet kurdu ve kitap ticareti yapmak ve üretmek için resmi lisanslara sahip olma şartını koştu.[15][16]
Endeks'in ilk versiyonları 1529 ile 1571 arasında çıkmaya başladı. Aynı zaman çerçevesinde, 1557'de İngiliz Hanedanlığı, Stationers' Company'yi destekleyerek muhalefeti bastırmayı amaçladı.[17] Basım yapma hakkı iki üniversite ve aralarında Londra şehrinde 21 matbaanın da bulunduğu 53 matbaa ile sınırlıydı.[18]
Fransız Hanedanı da basımı sıkı bir şekilde kontrol etti. Matbaacı ve yazar Etienne Dolet 1546'da ateizm suçlamasıyla kazıkta yakıldı. 1551 Châteaubriant Fermanı, bugüne kadarki sansür durumlarını kapsamlı bir şekilde özetledi ve Fransa'ya getirilen tüm kitapların paketinden çıkarılması ve incelenmesi gibi hükümler içeriyordu.[19][20] 1557 Compiègne Fermanı, sapkınlara ölüm cezası ön görüyordu ve bundan dolayı soylu bir kadının kazıkta yakıldı.[21] Basımcılar radikal ve asi olarak görüldü, 800 yazar, matbaacı ve kitap satıcısı Bastille'de hapsedildi.[22] Zaman zaman kilise ve devlet yasakları birbirini izledi, örneğin René Descartes, 1660'larda Endeks'e girdi ve Fransız hükûmeti 1670'lerde okullarda Kartezyen öğretilmesini yasakladı.[18]
İngiltere'de çıkan 1710 Telif Hakkı Yasası ve daha sonra Fransa'da çıkan telif hakkı yasaları durumu hafifleştirdi. Tarihçi Eckhard Höffner, telif hakkı yasalarının ve kısıtlamalarının bu ülkelerde bir asırdan fazla bir süre ilerlemenin önünde bir engel teşkil ettiğini, çünkü İngiliz yayıncıların kâr amacıyla sınırlı miktarlarda değerli bilgiler basabildiklerini iddia eder. Alman ekonomisi, hiçbir kısıtlama olmadığı için aynı zaman diliminde gelişmiştir.[23][24]
Türünün ilk listesi Roma'da değil, Katolik Hollanda'da (1529) yayınladı; bu örneği Venedik (1543) ve Châteaubriant Fermanı hükümleriyle Paris (1551) izledi. Yüzyılın ortalarına gelindiğinde, Almanya ve Fransa'daki gergin din savaşları atmosferinde, hem Protestan hem de Katolik yetkililer, yalnızca dini yetkililer ve hükûmet yetkilileri tarafından koordine edilen yasaklanmış çalışmalar kataloğu da dahil olmak üzere basının kontrolünün sapkınlığın yayılmasını önleyebileceğini düşündü.[25]
Paul F. Grendler (1975) 1540-1605 yılları arasında Venedik'teki dini ve siyasi ortamı inceler. O zamanın en büyük matbaa yoğunluğundan birine sahip olan Venedik basınını sansürlemek için birçok girişimde bulunuldu. Hem kilise hem de hükûmet sansürün işe yarayacağına inandı ancak yayıncılar kitapları yasaklama ve basını kapatma çabalarını sürekli olarak geri püskürttüler. Venedik'te yasaklanan kitapların dizini, çeşitli insanların buna karşı çıkması nedeniyle defalarca bastırıldı veya askıya alındı.[26]
İlk Roma Endeksi, Papa IV. Paulus (1555-1559) yönetimi altında 1557'de basıldı ancak daha sonra belirsiz nedenlerle geri çekildi.[27] 1559'da nihayet yeni bir endeks yayınlandı ve 550 yazarın bütün eserlerinin yanı sıra ayrı ayrı başlıklara da yasaklandı:[27] "Pauline Endeksi bir yazarın dini görüşlerinin bütün yazılarını kirlettiğini varsayardı."[25] Sansürcülerin yaptıkları çok aşırı bulundu ve Katolik entelektüel çevreleri bile bu duruma muhalefet etti; Trento Konsili Papa IV. Pius tarafından revize edilmiş bir listeyi onayladıktan sonra Tridentine Endeks'i adı verilen liste 1564'te ilan edildi. Bu liste Papa XIII. Leo tarafından Index Leonianus'u çıkana kadar çıkan tüm listelerin temelini oluşturdu.
Bazı Protestan akademisyenlerin, modern bir okuyucunun dogmanın dışında değerlendireceği konular üzerine yazarken bile kara listeye alınması, bir muafiyet elde etmedikleri sürece, itaatkâr Katolik düşünürlerin, botanikçi Conrad Gesner'in Historiae animalium'unu; Otto Brunfels'in botanik çalışmalarını; tıp bilgini Janus Cornarius'u; hukuk teorisi üzerine Christoph Hegendorff veya Johann Oldendorp'u; Protestan coğrafyacılar ve Jacob Ziegler veya Sebastian Münster gibi kozmografları; bilim insanlarının yanı sıra Martin Luther, John Calvin veya Philipp Melanchthon gibi Protestan teologlar tarafından yapılan her şey okuyamayacağı anlamına geliyordu. Listeye girenler arasında, Piskopos Jean du Tillet tarafından 1549'da yayınlanan ve Tridentine Endeksi'ne girmeden önce iki yasak kitap listesinde yer alan 9. yüzyıl Şarlman sarayından teolojik bir çalışma olan Libri Carolini de vardı.[28]
1571 yılında Endeks Kutsal Kongregasyonu adıyla özel bir kongregasyon oluşturuldu. Bu yapının görevi Roma tarafından hatasız olmadığı için kınanan yazıları inceleyip Papa IV. Pius'un listesini düzenli olarak güncellemek ve tamamen kınanmamış ama düzeltmeler yapılması gereken eserlerdeki düzeltmeleri listelemekti; bu eserler bir alt listeye alınırdı (örneğin donec corrigatur (düzeltilene kadar yasak) veya donec expurgetur (tasfiye edilene kadar yasak)).
Kongregasyon yılda birkaç kez toplanırdı. Toplantılar sırasında çeşitli çalışmaları gözden geçirilir ve tartışmalar belgelenirdi. Görüşmeler arasında tartışılacak çalışmalar iyice incelenirdi, her çalışma iki kişi tarafından incelenirdi. Toplantılarda eserlerin Endeks'e dahil edilip edilmeyeceğine toplu olarak karar verilirdi. Nihayetinde, Endeks'e eklenen veya kaldırılan eserleri onaylaması gereken kişi papaydı. Papa'nın kararını vermesine yardımcı olan şey kongregasyonun toplantılarında hazırlanan belgelerdi.[29]
Bu tartışmalar sonucunda bazen çok uzun düzeltme listeleri çıkıyordu. Bu liste Index Expurgatorius'da yayımlanırdı. 1627'de Thomas James Index Expurgatorius hakkında şunu demiştir:"Bodleian Kütüphanesi'nin küratörleri tarafından özellikle koleksiyona alınmaya değer eserleri belirlemede kullanılan paha biçilmez bir referans çalışması".[30] Diğer kongregasyonlar (çoğunlukla Kutsal Ofis) tarafından konulan yasaklar, sadece (bir yazarı şahsen kınama imkanına sahip olan) Papa'nın onayından sonra, nihai kararnamelerin hazırlanıp kamuoyuna açıklandığı Kongregasyon Endeksi'ne aktarılırdı. (Papa Lamennais ve Hermes gibi sadece birkaç yazarı doğrudan kınamıştır).
Papa XIII. Leo Endeks'i 1897 Apostolik anayasa Officiorum ac Munerum'da güncellemiştir ve bu "Endeks Leonianus" olarak bilinir.[31] Dizinin sonraki basımları daha karmaşıktı; yazarları sözde toksisite derecelerine göre sınıflandırıldı ve kitapların tamamını kınamaktan ziyade silinmesi için belirli bölümleri işaretlendi.[32]
Roma Katolik Kilisesi Engizisyon Kutsal Kongregasyonu ilerleyen yıllarda Kutsal Ofis adını aldı ve 1965'ten beri İnanç Doktrini Kongregasyonu olarak adlandırılır. Endeks Kongregasyonu, Papa XV. Benedict Motu Proprio "Alloquentes Proxime" tarafından 1917'de Kutsal Ofis ile birleştirildi; kitapların okunmasına ilişkin kurallar, yeni Codex Iuris Canonici'de yeniden düzenlenmiştir. 1917'den itibaren, Kutsal Ofis (yine) Endeks üstüne çalışmaya başladı.
Tek tek kitaplar yasaklanmaya devam ederken Endeks'in yapılan en son baskısı 1948'de çıktı. Bu 20. baskı,[34] çeşitli nedenlerle sansürlenen 4.000 başlık içeriyordu: dalalet, ahlaki eksiklik, cinsel açıklık nedenleri gibi. Schopenhauer ve Nietzsche gibi bazı ateistlerin dahil edilmemesi, genel (Tridentine) kuralına göre sapkın eserlerin (yani Katolik dogmaya aykırı eserlerin) ipso facto yasak olmasından kaynaklanıyordu. Bazı önemli eserler de listede değildir çünkü kimse bu eserleri kınamaya zahmet etmedi.[35] Kongregasyonların pek çok eylemi belirli bir siyasi içeriğe sahipti.[36] Dönemin listelenmiş önemli eserleri arasında Nazi filozof Alfred Rosenberg'in "Katolik Kilisesi'nin tüm dogmalarını, aslında Hristiyan dininin temellerini" küçümsediği ve reddettiği için Yirminci Yüzyıl Efsanesi kitabı vardı.[33]
7 Aralık 1965'te, Papa VI. Paul, Kutsal Ofisi İnanç Doktrini için Kutsal Kongregasyon olarak yeniden düzenleyen Motu Proprio Integrae servandae'yi yayınladı.[37] Endeks, yeni oluşturulan kongregasyonun yetkilerinin bir parçası olarak listelenmedi ve kongregasyonun hala böyle bir yetkiye sahip olup olmadığının sorgulanmasına yol açtı.[38] Bu soru, kongregasyonun yöneticisi Kardinal Alfredo Ottaviani'ye soruldu ve kardinal olumsuz yanıt verdi. Kardinal ayrıca cevabında Endeks'te yakında bir değişiklik olacağını belirtti.
Haziran 1966 İnanç Doktrini Kongregasyonu bildirisi, Endeks ahlaki gücünü korurken Hristiyanlara, doğal yasanın gerektirdiği gibi, inanç ve ahlakı tehlikeye atabilecek yazılardan sakınmayı öğretse de artık dini pozitif yasa ile ilişkili cezaları uygulayacak güce sahip olmadığını duyurdu.[39]
Endeks sadece tepkisel bir çalışma değildi. Roman Katolik yazarlar yazılarını savunma fırsatı buldular ve yasaktan tamamen veya kısmen kaçınmak için gerekli düzeltmeler veya silmelerle yeni bir basım hazırlayabilirlerdi. Yayın öncesi sansür teşvik edilirdi.
Endeks, Papalık Devleti içinde yaptırım gücüne sahipti. Başka yerlerde, birkaç İtalyan eyaletinde olduğu gibi, ancak sivil otorite tarafından kabul edilirse yaptırım gücü olurdu.[40] Diğer bölgeler kendi yasak kitap listelerini çıkarttı. Kutsal Roma İmparatorluğu'nda kitap sansürü Endeks'in yayınlanmasından eskidir. Burada sansür 16. yüzyılın sonunda Cizvitlerin kontrolü altına girdi ancak imparatorluk içinde Alman prensleri kendi sistemlerini kurduğu için çok az etkisi vardı.[41] Fransa'da hangi kitapların yasaklandığına Fransız yetkilileri karar verirdi[41] ve Kilise Endeksi tanınmazdı.[42] İspanya'nın kendi Index Librorum Prohibitorum'u vardı, bu büyük ölçüde Kilise'ninki ile aynıydı,[43] ancak aynı zamanda yasaklı kısım (bazen tek bir cümle) kaldırıldığında veya "temizlendiğinde" izin verilecek kitapların bir listesini de içeriyordu.[44]
14 Haziran 1966'da, İnanç Doktrini Kongregasyonu, Endeks'te listelenen kitaplarla ilgili devam eden ahlaki yükümlülüklere ilişkin gelen soruları yanıtladı. Yanıtta bu kitaplar hakkında inanç ve ahlak açısından tehlikeli örnekler olduğu söylendi; bunlara karşı herhangi bir yazılı kanun bulunmamasına bakılmaksızın, yalnızca bir zamanlar Endeks'e dahil olanlar değil, bu tip kitapların hepsinden kaçınılması gerektiği belirtiliyordu. Endeks'in, ahlaki gücünü koruduğu "kadar" (quatenus), doğal hukukun gerektirdiği gibi, Hristiyanların vicdanına ahlakı ve inancı zedeleyebilecek yazılara karşı dikkatli olunması gerektiğini öğrettiği ama artık kilise hukuku ve ilgili sansürleri sağlayan bir güç olmadığı belirtildi.[45]
Böylece kongregasyon inanç ve ahlak açısından tehlikeli olan tüm yazılardan kaçınma sorumluluğunu Hristiyanların bireysel vicdanına yükleyip aynı anda önceden var olan dini kanunu ve göreceli kınamaları ortadan kaldırırken[46] Yasaklanmış Kitaplar Endeksi'nin çeşitli baskılarında listelenen kitapların hata ve tehlikeden arındığını söylememiş oldu.
Kardinal Joseph Ratzinger (daha sonra Papa XVI. Benedictus olan zamanın Kongregasyon lideri) The Poem of the Man-God adlı kitapla ilgili olarak Kardinal Giuseppe Siri'ye 31 Ocak 1985 tarihli bir mektupta, Kongregasyon'un 1966 tarihli bildirisine şu şekilde değinmiştir: Endeksin feshedilmesinden sonra, bazıları eserin basılmasına ve dağıtımına izin verildiğini düşündüğünde, L'Osservatore Romano'da (15 Haziran 1966) ve Acta Apostolicae Sedis (1966) gibi çeşitli mecralarda çıkan yazılarda insanlara Endeks lağvedilmesine rağmen ahlaki gücünü koruduğu tekrar hatırlatıldı. Hafifçe kınanmamış bir eserin dağıtılmasına ve tavsiye edilmesine karşı alınan bir karar, ancak böyle bir yayının sıradan sadık kişiler arasında getirebileceği zararı etkisiz hale getiren derin değişikliklerden sonra geri alınabilir."[47]
Index Librorum Prohibitorum'un içeriğinde yüzyıllar boyunca silinmelerin yanı sıra eklemeler de oldu. Antonio Rosmini-Serbati'nin yazıları 1849'da Endeks'e alındı, ancak 1855'te çıkarıldı ve Papa II. John Paul, Rosmini'nin çalışmasından "inanç verileriyle zenginleştirilmiş bir felsefi araştırma süreci"nin önemli bir örneği olarak bahsetti.[48] Endeks'in 1758 baskısı, günmerkezliliği bir hipotezden çok gerçek olarak savunan çalışmaların genel yasağını kaldırdı.[49]
Endekse giren dikkate değer kişler arasında Simone de Beauvoir, Nicolas Malebranche, Jean-Paul Sartre, Michel de Montaigne, Voltaire, Denis Diderot, Victor Hugo, Jean-Jacques Rousseau, André Gide, Nikos Kazancakis, Emanuel Swedenborg, Baruch Spinoza, Desiderius Erasmus, Immanuel Kant, David Hume, René Descartes, Francis Bacon, Thomas Browne, John Milton, John Locke, Nicolaus Copernicus, Galileo Galilei, Blaise Pascal ve Hugo Grotius vardır. Listeye ilk giren kadın, 1569'da çocuk kitabı Die sontegliche Episteln über das gantze Jar in gesangsweis gestellt [Tüm Yıl Pazar Mektupları, teste tabi tutuldu] ile giren Magdalena Haymairus oldu.[50][51][52][53] Diğer kadınlar arasında Anne Askew,[54] Olympia Fulvia Morata, Ursula of Munsterberg (1491-1534), Veronica Franco ve Paola Antonia Negri (1508-1555) bulunmaktadır.[55] Yaygın bir yanlış anlamanın aksine, Charles Darwin'in eserleri hiçbir zaman listeye dahil edilmedi.[56]
Çoğu durumda, bir yazarın opera omnia'sı (tüm eserleri) yasaklandı. Bununla birlikte Endeks'te birinin opera omnia'sının yasaklanmasının, din ile ilgili olmayan ve Endeks'in genel kuralları tarafından yasaklanmayan eserleri engellemediğini belirtildi. Bu açıklama 1929 yılındaki baskıdan çıkarıldı. Bu durum 1940 yılında resmi olarak opera omnia'nın yazarın tüm eserlerini istisnasız olarak kapsadığı şeklinde yorumlanmıştır.[57]
Kardinal Ottaviani, Nisan 1966'da çok fazla çağdaş literatür olduğunu ve İnanç Doktrini Kutsal Kongregasyonu'nun buna ayak uyduramadığını belirtti.[58]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
