Loading AI tools
İtalyan hekim, matematikçi ve filozof (1501-1576) Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Gerolamo Cardano (İtalyanca telaffuz: [dʒeˈrɔːlamo karˈdaːno]; aynı zamanda Girolamo[3] veya Geronimo;[4] Fransızca: Jérôme Cardan; Latince: Hieronymus Cardanus; 24 Eylül 1501, Pavia – 21 Eylül 1576, Roma), ilgi alanları ve yetkinlikleri matematik, tıp, biyoloji, fizik, kimya, astroloji, astronomi, felsefe, edebiyat ve kumarbazlık arasında değişen bir İtalyan polimattı.[5] Rönesans'ın en etkili matematikçilerinden ve olasılığın kuruluşundaki kilit isimlerden biri oldu; Batı dünyasına binom katsayıları ve binom teoremini tanıttı. Bilim üzerine 200'den fazla eser yazmıştır.[6]
Gerolamo Cardano | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 24 Eylül 1501 Pavia, Milano Dükalığı |
| Ölüm | 21 Eylül 1576 (74 yaşında) Roma, Papalık Devleti |
| Milliyet | İtalyan |
| Mezun olduğu okul(lar) | Pavia Üniversitesi |
| Tanınma nedeni | Cardano–Tartaglia formülü Avrupa'da negatif sayıların ilk defa sistematik olarak kullanması |
| Kariyeri | |
| Dalı | Bilim, matematik, felsefe ve edebiyat |
| Önemli öğrencileri | Lodovico Ferrari |
| Etkilendikleri | Archimedes Mūsā al-Khwārizmī Leonardo Fibonacci |
| Etkiledikleri | Blaise Pascal[1] François Viète[2] Pierre de Fermat[1] Isaac Newton Wilhelm von Leibniz Maria Gaetana Agnesi Joseph-Louis Lagrange Carl Friedrich Gauss |
Cardano, şifreli kilit, desteklenen bir pusula veya jiroskobun serbestçe dönmesine izin veren üç eş-merkezli halkadan oluşan gimbal ve çeşitli açılarda dönme hareketinin iletilmesine izin veren ve bugüne kadar araçlarda kullanılan evrensel mafsallı Kardan mili dahil olmak üzere birçok mekanik cihazı kısmen icat etti ve tanımladı. 1570'te De proportionibus adlı kitabında yayınladığı hiposikloidlere önemli katkılarda bulundu. Daha sonra "Cardano çemberleri" veya "kardanik çemberler" olarak adlandırılan bu hiposikloidlerin üreten daireleri, ilk yüksek hızlı baskı makinelerinin yapımında kullanılmıştır.[7]
Cardano, Milano'da (1539) Practica Arithmetica’yı basıma hazırladı. Bugün Cardano, cebir alanındaki başarılarıyla tanınmaktadır. 1545 tarihli Ars Magna ("Büyük Sanat") adlı kitabında Avrupa'da negatif sayıların ilk sistematik kullanımını gerçekleştirmiş, diğer matematikçilerin kübik ve kuartik denklem çözümlerini (atıfta bulunarak) yayınlamış ve karmaşık sayıların varlığını kabul etmiştir.
Cardano bazı belli küplere uyguladığında garip şeylerin olduğunu fark etti. 'ü çözerken -121'i içeren bir ifade buldu. Cardano negatif bir sayının kare kökünün alınmayacağını biliyordu. Ayrıca denkleminin çözümlerinden birinin x=4 olduğunu biliyordu. Bu zorluğu düzeltmek için 4 Ağustos 1539'da Tartaglia'ya bir mektup yazdı. Tartaglia tam olarak anlayamadı. Ars Magna’da Cardano, benzer bir soruyu çözmek için karmaşık sayılarla ilgili bir hesaplama verdi. Fakat gereksiz olduğu kadar anlaşılması da zor olan hesabını kendi de tam olarak anlayamadı.
Tartaglia, Cardano'ya 3. dereceden denklemleri nasıl çözeceğini gösterdikten sonra Cardano kendi öğrencisi olan Lodovico Ferrari'yi 4. dereceden denklemleri çözmesi için cesaretlendirdi.
Ferrari, bu tür problemleri çözmede bulunan metotların belki de en şık olanıyla 4. dereceden denklem çözmeyi başardı. Cardano Ars Magna'da 4. dereceden denklemlerin 20 türünü bastı.
Çeşitli mekanik araçlar buldu. Bunlardan bazıları: şifreli kilit, bir şifre çalışması olan kardan ızgarası, çapraz mavsallı yatak vb. dir. Çapraz mavsallı yatak (istavroz) dönme hareketinin, değişik açılarda iletişimini sağlayan bir aygıt olup günümüz araçlarında da, bağlantıyı sağlayan mile Cardano'nun anısına "Kardan Mili" adı verilmiştir.
Hidrodinamik konusunda çeşitli teorileri vardır. "Sonsuz hareket olanaksızdır" teorisini ortaya atmıştır.
Cardano, 24 Eylül 1501'de[8] Pavia, Lombardiya'da, matematiksel açıdan yetenekli bir hukukçu, avukat ve Leonardo da Vinci'nin yakın arkadaşı olan Fazio Cardano'nun gayrimeşru çocuğu olarak dünyaya geldi. Cardano otobiyografisinde, annesi Chiara Micheri'nin hamileliği sonlandırmak için “çeşitli düşük ilaçları” aldığını yazmıştır; şöyle demiştir: “Annemden şiddetli bir şekilde alındım; neredeyse ölüyordum.” Üç gün boyunca doğum sancısı çekmiş.[9] Doğumundan kısa bir süre önce annesi Veba'dan kaçmak için Milano'dan Pavia'ya taşınmak zorunda kaldı; diğer üç çocuğu hastalıktan öldü.
Sık sık hastalanan ve zorba babası tarafından sert bir şekilde yetiştirilen iç karartıcı bir çocukluktan sonra Cardano, oğlunun hukuk eğitimi almasını isteyen babasının isteğine karşı çıkarak 1520'de Pavia Üniversitesi'ne girdi, ancak Girolamo felsefe ve bilime daha çok ilgi duyuyordu. Ancak 1521-1526 İtalyan Savaşı sırasında Pavia'daki yetkililer 1524'te üniversiteyi kapatmak zorunda kaldılar.[10] Cardano eğitimine Padua Üniversitesi'nde devam etti ve buradan 1525 yılında tıp doktoru olarak mezun oldu.[11] Eksantrik ve çatışmacı tarzı ona pek arkadaş kazandırmadı ve eğitimi sona erdikten sonra iş bulmakta zorlandı. Cardano, 1525 yılında Milano'daki Doktorlar Koleji'ne tekrar tekrar başvurdu, ancak kavgacı ünü ve gayrimeşru doğumu nedeniyle kabul edilmedi. Bununla birlikte, reddedilemez zekası nedeniyle birçok Hekim Koleji üyesi tarafından kendisine danışıldı.[11]
Cardano, Milan gibi büyük ve zengin bir şehirde doktorluk yapmak istedi, ancak doktorluk ruhsatı verilmedi, bu yüzden ruhsatsız doktorluk yaptığı Piove di Sacco kasabasına yerleşti. Orada, 1531 yılında Lucia Banderini ile evlendi. Lucia 1546'da ölmeden önce Giovanni Battista (1534), Chiara (1537) ve Aldo Urbano (1543) adlarında üç çocukları oldu.[9] Cardano daha sonra o günlerin hayatının en mutlu günleri olduğunu yazmıştır.
Cardano, birkaç asilzadenin yardımıyla Milano'da matematik öğretmenliği pozisyonu elde etti. Sonunda tıp lisansını aldıktan sonra, matematik ve tıbbı aynı anda yürüttü ve bu süreçte birkaç nüfuzlu hastayı tedavi etti. Bu sayede Milano'da en çok aranan doktorlardan biri haline geldi. Aslında, 1536 yılına gelindiğinde, hala matematikle ilgilenmesine rağmen öğretmenlik görevini bırakabilmişti. Tıp alanındaki şöhreti o kadar büyüktü ki, aristokrasi onu Milano'dan uzaklaştırmaya çalıştı. Cardano daha sonra Danimarka ve Fransa kralları ile İskoçya Kraliçesi'nden gelen teklifleri geri çevirdiğini yazmıştır.[12]
.jpg)
Gerolamo Cardano, negatif sayıları sistematik olarak kullanan ilk Avrupalı matematikçidir.[13] Cebir üzerine etkili bir çalışma olan 1545 tarihli Ars Magna adlı kitabında Scipione del Ferro'nun kübik denklem çözümünü ve Cardano'nun öğrencisi Lodovico Ferrari'nin kuartik denklem çözümünü atıfta bulunarak yayınladı.
Kübik denklemlerin özel bir durumu olan [14] (modern gösterimle) denkleminin çözümü, kendisine 1539 yılında Niccolò Fontana Tartaglia tarafından (daha sonra Cardano'nun bunu açıklamayacağına yemin ettiğini iddia etmiş ve Cardano ile on yıl süren bir tartışmaya girmiştir) bir şiir[15] şeklinde iletilmişti, ancak del Ferro'nun çözümü Tartaglia'nınkinden önceydi.[12] Açıklamasında, özelliklerini anlamasa da, şimdi karmaşık sayılar olarak adlandırılan ve ilk kez İtalyan çağdaşı Rafael Bombelli tarafından tanımlanan sayıların varlığını kabul etti. Opus novum de proportionibus adlı eserinde binom katsayısı ve binom teoremini tanıttı.
Cardano'nun para sıkıntısı çektiği bilinmektedir ve başarılı bir kumarbaz ve satranç oyuncusu olarak kendini geçindirmiştir. Şans oyunları hakkında 1564[16] civarında yazdığı, ancak 1663'e kadar yayınlanmayan kitabı Liber de ludo aleae (“Şans Oyunları Kitabı”, "Book on Games of Chance"), olasılığın[17] ilk sistematik incelemesinin yanı sıra etkili hile yöntemleri üzerine bir bölüm içerir. Olasılığın temel kavramlarını anlamak için zar atma oyununu kullanmıştır. Olumlu sonuçların olumsuz sonuçlara oranı olarak olasılıklar oranı tanımının etkinliğini gösterdi (bu da bir olay olasılığının, olumlu sonuçların toplam olası sonuç sayısına oranıyla verildiği anlamına gelir).[18] Ayrıca bağımsız olaylar için çarpma kuralının da farkındaydı ancak hangi değerlerin çarpılması gerektiği konusunda emin değildi.[19]
,_medaglia_di_girolamo_cardano,_verso_con_sogno_di_cardano,_1550-51.JPG)
Cardano'nun hiposikloidlerle çalışması onu Cardan Hareketi ya da Cardan Dişli mekanizmasına götürmüştür; bu mekanizmada küçük dişli büyük dişlinin yarısı kadar olan bir çift dişli, dönme hareketini doğrusal harekete dönüştürmek için, örneğin bir Scotch boyunduruğundan daha yüksek verimlilik ve hassasiyetle kullanılır.[20] Ayrıca Cardan süspansiyonu veya gimbalın icadıyla da tanınır.
Cardano, hidrodinamiğe çeşitli katkılarda bulunmuş ve gök cisimleri dışında sürekli hareketin imkânsız olduğunu savunmuştur. Çok çeşitli icatlar, gerçekler ve gizli hurafeler içeren iki doğa bilimleri ansiklopedisi yayınlamıştır. Ayrıca 1550 yılında kriptografik bir yazı aracı olan Cardan ızgarasını tanıtmıştır.
Önemli olarak, işitme engellilerin eğitimi tarihinde, işitme engellilerin zihinlerini kullanabileceklerini söylemiş, onlara eğitim vermenin önemini savunmuş ve işitme engellilerin konuşmayı öğrenmeden önce okuma ve yazmayı öğrenebileceklerini belirten ilk kişilerden biri olmuştur. Rudolph Agricola'nın yazmayı öğrenmiş bir sağır-dilsiz hakkındaki raporundan haberdardı.
Cardano'nun tıbbi yazıları arasında Mundinus'un anatomisi ve Galen'in tıbbı üzerine bir yorum ile birlikte Delle cause, dei segni e dei luoghi delle malattie, Picciola terapeutica, Degli abusi dei medici ve Delle orine, libro quattro adlı incelemeler yer almaktadır.[21]
Cardano, Çin Halkaları olarak da adlandırılan Cardano Halkaları'nın icadıyla anılmaktadır, ancak bunların Cardano'dan önce ortaya çıkmış olması çok muhtemeldir. Bazen Cardan eklemi olarak da adlandırılan evrensel eklem, Cardano tarafından tanımlanmamıştır.
Charles Lyell'ın Jeolojinin İlkeleri ("Principles of Geology") adlı eserinden alıntılanmıştır:
Cardano'nun 1552'de yayınlanan bir eserinin başlığı olan De Subtilitate (günümüzde transandantal felsefe olarak adlandırılan şeye karşılık gelir), mineraller bölümünde o çağa özgü birçok uçuk teori beklememize yol açabilirdi; ancak taşlaşmış kabukları ele alırken, bunların denizin dağlar üzerindeki eski ikametini açıkça gösterdiğine karar verdi.[22]
1552 yılında Cardano, İspanyol hekim William Casanatus ile birlikte, kendisini suskun bırakan ve tedavisi olmadığı düşünülen bir hastalıktan muzdarip olan St Andrews Başpiskoposunu tedavi etmek için Londra üzerinden[23] İskoçya'ya gitti. Tedavi başarılı oldu ve diplomat Thomas Randolph, Cardano'nun yöntemleriyle ilgili “neşeli hikayelerin” 1562'de Edinburgh'da hala geçerli olduğunu kaydetti.[24] Cardano ve Casanatus Başpiskoposun tedavisi[25] üzerine tartıştılar. Cardano, Başpiskoposun on yıldır nefes darlığı çektiğini ve asistanı tarafından tedavi edildikten sonra kendisine 1.400 altın kron ödendiğini yazmıştır.[26]
Cardano'nun çocuklarından ikisi — Giovanni Battista ve Aldo Urbano — kötü bir sonla karşılaştı. Cardano'nun en büyük ve en sevilen oğlu Giovanni Battista, üç çocuğunun kendisinden olmadığını öğrendikten sonra, 1560 yılında karısını zehirlemekten tutuklandı[12]. Giovanni, mahkemeye çıkarıldı ve Cardano kurbanın ailesi tarafından talep edilen tazminatı ödeyemeyince idama mahkûm edildi ve kafası kesildi. Gerolamo'nun diğer oğlu Aldo Urbano, babasından para çalan bir kumarbazdı ve bu yüzden Cardano 1569'da onu mirasından mahrum etti.
Cardano, kısmen oğlunun idam kararının Gerolamo'nun Pavia'daki akademik kurumla mücadelesinden ve meslektaşlarının onun bilimsel başarılarını kıskanmasından etkilendiğine inandığı için ve ayrıca öğrencileriyle uygunsuz cinsellik yaşadığı iddialarıyla kuşatıldığı için Pavia'dan Bologna'ya taşındı.[9] Bologna Üniversitesi'nde tıp profesörü olarak bir pozisyon elde etti.
Cardano, Cardano'nun De rerum varietate (1557) adlı eserini hedef alan Como Engizisyoncusu'nun sapkınlık suçlamasının ardından 1570 yılında Engizisyon tarafından tutuklandı.[27] Engizisyoncular, Cardano'nun astroloji üzerine yazılarından, özellikle de şehitlerin ve sapkınların kendilerine zarar veren dini motifli eylemlerine yıldızların neden olduğu iddiasından şikayetçiydiler.[28] Cardano, Batlamyus'un astrolojik eseri Tetrabiblos üzerine bir yorum olan 1543 tarihli De Supplemento Almanach adlı kitabında İsa'nın horoskopunu da yayınlamıştı. Cardano birkaç ay hapsedildi ve Bologna'daki profesörlüğünü kaybetti. Muhtemelen Roma'daki güçlü kilise adamlarının yardımıyla serbest bırakıldı.[28] Tıbbi olmayan tüm çalışmaları yasaklandı ve Index'e yerleştirildi.[28]
Roma'ya taşındı ve burada Papa Gregory XIII'den ömür boyu yıllık gelir aldı (ilk olarak 1572'de ölen Papa Pius V tarafından reddedildikten sonra) ve otobiyografisini tamamladı. Royal College of Physicians'a kabul edildi ve tıp pratiğinin yanı sıra 1576'daki ölümüne kadar felsefi çalışmalarına devam etti.[kaynak belirtilmeli]
17. yüzyıl İngiliz hekimi ve filozofu Sir Thomas Browne, kütüphanesinde Cardan'ın tüm eserlerinin Lyon 1663 baskısının on cildine sahipti.[29]
Browne Cardan'ı eleştirel bir gözle değerlendirmiştir:
| “ | Milano'nun o ünlü Hekimi, büyük bir Hakikat Araştırmacısı, ama çok açgözlü bir Alıcı. Tıbbi, Doğal ve Astrolojik pek çok mükemmel Söylev bırakmıştır; en şüpheli olanları bir rüyada öğüt alarak yazdığı şu ikisidir: De Subtilitate & Varietate Rerum. Kuşkusuz bu bilgili adam pek çok şeyi güvenerek almış ve bazılarını incelemiş olsa da, pek çoğunu gözden kaçırmıştır. Sağduyulu bir okuyucu için eşsiz bir faydası vardır; ama sadece Hoti'leri[a] arzulayan biri için, ya da kafasını çeşitlerle doldurmak için; daha önce anlatılan birçokları gibi, ya Orijinalde ya da onaylamada, küçük bir Hata vesilesi olmayabilir.[30] | „ |
Richard Hinckley Allen, Samuel Butler tarafından Hudibras adlı kitabında yapılan eğlenceli bir göndermeyi anlatır:
Cardan believ'd great states depend |
Cardan inanırdı büyük devletlere |
Alessandro Manzoni'nin I Promessi Sposi adlı romanı, eski zamanların bilgiç bilgini Don Ferrante'yi Cardano'nun büyük bir hayranı olarak tasvir eder. Anlamlı bir şekilde, ona sadece batıl inançları ve astrolojik yazıları için değer verir; bilimsel yazıları Aristoteles ile çeliştiği için reddedilir, ancak astrolojik eserlerin yazarının yanlış olsa bile dinlenmeyi hak ettiği gerekçesiyle mazur görülür.
İngiliz romancı E. M. Forster'ın 1936 tarihli denemeler, yazar eleştirileri ve bir oyundan oluşan Abinger Harvest adlı kitabının 'Geçmiş' başlıklı bölümünde Cardano'ya sempatiyle yaklaşılır. Forster, Cardano'nun “kendi kendini analiz etmeye o kadar dalmıştı ki kötü huyundan, aptallığından, ahlaksızlığından ve intikam aşkından pişmanlık duymayı sık sık unutuyordu” (212).
Bu baskı için kronolojik bir anahtar M. Fierz tarafından sağlanmıştır.[69]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
