Dünya Çerkes Birliği
Tüm Çerkes kuruluşlarını tek çatı altında birleştirmek için kurulmuş örgüt Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Dünya Çerkes Birliği veya Uluslararası Çerkes Derneği (Kabardeyce: Дунейпсо Адыгэ Хасэ; Adigece: Дунэепстэу Адыгэ Хасэ; Rusça: Международная черкесская ассоциация; İngilizce: International Circassian Association), dünyadaki tüm Çerkes kuruluşların çatı örgütü olan kuruluştur. Çeşitli Çerkes topluluklarında yerel bir Çerkes derneği ("Adığe Hase") vardır.[2] Bu derneklerin amacı, Çerkeslere Çerkesçe konuşabilecekleri, Çerkes kültürel faaliyetlerde bulunabilecekleri ve Habze kanunlarını öğrenebilecekleri rahat bir ortam sağlamaktır. Bu dernekler yerel ve bölgesel bazda koordine edilir ve Dünya Çerkes Birliği aracılığıyla uluslararası iletişim kurar.[3] Türkiye Çerkeslerinin üst kuruluşu olan KAFFED, Dünya Çerkes Birliği kurucu üyesi olmakla birlikte,[4] üyeliği devam etmektedir, ancak ayrılma tartışması devam etmektedir.[5]
Amaçları
Örgütün amaçları şunlardır:[6]
- Çerkes halkının kültürel ve manevi mirasının canlanmasını ve gelişmesini, ulusal kimliğinin korunmasını sağlamak,[6]
- Çerkeslerin gerçek tarihinin restorasyonuna katkıda bulunan Çerkes halk derneklerinin çabalarını birleştirmek ve faaliyetlerini koordine etmek,[6]
- Ekonomik, sosyal, kültürel ve dini sorunların çözümünde yardım etmek,[6]
- Çerkeslerin birleşmesi ve daha fazlası için gerekli koşulların yaratılmasında yardım etmek,[6]
- Halklar arasında barışın, dostluğun ve uyumun güçlendirilmesini teşvik etmek.[6]
- Sosyal, ulusal ve diğer çatışmaları önlemek.[6]
Görüş ve tutumlar
Özetle
Bakış açısı
Örgüt Abhazya'nın bağımsızlığını savunmaktadır. Dernek başkanı Kasbolat Dzamikhov'un 2006'da “Gürcistan'ın mevcut liderliğinin Abhazya'ya yönelik politikasından kesinlikle memnun değiliz” açıklamasında bulunmuştu.[7]
Ağustos 2008'de, Güney Osetya'daki savaş sırasında Gürcü silahlı kuvvetlerinin eylemleri hakkında yorum yapan örgüt, Gürcü liderliğinin eylemlerini kınayan bir çağrı yayınladı: “Gürcü yetkililer, kendi insan yaşamının ve halklarının çıkarlarının üzerinde olan siyasi hırslar, kabalıktır ve daha önce varılan tüm uluslararası anlaşmaları alaycı bir şekilde ihlal etmektedir.” Örgüt, Gürcü makamlarını suçlayarak şunları kaydetti: “Gürcistan'ın sivillere ve bir grup Rus barış gücüne yönelik açık silahlı saldırısının kışkırttığı, yüzlerce insanın ölümü, çok sayıda şehir ve köyün tahrip edilmesiyle sonuçlanan Güney Osetya'daki trajik olaylar. derin bir infiale yol açmaktadır”, “kan ölüsü siviller ve barışı koruma görevlileri, Gürcistan liderliğinin ve önderlik ettikleri silahlı oluşumların vicdanındadır”.[8]
Derneğe göre, "Gürcistan Cumhuriyeti liderliği ikinci kez kanlı bir savaş başlatıyor ve bir kez daha Gürcü halkını tüm Kafkas halklarının karşısına alarak trajik bir duruma sürüklüyor" idi.[8]
Aktivite
Dil ve kültür
DÇB, her yıl KAFFED ile iş birliği içinde Çerkesçe dil kursu açmaktadır.[9]
Yabancı vatandaşlar komisyonu
DÇB, dünyanın çeşitli yerlerinden gelen Çerkeslerin sınır dışı edilmesi ihtimalinin çözülmesi amacıyla özel bir komisyon oluşturuldu. Bu komisyon devlet kurumlarıyla birlikte çalışıyor.[10]
2023 Kahramanmaraş depremleri
DÇB, 2023 Kahramanmaraş depremleri üzerine Türkiye'ye bir heyet gönderdi. Deprem bölgesini ziyaret ederek yetkililerden bilgi alan heyet, bölgedeki Çerkes dernekleri ile de görüştü. Ziyaret sonrası Dünya Çerkes Birliği başkanı Hauti Sohrokov Kafkasya'da yardım kampanyaları düzenlendiğini belirtti.[11]
Üye örgütler
| Örgüt | Merkez | Aktif olduğu bölge | Başkan | Kuruluş tarihi |
|---|---|---|---|---|
| Kafkas Dernekleri Federasyonu[4][12] | Ankara | Türkiye | Ünal Uluçay (Halav) | 2003 |
| Ürdün Çerkes Yardım Derneği[12] | Amman | Ürdün | Mohammed Hamid Dağjoqa | 1932 |
| Suriye Çerkes Yardım Derneği[12] | Şam | Suriye | Ğassan Şora | 1948 |
| İsrail Çerkes Yardım Derneği[12] | Kfar Kama | İsrail | Zakaria Napso | 1991 |
| Avrupa Çerkes Kültür Dernekleri Federasyonu[12] | Hannover | Almanya, Belçika, Hollanda | Zati Sönmez[13] | 1991 |
| Karadeniz Şapsığları (Çerkesleri) "Adığe Hase"[12] | Soçi | Krasnodar Krayı | Çaçuh Macid | 2000 |
| Kabardey-Balkar Cumhuriyeti Kamu Kuruluşu "Adığe Hase"[12] | Nalçik | Kabardino-Balkarya | Hafice Muhammed | 1990 |
| Adıge Cumhuriyeti Halk Hareketi "Adıge-Çerkes Konseyi"[12] | Maykop | Adige Cumhuriyeti | Tlemeşok Ramazan | 1990 |
Tarihçe
Özetle
Bakış açısı
Diaspora
Çerkeslerin dernekleşmesi
1864'te Rus-Çerkes Savaşı sona ermeden önce, Çerkes soykırımının bir parçası olarak kalan Çerkes nüfusu sürgün edildi.[14] Rus İmparatorluk Hükûmeti'nin kendi arşiv rakamlarını dikkate alan hesaplamalar da dahil olmak üzere, bu süreçte Çerkes ulusunun %95-97[15][16][17][18] yok olduğu tahmin edilmektedir. Yerinden edilen insanlar öncelikle Osmanlı İmparatorluğu'na yerleştirildi.[19][20]
Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Çerkesler başlangıçta kendi içlerine kapandılar ve hiçbir dış etkiye müsamaha göstermediler.[21] Yeni nesil Çerkes aydınları, Osmanlı devletinde yüksek mevkilerle aktif rol aldılar. Teşkilât-ı Mahsusa, Hamidiye Alayları, İttihat ve Terakki gibi nüfuzlu oluşumların büyük bir kısmı Çerkeslerden oluşuyordu. Osmanlı topraklarındaki Çerkesler, Kafkasyalı kimliklerini benimserken, aynı zamanda birincil Osmanlı-Müslüman kimliğini de korudular. Osmanlı Devleti'nde Jön Türk İhtilali'nden sonra Çerkes kültürel faaliyetleri başladı. Her ikisi de Çerkesya'nın bağımsızlığını amaçlayan ve İttihak Terakki Cemiyeti tarafından desteklenen Şimalî Kafkas Cemiyeti ve Kafkas İstiklâl Komitesi gibi siyasi cemiyetler de kurulmuştu.[22] 1908'de bu cemiyetlerin en önemlisi olan Çerkes İttihat ve Teavün Cemiyeti kuruldu.[23][24] 1923'te azınlık cemiyetlerinin yasaklanmasıyla bu cemiyetler kapatıldı.[22][25]
Türkiye sınırları dışında kalan diğer eski Osmanlı topraklarında Çerkesler dernekleşmeye devam ettiler. 1928'de Şam'da Çerkes Eğitim ve İşbirliği Derneği kuruldu. Ekim 1932'de Amman'da Çerkes Hayır Kurumu kuruldu.[1] Türkiye'de dernekleşme 1960 ve 1970'lerde tekrar başladı ve köylerden şehirlere giden Çerkesler dernekler kurdular.[20] Ankara Çerkes Derneği bu dönemde 1961 yılında kuruldu.[26]
Türkiye Çerkes derneklerinin birleşmesi
Türkiye'deki Çerkes-Kafkas Dernekleri'nin merkezi bir örgüt altında birleştirilme çabaları, 1975 yılında Ankara'da gerçekleştirilen bir toplantıyla başladı. Ardından, İstanbul, Kayseri, Antalya ve tekrar Ankara'da yapılan toplantılarla devam etmiştir.[27] 5 Kasım 1977'de yapılan toplantının ardından otobüs durağında bekleyen Çerkesler silahlı saldırıya uğradı ve bir kişi hayatını kaybetti.[27][28][29] Bunun sonucunda çalışmalara ara verildi.[27] 1980'lerin ikinci yarısından itibaren dernekler yeniden faaliyete geçti ve 1977'de kesintiye uğrayan toplantılar, 90'ların başında yeniden başladı.[27] 3 Temmuz 2003 tarihinde Türkiye'deki tüm Çerkes derneklerini birleştirmek amacıyla KAFFED kuruldu.[27][30]
Kafkasya
Çerkeslerin dernekleşmesi
Sovyet devleti, Kuzey Kafkasya Çerkesleri ile Diaspora arasındaki temasları ve diğer bağlantıları durdurdu ve yasakladı. Yabancı Çerkeslerin geri dönüşleri, tarihi anavatanlarını ziyaret etmeleri reddedildi. İki kutuplu bir dünyanın oluşumu, "soğuk savaş" ve "demir perde" politikası, diaspora ve SSCB'nin Çerkeslerini ayıran nesnel faktörlerdi.[1]
1966'da bu yana, şubeleri Kafkasya'da da bulunan «Vatan» derneği Moskova'da açıldı. Bu örgüt aracılığıyla SSCB Çerkesleri ve Diaspora Çerkesleri arasındaki ilişkiler başlatıldı. Resmi delegasyonlar gönderildi, diaspora Çerkesleri Çerkesçe kitap ve dergiler almaya başladı, Ürdün, Türkiye ve Suriye'nin Çerkes gençleri Kabardey-Balkar ve Adıgey üniversitelerinde eğitim alma fırsatı buldu. 1989'dan bu yana Çerkesler Uluslararası Siyasi ve Kültürel Derneği'nin kurulmasına yönelik aktif çalışmalar başladı. Böyle bir organizasyonun yaratılmasının başlatıcıları Hollanda'da Fethi Rejeb ve Almanya'da Batıray Özbek idi.[1] 1980-1990'ın başında, Kabardey-Balkar, Adıgey, Karaçay-Çerkesya, Krasnodar Bölgesi, Stavropol Bölgesi ve Abhazya'da başta Adıge Hase olmak üzere çok sayıda sosyal örgüt ve ulusal hareket ortaya çıktı.[1]
Dünya Çerkes derneklerinin birleşmesi
4-5 Mayıs 1990'da, Amsterdam'da ilk toplantı gerçekleştirildi. İkinci toplantı 19-20 Mayıs 1991'de Nalçık'ta gerçekleşti. Kongrenin çalışmalarına Türkiye, Suriye, Ürdün, İsrail, Almanya, Hollanda, Fransa ve ABD'den gelen delegelerin yanı sıra Kabardey-Balkar, Karaçay-Çerkesya, Adigey, Krasnodar bölgesi, Abhazya'dan da delegeler geldi. Kongre, daha sonra Dünya Çerkes Birliği (DÇB) olarak yeniden adlandırılan Dünya Çerkes Birliği'ni yarattı.[1]
Kaynakça
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.