En İyi Sorular
Zaman Çizelgesi
Sohbet
Bakış Açıları
Babil kralları listesi
Vikimedya liste maddesi Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Remove ads
Babil Kralı (Akadca: šakkanakki Bābili, daha sonra šar Bābili ) MÖ 19. yüzyıldan MÖ 6. yüzyıldaki çöküşüne kadar bağımsız bir krallık olarak var olan antik Mezopotamya şehri Babil ve krallığı Babil'in hükümdarıdır. Bağımsız bir krallık olarak varlığının büyük bir döneminde Babil, Sümer ve Akad antik bölgelerini kapsayan Güney Mezopotamya'nın büyük bölümüne hükmetmiştir. Şehir, Babil krallarının Antik Yakın Doğu'nun büyük kısımlarına egemen olduğu Birinci Babil İmparatorluğu (veya Eski Babil İmparatorluğu, y. 1894/1880-1595) ve İkinci Babil İmparatorluğu (veya Yeni Babil İmparatorluğu, MÖ 626-539) olmak üzere iki büyük yükseliş dönemi yaşamıştır. Babil, Hammurabi Kanunları'nı hazırlayan Hammurabi tarafından yönetilmiştir.
.svg)
Remove ads
Babil krallarının çoğu yabancı kökenliydi. Şehrin yaklaşık iki bin yıllık tarihi boyunca yerli Babil (Akat), Amorit, Kassit, Elam, Arami, Asur, Keldani, Pers, Yunan ve Part kökenli krallar tarafından yönetilmiştir. Bir kralın kültürel ve etnik kökeninin Babil'deki krallık algısı açısından önemli olmadığı anlaşılıyor; daha önemli olan, kralın geleneksel olarak Babil kralına atfedilen barışı ve güvenliği sağlamak, adaleti korumak, medeni haklara saygı göstermek, yasadışı vergilendirmeden kaçınmak, dini geleneklere saygı göstermek, tapınaklar inşa etmek, tapınaklarda tanrılara armağanlar sunmak ve kült düzenini korumak gibi görevleri yerine getirip getiremeyeceğiydi. Şehrin yabancı imparatorluklar tarafından yönetildiği dönemde Babil'in bağımsızlık ayaklanmalarının, bu imparatorlukların yöneticilerinin Babilli olmamasıyla pek ilgisi yoktur; daha çok yöneticilerin Babil'i nadiren ziyaret etmeleri ve şehrin ritüel ve geleneklerine katılmamalarıyla ilgilidir.
Babil'in son yerli kralı MÖ 556-539 yılları arasında hüküm süren Nabonidus'tur. Nabonidus'un yönetimiAhameniş İmparatorluğu'ndan II. Kiros'un Babil'i fethetmesiyle sona ermiştir. İlk Ahameniş kralları Babil'e önem vermeye ve 'Babil Kralı' ünvanını kullanmaya devam etmiş olsalar da, daha sonraki Ahameniş yöneticilerine bu ünvanın verilmesi muhtemelen Babilliler tarafından yapılmış bir şeydir; krallar bu ünvanı terk etmişlerdir. Babil katipleri, Part İmparatorluğu'nun zamanına kadar, Babil'i kontrol eden imparatorlukların yöneticilerini kendi kralları olarak tanımaya devam ettiler; bu tarihten sonra Babil yavaş yavaş terk edildi. Babil, Ahameniş fethinden sonra hiçbir zaman bağımsızlığını geri kazanamamış olsa da, Babilliler yabancı hükümdarları kovmak ve krallıklarını yeniden kurmak için MÖ 336/335 yıllarında isyancı Nidin-Bel döneminde gerçekleşen birkaç girişimde bulunmuşlardır.
Remove ads
Giriş
Özetle
Bakış açısı
Kraliyet unvanları
.png)
.png){kind=small}
.png){kind=small}
Neo-Babil Akad çivi yazısında 'Babil kralı' (šar Bābili)unvanı için üç farklı yazılış şekli doğrulanmıştır. En üstteki tasvir Antiohos silindirini takip eder, diğer ikisi II. Nebukadnezar'ın (h. 605-562 MÖ) yapı kitabelerini takip eder.
Şehrin uzun tarihi boyunca, Babil ve krallığının hükümdarını belirtmek için çeşitli unvanlar kullanılmıştır; 'Babil valisi', ' Karduniyaş kralı' ve ' Sümer ve Akad kralı ' en yaygın unvanlardır.[2] Unvanların birinin kullanılması diğerlerinin aynı anda kullanılamayacağı anlamına gelmemektedir. Örneğin, Yeni Asur Kralı III. Tiglat-Pileser (Babil'de h. 729-727 MÖ) Babil'de yukarıda belirtilen üç unvanın hepsini kullanmıştır.[3]
- Babil Valisi (šakkanakki Bābili)[4] - Babil'in siyasi hakimiyetini vurgular.[2] Şehrin tarihinin büyük bir bölümünde, yöneticileri kendilerine kral yerine vali veya vali olarak atıfta bulundular. Bunun nedeni, Babil'in gerçek kralının resmen ulusal tanrısı Marduk olarak kabul edilmesiydi. Kraliyet unvanını açıkça talep etmeyerek, Babil yöneticileri şehrin tanrısına saygı gösterdiler.[5] Yeni Asur kralı Sanherib'in (h. 705-681 MÖ) bu gelenekte özel bir kopuş olarak kaydedilmiştir,[5] çünkü Babil kralı unvanını almıştır (šar Bābili),[6] ve bu durum onun Babil'de yaygın bir şekilde olumsuz karşılanmasına katkıda bulunmuş olabilir.[5]Ancak, šar Bābili Sanherib'in zamanından önceki bazı yazıtlarda, örneğin babası ve selefi II. Sargon'un (h. 710-705 MÖ Babil'de), bunu šakkanakki Bābili ile dönüşümlü olarak kullanmıştır.[4] Sanherib'in halefleri öncelikli olarak šakkanakki Bābili[7] kullansalar da bunun yerine šar Bābili kullandıklarına dair örnekler de vardır.[8] Bu unvanlar daha sonraki Yeni Babil kralları tarafından da dönüşümlü olarak kullanılmıştır.[9]
- Karduniaş Kralı (šar Karduniaš)[10] - Güney Mezopotamya'nın tamamının yönetimini ifade eder.[2] 'Karduniaş', Babil krallığı için kullanılan Kassit adıydı ve 'Karduniaş kralı' unvanı şehrin üçüncü hanedanı (Kassitler) tarafından kullanılmaya başlandı.[11] Unvan, Kassitler Babil üzerindeki kontrolü kaybettikten uzun süre sonra bile kullanılmaya devam etti, örneğin yerli kral I. Nabu-shuma-ukin (h. y. MÖ 900-888)[12] ve Yeni Asur kralı Esarhaddon (h. 681-669 MÖ).[7]
- Sümer ve Akad Kralı (šar māt Šumeri u Akkadi)[13] - tüm Güney Mezopotamya'nın yönetimini ifade eder.[2] Başlangıçta, Babil'in kuruluşundan yüzyıllar önce Üçüncü Ur Hanedanlığı'nın (y. 2112-2004 civarı) kralları tarafından kullanılan bir unvan. Krallar bu ünvanı, kendilerini Sümer ve Akad medeniyetlerinin kültürü ve mirasına bağlamak[14] ve ayrıca antik Akad İmparatorluğu sırasında elde edilen siyasi hegemonyayı iddia etmek için kullanıyorlardı. Unvan aynı zamanda coğrafi bir unvandı, çünkü Güney Mezopotamya tipik olarak Sümer (güney) ve Akad (kuzey) olmak üzere iki bölgeye ayrılmıştı, yani 'Sümer ve Akad kralı' tüm ülke üzerindeki yönetimi ifade ediyordu.[11] Bu unvan, MÖ 539'da Yeni Babil İmparatorluğu'nun sonuna kadar Babil kralları tarafından kullanıldı ve ayrıca Babil'i fetheden ve MÖ 530'daki ölümüne kadar Babil'i yöneten II. Kiros tarafından da üstlenildi.[15]
Rol ve meşruiyet
Babil kralları, yönetme haklarını Babil'in koruyucu tanrısı Marduk'un ilahi ataması ve şehrin rahiplerinin kutsaması yoluyla elde etmişlerdir.[16] Marduk'un başlıca kült imgesi (genellikle tanrının kendisiyle bir tutulur), Marduk Heykeli, Yeni Yıl festivali sırasında tanrı tarafından krallık bahşedildiğini sembolize eden taçlarını Marduk'un "ellerinden" alan krallar için taç giyme törenlerinde önemli bir şekilde kullanılırdı.[17] Kralın yönetimi ve Marduk'un Dünya'daki vasalı olarak rolü, her yıl bu dönemde, kralın her yıl Yeni Yıl Festivali'nin beşinci gününde tek başına Esagila'ya, yani Babil'in ana kült tapınağına girmesi ve baş rahiple görüşmesiyle yeniden teyit edilirdi. Başrahip kralın üzerindeki regaliayı alıp yüzüne tokat atıp ve Marduk'un heykelinin önünde diz çöktürdü. Kral daha sonra heykele halkına baskı yapmadığını ve yıl boyunca düzeni sağladığını söylerdi, ardından baş rahip (Marduk adına) kralın yönetimi için ilahi desteğin devam edebileceğini ve kraliyet kıyafetlerini geri verebileceğini söylerdi.[18] Babil tapınaklarının koruyucusu olarak kral, cömertliğini Mezopotamya tanrılarına gösterir ve bu da karşılığında onun yönetimini güçlendirir ve ona yetkilerini verirdi.[16]
Babil krallarının barış ve güvenliği sağlaması, adaleti koruması, medeni haklara saygı göstermesi, yasadışı vergilendirmeden kaçınması, dini geleneklere saygı göstermesi ve dini düzeni koruması bekleniyordu. Kralın hiçbir sorumluluk ve görevi onun etnik veya kültürel olarak Babil kökenli olmasını gerektirmiyordu. Babil'in kraliyet geleneklerine yeterince aşina olan herhangi bir yabancı bu ünvanı alabilirdi; ancak o zaman yerel rahiplerin ve yerel yazıcıların yardımına ihtiyaç duyabilirlerdi. birçok yabancı kral Babilliler'den destek görüp birkaç yerli kral da hor görülmesinden anlaşılacağı üzere etnik köken ve kültür, Babil'in krallık algısında önemli görünmüyordu.[19] Bazı yabancı kralların yönetiminin Babilliler tarafından desteklenmemesi muhtemelen onların etnik veya kültürel geçmişleri değil daha çok Babil kralının geleneksel görevlerini gerektiği gibi yerine getirmedikleri ile alakalı olduğu düşünülmektedir.[20]
Hanedanlar
_in_Akkadian.png)
Diğer monarşilerde olduğu gibi, Babil kralları da bir dizi kraliyet hanedanına ayrılmıştır; bu uygulama, antik Babillilerin kral listelerinde başlattıkları bir uygulamadır.[21][22] Genel olarak kabul gören Babil hanedanları, tarihçilerin daha sonraki krallıklar ve imparatorluklardaki yönetici aileler için kullandıkları terimle aynı doğrultuda aile grupları olarak anlaşılmamalıdır. Babil'in ilk hanedanı, tüm hükümdarların akraba olduğu bir hanedan grubu oluşturmuş olsa da, MÖ birinci binyıldaki hanedanlar, özellikle E Hanedanı, tutarlı bir ailevi ilişki dizisi oluşturmamıştır. Babil anlamında, palû veya palê olarak çevrilen hanedan terimi, aynı etnik veya kabile grubundan (yani Kassit hanedanı), aynı bölgeden (yani Deniz Diyarı hanedanları) veya aynı şehirden (yani Babil ve İsin hanedanları) gelen bir dizi hükümdarla ilgiliydi.[22] Bazı durumlarda, Eriba-Marduk (h. y. 769-760 civarı) gibi soyağacı açısından akraba olduğu bilinen krallar ve torunu II. Marduk-apla-iddina (h. MÖ 722-710 ve MÖ 703) farklı hanedanlara ayrıldı, ilki E Hanedanı'na, ikincisi ise (Üçüncü) Deniz Diyarı Hanedanı'na ait olarak belirlendi.[23]
Kaynaklar
.jpg)
Mezopotamya'daki kazılarda ortaya çıkarılan çeşitli belgeler arasında kronoloji ve siyasi tarihin yeniden yapılandırılması açısından en önemli olanlar, 'kronografik metinler' başlığı altında toplanan kral listeleri ve kroniklerdir. Kraliyet isimlerinin ve saltanat tarihlerinin bir araya getirildiği, ayrıca sıklıkla krallar arasındaki ilişkiler gibi ek bilgilerin de tablo biçiminde düzenlendiği koleksiyonlar olduğu için Mezopotamya kral listeleri, hükümdarların dizilimini yeniden oluştururken özel bir öneme sahiptirler. Babil hükümdarları açısından ana belge, Babil Kral Listesi A, B ve C olarak isimlendirilen üç bağımsız belgeden oluşan Babil Kral Listesi'dir (BKL). Ana Babil Kral Listelerine ek olarak, Babil hükümdarlarını kaydeden ek kral listeleri de mevcuttur.[24]
- Babil Kral Listesi A (BKLa, BM 33332)[25] - Yeni-Babil İmparatorluğu'nun kuruluşundan bir süre sonra yaratılan Babil Kral Listesi A, Babil'in Sumu-abum (h. y. MÖ 1894-1881) dönemindeki ilk hanedanından Kandalanu'ya (h. 648-627 MÖ) kadar olan ilk hanedanını kaydeder. Tabletin sonu kırık olduğundan, başlangıçta Kandalanu'dan sonraki hükümdarları da listelediği ve muhtemelen Neo-Babil İmparatorluğu'nun krallarını da listelediği düşünülmektedir. Tüm hanedanlar yatay çizgilerle ayrılmıştır ve bu çizgilerin altında her hanedanın saltanat yıllarının toplamı ve hanedanların ürettiği kral sayısı kaydedilir. Neo-Babil yazısıyla yazılmıştır.[26]
- Babil Kral Listesi B (BKLb, BM 38122)[25] - köken tarihi belirsiz, Yeni-Babil yazısıyla yazılmış. Babil Kral Listesi B, Babil'in ilk hanedanının krallarını ve Birinci Deniz Diyarı hanedanının krallarını kaydeder, alt simgeler bu hanedanlardaki kralların sayısını ve toplam saltanat sürelerini kaydeder. Birinci hanedan kralları için saltanat yılları kaydedilir, ancak Deniz Diyarı hanedanı kralları için atlanır. Krallar için kullanılan saltanat yılları, gerçek saltanat uzunluklarıyla tutarsızdır, muhtemelen yazarın listeyi yılların kaybolduğu veya hasar gördüğü bir belgeden kopyalamış olmasından dolayı. Liste, birinci hanedan krallarının ikisi hariç hepsinin soyağacı bilgilerini kaydeder, ancak Deniz Diyarı hanedan krallarından yalnızca ikisi için. Belge esasen iki hanedan için iki liste olduğundan, geç dönemde bilinmeyen bir amaçla daha uzun kral listelerinden kopyalanmış ve çıkarılmış olması mümkündür.[26]
- Babil Kral Listesi C (BKLc)[27] - kısa bir metin,[28] Yeni Babil yazısıyla yazılmıştır.[26] Kral Listesi C, İsin'in ikinci hanedanı hakkında bir kaynak olarak önemlidir, çünkü korunan dokuz satırlık metnin ilk yedi satırı, bu hanedanın krallarının ve tarihlerinin dizisinin bir kısmını sağlar. Babil Kral Listesi B'deki karşılık gelen bölüm eksik korunmuştur.[28] Liste, Isin hanedanının yedinci kralı Marduk-shapik-zeri (h. y. MÖ 1081-1069) ile sona erdiğinden, onun halefi Adad-apla-iddina'nın (h. y. MÖ 1068-1047) hükümdarlığı sırasında yazılmış olması mümkündür.[26] Kısa uzunluğu ve alışılmadık şekli (düz olmaktan ziyade kavisli olması),[28] bunun genç bir Babilli öğrenci tarafından kullanılan bir uygulama tableti olabileceğini düşündürmektedir.[26]
- Eşzamanlı Kral Listesi (ScKL)[29] — bireysel tabletler ve örneklerden oluşan bir koleksiyon. Eşzamanlı Kral Listesi iki sütundan oluşuyor ve Babil ve Asur krallarını birlikte kaydediyor, yan yana kaydedilen kralların da büyük olasılıkla aynı dönemde yaşamış oldukları varsayılıyor. Diğer belgelerin çoğundan farklı olarak, bu liste genellikle saltanat yıllarını ve soyağacı bilgilerini içermez, ancak Asur ve Babil kralları altındaki birçok baş yazıcıyı içermesi bakımından da farklılık gösterir. Listenin bilinen en eski kısmına sahip tablet, Asur kralı Erishum I (belirsiz saltanat tarihleri) ve Babil kralı Sumu-la-El (h. y. MÖ 1880-1845) ile başlar. Bilinen son kısım Asur'da Ashur-etil-ilani (h. 631-627 MÖ), Babil'de ise Kandalanu ile son bulmaktadır. Yeni Asur alfabesiyle yazıldığına göre, Yeni Asur İmparatorluğu'nun sonlarına doğru oluşturulmuş olabilir.[30]
- Uruk Kral Listesi (UKL, IM 65066)[27] — Bu kral listesinin korunan kısmı Asur döneminde Kandalanu'dan Selefkî döneminde II. Seleukos'a (h. 246-225 MÖ) kadar olan yöneticileri kaydeder.[27]
- Helenistik dönem Babil Kral Listesi (BM 35603)[31] — MÖ 141'den sonraki bir tarihte Babil'de yazılmıştır, İskender (h. 331-323 MÖ Babil'de)[32] yönetimindeki Babil'deki Helenistik yönetimin başlangıcından II. Dimitrios (h. 145-141 MÖ Babil'de) yönetimindeki Selefkî yönetiminin sonuna ve Part İmparatorluğu tarafından Babil'in fethine kadar olan yöneticileri kaydeder. I. Seleukos'tan (h. 305-281 MÖ) önceki ve IV. Antiohos'tan (h. 175-164 MÖ) sonraki girişler hasarlı ve parçalıdır.[33]
Babil yılları, hüküm süren kralın ve o anki hükümdarlık yılının ismiyle anıldığı için, Babil'de yazılmış ekonomik, astronomik ve edebi çivi yazısı metinlerindeki tarih formülleri de oldukça önemli ve yararlı kronolojik veriler sağlar.[34][35]
Yeni Babil İmparatorluğu'ndan Sonraki Krallık
Yukarıda anlatılan kral listelerine ek olarak, çivi yazılı yazıtlar ve tabletler, Babillilerin Yeni Babil İmparatorluğu'nun yıkılmasından sonra Part İmparatorluğu'nun (MÖ 141 - MS 224) yanı sıra Ahameniş (MÖ 539-331), Argead (MÖ 331-310) ve Selefkî (MÖ 305-141) imparatorluklarının yönetimi boyunca yabancı Babil yöneticilerini meşru hükümdarları olarak tanımaya devam ettiklerini güvenle ortaya koymaktadır.[36]
İlk Ahameniş kralları Babil kültürüne ve tarihine büyük saygı duyuyorlardı ve Babil'i kendi krallıklarıyla kişisel bir birliğe benzer bir şekilde birleşmiş ayrı bir varlık veya krallık olarak görüyorlardı.[17] Buna rağmen Babilliler, ülkeleri Yeni Asur İmparatorluğu'nun (MÖ 722-626) yönetimi altındayken Asur yönetimine karşı duydukları öfke gibi, Ahameniş yönetimine karşı da öfke duymaya başlayacaklardı.[17] Babil'in Ahamenişler'e olan kızgınlığının büyük ihtimalle Ahamenişler'in yabancı olmasıyla pek ilgisi yoktu; daha çok Ahameniş krallarının, yerleşik Babil geleneklerine uygun olarak Babil kralının görevlerini gerektiği gibi yerine getiremeyecekleri düşünülüyordu. Bu algı daha sonra hem Asurlular hem de Ahamenişler tarafından deneyimlenen bir sorun olan Babil isyanlarının sık sık yaşanmasına yol açmıştır. Asur ve Ahameniş imparatorluklarının başkentleri başka yerlerde olduğundan, bu yabancı krallar şehrin ritüellerine düzenli olarak katılmıyorlardı (bu da ritüellerin geleneksel şekilde kutlanamayacağı anlamına geliyordu) ve tapınaklar inşa ederek ve şehrin tanrılarına kült armağanları sunarak Babil kültlerine olan geleneksel görevlerini nadiren yerine getiriyorlardı. Kralların bu görevlerini yerine getirmemeleri Babil'in gerçek kralları olarak kabul edilmeleri için gerekli ilahi desteğe sahip olmadıkları şeklinde yorumlanmış olabilir.[37]
İlk Ahameniş krallarının yalnızca Babil'de değil, imparatorluklarının her yerinde kullandıkları standart saltanat unvanı 'Babil ve topraklarının kralı' idi. Babil unvanı, Ahameniş Kralı I. Serhas (h. 486-465 MÖ) büyük bir Babil ayaklanmasını bastırmak zorunda kaldıktan sonra kalkmıştır. Serhas ayrıca daha önce büyük olan Babil satraplığını daha küçük alt birimlere böldü ve bazı kaynaklara göre intikam amacıyla şehre zarar verdi.[17] Kendi kraliyet yazıtlarında resmen 'Babil kralı' ünvanını kullanan son Ahameniş kralı, I. Serhas'ın oğlu ve halefi I. Artaserhas (h. 465-424 MÖ) görünmektedir.[38] I. Artaserhas'ın iktidarından sonra hükümdarların bu ünvanı kullandıklarına dair çok az örnek vardır, ancak Babilliler bu ünvanı yöneticilerine atfetmeye devam etmişlerdir. Selefkî döneminde bir kral tarafından 'Babil kralı' ifadesinin resmi olarak açık bir şekilde kullanıldığı bilinen tek örnek, Antiohos silindirinde bulunmaktadır. Bu kil silindirde, I. Antiohos'un (h. 281-261 MÖ) kendisini ve babası Selefkî I Nikator'u (h. 305-281 MÖ), 'Babil kralı' unvanının yanı sıra çeşitli diğer antik Mezopotamya unvanları ve onursal ifadelerle anmaktadır.[39] Selefkî kralları Babil geleneklerine ve kültürüne saygı göstermeye devam ettiler; birkaç Selefkî kralının Babil'de "Marduk'a hediyeler verdiği" kaydedildi ve Yeni Yıl Festivali hala çağdaş bir olay olarak kaydediliyor.[40][41][42] Festivalin kutlandığı bilinen son zamanlardan biri MÖ 188 yılında ritüellere önemli ölçüde katılan Selefkî Kralı III. Antiohos (h. 222, 187) zamanında olmuştur.[42] Helenistik dönemden (yani Grek Argeadlar ve Selefkî yönetimi) itibaren, Yunan kültürü Babil'de yerleşti, ancak Oelsner'e (2014) göre, Helenistik kültür "MS 2. yüzyıla kadar belirli alanlarda ve bölgelerde varlığını sürdüren antik Babil kültürüne derinlemesine nüfuz etmedi".[43]
,_Seleucia_mint.jpg)
Part İmparatorluğu döneminde Babil, büyük bir kent merkezi olmaktan giderek uzaklaşmış ve eski Babil kültürü azalmıştır.[44] Yakındaki ve daha yeni imparatorluk başkentleri olan Seleukia ve daha sonra Tizpon şehirleri antik şehri gölgede bırakmış ve bölgedeki güç merkezleri haline gelmişlerdir.[45] Babil, Part yönetiminin ilk yüzyılında veya daha sonrasında hala önemliydi[44] ve çivi yazılı tabletler Part krallarının yönetimini tanımaya devam etmiştir.[46] Babil belgelerinde Part krallarına uygulanan standart unvan formülü " ar-ša-kâ LUGAL.LUGAL.MEŠ " (Aršakâ šar šarrāni, "Arşak, kralların kralı") idi.[47] Part dönemine ait birçok tablet, tarih formüllerinde kralın yanında görevdeki Part kralının kraliçesinden de söz ediyor; bu, kadınların Babil'in hükümdarı olarak resmen tanındığı ilk zamanlardır.[48] Part döneminde Babil'den günümüze ulaşan az sayıda belge, Part krallarının çoğunlukla şehirde bulunmaması ve Babillilerin kültürlerinin yavaş yavaş kaybolduğunu fark etmesiyle Babil'de artan bir endişe ve yabancılaşma hissinin varlığını göstermektedir.[49]
Babil'in tam olarak ne zaman terk edildiği bilinmemektedir. MS 50 yılında Romalı yazar Yaşlı Plinius, Seleukia'ya yakınlığın Babil'i "çorak bir çoraklığa" dönüştürdüğünü yazmış ve doğuya yaptıkları seferler sırasında Roma imparatorları Trajan (MS 115'te) ve Septimius Severus'un (MS 199'da) şehri yıkılmış ve terk edilmiş halde bulduklarını iddia etmiştir. Arkeolojik kanıtlar ve Abba Arikha'nın (y.MS 219) en azından Babil tapınaklarının 3. yüzyılın başlarında hala aktif olabileceğini gösteriyor. [45] Eğer o dönemde eski Babil kültüründen geriye kalan herhangi bir kalıntı kalmış olsaydı, bunlar y. MS 230 civarında Sasani İmparatorluğu'nda gerçekleşen dini reformlar sonucunda kesin olarak ortadan kaldırılmış olmalıdır.[50]
Kaynakların yetersizliği ve Babil'in ne zaman terk edildiğinin bilinmemesi nedeniyle Babilliler tarafından kral olarak tanınan son hükümdarın kim olduğu bilinmemektedir. Bilinen son çivi yazılı tablet, Uruk'ta bulunan ve MS 79/80 yıllarına tarihlenen W22340a'dır. Tablet LUGAL (kral) kelimesini korumuştur ve bu da Babillilerin bu noktada hala bir kralı tanıdığını göstermektedir.[51] Bu dönemde Babil, Partların rakip kralı (yani gaspçı) III. Erdevân tarafından yönetiliyordu.[52] Modern tarihçiler, hükümdarlık soyunun nerede son bulduğu konusunda ikiye bölünmüş durumdadırlar. Spar ve Lambert (2005), Babilliler tarafından tanınan krallar listesine MS 1. yüzyıldan sonra hiçbir hükümdarı dahil etmediler,[36] ancak Beaulieu (2018), 'Babil'in XIV. Hanedanı'nın (kentin hükümdarları olarak Partlar için kullandığı isimlendirme) MS 3. yüzyılın başlarında Babil'deki Part egemenliğinin sonuna kadar sürdüğünü düşünmektedir.[53]
Çivi yazısıyla yazılmış isimler
Aşağıdaki listede Akadca'daki tüm kralların isimleri ve Akadca isimlerin çivi yazısı işaretlerine nasıl çevrildiği yer almaktadır. II. Burnaburiash'ın (y. h. 1359-1333 MÖ) yılları Kassit hanedanının (III. Hanedan) döneminde Sümerce, yazıtlarda ve resmi belgelerde kullanılan baskın dildi; II. Kurigalzu'nun (y.h. 1332, 1338 MÖ) ve bundan sonra yazıtlarda ve belgelerde Sümerce'nin yerini almıştır.[54] Tutarlılık amacıyla ve birkaç kral ve isimlerinin yalnızca II. Burnaburiash'in saltanatından yüzyıllar sonra Akadca yazılmış kral listelerinden bilinmesi nedeniyle,[55] bu liste kraliyet isimleri için Sümerce yerine yalnızca Akadcayı kullanmıştır; ancak bu, II. Burnaburiash'den önceki yöneticiler için anakroniktir.
Aynı kişiden söz edilse bile, Akadcada aynı ismin birkaç farklı yazılışının olması alışılmadık bir durum değildir.[56][57] Bunu örneklendirmek için aşağıdaki tabloda II. Nebukadnezar'ın (h. 605-562 MÖ) Akadca (Nabû-kudurri-uṣur) olarak yazılmıştır. Aşağıdaki kral listesi mümkün olduğunca daha özlü yazım biçimleri kullanmış ve esas olarak tarih formüllerinde ve kral listelerinde isimlerin gösterimi temel alınmıştır.
.png){kind=small}
Aynı yazım şekli kullanılsa bile, çivi yazısı işaretlerinin birkaç farklı yazısı da vardı: Bir isim, aynı şekilde yazılsa bile, Eski Babil işaretlerinde Neo-Babil işaretlerine veya Neo-Asur işaretlerine kıyasla önemli ölçüde farklı görünüyordu.[60] Aşağıdaki tabloda, kullanılan işaretlere bağlı olarak Akadca'da (Antiʾukusu) Antiohos isminin farklı versiyonları gösterilmektedir. Aşağıdaki kral listesinde Yeni Babil ve Yeni Asur işaretleri kullanılmıştır; çünkü bu yazılar kral listelerinde öncelikli olarak kullanılan işaretlerdir.
.png){kind=small}
.png){kind=small}
.png){kind=small}
Remove ads
I. Hanedan (Amorit), MÖ 1894-1595
Özetle
Bakış açısı
BKLb'de, bu hanedanın yerel adı basitçe palû Babili ('Babil hanedanı') olarak geçer.[65] Modern tarihçiler, onu daha sonra Babil'i yöneten diğer hanedanlardan ayırt etmek için bu hanedandan sıklıkla 'Birinci Babil Hanedanı' olarak bahsederler.[65] Bazı tarihçiler, kralların Amorit kökenli olması nedeniyle[66] bu hanedandan Amorit Hanedanı olarak söz ederler.[67] Kral listesi son kral Samsu-Ditana için 31 yıllık bir saltanat süresi verirken, Babil'deki yıkım tabakası onun 26. yılına tarihlenirken daha sonraki kaynaklara ulaşılamamaktadır.[68]
Remove ads
II. Hanedan (Birinci Deniz Diyarı), MÖ 1725-1475
Özetle
Bakış açısı
Hem BKLa hem de BKLb bu hanedandan palû Urukug ('Urukug hanedanı') olarak bahseder. Hanedanlığın çıkış noktasının Urukug şehri olduğu tahmin edilektedir. Bazı edebi kaynaklar bu hanedanın bazı krallarından 'Deniz Diyarı kralları' olarak söz eder ve bu nedenle modern tarihçiler bu hanedanı Deniz Diyarı hanedanı olarak isimlendirir. Birinci Deniz Diyarı Hanedanı olarak isimlendirilmesi, Babillilerin aslında 'Deniz Diyarı' olarak isimlendirdiği V. Hanedan'dan onu ayırır.[65] Bu hanedan, I. Hanedan ve III. Hanedan ile örtüşmektedir ve bu krallar aslında Babil'in kendisini değil, Babil'in güneyindeki bölgeyi (Deniz Diyarı) yönetmektedir.[22] Örneğin, bu hanedanın kralı Gulkişar aslında I. Hanedan'ın son kralı Samsu-Ditana ile aynı zamanda hüküm sürmüştür.[71] Hanedanlığın daha sonraki yazıcılar tarafından Babil'in hanedanlık tarihine dahil edilmesinin nedeni, bir süre Babil'i kontrol etmesi; Babil'in bazı kısımlarını kontrol etmesi; güçlü bir şekilde etkilemesi veya zamanının Babil'deki en istikrarlı gücü olması olabilir.[72] Aşağıda listelenen tarihler oldukça belirsizdir ve Beaulieu'da (2018) hanedan için listelenen zaman aralığını takip eder, y. MÖ 1725-1475, ayrıca Beaulieu (2018) tarafından verilen gibi, bireysel tarihler kralların hükümdarlıklarının uzunluklarına dayanmaktadır.[73]
.png){kind=small}
Remove ads
III. Hanedan (Kasit), MÖ 1729–1155
Özetle
Bakış açısı
Bu hanedanın BKLa'daki adının kaydı kaybolmuştur, ancak diğer Babil kaynakları bundan palû Kaššī ('Kassit hanedanı') olarak bahsetmektedir.[76] Bu hanedanın ilk yöneticilerinin, yani Karaindaş'tan önceki kralların sıralamasının ve adlarının yeniden yapılandırılması zor ve tartışmalıdır. Kral listeleri bu noktada hasar görmüş durumdadır ve korunan kısımlar birbirleriyle çelişiyor gibi görünmektedir: örneğin, BKLa'da, Eşzamanlı Kral Listesi'nde ihmal edilen, I. Kaştiliaş ile Abi-Rattash arasında bir kral yer alırken, Eşzamanlı Kral Listesi'nde BKLa'da ihmal edilen, II. Kaştiliaş, Abi-Rattash ile Urzigurumash arasında yer almaktadır. Ayrıca, kral listelerinde bu hanedana atfedilen en eski kralların aslında Babil'i yönetmemiş olmaları, ancak daha sonraki yöneticilerin ataları oldukları için eklenmiş olmaları da olası görünmektedir.[77] Babil, ilk Deniz Diyarı hanedanının son kralı Ea-gamil'i yenen Ulamburiash'ın hükümdarlığına kadar tam olarak birleştirilip bir araya getirilememiştir.[71]
.png){kind=small}
Remove ads
IV. Hanedan (2. Isin), MÖ 1153-1022
Özetle
Bakış açısı
BKLa'ya göre bu hanedanın yerel adı palû Išin ('Isin hanedanı'). Hanedanlığın çıkış noktasının İsin şehri olduğu tahmin edilmektedir. Modern tarihçiler bu hanedanı, onu antik Sümer İsin hanedanından ayırmak için İsin'in ikinci hanedanı olarak isimlendirirler.[65] Daha önceki araştırmalar, bu hanedanın ilk kralı Marduk-kabit-ahheshu'nun saltanatının ilk yıllarını son Kassit kralıyla aynı anda yönettiğini varsayıyordu; ancak son araştırmalar durumun böyle olmadığını gösteriyor. Bu liste, Beaulieu'ya (2018) göre bu hanedanın krallarının revize edilmiş kronolojisini takip ediyor; bu da sonraki hanedanların tarihlerinin de revize edilmesi anlamına geliyor.[90]
.png){kind=small}
Remove ads
V. Hanedan (2. Deniz Diyarı), MÖ 1021–1001
BKLa'ya göre bu hanedanın yerel adı palû tamti ('Deniz Diyarı Hanedanı'). Modern tarihçiler, onu II. Hanedan'den ayırmak için ona 2. Deniz Diyarı hanedanı adını veriyorlar.[65]
.png){kind=small}
Remove ads
VI. Hanedan (Bazi), MÖ 1000–981
BKLa bu hanedandan palû Bazu ('Baz hanedanı') olarak bahseder ve Dynastic Chronicle buna palû palû Bīt-Bazi ('Bit-Bazi hanedanı') der. Bit-Bazi, Kassite döneminde varlığı kanıtlanmış bir klandı. Hanedanlığın isminin ya Baz şehrinden ya da o şehrin efsanevi kurucusu Bazi'nin soyundan gelmesi muhtemeldir.[97]
.png){kind=small}
Remove ads
VII. Hanedan (Elam), MÖ 980–975
BKLa, Mar-biti-apla-usur'u yatay çizgilerle diğer krallardan hanedan olarak ayırır ve onu kendi hanedanına ait olarak işaretler. Hanedanlık Tarihi de onu kendi içinde gruplandırır ve hanedanından (sadece onu içeren) palû Elamtu ('Elam hanedanı') olarak bahseder.[98]
.png){kind=small}
Remove ads
VIII. Hanedan (E), MÖ 974–732
Özetle
Bakış açısı
BKLa'ya göre, bu hanedanın yerel adı palû E ('E hanedanı') idi. 'E'nin anlamı açık değildir, ancak büyük olasılıkla Babil şehrine bir göndermedir, bu da ismin 'Babil hanedanı' olarak yorumlanması gerektiği anlamına gelir. E hanedanı zamanı büyük bir istikrarsızlık zamanıydı ve bu hanedan altında bir araya gelen ilgisiz krallar bile tamamen farklı etnik gruplara aitti. Başka bir Babil tarihi çalışması olan Dynastic Chronicle (sadece parça parça korunmuş olsa da), bu hanedanı bir dizi kısa, daha küçük hanedanlara ayırır.[99]
- not: Babil Kral Listesi A, E hanedanının 17 kralının adını kaydeder, ancak daha sonra hanedanın 22 kraldan oluştuğunu belirtir. Bu tutarsızlık bir yazıcı hatası olarak açıklanabilir, ancak dizide başka krallar da olması mümkündür. Liste kritik noktalarda kesilmiştir ve isimleri bu nedenle günümüze ulaşmayan beş ek kralın, Babil ara döneminin sonu ile Ninurta-apla-X'in saltanatı arasına eklenmiş olması mümkündür.[107] Modern tarihçiler Babil hükümdarlarını sıralarken, Baba-aha-iddina'nın tahttan indirilmesinden sonra hüküm süren ilk kralın Ninurta-apla-X olduğu görülmektedir.[100]
IX. Hanedan (Asur), MÖ 732–626
Özetle
Bakış açısı
'IX. Hanedan' terimi, geniş anlamda, Yeni Asur İmparatorluğu tarafından yönetildiği dönemde Babil'in yöneticilerini ifade etmek için kullanılır. Bu hanedan, hem Adaside hanedanının hem de sonraki Sargonid hanedanının Asur krallarının yanı sıra, hanedan dışı çeşitli vasal ve isyancı kralları da içerir. BKLa'da hanedanları ayırmak için kullanılan çizgilerin, listedeki diğer yerlerde kullanılması nedeniyle, modern bilim insanları tarafından sıklıkla bir hanedan olarak gruplandırılırlar.[22] BKLa ayrıca bazı krallara bireysel hanedan etiketleri atar, ancak bu daha somut önceki hanedanlar için yapıldığı şekilde değildir.[22] Her kralla ilişkilendirilen palê tanımı (Mushezib-Marduk'a kadar olan listede kayıtlıdır) aşağıdaki tabloda yer almaktadır ve Fales'i (2014) takip etmektedir.[108]
.png){kind=small}
X. Hanedan (Keldani), MÖ 626–539
Özetle
Bakış açısı
Bu hanedanın yerel adı hiçbir kaynakta görünmemektedir; zira X. Hanedan'ın kralları yalnızca, Babilli kronografların Babil tarihini tanımlamak için hanedan kavramını kullanmayı bıraktığı Helenistik dönemde yapılan kral listelerinde yer almaktadır. Modern tarihçiler genellikle bu hanedandan 'Yeni Babil hanedanı' olarak bahsederler çünkü bu krallar Yeni Babil İmparatorluğu'nu yönetmiştir veya kraliyet soyunun varsayılan etnik kökenine göre 'Keldani hanedanı' olarak isimlendirilmiştir.[22] Daha sonraki bir belge olan Hanedanlık Tarihi, Nabonidus'tan 'Harran hanedanı'nın (palê Ḫarran) kurucusu ve tek kralı olarak bahseder ve ayrıca Neriglissar'ın tahta çıkmasıyla hanedan değişikliğine işaret ediyor olabilir, ancak metnin çoğu parçalıdır.[118][119]
Yabancı yönetimi altındaki Babil, MÖ 539 – MS 224
Özetle
Bakış açısı
Yeni-Babil İmparatorluğu'nun yıkılmasından sonra yapılan kral listelerinde hanedan kavramının kullanımı sona ermiş; bu da Keldani krallarının yerine geçen yabancı imparatorlukların yönetici hanedanları için kullanılan yerel Babil tanımlarının bilinmediği anlamına gelmektedir.[22]
XI. Hanedan (Ahameniş), MÖ 539–331
XII. Hanedan (Argead), MÖ 331-305
XIII. Hanedan (Selefkî), MÖ 305-141
XIV. Hanedan (Part), MÖ 141 – MS 224
- not: Part krallarının kronolojisi, özellikle erken dönem, kaynak yetersizliği nedeniyle tartışmalıdır. Burada, birkaç rakip kral ve gaspçıyı atlayan kronoloji, öncelikle Shayegan'ı (2011),[151] Dąbrowa'yı (2012)[152] ve Daryaee'yi (2012)[153] takip ediyor. Alternatif yorumlar için Part hükümdarları listesine bakınız.
Notlar
- Şamaş yıldızı, Güney Mezopotamya'da Akad döneminden Yeni Babil dönemine kadar sıklıkla bir standart olarak kullanılmıştır.[1]
- Antiohos silindiri, bazı alışılmadık ve garip işaret seçimleri olsa da Babil çivi yazısıyla yazılmıştır. Burada, Antiohos isminin yorumlanması, farklılıkları göstermek için, Antiohos'un aynı yazımının transkripsiyonlarının yanında, sıradan Babil ve Asur işaretleriyle birlikte gösterilmiştir.[61]
- Babil Kral Listeleri A ve B'ye göre Sumu-abum, Babil'in ilk kralıydı. Babil'deki yönetimine dair çağdaş bir kanıt yoktur; Babil'de metinsel kanıt bulunan en eski hükümdar, kral listelerine göre beşinci kral olan Sin-Muballit'tir. Sumu-abum, çağdaş olarak Dilbat, Sippar ve Kisurra şehirlerinin hükümdarı olarak tasdik edilmiştir, ancak bazı kanıtlar onun ve Sumu-la-El'in (varsayılan halefi) çağdaş olduğunu düşündürmektedir. Babil'in ilk hanedanının sonraki hükümdarları, hanedanlarının kurucusu olarak Sumu-abum yerine Sumu-la-El'den bahsetmişlerdir. Sumu-abum'un Babil'i yönetmemiş olması, ancak bazı nedenlerden dolayı şehrin hanedanlık tarihine sonraki geleneklerde eklenmiş olması mümkündür. Belki de Sumu-la-El, daha geniş bir toprak grubunu yöneten Sumu-abum'un vasalı olarak Babil'i yönetiyordu.[69]
- Hiçbir kral listesi Itti-ili-nibi ile Damqi-ilishu arasında bir kral içermez ve Babil Kral Listesi A, II. Hanedan'ın 11 kralı olduğunu belirtir ve bu rakamın varlığına karşı çıkar. Burada bilinmeyen bir kralın varlığı, Itti-ili-nibi ile Damqi-ilishu arasında BKLa'nın 5 ve 6. satırları arasında AŠ işaretinin varlığına dayanarak oldukça spekülatiftir, bu da aralarında bir krala atıf olabilir, çünkü listede daha sonra aynı işaret bazı akademisyenler tarafından Eşzamanlı Kral Listesi'nde onaylanan ancak diğer kaynaklarda onaylanmayan başka bir bilinmeyen kralın onayının kanıtı olarak görülmüştür.[75]
- İsim korunmamıştır.[75]
- Babil Kral Listeleri A ve B'de atlanmış, sadece Eşzamanlı Kral Listesi'ne dahil edilmiştir. Adını oluşturan işaretlerin okunuşu kesin değildir.[73] Sorun, tabletin kalitesiz erken fotoğraflarından ve sonrasında kötüleşen durumundan kaynaklanmaktadır. BKLa'nın 10 ve 11. satırları arasında, Gulkishar ve Peshgaldaramesh arasında AŠ işaretinin bulunması, aralarındaki bir krala atıf olabilir.[75] Sadece bir kaynakta göründüğü ve BKLa'nın bu hanedanın 11 kralı olduğunu belirttiği göz önüne alındığında, varlığı kesin değildir. Belki de çok kısa bir süre hüküm süren gerçek bir kraldı.[75]
- Babil Kral Listesi A, Kaştiliaş I ile Abi-Rattaş arasına bir kral ekler, ancak liste hasarlıdır ve isim korunmamıştır. Eşzamanlı Kral Listesi bu rakamı atlar.[79]
- İsim korunmamıştır.[79]
- II. Agum'a ait bir yazıtın olası bir okuması, Abi-Rattash'ın II. Agum'un babası Urzigurumash'ın atası olduğunu göstermektedir.[81]
- Shipta'ulzi ve I. Burnaburiash arasında bir kral olduğu hem Babil Kral Listesi A hem de Eşzamanlı Kral Listesi tarafından belirtilir, ancak her iki metin de hasarlı olduğundan, listelerden hiçbiri bu hükümdarın adını korumaz. Tarihsel olarak, kalan parçalar bu kralın adının Agum olduğunu ima ettiği şeklinde yorumlanmıştır, ancak bu okuma modern bilim insanları tarafından terk edilmiştir.[79]
- İsim korunmamıştır.[79]
- Kadashman-Sah kral listelerinde görünmüyor. Varlığına dair tek kanıt, 'Agum ve Kadashman-Sah'ın saltanatına tarihlenen tabletlerdir, bu da onun bir kral olduğunu ve bir tür ortak yönetim olduğunu göstermektedir. Sadece yerel güce sahip bir geçiş hükümdarı olması mümkündür.[85]
- I. Kadashman-Enlil ile I. Kurigalzu arasında doğrudan bir ailevi bağ olduğunu gösteren bir kaynak yoktur; ancak I. Kadashman-Enlil'in oğlu olduğu varsayılan II. Burnaburiash, bir mektupta atası olarak I. Kurigalzu'dan bahseder.[88]
- Kaştiliaş IV, y. MÖ 1225 yılında Asur kralı I. Tukulti-Ninurta tarafından tahttan indirildi. Babil Kronikleri, I. Tukulti-Ninurta'nın Babil surlarını yıktığını ve Babilliler isyan edip IV. Kaştiliaş'ın oğlu Adad-şuma-usur'u tahta oturtana kadar şehri yedi yıl boyunca imparatorluğuna dahil ettiğini anlatır. Babil Kralı A Listesi, IV. Kaştiliaş ile Adad-şuma-usur arasında üç hükümdarı listeleyerek bununla çelişir. Bu üç kralın saltanatları yedi yıldan biraz daha az sürdüğünden, bilim insanları bunu tarihsel olarak bu üç kralın I. Tukulti-Ninurta'nın vasalları olarak atandığı anlamına geldiği şeklinde yorumlamışlardır. Babil Kronikleri, Adad-şuma-usur'un Babilonya'nın güneyinde hüküm sürdüğünü ve Tukulti-Ninurta'nın kuzeyi (ve Babil'in kendisini) kontrol ettiğini öne sürüyor gibi görünüyor. Beaulieu (2018), bu üç kralın birbirlerinin halefleri olmaktan ziyade çağdaş rakipler olabileceğini ve Adad-shuma-usur'un doğrudan IV. Kaştiliaş'ın yerine geçtiğini, ancak bunun yalnızca güneyde gerçekleştiğini ve Babil'in kontrolünü saltanatının sonlarına doğru ele geçirdiğini ileri sürmektedir.[89]
- Ninurta-nadin-shumi ile onun hemen önceki selefleri arasında bir aile bağının varlığı kaynaklarda kanıtlanamasa da, bu hanedanda tahtta ailevi ardıllıkta kesin olarak doğrulanmış tek kopukluk, kaynaklarda açıkça gaspçı olarak gösterilen Adad-apla-iddina'nın tahta çıkmasıydı.[92]
- Marduk-shapik-zeri'nin bir zamanlar Marduk-nadin-ahhe'nin oğlu olduğuna inanılıyordu, ancak ilgili metnin okunması belirsizdir; Marduk-shapik-zeri'nin Marduk-nadin-ahhe'nin oğlu olduğu kanıtlanamaz veya çürütülemez.[93] Bu hanedanda taht sıralamasında kesin olarak tespit edilen tek kopukluk, kaynaklarda açıkça gaspçı olarak gösterilen Adad-apla-iddina'nın tahta çıkmasıdır.[92]
- Bu kralın adı hiçbir kaynakta tam haliyle günümüze ulaşmamıştır. Adındaki 'X', eksik kısmı işaretlemek için modern tarihçiler tarafından eklenmiştir. Adının ikinci öğesi olan zēra okunuşu tam olarak kesin değildir. Brinkman'a (1968) göre, tam adın ne olduğu konusunda (aynı ilk iki öğeye sahip bilinen Babil adlarına dayanarak) birçok olasılık vardır: Marduk-zēra-ibni, Marduk-zēra-iddina, Marduk-zēra-iqīša, Marduk-zēra-uballiṭ, Marduk-zēra-ukīn, Marduk-zēra-uṣur, Marduk-zēra-ušallim ve 'Marduk-zēra-līšir.[95]
- Shamash-mudammiq'in Asur kralı II. Adad-nirari tarafından y. MÖ 901 yılında yenildiği anlatılmaktadır.[101]
- Beaulieu (2018), Nabu-apla-iddina'nın kral olarak 31. yılının y. MÖ 855 olduğunu belirtiyor.[101] Chen (2020) Nabu-apla-iddina'ye 33 yıllık bir saltanat atfeder.[67]
- Chen (2020) I. Marduk-zakir-şumi'ye 27 yıllık bir saltanat atfeder.[67]
- Marduk-balassu-iqbi, MÖ 813'te Asur kralı V. Şamşi-Adad tarafından tahttan indirilmiştir. Bir yıldan az bir süre sonra, M.Ö. 812'de Şamşi-Adad, Marduk-balassu-iqbi'nin halefi Baba-aha-iddina'yı tahttan indirdi.[102]
- Baba-aha-iddina, MÖ 812'de Asur kralı V. Şamşi-Adad tarafından esir olarak Asur'a götürüldükten sonra, Babil, kroniklerin "ülkede kral olmadığı" bir dönem olarak tanımladığı, birkaç (en az dört) yıl süren bir ara döneme girdi. Bu dönemde Babil'deki kraliyet gücünün başlıca iddiacıları Asurlulardı. 'Babil kralı' unvanını talep etmemelerine rağmen, Şamşi-Adad V, MÖ 812'deki zaferinden sonra 'Sümer ve Akad kralı' unvanını aldı ve Şamşi-Adad'ın oğlu ve halefi III. Adad-nirari, 'Keldani'nin tüm krallarının' kendisine bağlı olduğunu ve Babil'de haraç ve kurban yemekleri (Babil kraliyet ayrıcalığı) aldığını iddia etti.Böylece Babil tacı en azından ismen Asurlular tarafından ele geçirilmişti; ancak Asur zayıf bir devlet olduğundan kralları durumdan tam anlamıyla yararlanamamışlardı.[103]
- Bu dönemde Keldani kabilelerinden bazıları da ya kraliyet Babil gücünü iddia ettiler ya da kendi bağımsızlıklarını ilan ettiler. Fetret dönemine ait bir mühür, Bit-Yakin kabilesinin şefini (ve daha sonraki kral Eriba-Marduk'un babası), Marduk-shakin-shumi'yi, geleneksel Babil kraliyet kıyafetleri içinde tasvir eder. Ayrıca, Dakkuru'nun soyundan gelen Nabu-shumu-lishir'in sarayına' bir ağırlığın gönderildiğini anlatan bilinen bir sözleşme tableti de vardır. Bit-Dakkuri kabilesinden Nabu-shumu-lishir'in bir 'sarayda' ikamet ettiği iddiası, kral olduğunu iddia etmeye eşdeğerdi.[103]
- Ninurta-apla-X is only known from Babylonian King List A, where his name is broken off and incompletely preserved. The 'X' in his name was inserted by modern historians to mark the missing portion.[104][105] The second element of the name, apla, is not a fully certain reading.[105] According to Brinkman (1968), the full name might have been Ninurta-apla-uṣur or something similar.[105]
- Beaulieu (2018) Eriba-Marduk'un kral olarak dokuzuncu ve son yılının y. MÖ 760 olduğunu yazıyor.[106]
- Sanherib'in MÖ 689-681 yılları arasında Babil kralı olarak tanınması, modern Babil kralları listelerinde normdur.[110] Babil bu dönemde yıkıldı ve o döneme ait birçok Babil belgesi, örneğin kronikler, Sennacherb'in Babil'deki ikinci hükümdarlığından, ülkede kral olmayan "kralsız bir dönem" olarak söz eder.[111] Babil Kralı A Listesi ise Sanherib'i bu dönemin kralı olarak gösteriyor ve onun ikinci hükümdarlığı, Muşezib-Marduk'un düşüşü ile Esarhaddon'un tahta çıkışı arasında gerçekleştiğini belirtiyor.[112]
- Şamaş-şuma-ukin, babası tarafından atanan Esarhaddon'un Babil tahtına meşru halefi olmasına rağmen, babasının ölümünden sonraki bahara kadar resmen tahta geçmedi. Modern tarihçilerin Babil kralları listelerinde, bu kısa 'fetret dönemi' sırasında Babil'in yöneticisi olarak genellikle Asur'da Esarhaddon'un halefi olan Asurbanipal kabul edilir.[110] Uruk Kral Listesi, Asurbanipal'i Šamaš-šuma-ukin'in selefi olarak listeler, ancak aynı zamanda kardeşiyle aynı anda hüküm sürdüğünü ve hükümdarlığının MÖ 669-647 arasında olduğunu belirtir.[115] Buna karşılık, Babil Kralı A Listesi Asurbanipal'i tamamen dışarıda bırakarak, Šamaš-šuma-ukin'i Esarhaddon'un doğrudan halefi olarak, Kandalanu'yu da Šamaš-šuma-ukin'in doğrudan halefi olarak listeler.[112]
- Asurbanipal yine Babil Kralı A Listesi'nde Šamaš-šuma-ukin ile Kandalanu arasındaki dönemde hükümdar olarak kaydedilmemiştir[112] ve modern tarihçilerin listelerinde de bu şekilde kaydedilmemiştir.[110] Ancak Asurbanipal, MÖ 648 yazında Šamaš-šuma-ukin'in yenilgisinden MÖ 647'de Kandalanu'nun atanmasına kadar Babil'i yönetti. Bu dönemde Babil'deki tarih formülleri Asurbanipal'in yönetimine tarihlenir ve iktidarın Kandalanu'ya aktarılmasının kademeli olduğunu gösterir. Tabletler hala MÖ 647'nin sonlarında Borsippa'da Asurbanipal'e tarihleniyordu ve en geç MÖ 646 baharında Dilbat'ta. MÖ 646'dan sonra, Babil'deki tabletler yalnızca Kandalanu'nun saltanatına tarihleniyor.[116]
- Babil Kronikleri, Kandalanu ile Nabopolassar arasındaki dönemi "kralsız" bir dönem olarak tanımlar ve bu döneme ait bazı tarih formülleri "Kandalanu'dan sonraki yıl" olarak tarihlendirilir; bu da bir fetret dönemin varlığını düşündürür. Uruk Kral Listesi, Sîn-şumu-lişir ve Sîn-şar-işkun'un saltanat dönemlerini kaydeder ancak,[117] modern tarihçilerin Babil kralları listelerinde de aynı şey söz konusudur.[110]
- Çağdaş Babil sözleşme tabletleri ve Babil kral listeleri, hem II. Serhas'ı hem de Sogdianus'u atlamıştır; bu da Babillilerin II. Darius'u I. Artaserhas'in doğrudan halefi olarak gördüklerini düşündürmektedir.[kaynak belirtilmeli]
- III. Filips MÖ 317'de öldü. Bazı Babil belgeleri onu MÖ 316'ya kadar kral olarak tanımaya devam etmiştir.[128]
- İskender'in eski generallerinden Antigonus imparatorluğunun doğu bölgelerinde iktidarı ele geçirirken resmi bir kralın adına değil, kendi adına tarih formülleri yayınlamaya başladı.[130] Helenistik Dönem Kral Listesi'nde Antigonus'un yönetiminin yasal olmadığı ve İskender'in oğlu IV. Aleksandros'ın yönetimine girmesi gerektiği belirtilmektedir. Listede birkaç yıl boyunca "ülkede kral olmadığı" yazıyor ve Antigonus'un kral değil, ordu komutanı olduğu belirtiliyor.[131] Uruk Kral Listesi'nde Antigonus'un statüsüne ilişkin herhangi bir yorum yapılmadan yer aldığı görülmektedir.[115]
- IV. Aleksandros MÖ 310 yılında öldü. Bazı Babil belgeleri onu MÖ 305 yılında I. Seleukos kral oluncaya kadar kral olarak tanımaya devam etti.[128] Babilliler, IV. Aleksandros'un MÖ 310 yılında öldüğünün farkındaydılar, ancak ortada meşru bir varis olmadığı için birkaç yıl boyunca belgeleri onun ölümünden sonraya tarihlemeye devam ettiler.[133]
- Hiçbir zaman kendi başına hüküm sürmemiş, tarih formüllerinde kıdemli mevkidaşının yanında Babil kralı olarak tanınan kıdemsiz hükümdar.[128]
- I. Dimitrios, MÖ 162'de V. Antiohos'u tahttan indirip öldürdü, ancak V. Antiohos'un Babil'deki yönetimine ait bilinen son belge MÖ 11 Ocak 161'e aittir. V. Antiohos'un ölüm haberinin doğu eyaletlerine ulaşmasının birkaç hafta sürmüş olması mümkündür.[145]
- Timarchus'un Babil'deki kısa yönetimine dair bilinen hiçbir çivi yazılı tablet bulunmamaktadır.[147]
- V. Antiohos'a ait tabletlerin MÖ 161 Ocak'ından itibaren bilindiği ve I. Dimitrios'a ait bilinen en eski tabletin MÖ 14 Mayıs 161'den kalma olduğu göz önüne alındığında, Timarchus'un Babil'i kısa süreliğine kontrol altına alması bu tarihler arasında bir noktada gerçekleşmiş olmalıdır..[145]
- Part egemenliği dönemine ait Babil belgelerinde hemen hemen tüm Part krallarından Arshaka, Arshakan, Arshakamma veya Arsaces isminin Akadca bir versiyonu olarak söz edilir.[154] Bu listede per Spar & Lambert (2005) Aršakâ yazımı kullanılmıştır.[155] Arsaces, Part krallarının hepsi tarafından hükümdarlık ismi olarak kullanılmış olup, bir isimden ziyade Roma Sezar unvanı gibi resmi bir ünvana daha çok benzemektedir. İç savaş veya rekabet dönemlerinde, yani aynı anda birden fazla Arsaces bulunduğu ve bir açıklamanın gerekli olduğu dönemlerde, bazen Babil belgelerinde kralların kişisel isimleri kullanılırdı.[154] Bütün Part krallarının Arsaces ismini kendilerine hükümdarlık adı olarak almaları uygulaması, esas olarak sikkelerden elde edilen kanıtlara dayanan[154] bir hükümdar kronolojisi oluşturmayı zorlaştırmaktadır.[154][128]
- Oğlunun reşit olmadığı dönemde resmen sadece bir naip olmasına rağmen, çağdaş bir Babil tableti Rinnu'yu bir hükümdar olarak sayar. Bu tabletin tarih formülünde 'Arşak ve annesi Ri-[in(?)]-nu krallar' yazmaktadır.[158]
- İsim tam olarak korunamamıştır (ortadaki işaret eksiktir).[159]
- II. Fraates'in Babil'deki hükümdarlığı son olarak MÖ 17 Mayıs 128'de belgelenmiştir. Hyspaosines'in hükümdarlığı ise ilk olarak MÖ 30/31 Mayıs 127'de belgelenmiştir.[161]
- Kraliçe eşidir ve dolayısıyla resmen bir hükümdar değildir, ancak Babil tarih formüllerinde kocasıyla birlikte hükümdar olarak kaydedilmiştir.[36]
- V. Fraates'in annesi, Kraliçe Musa, eş yönetici olarak hüküm sürmesine rağmen, bilinen hiçbir Babil tabletinde hükümdar olarak kaydedilmemiştir.[36]
- Bilinen en son tarihlenebilir Akad çivi yazısı tableti, Uruk'ta bulunan ve MS 79/80'e tarihlenen W22340a'dır. Tablette LUGAL (kral) kelimesi korunmuştur ve bu da Babillilerin bu noktada hala bir kralı tanıdığını göstermektedir.[51] Bu noktada Babil'in hükümdarı Part rakibi kral (yani gaspçı) III. Erdevân'dü ve tarihçiler tarafından Babil'de yönetimi için destek olduğu ancak Part İmparatorluğu'nun diğer yerlerinde pek destek olmadığı belirtiliyordu.[52]
- Her ne kadar geç Part kralları muhtemelen selefleri gibi Aršákā olarak anılmış olsalar da, MS 79/80'den sonrasına ait çivi yazılı kayıtlar bilinmemektedir.[51]
Kaynakça
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads