Loading AI tools
Bölünme sonrası Irak Baas Partisi Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Arap Sosyalist Baas Partisi - Irak Bölgesi (Arapça: حزب البعث العربي الاشتراكي في العراق Ḥizb al-Ba'th al-'Arabī al-Ishtirākī fī al-'Irāq), resmi olarak Irak Bölgesel Şubesi, 1951 yılında Fuad er-Rikabi tarafından kurulmuş bir Irak Baasçı siyasi partisidir. Orijinal parti içindeki 1966 bölünmesinin ardından Irak egemenliğindeki Baas hareketine olan bağlılığını değiştirmeden önce, orijinal Baas Partisi'nin Irak bölgesel şubesiydi. Parti, 2003 yılında Amerika'nın Irak'ı istilasından sonra resmen yasaklandı, ancak buna rağmen hâlâ yeraltında çalışmaya devam ediyor.
 | Bu maddede birçok sorun bulunmaktadır. Lütfen sayfayı geliştirin veya bu sorunlar konusunda tartışma sayfasında bir yorum yapın.
|
Arap Sosyalist Baas Partisi - Irak Bölgesi حزب البعث العربي الاشتراكي في العراق | |
|---|---|
| Kurucu | Fuad er-Rikabi[1][2] Sa'dun Hammadi[3] |
| Yüksek Organ | Bölge Komutanlığı[4] |
| Bölge Sekreteri | Muhammed Yunus el-Ahmed[5] (2020-günümüz) Liste
|
| Slogan(lar) | "Birlik, özgürlük, sosyalizm"[8][9] |
| Kuruluş tarihi | Geç 1940'lar[10] veya erken 1950'ler[11] |
| Kapanış tarihi | Haziran 2003 (de facto)[12] Aralık 2005 (de jure)[13] |
| Önceli | Baas Partisi (birleşik) |
| Merkez | Bağdat, Irak (2003'e kadar) |
| Gazete(ler) | Et-Tevra[14] |
| Paramiliter kol | Ulusal Muhafız (1963) Halk Ordusu (1970-1991)[15] Saddam Fedaileri (1995-2003)[16] |
| Üyelik | 50 (1951)[17] 300 (1958)[18][19] 1.250.000 (1981) 102.900 (2013)[20] |
| İdeoloji | Neo-Baasçılık |
| Ulusal üyelik | Ulusal İlerici Cephe (2003'e kadar) |
| Uluslararası üyelik | Baas Partisi (1966'ya kadar) Irak merkezli Baas Partisi (1966-günümüz) |
| Resmî renkler | (resmi, Pan-Arap renkleri) |
| Çoğu milletvekili (2000) | 165 / 250
|
| İnternet sitesi | |
| Parti bayrağı | |
 | |
| Irak | |
Baas Partisi'nin Irak Bölge Şubesi 1951[38] veya 1952'de[39] Bazı tarihçiler, Irak Bölge Şubesinin 1947'de Suriye'nin Şam kentinde düzenlenen Baas Partisi'nin kuruluş kongresindeki dönüşlerinden sonra Abdurrahman ed-Damin ve Adulhalik el-Hudeyri tarafından kurulduğunu iddia ediyor.[40] Başka bir versiyonda, Fuad er-Rikabi, 1948'de Şii bir Müslüman olan Sadun Hamadi ile Irak Bölge Şubesini kurdu, ancak 1952'de Bölge Komutanlığı sekreteri oldu.[41]
Irak Bölgesel Şubesi Arap milliyetçisiydi ve sosyalist yönelimi belirsizdi.[42] 1961'de Nasırcı olduğu için partiden ihraç edilen Rikabi,[43] Baasçılığın kurucusu Mişel Eflak'ın ilk takipçilerindendi.[43] Partinin ilk günlerinde üyeler Arap milliyetçiliği, İngiliz "Aşiret Ceza ve Hukuk Uyuşmazlıkları Yönetmeliği"nden doğan toplumsal eşitsizlikler ve Irak Parlamentosu'nun 1932 tarihli "Kültivatörlerin Hak ve Görevlerini Yönetme Yasası" ile ilgili konuları tartıştılar.[38] 1953 yılına gelindiğinde, Rikabi liderliğindeki parti, hükûmete karşı yıkıcı faaliyetlerde bulundu.[44]
Rikabi öncelikle arkadaşlarını ve ailesini topladığı için parti başlangıçta çoğunlukla Şii Müslümanların oluşuyordu, ancak yavaş yavaş Sünni ağırlıklı hale geldi.[45] Baas Partisi ve pan-Arap yönelimli diğerleri, parti örgütü içinde Şii üye toplamayı giderek zorlaştırdı. Arapların çoğu Sünni olduğundan, Şiilerin çoğu pan-Arap'ı büyük ölçüde Sünni olarak gördü. Sonuç olarak, Irak Komünist Partisi'ne Baas Partisi'nden daha fazla Şii katıldı.[46] 1950'lerin ortalarında, Baas liderliğinin 17 üyesinden sekizi Şii idi.[46]
Ahmed Hasan el-Bekir hükûmetinin Baas dışişleri bakanı Talib eş-Şibib'e göre, önde gelen Baas üyelerinin mezhepsel arka planı çok az önemli kabul edildi çünkü çoğu Baasçı birbirlerinin mezhebini bilmiyordu.[46] 1952 ve 1963 yılları arasında, Baas Bölge Komutanlığı üyelerinin %54'ü Şii Müslümanlardı, bunun nedeni büyük ölçüde Rikabi'nin Şii bölgelerindeki etkili üye toplama hamlesiydi. 1963 ile 1970 arasında, Rikabi'nin istifasının ardından Bölge Komutanlığı'ndaki Şii temsili yüzde 14'e düştü. Ancak Baas Partisi içindeki üç fraksiyon liderinden ikisi Şii idi.[41]
1951 yılı sonunda partinin en az 50 üyesi vardı.[47] Pan-Arabist Birleşik Arap Cumhuriyeti'nin (BAC) çöküşüyle birlikte Rikabi de dahil olmak üzere birçok önde gelen Baas üyesi protesto amacıyla partiden istifa etti.[46] Haşimi monarşisini deviren 14 Temmuz Devrimi'nin yılı olan 1958'de Baas Partisi'nin ülke çapında 300 üyesi vardı.[48] Kralı deviren Hür Subaylar Hareketi'nin lideri General Abdülkerim Kasım, BAC'ye katılmayı destekledi, ancak iktidara geldiğinde pozisyonunu değiştirdi. Hür Subaylar Hareketi'nin birçok üyesi aynı zamanda Baas Partisi'nin de üyesiydi. Baas Partisi, pan-Arap hareketinin lideri olan Mısır Cumhurbaşkanı Cemal Abdünnasır'ı en başarılı lider olarak gördü ve Irak'ın birliğe katılımını destekledi. Kasım'ın kabinesinin 16 üyesinden 12'si Baas Partisi üyesiydi. Ancak Baas Partisi, Kasım'ı Nasır'ın BAC'sine katılacağı gerekçesiyle destekledi.[48]
 | Bu madde tümüyle ya da çoğunluğuyla tek kaynağa dayanıyor. (Haziran 2020) |
İktidara geldikten kısa bir süre sonra Kasım, BAC'ye katılma konusundaki tutumunu değiştirdi ve "önce Irak politikası" için kampanya yürütmeye başladı.[48][daha iyi kaynak gerekli] Hükûmet içinde kendi konumunu güçlendirmek için Kasım, Irak Komünist Partisi ile ittifak oluşturdu ve pan-Arabizm kavramına karşı çıktı.[48] Politika değişikliği, başta Baas Partisi olmak üzere birçok pan-Arap örgütünü kışkırttı. O yılın ilerleyen zamanlarında Baas Partisi liderliği, Kasım'a suikast düzenlemeyi ve pan-Arabizm politikasını sürdürmek için iktidarı ele geçirmeyi planlıyordu.
Saddam Hüseyin operasyonun bir üyesiydi. O zamanlar Baas Partisi, güçlü, hükûmet karşıtı bir savaş makinesinden çok ideolojik bir deneydi. Üyelerinin çoğu ya eğitimli profesyoneller ya da öğrencilerdi ve Saddam Hüseyin bu tasarıya uyuyordu.[48] Operasyonun lideri Abdülkerim eş-Şeyhli, ekip üyelerinden biri ayrıldığı için Hüseyin'den operasyona katılmasını istedi.[48] Kasım'a suikast yapma fikri Nasır'a ait olabilir ve operasyondaki bazı katılımcıların o zamanlar BAC'nin bir parçası olan Şam'da eğitim aldığına dair spekülasyonlar var. Ancak, "Nasır'ı doğrudan komploya dahil etmek için hiçbir kanıt üretilmedi."[48]
Suikastçılar, 7 Ekim 1959'da Kasım'ı er-Raşid Caddesi'nde pusuya düşürmeyi planladılar. Bir adam arabanın arkasında oturanları öldürecekti, gerisi öndekileri öldürecekti. Pusu sırasında, Hüseyin erken ateş etmeye başladı ve bu da tüm operasyonu dağıttı. Kasım'ın şoförü öldürüldü ve Kasım kolundan ve omzundan vuruldu. Suikastçılar onu öldürdüklerini düşündüler ve çabucak karargahlarına çekildiler, ancak Kasım hayatta kaldı.[48]
Saldırı sırasında Baas Partisi'nin 1000'den az üyesi vardı.[48] Entrikacılardan bazıları ülkeyi hızla terk ederek, Mişel Eflak'ın Hüseyin'e tam parti üyeliği verdiği Suriye'ye gitti.[48] Irak hükûmeti operasyonun bazı üyelerini tutuklayarak gözaltına aldı. Gösteri duruşmasında sanıklardan altısı ölüm cezasına çarptırıldı ve bilinmeyen nedenlerle cezalar infaz edilmedi. Baasçı hareketin lideri Eflak, Kasım'a yönelik suikast girişimini partinin başlatmaması gerektiği gerekçesiyle Fuad er-Rikabi gibi önde gelen Iraklı Baasçı üyelerin sınır dışı edilmesini organize etti. Aynı zamanda Eflak, Hüseyin de dahil olmak üzere destekçileri için Irak Baas liderliğinde koltuk aldı.[48]
Kasım 1963'te, iddiaya göre ABD Merkezi İstihbarat Teşkilatı (CIA) tarafından desteklenen ve sahada Ahmed Hasan el-Bekir tarafından yönetilen Ramazan Devrimi'nde Kasım devrildi.[48] Gizliliği kaldırılan belgeler ve eski CIA görevlilerinin ifadeleri, CIA'in daha önce parti içindeki yüksek rütbeli bir muhbir tarafından Temmuz 1962'de daha önceki bir Baasçı darbe planı hakkında bilgilendirilmiş olmasına rağmen, doğrudan bir Amerikan müdahalesi olmadığını gösteriyor. Archie Roosevelt, Jr. ile birlikte Kasım'a karşı bir askeri darbe başlatmaya yönelik ayrı bir plan üzerinde çalışan ve daha sonra CIA'in Irak ve Suriye'deki operasyonlarının "1968 sonlarından Haziran 1970'e kadar" başına geçen CIA yetkilisi, "Baas Partisi'nin eylemlerinde herhangi bir müdahaleyi reddetti", bunun yerine CIA'in Kasım'a yönelik çabalarının o sırada hala planlama aşamasında olduğunu belirtti.[49] Birkaç ordu birimi Baasçı darbeyi desteklemeyi reddetti. Çatışmalar iki gün sürdü[48] ve bu sırada 1.500-5.000 kişi öldü.[48] Kasım yakalandı ve bir saat sonra kurşuna dizilerek öldürüldü. Irak halkını Kasım'ın öldüğüne inandırmak için, komplocular Kasım'in cesedinin parçalandığını gösteren bir film yayınladılar.[48]
Ramazan Devrimi'ndne sonra Abdüsselam Arif Irak cumhurbaşkanı oldu ve Ahmed Hasan el-Bekir başbakan oldu.[48] Irak Baas Partisi Bölge Komutanlığı genel sekreteri Ali Salih es-Sadi, başbakan yardımcısı ve içişleri bakanı oldu – 11 Mayıs'ta kaybettiği bir pozisyon. Başbakan olmamasına rağmen, Sadi Irak Baas Partisi üzerinde etkili bir kontrole sahipti. Dokuz üyeden yedisi partinin Bölge Komutanlığındaki liderliğini destekledi.[50]
Coughlin'e göre, darbenin ardından Ulusal Muhafızlar, tüm komünist unsurlara ve bazı sol güçlere karşı bir "şiddet cümbüşü" başlattı.[48] Bu dönem Bağdat'ta birkaç sorgu odasının kurulmasına yol açtı. Hükûmet birkaç özel ev ve kamu tesisine el koydu ve Kifah Caddesi'nin tamamı Ulusal Muhafızlar tarafından kullanıldı. Katliamın kurbanlarının çoğu masumdu ya da kişisel kan davalarının kurbanıydı.[48] Coughlin'e göre, en kötü şöhretli işkence odası, kraliyet ailesinin 1958'de öldürüldüğü "Sonun Sarayı"nda bulunuyordu.Emniyet Genel Müdürlüğü'ne atanan Nadhim Kazzer burada işlenen eylemlerden sorumluydu.
Parti, hizipçilik nedeniyle Kasım 1963'te hükûmetten çıkarıldı. Baas Partisi içindeki sorun, ideolojik amacını Suriye, Mısır veya her ikisiyle de bir birlik kurma yönünde sürdürüp sürdüremeyeceğiydi. Sadi, Baas Partisi tarafından yönetilen Suriye ile bir birliği desteklerken, daha muhafazakar askeri kanat, Kasım'ın "önce Irak politikası"nı destekledi.[48] Hizipçilik ve Ulusal Muhafızların disiplinsiz davranışları, askeri kanadı parti liderliğine karşı bir darbe başlatmaya yöneltti. Sadi İspanya'ya sürgüne zorlandı.
El-Bekir, partiyi kurtarmak amacıyla Baas Partisi Ulusal Komutanlığı'nı toplantıya çağırdı. Toplantı, partinin sorunlarını şiddetlendirdi. Kendisini pan-Arap Baas hareketinin lideri olarak gören Eflak, Irak Baas Partisi'nin kontrolünü ele geçirme niyetini ilan etti. Bu niyet, "önce Irak" kanadı çileden çıkardı. Cumhurbaşkanı Arif, Irak Baas Partisi'ne karşı sabrını yitirdi ve parti 18 Kasım 1963'te partiyi hükûmetten kovdu.[48] Hükûmetin 12 Baas üyesi istifaya zorlandı, Ulusal Muhafızlar feshedildi ve yerine Cumhuriyet Muhafızları atandı.[48] Bazı yetkililer Eflak'ın, Sadi'nin parti içindeki konumunu zayıflatmak ve kendisininkini güçlendirmek için Baas hükûmetine karşı Arif'in darbesini desteklediğine inanır.[50]
Sadi'nin İçişleri Bakanlığı görevinden alındığı sırada, parti içinde hizipçilik ve hoşnutsuzluk büyüyordu. Baas Partisi Ulusal Muhafızları lideri Sadi ve Mundur el-Vindavi sivil kanadı yönetti. Cumhurbaşkanı Arif askeri kanadı, Talib el-Şibib ise Eflak yanlısı kanadı yönetti.[50] Bununla birlikte, uluslararası Baas hareketinde daha büyük bir bölünme yaşanıyordu. Dört büyük grup oluşuyordu:
Suriye ve Irak'taki askeri kanatlar, bir pan-Arap devletinin kurulmasına karşı çıkarken, eş-Şufi ve es-Sadi bunu destekledi. Eflak resmi olarak destekledi, ancak özel olarak buna karşı çıktı; çünkü Sadi'nin uluslararası Baas hareketinin lideri olan Baas Partisi Ulusal Komutanlığı genel sekreteri olarak pozisyonuna meydan okumasından korkuyordu.[50]
Hem Suriye hem de Irak, 1963'te Baas yönetimi altındaydı. Cumhurbaşkanı Arif, bir devlet ziyareti için Suriye'yi ziyaret ettiğinde, Suriye kabine bakanı Sami el-Cundi, iki ülke arasında ikili bir birlik kurulmasını önerdi. Hem Arif hem de Suriye Devlet Başkanı Emin el-Hafız bu fikri destekledi. El-Cundi'ye, birliği kurmaya başlamak için bir komite kurma görevi verildi. El-Cundi, es-Sadi'nin Baas Partisi içindeki konumunu güçlendirmek amacıyla komitede Irak'ın baş temsilcisi olarak es-Sadi'yi seçti.
Birlik çalışmaları, Suriye ve Irak ordusunun entegrasyonunu ve kontrolünü denetleyen bir organ olan Yüksek Askeri Konsey'i kuran Askeri Birlik Tüzüğü'nün imzalanmasıyla devam etti. Irak Savunma Bakanı Ammaş, Yüksek Askeri Konsey'in başkanı oldu. Birleşik karargah Suriye'deydi. Askerî birliğin kuruluşu, 20 Ekim 1963'te Suriye askerlerinin Irak Kürdistanı'nda Irak Ordusunun yanında savaşırken bulunmasıyla ortaya çıktı.[50] Bu aşamada hem Iraklı hem de Suriyeli Baasçılar, Nasır'ın geniş bir takipçi kitlesine sahip olması nedeniyle Nasır'ın birlik görüşmelerinin dışında bırakılmasından korktular.[50]
Suriye devleti ve ona bağlı Baas Partisi, el-Bekir'in ilk hükûmetinin düşüşünü eleştirdi; ancak Irak kabinesinin bazı üyelerinin Baas Partisi üyesi olduğunu öğrenince yumuşadı. Ancak, kalan Baasçılar yavaş yavaş görevden alındı. Suriye Devrim Komuta Konseyi, 26 Nisan 1964'te Askeri Birlik Şartı'nı feshederek, Irak ile Suriye arasındaki ikili birleşme sürecini sona erdirdi.[50]
Baas Partisi'ne karşı yürütülen darbenin ardından el-Bekir, partinin baskın itici gücü haline geldi ve 1964'te Bölge Komutanlığı genel sekreteri seçildi. Saddam Hüseyin, Irak Baas Partisinin Bölge Komutanlığında tam parti üyeliği ve bir koltuk aldı çünkü Hüseyin, el-Bekir'in yakın bir akrabasıydı.[48] Hüseyin, el-Bekir'in rızasıyla partinin iç güvenliğini geliştirmek için bir girişim başlattı. 1964'te Hüseyin, partideki subaylara karşı bir ağırlık olarak hareket etmek ve ordunun parti üzerindeki kontrolünü zayıflatmak için partinin gizli güvenlik aygıtı olan Cihaz Hanin'i kurdu.[48]
1963 darbesinin aksine, 1968 darbesi sivil Baas Partisi üyeleri tarafından yönetildi. Tarihçi Con Coughlin'e göre, yönetimi kardeşinden devralan Irak Cumhurbaşkanı Abdürrahman Arif, zayıf bir liderdi. Darbeden önce Hüseyin, Cihaz Hanin aracılığıyla Baas Partisi'ni destekleyen ya da onu iktidar için bir araç olarak kullanmak isteyen birkaç askeri yetkiliyle temasa geçti. Hardan et-Tikriti gibi bazı subaylar zaten partinin üyesiyken, askeri istihbarat başkan yardımcısı Abdürrezak el-Naif ve Cumhuriyet Muhafızları komutanı Albay İbrahim Davud ne parti üyesi ne de sempatizanıydı.
16 Temmuz 1968'de el-Naif ve Davud, Arif tarafından Cumhurbaşkanlığı Sarayı'na çağırıldı ve kendisine karşı olası bir darbeyi bilip bilmediklerini sordu. El-Naif ve Davud, herhangi bir darbe bilgisini yalanladılar. Ancak Baas Partisi liderliği bu bilgiyi alınca, hızla el-Bekir'in evinde bir toplantı düzenlediler. Sırasıyla Naif ve Davud'a Başbakanlık ve Savunma Bakanı görevlerini vermek zorunda kalsalar bile darbenin mümkün olan en kısa sürede başlatılması gerekiyordu. Hüseyin toplantıda yaptığı açıklamada, "İki subayın bize dayatıldığını ve şu veya bu menfaatin hizmetinde partiyi sırtından bıçaklamak istediklerinin farkındayım ama başka seçeneğimiz yok. Onlarla işbirliği yapmalı ve devrim sırasında veya sonrasında derhal tasfiye etmeliyiz. Ben de görevi yerine getirmek için gönüllüyüm."[48]
17 Temmuz Devrimi, görevdeki hükûmete karşı bir halk isyanı değil, askeri bir darbeydi. Coughlin'e göre, 1958 ve 1963 darbeleriyle karşılaştırıldığında, 1968 darbesi "nispeten sivil bir olaydı". Darbe, 17 Temmuz sabahının erken saatlerinde ordu ve Baas Partisi aktivistlerinin Bağdat'ta Savunma Bakanlığı karargahı, televizyon ve radyo istasyonları ve elektrik istasyonu gibi bazı kilit noktaları ele geçirmesiyle başladı. Şehrin tüm köprüleri ele geçirildi, tüm telefon hatları kesildi ve saat tam 03.00'da Cumhurbaşkanlığı Sarayı'na yürüyüş emri verildi. Cumhurbaşkanı Arif uyuyordu ve durumu kontrol edemiyordu.[48] El-Bekir komployu,[48] Hüseyin ve Salih Ömer el-Ali ise sahadaki operasyonları yönetti.[48] Naif liderliğindeki Baas Partisi ile Davud liderliğindeki ordu arasında, el-Bekir'in öngördüğü ve planladığı bir güç mücadelesi başladı.[48] Davud, Ürdün'e yaptığı resmi bir ziyaret sırasında bakanlığını kaybederken; Naif, Hüseyin'in kendisini ve ailesini ölümle tehdit etmesi üzerine sürgüne gönderildi.[48]
1968 darbesi sırasında partiye sadece 5.000 kişi üyeydi;[48] 1970'lerin sonunda üye sayısı 1,2 milyona yükseldi.[48] 1974'te Iraklı Baasçılar, hükûmetin girişimlerine desteği genişletmek için Ulusal İlerici Cephe'yi kurdular. Parti içindeki çekişmeler devam etti ve hükûmet, partinin Bölge Komutanlığının ilk genel sekreteri Fuad er-Rikabi de dahil olmak üzere[48] muhalif üyelerini periyodik olarak tasfiye etti.[48] Partinin güçlü adamı olarak ortaya çıkan[48] Hüseyin, artan gücünü[48] 1979'da el-Bekir'i bir kenara itmek için kullandı ve 2003 Irak İstilası'na kadar Irak'ı yönetti.[48]
El-Bekir'in görev süresi boyunca Irak, vatandaşlarının sağlık, barınma, eğitim ve kazanç standartlarında Avrupa ülkeleriyle kıyaslanabilir düzeylere sahip olmasıyla en dramatik ve başarılı ekonomik büyüme dönemini yaşadı[48][kaynak belirtilmeli] Ülkenin büyümesine yardımcı olmak için birçok büyük altyapı oluşturuldu[48] ve Irak petrol endüstrisi Sovyetler Birliği'nin yardımıyla[48] kamulaştırıldı. SSCB Bakanlar Konseyi Başkanı Alexey Kosıgin, 1972'de ikili Dostluk ve İşbirliği Antlaşması'nı imzaladı.[48]
Haziran 2003'te, ABD liderliğindeki Geçici Koalisyon Yönetimi Baas Partisi'ni yasakladı ve partinin ilk dört kademesinin tüm üyelerini yeni hükûmetten, devlet okullarından ve kolejlerden yasakladı. Bu hareket, çok fazla deneyimli insanı yeni hükûmete katılmaya engellediği için çeşitli kişilerin eleştirisini aldı. Doktorlar, profesörler, okul öğretmenleri ve bürokratlar da dahil olmak üzere binlerce kişi görevlerinden alındı. Birçok öğretmen işini kaybetti, okullarda ve üniversitelerde protestolara ve gösterilere neden oldu.
Baas yönetiminde, partiye üye olmadan hükûmette veya okullarda yüksek mevkilere ulaşmak mümkün değildi. Üyelik parti üyeliği üniversiteye kabul için bir ön koşuldu. Birçok Baasçı ideolojik nedenlerle katılırken, daha birçoğu seçeneklerini iyileştirmenin bir yolu olarak katıldı. ABD'nin yoğun baskısından sonra, Baassızlaştırma politikası, Ocak 2008'de Irak hükûmeti tarafından politikayı kolaylaştırması beklenen, ancak birçok kişinin daha fazla görevden almaya yol açmasından korkan oldukça tartışmalı "Hesap Verebilirlik ve Adalet Yasası"nda ele alındı.[51]
15 Ekim 2005'te referandumla onaylanan yeni Irak Anayasası, Baas Partisi yasağını yeniden teyit ederek, "Hiçbir kurum veya program, ne ad altında olursa olsun, ırkçılığı, terörizmi, başkalarını kafir olarak ilan etmeyi, etnik temizliği benimseyemez veya bunları, özellikle Irak'taki Saddamcı Baas ve sembollerini, kışkırtamaz, kolaylaştıramaz, yüceltemez, teşvik edemez veya haklı çıkaramaz. Bu, Irak'taki siyasi çoğulculuğun bir parçası olmayabilir."
Irak Baas Partisi'ndeki tasfiye edilen ve görevden alınan üyelerinin bir kısmı veya çoğu, daha sonraları İslam Devleti'ne dönüşen Irak el-Kaidesi'ne katıldı .
31 Aralık 2006'da, Saddam Hüseyin'in asılarak infazından bir gün sonra, daha önce bilinmeyen Bağdat Vatandaşları Buluşması adlı bir grup tarafından, Ürdün'ün Amman şehrinde Baas Partisi'nin Ürdün Bölge Şubesinde, İzzet İbrahim ed-Duri, Saddam'ın ölümünün ardından Irak'ın yeni cumhurbaşkanı ve partinin genel sekreteri ilan edildi.[52] İran'la 1980-88 savaşında, 1991'de Kuveyt'e karşı yapılan Körfez Savaşı'nda ve sonrasındaki 13 yıllık yaptırımlarda öldürülen Iraklılara atıfta bulunulan açıklamada, "Ülkemizi hain suçlulardan, neo-Siyonistlerden ve Persler'den, Irak'ın birliğini yeniden sağlamak için kurtarmaya yemin ediyoruz" denildi.[52] Ed-Duri'nin yükselişinden bu yana partinin silahlı kanadı Nakşibendi Ordusu'dur.
Saddam'ın ölümünün arifesinde, ed-Duri'nin hizbinden bir Baas Partisi sözcüsü Ebu Muhammed'e göre, "Yoldaş İzzet, 2003'ten beri Baas Partisinin siyasi ve direniş gruplarına liderlik ediyor, ancak onu partinin genel sekreteri olarak resmen atamak bir protokol ve iç düzenleme meselesi."[7] Ed-Duri, ocak ayı başlarında partinin genel sekreteri seçildi.
Ed-Duri'ye rağmen, bir başka yüksek rütbeli Baasçı, Yunus el-Ahmed, Irak Baas partisinin Suriye'de yeni bir liderlik seçmesi için bir Genel Konferans çağrısında bulundu (hizbin silahlı kanadının adı Dönüş'tür).[53] Bu hareket, parti içinde önemli miktarda tartışmaya neden oldu ve ed-Duri, Irak Baas partisini baltalamak için Amerikan destekli bir girişim olduğunu iddia etti ve bu konuda Suriye'yi eleştiren bir açıklama yayınladı, ancak bu ifade daha sonra önemsiz gösterildi.[53] Konferans, el-Ahmed'i genel sekreter olarak seçti ve el-Ahmed, ed-Duri'yi partiden ihraç eden bir emir yayınladı. Ed-Duri ise el-Ahmed ve diğer 150 parti üyesini ihraç etmek için bir karşı emir yayınladı.[53] Bu olaylar aslında iki Irak Baas Partisi'nin varlığına yol açtı: ed-Duri liderliğindeki ana parti ve ed-Ahmed liderliğindeki bir ayrılık partisi.[53]
el-Ahmed'in Baas Partisi Suriye'de bulunuyor.[53] Mezher Mutni Avad, Tuma Diaiyef Getan, Cabbar Hadduş, Sacir Zübeyir ve Nihad el-Dulaymi de dahil olmak üzere tutuklanmayan veya idam edilmeyen kalan önde gelen parti isimlerini içerdiğine inanılıyor.[53] Ed-Duri'nin grubunun aksine, el-Ahmed'ın hizbi Şiileri partiye katmada başarılı oldu.[53] El-Ahmed ve hizbin üst düzey liderleri Sünni iken, örgütün orta kademesinde çalışan çok sayıda Şii var.[53] Lider olarak seçilmesi üzerine, bir el-Ahmed'in hizip açıklaması, kendisinin "Şii kökenli olduğunu ve Ninova vilayetindeki Şii bölgelerinden geldiğini" söyledi.[54] El-Ahmed'in aksine, ed-Duri daha muhafazakar bir politikaya bağlı kaldı ve büyük ölçüde Sünni ağırlıklı bölgelerden üyeler topladı.[53]
El-Ahmed'in Baas Partisinin orijinal laik pan-Arap milliyetçiliği ideolojisine geri döndüğü söylenebilir; bu ideoloji birçok durumda Irak'ın Şii ağırlıklı güney eyaletlerinde başarılı olduğunu kanıtlamıştır.[53] Ancak, girişimlerine rağmen el-Ahmed, ed-Duri'yi devirme hedefinde başarısız oldu.[53] Ed-Duri'nin fraksiyonu internetteki en büyük ve en aktif olanıdır ve Baasçı web sitelerinin büyük çoğunluğu ed-Duri ile uyumludur.[53] Diğer bir başarısızlık ise, Suriye merkezli el-Ahmed'in hizbinin münhasır Suriye desteğine sahip olmaması[53] ve Suriye merkezli olduğu düşünüldüğünde, partinin Suriye'nin parti işlerine müdahalesine açık olmasıdır.[53] Ancak, ed-Duri ve el-Ahmed grupları arasındaki farklılıklara rağmen, her ikisi de Baas düşüncesine bağlı kalmaktadırlar.[53]
2 Ocak 2012'de, Hamid Menfi el-Karafi'nin başkanlığında olduğuna inanılan Orta Fırat ve Güney Örgütleri (OFGÖ), parti içindeki mezhepçiliği kınayan ve özellikle ed-Duri'nin hizbini eleştiren bir bildiri yayınladı.[54] OFGÖ, liderliğin birincil Sünni liderliği ve yedek Şii liderliği oluşturma kararını kınadı.[54]
Ed-Duri hizip liderliğinin bu kararı, Şii nüfusun çoğunlukta olduğu bölgelerdeki Baasçı örgütlerin Şii üyelerin marjinalleşmesine ve dışlanmasına yol açan politika hataları olarak gördüklerine ilişkin şikayetlerine bir yanıttı.[54] OFGÖ kararı reddetti ve onları gayri meşru gördü.[54] OFGÖ yaptığı açıklamada, "kararlarını uygulamadaki başarısızlığın meşru otoriteye isyan" ve "bilinçli ve açık bir tehdit ve mezhepsel ve bölgesel motivasyonlarla lekelenmiş kararlar yoluyla acı bir gerçekliği dayatma girişimi olarak değerlendirildiğini" belirtti.[54] Ed-Duri'nin hizbinden kopmasına rağmen, el-Karafi'nin hizbi ne el-Ahmed'in hizbiyle ne de üçüncü bir Baasçı grup olan Diriliş ve Yenilenme Hareketi ile ittifak kurmadı.[54]
Ed-Duri daha çok bir sembol olarak kabul edildi, ancak aslında parti üzerinde o kadar fazla güce sahip değil. 2007'de Ürdün'ün Amman kentindeki Amerikan büyükelçiliği ile yaptığı bir tartışmada emekli Korgeneral Halid el-Ciburi, "Duri'nin arkasında hizbinin operasyonel liderliğini gerçekten oluşturan güçlü bir gölge personel grubu olduğuna" inandığını belirtti. Ayrıca, partinin tek başına iktidara geri dönmesinin imkansız olacağını kabul ettiği ve aynı zamanda eski Baasçı ideolojik köklerine geri döndüğü anlamında modernleştiğini kaydetti. Bir başka notta el-Ciburi, Baas Partisi'nin Irak'taki el-Kaide'nin büyük bir düşmanı haline geldiğini kaydetti.[55]
Muammer Kaddafi'nin düşüşünün ardından, yeni Libya hükûmeti Irak hükûmetine Baasçıların Kaddafi'nin yardımıyla bir darbe planladıklarını iddia eden belgeler gönderdi.[56] İfşalar nedeniyle, Irak hükûmeti binlerce kamu görevlisini tasfiye etmeye başladı.[56] Tasfiye, birçok kişinin Irak'ta Sünni özerklik çağrısı yaptığı Sünni protestolarını tetikledi.[56] Dış gözlemciler şaşırtıcı bir şekilde, ed-Duri'nin Baas Partisinin Sünni özerkliğine karşı çıktı ve bir açıklamada bunu "Irak'ı mezhepsel hatlar boyunca bölmek için tehlikeli bir plan" olarak nitelendirdiği belirtti.[56] Bununla birlikte, ed-Duri'nin grubu, Sünni özerklik çağrılarının yapıldığı ve özerkliğe inanan ve ajite eden gruplarla ittifak yapan protestolara katıldığı için bu kınama çoğunlukla sembolikti.[kaynak belirtilmeli]
Temmuz 2012'de Baas Partisi, ed-Duri'nin mevcut hükûmeti ve Irak'taki Amerikan müdahalesini kınadığı, videoya alınmış bir konuşma yayınladı.[57] Ancak bir ton değişikliğiyle ed-Duri, Amerikan kuvvetleri geri çekildiğinde ve hükûmet devrildiğinde ABD ile iyi ilişkiler kurmak istediğini belirtti.[57] 2013 yılı itibarıyla devam eden iç savaş nedeniyle Suriye'den ayrılan ed-Duri'nin Musul şehrinde yaşadığı bildirildi.[58] Pek çok analist, ed-Duri'nin Sünni çoğunluklu bölgelerdeki popülaritesi nedeniyle Baas Partisi'nin Irak'ta yeni bir iç savaş başlatma potansiyeline sahip olduğundan korkuyor.[58]
| Bu madde tümüyle ya da çoğunluğuyla tek kaynağa dayanıyor. (Ocak 2020) |
Bölge Komutanlığı (BK) (Arapça: al-qiyada al-qutriyya) Irak Bölge Şubesi'nin en yüksek karar alma organıydı. Tarihi boyunca, BK normalde 19-21 üyeye sahipti.[59] İktidardayken Başkan ve Bölge Komutanlığı kıdemli üyelerinin güvenliğinden Emniyet İşleri Müdürlüğü sorumluydu.[59] Bölgesel Kongre, (teorik olarak) oturum sırasında Irak'ın bölgesel meseleleri hakkında de jure karar alma organıydı; ancak (pratikte) Kongre, Bölge Komutanlığının kontrolündeki bir araçtı.
|
|
Baas Partisinin kendi sekreterliği vardı (Arapça: maktab amanat sir al-qutr), bu sayede ülkedeki her önemli karar kanalize ediliyordu. Joseph Sassoon'a göre sekreterlik, ülke çapında sivil ve askeri yaşam hakkında bilgi toplayan ve denetleyen parti şubelerinin işleyişini denetleyen "partinin yönetim kurulu" olarak işlev görüyordu.[59] 8. Bölge Kongresi'nde liderlik, "güçlü ve merkezi bir ulusal otorite" oluşturmaya vurgu yaptı.[59] Parti liderliğinin partinin bariz merkezileşme eksikliğine yanıtı, "devlet bakanlıkları ve parti örgütleri arasındaki tüm yazışmaların parti sekreterliği aracılığıyla gönderileceğini" belirten bir Devrim Komuta Konseyi kararıyla geldi.[59]
Sekreterlik başkanı, öncelik sırasına göre ikinci olan bir müdür yardımcısıydı. Sekreterlik müdürlüğü, kurumdaki en önde gelen organdı. Sekreterlikte 11 bölüm vardı: Askeri ve Silahlanma Dairesi, Meslek Yüksekokulları Dairesi, Kurslar Dairesi, Maliye Dairesi, Örgütsel ve Siyasi Daire, Parti İşleri ve Enformasyon Dairesi, Personel ve İdari Daire, Teknik Daire, Enformasyon ve Etütler Dairesi, Hukuk Dairesi ve Denetim Dairesi. Sekreterliğin doğrudan sorumluluğu altında olmayan tek bölüm Saddam Kuran Araştırmaları Enstitüsü idi.[59]
Sekreterliğin görev ve sorumlulukları ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiştir. Başkanlık, hiyerarşisini formüle etmek için bir yönerge yayınladı ve bölümlerin işlevleri açıkça belirlendi.[59] Sekretarya tüm parti dallarını kapsıyordu. Bu sistem partinin bürokratikleşmesine yol açtı ve karar alma genellikle hantal ve verimsizdi. Bu verimsizlik, Saddam'ın hiçbir rakipten korkmadan yönetebileceği anlamına geliyordu.[59]
Örgütsel ve Siyasi İşler Dairesi (ÖSİD) sekreterliğin en önemli dairesiydi. Partinin lideri olan genel sekreterin (Arapça: amin sir) bizzat istediği tartışma için materyal hazırladı. ÖSİD ayrıca parti şubelerindeki siyasi konuları takip etmekten de sorumluydu. ÖSİD'in bölümlerinden biri, parti veya hükûmet içindeki önemli pozisyon adayları için bilgi toplamaktan sorumluydu. Bazı bölümlerin ÖSİD bölümüne benzer bir işi vardı ve askeri kolejlere, yüksek öğrenim kurumlarına ve Saddam Kuran Araştırmaları Enstitüsüne kabulden sorumluydu. Parti bu kurumları kontrol etmeye çalıştı, böylece hiçbir muhalefet partisi bu kurumlarda tutunamayacaktı.[59]
Bölge Komutanlığının altında, tüm parti faaliyetlerini tek bir coğrafi alanda tek bir birimin sorumluluğunda toplayacak büro yapıları (Arapça: mekteb al-tandhimat) vardı. 1989 yılına kadar ülkede altı büro yapısı vardı: Bağdat, el-Forat, merkez, güney ve kuzey Irak ve bir askeri işler bürosu. 2002 yılında, 17 adet vardı.[59] Büro yapılarının altında bölümlerin ve hücrelerin faaliyetlerini denetleyen şubeler (Arapça: Fir) vardı. Bu organların birçoğu zamanla birleştirildi veya bölündü ve şube sayısı 2002 yılına kadar 69'a yükseldi.[59] Bölüm sayıları iller arasında değişiyordu. Üye sayısı arttıkça yeni bölümler kuruldu.[59] Maysan ilinde, 1989'da beş olan bölüm sayısı 2002'de 20'ye yükseldi ve her bölüm sırasıyla 93 alt bölüme sahiptir. Eylül 2002'ye kadar ülkede 4.468 parti ofisi ve 32.000 hücre vardı.[59]
Ulusal olarak Baas Partisi, hükûmetin gözü ve kulağı olarak hareket eden bir kurum olarak işlev gördü. İktidarı sırasında parti ordu, hükûmet bürokrasisi, emek ve meslek birlikleri ve en önemlisi Saddam kültünün inşası üzerinde nüfuz kazandı. 1990'lardan Baas Partisi'nin 2003'teki düşüşüne kadar gıda dağıtımının idaresi, asker kaçaklarının takibi ve yakalanması ile uğraştı ve en son olarak,[59] 2003 Irak İstilası'ndaki hazırlıklarından sorumluydu. Şubeler ve bölümler, Batı'daki polisinkine benzer yetkilere sahipti. Bağdat dışında, "şüphelileri yargısız prosedürler kullanarak hapsetmeye yasal olarak yetkiliydiler".[59]
Partinin en önemli işlevlerinden biri muhalifler hakkında bilgi toplamaktı. Kuzey Irak'ta Baas, yerel halk arasındaki faaliyetlerini takip ederek Kürdistan Demokrat Partisi hakkında bilgi topladı. Yiyecek temini veya okuma yazma kampanyası yoluyla Kürtlerin çoğunlukta olduğu bölgelerden üye toplamaya çalıştılar.[59] Kürdistan'ı Araplaştırmak için yapılan yolculuk sırasında parti, bölgedeki etkisini güçlendirmek için birkaç yüz sadık parti yetkilisini oraya yerleştirdi. Kürdistan'dan taşınan Kürtlerin çoğu durumda sadık Baas Partisi üyeleri olmadıkça geri dönmelerine izin verilmeyecekti.[59] Ordu ve Silahlanma Dairesi, silahların parti yetkililerine dağıtımını koordine etmekten sorumluydu.[59]
Baas Partisi, üyelerine parti disiplini aşıladı. Devrimci Komuta Konseyi'nde (DKK) yapılan açıklamaya göre, "Parti üyelerinden örnek davranışları, disiplin anlayışları, siyasi bilinçleri, parti ve devletin çıkarları için kendilerini feda etme isteklilikleri ile başkalarına ilham vermeleri bekleniyor."[59] Saddam disipline çok inanıyordu ve herhangi bir başarısızlığın arkasında disiplin ve organizasyon eksikliğinin olduğuna inanıyordu. Parti, bu görüşe uygun olarak tembellik, yolsuzluk ve görevi kötüye kullanma ile mücadele etmek için sayısız kural ve yönetmelik çıkarmıştır. Parti kodunu ihlal ettiği tespit edilen üyelerin ya üyelikleri düşürüldü ya da partiden ihraç edildiler.[59]
Baas Partisi, hükûmetin en yüksek yürütme ve yasama organı olan DKK tarafından mali olarak desteklendi. Üyelerin rütbeleriyle orantılı ücretler ödemeleri istendi. Örneğin, bir destekleyici üye üyelik için 25 Irak dinarı öderken, bir şube üyesi 3.000 Irak dinarı ödeyecekti. Partinin bilançosunda ücretler önemliydi. Merkez parti liderliği genellikle üyelerin mali yeteneklerinin önemini vurguladı. Liderlik, üyeleri parti finansmanına daha fazla katkıda bulunmaya teşvik etti.[59] Eski Planlama Bakanı ve DKK Ekonomi Danışmanı Cevad Haşim'e göre Saddam, daha önce Gulbenkin Vakfı'na ait olan Irak petrol gelirlerinin yüzde beşini Baas Partisi'ne verdi. Saddam'ın mantığı, Kasım 1963'te olduğu gibi bir karşı darbe olursa ve Baas Partisi iktidardan düşerse, partinin iktidarı geri alabilmesi için mali güvenceye ihtiyacı olduğuydu.[59] Haşim'in tahminlerine göre, Baas Partisi 1989'a kadar 10 milyar ABD doları dış gelir elde etmişti.[59]
Parti, 1968'de 17 Temmuz Devrimi ile iktidara geldiğinde, Irak Komünist Partisi gibi ideolojik muhaliflerle rekabet edebilmek için parti üyeliğini artırmaya kararlıydı. Saddam'ın net bir planı vardı ve 25 Şubat 1976'da, "Ülkedeki tüm Iraklıları üyelik ve inanç bakımından ya da sadece ikincisinde Baasçı yapmak bizim hırsımız olmalı" dedi.[59] Bu, Baas ideolojisine bağlı üyeleri toplamaktan daha önemli olan üyeliği artırmanın daha önemli olduğu 1990'lardaki açıklamalarına aykırıdır.[59]
Çoğu parti gibi Baas üyeliği de hiyerarşik bir şekilde örgütlendi. Bir şube veya bölüm başkanı, sekreterliğe karşı sorumlu olan genel sekreterdi. En altta sempatizan - aktif üye statüsü ile parti saflarına tırmanmak isteyen bir üye - vardı. Sempatizanlık 5-10 yıl sürebiliyordu. Bazı illerde "milli faaliyet" hiyerarşinin en alt düzeyine verilen statüydü. Bu seviyenin olduğu yerde, sempatizan rütbesine tırmanmak iki ila üç yıl alabilirdi.[59] 10. Ulusal Kongre'ye sunulan raporda, "Bir üyenin sadece parti fikrine inanması yeterli değildir, ancak gerekli olan sadece siyasi bir bağlantı değil, tam bir bağlılıktır." denildi.[59]
| Seçim | Parti adayı | Oy | % | Sonuç |
|---|---|---|---|---|
| 1995 | Saddam Hüseyin | 8.348.700 | %99,99 | Kazandı  |
| 2002 | 11.445.638 | %100 | Kazandı |
| Seçim | Parti lideri | Sandalye | +/– |
|---|---|---|---|
| 1980 | Saddam Hüseyin | 187 / 250 |
 187 |
| 1984 | 183 / 250 |
 4 | |
| 1989 | 207 / 250 |
24 | |
| 1996 | 161 / 250 |
46 | |
| 2000 | 165 / 250 |
4 | |
| Ocak 2005 | Yasaklı | ||
| Aralık 2005 | |||
| 2010 | İzzet İbrahim ed-Duri | ||
| 2014 | |||
| 2018 | |||
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
