Loading AI tools
Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
1950-1951 Bağdat bombalamaları, Nisan 1950 ile Haziran 1951 arasında Bağdat, Irak'ta Yahudiler hedef alınarak yapılan bombalamalardır. Bu olaylar canlanmaya başladığı zaman Irak yetkilileri 28 Yahudi ve 9 Arabı casusluk ve yasadışı yollarla silah edinme sebepleriyle tutukladı.
Bu saldırıların sorumluları kim olduğu konusundaki görüşler önemli ölçüde tartışmaya sebep olmaktadır. Bazı tarihçiler bunun anti-Yahudi Arap radikallerin yaptığını savunurken diğerleri bunun Irak Yahudilerini İsrail'e göç etmeye teşvik etmek için radikal Siyonist yeraltı hareketi tarafından yapıldığını savunur.
Şüpheli Irak Yahudilerinden 2'si idama, biri ömür boyu hapse ve 17'si uzun süreli hapis cezalarına çarptırıldı.[1]
İsrail'e yapılan toplu göçlerden önce Irak'ta 140,000 Yahudi yaşamaktaydı. Çoğu Bağdat'ta yaşıyordu ve şehir nüfusunun altıda birini oluşturuyordu. Ayrıca, önemli derecede Yahudi nüfusu Basra ve Musul'da da yaşamaktaydı.[2]
Irak Yahudileri, dünyanın en eski Yahudi cemaatlerinden birini ve tarihi açıdan en kayda değer cemaati oluşturmaktaydı. 1936'da Irak'taki Yahudiler arasındaki güvensizlik hissi artmaya başladı. Pan-Arabizm'in yükselişe geçişi, Nazizm yanlısı Kral Faysal'ın ikinci hükûmet dönemiyle örtüşüyordu. 1941'de Nazi yanlısı Raşid Ali Geylani yenilince askerleri ve polisleri, Arap halkın desteğiyle Farhud olaylarını başlattı.[3] Sonradan hükûmet komisyonunun sunduğu rapora göre 180 Yahudi öldürüldü, 240'ı yaralandı, 586 Yahudi işyeri yağmalandı ve 99 Yahudi evi yakıldı.[4]
1948 yazında, Irak hükûmeti Siyonizmi idam gerektiren suç sayıp Yahudileri devlet görevlerinden kovdu.[5] Bağdat Yahudisi Sasson Somekh'in otobiyografisinde bu sözler aktarılmıştır:
Irak Yahudileri arasında iki nehir arasındaki topraklarda günlerinin sayılı olduğu hissine rağmen 1946 veya 1947'ye kadar dış göçler seyrekti. 1948'de Filistin'de savaş patlak verdikten sonra çoğu kamu görevlisi işlerinden kovuldu. Ticaret önemli derecede azaldı ve silinmek üzere olan Farhud anıları tekrar canlandı.[6]
Yazdıklarına göre, bu sırada "Yüzlerce Yahudi... bazısı gerçek bazısı hayali olan Siyonist ve Komünist aktiviteler sebebiyle uzun süre hapis cezasına çarptırıldılar."[7]
Elie Kedourie'nin yazdıklarına göre, saygıdeğer Yahudi bir iş insanı olan Şefik Ades'in göstermelik duruşmasının ardından Basra'da asılmasıyla[7] Irak Yahudileri kanunlar tarafından korunmadıklarını ve Irak adalet sistemiyle halk arasında bir fark olmadığını anladılar.[8]
1949'a kadar yeraltı Irak Siyonistleri her ay 1000 Yahudinin kaçmasına olanak sağladı.[9] Mart 1950'de Irak bir yasa çıkarıp ülkeden çıkan Yahudilerin vatandaşlıklarını ellerinden aldı. Kanunun çıkmasının arkasındaki itici güç hem ekonomikti (Yahudilerin arkada bıraktığı mal varlıkları devlet hazinesine aktarıldı) hem de sorunlu azınlığın ülkeden ayrılması ülke için iyi olacağı hissiydi.[10] Başta, İsrail bu kadar yeni göçmeni karşılayabilme konusunda çekimserdi[11] fakat Mart 1951'de Ezra ve Nehemya Operasyonu düzenleyip Yahudileri havayoluyla İsrail'e taşıdı.
İsrailli tarihçi Moşe Gat, saldırıların radikal Araplar tarafından yapıldığına inanmakta olup ve bombalamalarla göçler arasında çok az bir bağ gördüğünü belirtmektedir.[2][16] Gat, yazısında, Yahudilerin vatandaşlıktan çıkmak için acele etmelerinin sebebini bu sürecin Mart 1951'de biteceğinin bilinmesine bağlar. Ayrıca malvarlığını dondurma kanunu ve anti-Yahudi rahatsızlıkların cemaatte geniş çaplı bir pogrom yapılma ihtimali korkusu yarattığını dile getirmiştir. Gat'a göre, halihazırda Yahudi göçüyle başa çıkmaya çalışan İsrail'in bu olaylara karışma ihtimali yoktur.
Gat ayrıca bomba atmakla suçlanan Yahudilerin gerçekte suçlu olduğuna dair şüphe duymaktadır. Anti-Yahudi görüşleri olan Irak ordu yetkilisi saldırıları nedeniyle tutuklandı fakat hüküm giymedi, evinde bulunan patlayıcı maddeler sinagoga yapılan saldırıda kullanılan maddelerle aynıydı. 1950-1951 bombalamaları uzun süren anti-Yahudi olayların ardından gerçekleşti fakat davacılar tek bir görgü tanığı bile sunamadı. Şalom Salah yapılan işkenceler sonunda mahkemede suçunu itiraf etti.[17] Gat, suçun faillerinin anti-Yahudi görüşleri olan İstiklal Partisi üyeleri olduğuna inanmaktadır.
Tarihçi Esther Meir-Glitzenstein, Zionism in an Arab Country: Jews in Iraq in the 1940s (Türkçe: Bir Arap Ülkesinde Siyonizm: 1940'larda Irak'ta Yahudiler) isimli kitabında Yahudilere yapılan suçlamaların "çeşitli sebeplerden dolayı asılsız" olduğunu belirtmiştir. Binlerce Irak Yahudisi ülkeden ayrılmak için kayıt olmuştu. Esther'e göre, Irak hükûmetinin yaptığı tutuklamalar Yahudileri bırakmayarak "İsrail'e yardım" etmeme taktiklerinin bir parçasıydı. "Filistinli Araplar, İsrail'in söylemiş olduğu 'antisemitizm, ayrımcılık, zulüm ve kovulmalar nedeniyle Yahudilerin İslam ülkelerinde hayatta kalmaları mümkün değildir' iddialarına karşı olarak olayların İsrail terörizmi olduğuna inanmaktadır."[18]
Filistinli tarihçi Abbas Şiblak, saldırıların, Yahudilerin İsrail'e gönderilmesi için Siyonist aktivistler tarafından gerçekleştirildiğine inanmaktadır.[19] Şiblak ayrıca, saldırıların amacının Irak-ABD ilişkilerini zedelemek olduğunu düşünüp "Mart 1951'deki ABD Temsilciliği Danışma Bürosuna yapılan saldırı muhtemelen Iraklıları Amerika karşıtı gösterip Siyonist amaçlarına ABD'de destek bulmak için yapılmıştır" demiştir.[2]
Anti-Siyonist Irak Yahudisi yazar Naim Giladi'ye göre bombalamalar "Siyonist ajanlar tarafından Yahudiler arasında korku yaratılıp İsrail'e göçü sağlanmaları için" yapılmıştır.[20] Bu teori aynı zamanda Uri Avnery[21] ve Marion Wolfsohn[21] tarafından da paylaşılmıştır. Giladi'nin iddiasına göre, eski kıdemli CIA görevlisi Wilbur Crane Eveland'ın "Ropes of Sand" kitabında da aynı fikir destek görmektedir.[22]
Irak yetkililerinden alınıp ABD elçiliğiyle paylaşılan bilgilerden alındığı düşünülen verilerle Eveland,[1] kitabında "Iraklıları anti-Amerikan gösterme ve Yahudileri terörize etmek için ABD Danışma Hizmetleri kütüphanesi ve sinagog bombalama eylemleri Siyonistler tarafından tezgahlanmıştır. Kısa bir zaman sonra Yahudileri İsrail'e göç etmeye çağıran broşürler görünmeye başlandı... dünyanın çoğu Iraklı Yahudilerin Arap terörizmi yüzünden kaçtığına, amaçları İsrail nüfusunu arttırmak olan Siyonistlerce 'kurtarıldığına' inandı." diye yazmıştır.[22]
Bağdat'taki İngiliz elçiliği, bombalamaların Siyonist aktivistler tarafından Irak Yahudilerinin durumunun tehlikeli olduğunu göstermek ve İsrail devletinin göç sürecinde daha etkili olması için yapıldığını bildirdi. Elçilik tarafından yapılan bir başka açıklamada da, durumları iyi olan ve Irak'ta kalmak isteyen Yahudilerin fikirlerini değiştirmek için yapılmıştı.[15]
Arthur Neslen'in yakın zamanda çıkan "Occupied Minds" (Türkçe: İşgal Altındaki Zihinler) kitabında, bombalama eylemlerinden suçlanan Yehuda Tajar ile bir görüşme aktarıldı. Tajar, eski Mossad ajanı Beit-Halahmi'nin dul eşiyle yaptığı konuşmayı anlattı. Bu diyaloğa göre Beit-Halahmi'nin eşi, kocasının, tutuklanan meslektaşlarının suçluluğu üzerinde şüphe etkisi yaratmak için, kendi inisiyatifiyle, İsrail'in emri olmadan, saldırıları organize ettiğini ima etti.[15]
Bombalamaların, Mossad tarafından Irak Yahudilerinin yeni kurulan İsrail devletine göç etmesi için mi yapıldığı yoksa bunun Irak'taki Yahudi karşıtı radikal Arapların işi mi olduğu tartışma konusudur. Bu olay, İsrail'de davalara ve tahkikatlara konu olmuştur.[23] Tarihçi Moşe Gat[16] ve Mossad'ın 1960 yılındaki tahkikatı bu olaylarda Yahudi parmağı olmadığını belirtmektedir. Tarihçi Abbas Şiblak, Irak Yahudisi Naim Giladi ve CIA ajanı Wilbur Crane Eveland[22] ise bunun tersini savunmaktadır.
Nisan 1950'de Mossad LeAliyah Bet aktivisti Shlomo Hillel, Richard Armstrong adıyla Amsterdam'dan Bağdat'a Near East Air Transport şirketi temsilcisi olarak uçtu ve Irak Yahudilerinin Kıbrıs'a taşınma işlemini organize etti. Near East Air Transport'un sahibi Yahudi Ajansıydı ve Yahudiler Kıbrıs yerine İsrail'e getirildi.[5] Bundan önce Hillel, Bağdat'ta Fuad Salah adı altında Siyonist militanları eğitti. Adam Shatz'a göre, Mossad 1941'den beri Yahudi göçünü teşvik ediyor ve teşvik etmek için Yahudilere kötü davranılan hikâyeler anlatıyordu.[5] Babil Yahudi Mirası Merkezi kurucusu ve başkanı Mordechai Ben Porat Yahudi göçünü koordine ettiği dönemde Yahudi göçünü hızlandırmak için bombalama kampanyalarını düzenlemekle suçlandı. Porat bu iftira üzerine gazeteciye dava açtı fakat gazetecinin özür dilemesiyle dava geri çekildi.[23] Ben-Porat'ın 1996'da yayınlanan "To Baghdad and Back" (Türkçe: Bağdat'a ve Geriye) isimli kitabında 1960'ta David Ben Gurion tarafından atanan araştırma komisyonunun bombalamalarda Yahudilerin parmağı olmadığını belirten tam raporu yayınladı.[24] Bombalamalara karışma suçundan 10 yıl Irak hapishanesinde yatan Yehuda Tajar sorumluların Müslüman Kardeşler olduğunu belirtti. Tajar, Masuda Şem-Tov Sinogogu bombalaması, önceki tutukluların suçsuzluğunu ıspatlamak için Yosef Beit-Halahmi tarafından yapıldığını ve bunun dul eşi tarafından kendisine ima edildiğini bildirdi.[15]
Mart 1950'de Irak hükûmeti Vatandaşlıktan Çıkma Yasası'nı yürürlüğe soktu, bu yasaya göre Yahudilere göç izni Irak vatandaşlığından çıktıkları sürece verilecekti. Irak Başbakanı Tevfik el Suvaidi 125,000 kişilik Yahudi nüfusunun 7000 ila 10,000'inin ülkeyi terkedeceğini düşünüyordu.[5] İlk bombalamalardan önce birkaç bin Yahudi göç için başvurdu.[2] İlk bombalama, Pesah bayramının son gününde 8 Nisan 1950'de gerçekleşti. Irak Yahudileri arasında doğan panikle daha da Yahudi göç için kayıt yaptırdı. Yasanın süresi Mart 1951'de dolmasına rağmen, hükûmet ülkeyi terk etmiş veya etmemiş tüm Yahudilerin mallarını dondurunca bu süre uzatıldı. İlk ve son bombalamalar arasında birkaç bin Yahudi hariç hemen hemen Yahudilerin hepsi ülkeyi terk etti.[2][5] Ülkeden ayrılma sebeplerinden biri de 1948 Arap-İsrail Savaşının ardından Irak Yahudilerinin sadakatsiz olma şüphesiyle statülerinin kötüye gitmesiydi. Şüpheyle yaklaşıldılar, tehdit edildiler, fiziksel saldırılara uğradılar ve medyada beşinci kol olarak resmedildiler.[5] 1953'te Yahudilerin hemen hemen hepsi ülkeyi terketmişti.[5] Bağdat'taki Yahudi hayatı isimli anılarında Sasson Somekh şunları yazmıştır: "Vatandaşlıktan çıkmak için yapılan kayıtların hızı başlangıçta yavaştı, ama Yahudilerle komşuları arasında gerginlik artınca ve Yahudi işyeri ve kuruluşlara -özellikle Masuda Şem Tov Sinagogu'na- terör hareketleri düzenlenince bu süreç hızlandı... Burası, dış göç yapmak isteyen vatandaşların İsrail'e gitmeden önce valizlerini rapor ettikleri yerdi."[25]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
