Rize (il)

Rize, Türkiye'nin kuzeydoğusunda yer alan ve Karadeniz'e sahili olan bir ildir. Karadeniz Bölgesi'nde yer alan Rize'nin, batısında Trabzon, doğusunda Artvin, güneybatısında Bayburt, güneyinde Erzurum illeri bulunur. Türkiye'nin en çok yağış alan ilidir.^[3] En önemli ürünü çaydır. Rize'de yaz mevsimi ılık geçer. Sonbahar ve kış mevsimleri ise yağışlı geçer. Doğu Karadeniz Bölgesinde yer alan Rize, bölgenin en baskın karakteristik özelliklerini gösterir. Anadolu'nun diğer bölgelerinden coğrafi yapısıyla olduğu gibi kültürel yapısı ile de ayrılır. Dik yamaçlı vadileri, dağları, buzul gölleri, zümrüt yeşili yaylaları, kemer köprüleri, kaleleri ve coşkun akan dereleri ile bir turizm beldesidir.

Bu madde Rize il sınırları içindeki tüm bölgeyi kapsamaktadır. Başlığın diğer anlamları için Rize (anlam ayrımı) sayfasına gidiniz.

Rize
İl
İlin Türkiye'deki konumu
İl sınırları haritası
Ülke	Türkiye
Coğrafi bölge	Karadeniz Bölgesi
İdare
• Vali	İhsan Selim Baydaş[1]
Yüzölçümü
• Toplam	3.835 km²
Rakım	6 m
Nüfus [2]
• Toplam	329.779
• Kır	118.284
• Şehir	211495
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu	464
İl plaka kodu	53
Resmî site T.C. Rize Valiliği Rize Belediyesi

Rize

Tarihçe

Rize'nin tarihi öncesi hakkında bilgilerimiz sınırlıdır. Yöreye hakim olan orman dokusu nedeniyle, Rize'nin tarih çağları ile ilgili bilgilere ışık tutacak arkeolojik bulgular da bu güne kadar ortaya çıkarılamamıştır. Rize'nin tarihi ancak komşu illerin ve bölgelerin tarihleri ile bağlantılı olarak ele alınabilmiştir. Rize ilinin adı ile ilgili olarak değişik görüşler ileri sürülmüştür; Yunanca pirinç anlamına gelen Rhisos, Rumcada "Rıza" olarak dağ eteği anlamında kullanılmıştır. Osmanlıcada ise "Rize" ufak kırıntı, döküntü anlamındadır. Ayrıca Erzincan'ın Sakalar dönemindeki "Eriza" olan adının başındaki "e" sesinin düşmesi ile adaş olarak Rize için de kullanıldığı ifade edilmektedir.

Osmanlı döneminde liman, nahiye ve kaza merkezi olarak önemini korumuştur. 1640 yılında buraya gelen Evliya Çelebi, Rize’den şöyle söz etmiştir: “Trabzon’a bağlı deniz kıyısında bahçeli güzel bir yerdir”. Osmanlı döneminde Batum Kalesi muhafızı Tuzcuoğlu Memiş Ağa (1814-1817) ve Trabzon ağalarının isyanı (1835) gibi isyanlar olmuş ve bastırılmıştır. Rize 19. yüzyılda önemli bir kaza merkezidir. Berlin Antlaşması ile (1878) Lazistan sancağının merkezi olan Batum Rusya’ya bırakılınca Rize Trabzon Vilayetine bağlı sancağın merkezi olmuştur.

Zilkale

Coğrafya

Yeryüzü şekilleri

Doğu Karadeniz kıyı sıradağları yayının kuzey yamacında yer alan Rize toprakları genel ifade ile dağlık ve engebelidir.

Dağlar

• Kaçkar (3.937 m)
• Kardovit Dağı (3.810 m)
• Verçenik (3.711 m)
• Tatos Dağı (3.711 m)
• Mezovit (3.711 m)
• Kındevul Tepe (3.562 m)
• Hipot (3.560 m)
• Ziglat (3.511 m)
• Liblin tepe (3.492 m)
• Polant (3.492 m)
• Leşkaya (3.475 m)
• Vaçakar (3.458 m)
• Çengovit (3.458 m)
• Didvake (3.408 m)
• Gudashevsivrisi Tepesi (3.406 m)
• Salır (3.357 m)
• Lazgediği Tepe (3.353 m)
• Koyunsokağı Tepesi (3.342m)
• Kolkanlı (3.340 m)
• Marsis (3.334 m)
• Hızarkapı Tepe (3.330 m)
• Kebut (3.329 m)
• Aşağı Karataş Tepesi (3.322m)
• Varoş Dağı (3.304 m)
• Pornak (3.302 m)
• Kuşaklıkul Tepe (3.281 m)
• Miçilo (3.270 m)
• Barut (3.251 m)
• Çimenliliman (3.245 m)
• Ayılıbayır (3.210 m)
• Bulut Dağı (3.112 m)
• Açovit (3.109 m)
• Tekfur Tepesi (3.106 m)
• Cermaniman Tepesi (3.094 m)
• Baltaş Tepesi (2.955 m)
• Dargovit (2.850 m)
• Şeytan Dağı (2.802 m)
• Gölyayla Dağı (2.765 m)
• Buluntu Dağı (2.731 m)
• Demir Dağı (2.567 m)
• Okçular Dağı (2.483 m)
• Sazlık Tepesi (1.683 m)
• İşkence Dağı (1.513 m)
• Avup (1.481 m)
• Alan Dağı (1.429 m)
• Zugu Dağı (1.299 m)
• Kol Dağı (1.288 m)
• Cığalver (1.130 m)
• Üskürt Dağı (1.119 m)
• Karaağaçlı Tepe (992 m)
• Yosluca Tepesi (567 m)
• Kütük Tepesi (479 m)

Ana akarsular

Doğudan batıya:

• Fındıklı Deresi
• Arılı Deresi
• Fırtına Deresi
• Pazar Suyu
• Büyükdere
• Taşlıdere
• İyidere

Jeolojik özellikleri

Doğu Karadeniz dağlık sistemine dahil olan Rize arazisi esas itibarıyla Paleozoik zaman (I. zaman) bir temel üzerinde ve Kretase'de (III. zaman ara devresi) başlayan büyük orojenezle (dağ oluşumu) yüzeye çıkmış Granodiorit ve kertase flişlerinden ibaret olmakla birlikte yer yer Neojen depolarına da rastlanır. Bütün kıyı kesimi yüzeyde üst Kretase serisi volkanik örtü ve tüflerin fazlalığı ile dikkati çeker. Kıyıya yakın yamaçlarda ise Kretase sedimanları yaygın olmakla beraber, bu sedimanların üzeri yer yer Eosen fliş serileri tarafından örtülmüştür. Yüksek dağlık sahada ise daha çok magmatik elemanlar hakim durumdadır. Granit, andezit ve bazalt kütleleri yüksekliği 3000 m’yi aşan hemen her yerde hakim durumdadır. Yörede alüvyonlara, büyük akarsu vadilerinin denizden itibaren en çok 10 km’ye kadar olan kesimlerinde rastlanır.

İklim

Rize’de yazları serin kışları ılık ve her mevsim yağışlı bir iklim görülür. Elli yıl boyunca yapılan rasat sonuçlarına göre Rize’nin yıllık sıcaklık ortalaması 14 °C'den biraz fazla olarak tespit edilmiştir. Bu süre içinde kaydedilen en düşük sıcaklık -7 °C derece olup, en yüksek sıcaklık ise 38 C° derecedir. En soğuk ay olan Ocak ayının sıcaklık ortalaması 6,7 C° derece, en sıcak ay olan Temmuz ayının sıcaklık ortalaması ise 22,2 C° derecedir. Ocak en az -5,6 C° derece, Temmuz en fazla 32,5 °C derece olduğu Rize’de yıllık sıcaklık salınımı 25,8 °C derecedir. Bu haliyle Rize, denizsel iklimlerin karakteristik özelliğini taşır.

Rize’de aylık ortalama sıcaklık eğrisi bütün yıl 5 °C derecenin üzerinde seyretmekte olup, sadece 4 ayın sıcaklık ortalaması 10 °C derecenin altındadır ve Rize çok nemli bir şehirdir.

Yaylalar

Rize'nin iç kesimlerinde, zengin orman dokusu civarında yer alan yaylalarda mevcut altyapıyı kullanarak yapılabilecek fazla yatırım gerektirmeyen bir turizm çeşididir. Bu aktivite için gerekli potansiyel tüm yaylalarda mevcut olup, Ayder, Anzer, Pokut, Hazindağ, Samistal, Verçenik, Aşağı Kavron, Yukarı Kavron, Ambarlı, Kito, Çat, Elevit, Handüzü gibi yaylalarda yapılmaktadır.

Rize’nin güneyindeki Kaçkar Dağları ile yüksek dağların eteklerinde birbiriyle bağlantılı birçok yayla vardır. Bütün bu yaylalar yaz mevsiminde turistler tarafından ziyaret edilir. Bu yaylaların hemen hemen hepsinde de ot biçme şenlikleri yapılmaktadır. Bu şenliklere katılmak mümkün olduğu gibi, yayla eteklerindeki yamaçlarda rehberlerle birlikte doğa yürüyüşü yapma imkânı da bulunmaktadır.

Mutfak kültürü

Rize mutfak kültürü son dönemlerde, halk kültürünün genelinde olduğu gibi dönüşümler geçirse de, özellikle köylerde geleneksel yapısını korumayı sürdürür. Bölgedeki tarım alanlarının darlığı ve iklim koşulları nedeniyle sınırlı sayıda sebze ve meyve yetiştirilmektedir. Tarım alanları daha çok “çay” ve 1990’larla birlikte kısmen “kivi” yetiştiriciliğine ayrılmış durumdadır. Arıcılık ve bal üretimi (Anzer balı, Deli bal) hala yaygınlığını sürdürürken, pekmez üreticiliği de (üzüm pekmezi, armut pekmezi/balı) devam etmektedir. Rize kavurması, Rize Fırın Sütlacı, Çayeli kuru fasulyesi bölgede meşhur olan tatlardır. Muhlama, turşu tavalı, Laz böreği, mısır ekmeği, karalahana çorbası/yemeği ya da haşlaması, vurma veya ezme lahana, karalahana sarması, pepeçura, pekmezli kabak, hamsili pilav, sebzeli hamsi, korkoti, hamsi kuşu, hamsikoli, enişte lokumu, kabak sütlacı, en çok tüketilen yemeklerdir. Yöre mutfağının başlıca ham maddeleri mısır (mısır unu), kara lahana, fasulye, kabak gibi sebzelerin yanı sıra, Karadeniz denince akla ilk gelenlerden olan hamsidir,,,,,,,,,,,,,, Bununla birlikte hayvansal gıdalar da (et ve süt ürünleri) Rize mutfağını zenginleştiren ve tamamlayan unsurlardandır. Yılın büyük bölümünde kapalı ve yağışlı bir havaya sahip olan Rize’de yiyeceklerin güneşte kurutularak saklanması pek mümkün olmadığından turşu ve salamura yapımı da ön plana çıkar.^[4]

Yönetim

Ayrıca bakınız: Rize'nin ilçeleri

2020 yılında TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 12 İlçe, 18 belediye, bu belediyelerde 208 mahalle ve ayrıca 347 köy vardır.^[5])

İllerde protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye Başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Ayni seçmen İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclislerini oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak, İl Genel Meclisinin oluşumunu sağlarlar.

İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23)

İl Genel Meclisi, İl Özel İdaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik İl Encümenini seçer.^[6][7]

Merkezi yönetim, Vali ve İl Müdürlerinden oluşur. İl Özel İdaresi (İl Genel Meclisi ve İl Encümeni) seçilmişlerden oluşur, ancak Vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur.

Rize Valisi, 1981-Malatya doğumlu İhsan Selim BAYDAŞ’dır. Ağustos 2023 tarihinde Gençlik ve Spor Bakan Yardımcısı iken atanmıştır.

Rize Belediye Başkanı, 1969-Rize doğumlu Rahmi Metin (AK Parti), 31 Mart 2024 seçimlerinde %54,70 oy oranıyla seçilmiştir.^[8]

2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Rize İl Genel Meclisi üye sayısı, 25 AK Parti, 2 MHP, 2 CHP ve 1 İYİ Parti olmak üzere 30’dur.^[9]Rize Belediye Meclisi ise 28 AK Parti, 1 CHP ve 2 MHP olmak üzere 31 üyeden oluşur.^[10]

2023 Genel seçimleri sonucu, Rize'yi temsilen TBMM'ye AK Parti'den 2 milletvekili (Muhammed Avcı, Harun Mertoğlu) CHP'den 1 milletvekili (Tahsin Ocaklı) seçilmiştir.^[11]

İlin milletvekilleri

Ana madde: Rize milletvekilleri

Nüfus

Güncel Nüfus Değerleri(TÜİK 6 Şubat 2024 verileri^[12])

Rize ili nüfusu: 350.506'dır. Bu nüfusun % 67,97'si şehirlerde yaşamaktadır (2023 sonu). İlin yüzölçümü 3.835  km²'dir. İlde  km²'ye 91 kişi düşmektedir. (Bu sayı merkezde 585’dir.) İlde yıllık nüfus % 1,85 oranında artmıştır. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: İkizdere (% 33,99)- Merkez ilçe (-% 2,71)

6 Şubat 2024 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 12 İlçe, 18 belediye, bu belediyelerde 208 mahalle ve ayrıca 347 köy vardır.

2023 yılı sonunda Rize ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri km2
İlçe	Nüfus 2022	Nüfus 2023	Fark	Nüfus Artışı %	Belediye Sayısı	Mahalle Sayısı	Köy Sayısı	Köy Nüfusu	Şehir nüfusu	Şehirde oturan %	Alanı  km2[13]	km2'ye düşen kişi
Ardeşen	42.572	42.467	-105	-0,25	2	30	40	12.596	29.871	70,34	376	113
Çamlıhemşin	6.911	7.799	888	12,09	1	10	24	5.828	1.971	25,27	897	9
Çayeli	42.865	43.075	210	0,49	3	35	54	15.008	28.067	65,16	442	97
Derepazarı	6.847	7.732	885	12,16	1	7	11	3.341	4.391	56,79	28	276
Fındıklı	16.448	17.385	937	5,54	1	8	23	5.576	11.809	67,93	383	45
Güneysu	14.952	15.953	1.001	6,48	1	8	21	7.649	8.304	52,05	159	100
Hemşin	2.356	2.499	143	5,89	1	4	8	1.125	1.374	54,98	134	19
İkizdere	6.176	8.676	2.500	33,99	1	7	29	6.499	2.177	25,09	855	10
İyidere	8.446	9.366	920	10,34	1	9	7	3.934	5.432	58,00	28	335
Kalkandere	12.903	15.042	2.139	15,34	1	12	22	7.973	7.069	47,00	107	141
Merkez	152.056	147.996	-4.060	-2,71	4	66	60	26.728	121.268	81,94	253	585
Pazar	31.484	32.516	1.032	3,23	1	12	48	16.000	16.516	50,79	173	188
Rize	344.016	350.506	6.490	1,85	18	208	347	112.257	238.249	67,97	3835	91

Rize il nüfus bilgileri
Yıl	Toplam	Sıra	Fark	Şehir - Kır
1927[14]	171.657	37		%10     16.978 154.679     %90
1935[15]	271.900	26	%58	%9     24.245 247.655     %91
1940[16]	172.764	48	%36	%10     16.940 155.824     %90
1945[17]	171.929	49	%0	%14     23.704 148.225     %86
1950[18]	181.512	51	%6	%14     25.600 155.912     %86
1955[19]	211.967	52	%17	%18     38.999 172.968     %82
1960[20]	248.930	48	%17	%22     53.903 195.027     %78
1965[21]	281.099	46	%13	%23     63.554 217.545     %77
1970[22]	315.700	46	%12	%23     72.714 242.986     %77
1975[23]	336.278	47	%7	%25     82.708 253.570     %75
1980[24]	361.258	48	%7	%27     96.152 265.106     %73
1985[25]	374.206	50	%4	%30     111.368 262.838     %70
1990[26]	348.776	51	%7	%38     133.370 215.406     %62
2000[27]	365.938	52	%5	%56     205.245 160.693     %44
2007[28]	316.252	57	%14	%62     197.167 119.085     %38
2008[29]	319.410	57	%1	%59     189.704 129.706     %41
2009[30]	319.569	57	%0	%61     195.569 124.000     %39
2010[31]	319.637	57	%0	%62     197.520 122.117     %38
2011[32]	323.012	57	%1	%63     202.636 120.376     %37
2012[33]	324.152	56	%0	%64     207.631 116.521     %36
2013[34]	328.205	56	%1	%62     204.194 124.011     %38
2014[35]	329.779	56	%0	%64     211.495 118.284     %36
2015[36]	328.979	56	%0	%66     215.596 113.383     %34
2016[36]	331.048	56	%1	%67     221.040 110.008     %33
2017[36]	331.041	56	%0	%67     222.418 108.623     %33
2018[36]	348.608	56	%5	%59     206.088 142.520     %41
2019[36]	343.212	56	%2	%65     223.584 119.628     %35
2020[36]	344.359	56	%0	%66     228.670 115.689     %34
2021[36]	345.662	56	%0	%68     233.866 111.796     %32
2022[36]	344.016	56	%0	%68     234.538 109.478     %32
2023[36]	350.506	56	%2	%63     221.458 129.048     %37

Ulaşım

Türkiye'nin her yerinden Rize’ye kara yolu bağlantısı vardır. Doğu Karadeniz sahil şeridi üzerinde yer alan Rize’de ulaşım kara yolu ile sağlanmaktadır. Liman bağlantısı tamamen endüstriyel amaçlar için kullanılır. Turistik amaçlı geziler dışında denizyolu ile sivil taşıma yapılmamaktadır. Demiryolu ağı ve hava limanı şehirde mevcut değildir. Hava yolu ile ulaşım, Pazar-Çayeli arasındaki Rize-Artvin Havalimanı'ndan sağlanmaktadır.^[37] Sivil havayolu sektöründe yaşanan gelişmeler neticesinde kentin göç vermiş olduğu büyük şehirlerle olan ulaşım bağlantısı kara yolu ulaşımından çok havayolu ulaşımına kaymıştır.

Batıda 76 km ile Trabzon'a, güneyde 251 km ile Erzurum'a, doğuda ise 159 km ile Artvin'e ve 109 km ile de Sarp Sınır Kapısı’na kara yolu ile bağlantılıdır. Doğu Karadeniz limanları içerisinde gelişmeye en müsait topoğrafik konumda olan liman, Rize Limanı'dır. Liman, konumu itibarı ile kara yolu hatlarına bağlı olup; Trabzon, Hopa, Rusya limanları ve İkizdere-Erzurum üzerinden İran bağlantısı ile Karadeniz Bölgesinin en kestirme transit yol merkezidir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Konum

Konum Bilgileri
İlçe	Kuruluş Yılı[38]	Önceden bağlı olduğu ilçe	Alanı km²[39]	Rakım mt.	Merkeze km[40]	Ulaşan Yollar[40]
Rize Merkez			253	11		/D.010-23, 53.53, 53.56, 53.50, 53.55, 53.31
Ardeşen	1953	Pazar	376	5	47	/D.010-24, 53.23
Çamlıhemşin	1960	Ardeşen	897	311	65	D.010-24 (Ardeşen)=>53.05, 53.04
Çayeli	1944	Merkez	442	10	19	/D.010-23, 53.52
Derepazarı	1990	Merkez	28	8	9	/D.010-23, 53.12, 53.06, 53.11
Fındıklı	1948	Hopa	383	11	63	/D.010-24, 53.17
Güneysu	1987	Merkez	159	169	15	D.010-23=>53.01, 53.02
Hemşin	1990	Pazar	134	315	49	D.010-23 (Pazar)=>53.04
İkizdere	1945	Merkez	855	556	50	D.925-01
İyidere	1990	Merkez	28	7	15	/D.010-23, 53.54
Kalkandere	1959	Merkez	107	167	21	D.925-01=>53.50,53.51, D.010-23 (Rize)=>53.50
Pazar	Cumh.önce		173	34	38	/D.010-23, 14.26, 53.04
RİZE	1935		3.835

Spor

Ana madde: Rize'de spor

2018-2019 Sezonu sonunda, futbol takımı Çaykur Rizespor, Süper Lig'i 11.sırada tamamladı. 3. Ligdeki Pazarspor’un yanı sıra Bölgesel Amatör Lig'de 2, kadın futbol liginde 1 takımı ligde kalmıştır. Erkekler voleybol 1. Liginde Fındıklıspor grup 8. si olmuştur. Voleybol kadınlar 2. Liginde, Pazar Kaçkar Sağlık Koleji küme düşerken, Çaykur Rizespor ve Fındıklı Tenis Doğa ve Su Sporlar takımları ligde kalmıştır. Hentbol süper ligindeki Ardeşen GSK, kadın takımı ligi 3.sırada tamamlamıştır. Süper ligin diğer takımı Pazarspor'un hakları dondurulmuştur. Güneysuspor erkek takımı süper lige yükselmiştir. Erkekler hentbol 2. Liginde Rize GSK da yer almaktadır.

Ziraat Türkiye Kupası'nda Pazarspor 4.turda, Çaykur Rizespor 5.turda elenmişlerdir.

Hentbol Kadınlar Türkiye Kupası'nda Ardeşen GSK, yarı finalde Kastamonu Bld.spor'a yenilerek Kupa 3.sü olmuştur.

Önemli spor tesisleri: Çaykur Didi Stadyumu (15.332), Yenişehir Spor Salonu (3.000) ve Rize Olimpik yüzme Havuzu (1.000)'dur.

Doğa sporları

Rafting gibi Akarsu Sporları, Dağcılık, Trekking gibi Yürüyüş Sporları, Heliski ve Jeep Safari gibi Doğa Sporları bölgede özellikle turizm açısından yaygındır.^[41]

İlin milletvekilleri

Ana madde: Rize milletvekilleri

Fotoğraflar

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
  Anzer Yaylası
• 
  Rize'de gün batımı

Ayrıca bakınız

• Kolhis
• Rize ilindeki yerleşim yerleri listesi

Kardeş şehirler

• Bursa, Türkiye^[42]
• Kakegawa, Japonya^[43]
• Kedah, Malezya

Kaynakça

1. "Yeni Valiler Kararnamesi Resmi Gazete'de yayımlandı: 39 ilin valisi değişti". Haberturk.com. 27 Ekim 2018. 25 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2018.
2. "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
3. "Kümülatif Yağış Raporu". Meteoroloji Genel Müdürlüğü. 23 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2021.
4. "- MUTFAK KÜLTÜRÜ". 18 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2020.
5. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr 4 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. TUİK 4 Şubat 2020 verileri
6. "Arşivlenmiş kopya". 5 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2020.
7. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 18 Haziran 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2020.
8. "Arşivlenmiş kopya". 22 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2020.
9. "Arşivlenmiş kopya". 22 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2020.
10. "Arşivlenmiş kopya". 1 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2020.
11. "Arşivlenmiş kopya". TBMM. 4 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2023.
12. "Arşivlenmiş kopya". 21 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2024.
13. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 7 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Şubat 2020.
14. "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
15. "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
16.  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
17.  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
18.  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
19.  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
20.  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
21. "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
22. "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
23. "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
24. "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
25. "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
26. "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
27. "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
28. "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
29. "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
30. "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
31. "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
32. "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
33. "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
34. "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
35. "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
36. • "Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
    • "Rize Nüfusu". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
    • "Rize Nüfusu". nufusune.com.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
    • "Rize Nüfusu". nufusubu.com.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
37. "Rize-Artvin Havalimanı". milliyet. 31 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2017.
38.  İçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü
40. Karayolları Genel Müdürlüğü
41. "- Doğa Sporları". 14 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2020.
42. "Rize ve Bursa Kardeş Şehir". Haberler.com. 9 Ekim 2014. 31 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2021.
43. "Rize'ye Japonya'dan Kardeş Şehir". Hürriyet.com.tr. 22 Mayıs 2015. 31 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2021.

Dış bağlantılar

• Rize Valiliği19 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Rize Belediyesi22 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Rize il kültür ve Turizm Müdürlüğü5 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Rize İl Tarım ve Orman Müdürlüğü3 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Rize İl Özel İdaresi5 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Rize Recep Tayyip Erdoğan Eğitim ve Araştırma Hastanesi16 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Rize Gezi Rehberi27 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Rize Müftülüğü21 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Rize - İş kur3 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Rize Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü3 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Rize İl Halk Kütüphanesi3 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• T.C Rize Valiliği AB ve Dış İlişkiler Bürosu3 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.