Osmanlı döneminde Kıbrıs

Kıbrıs, 1570'te başlayan Osmanlı-Venedik Savaşı'nda Osmanlı İmparatorluğu tarafından feth edilmesinin ardından, 1878'e dek Osmanlı idaresinde kaldı. 1571^[1]-1670^[2] yılları arasında arasında ayrı bir eyalet statüsünde varlığını sürdürdü. Eyaletin yönetim merkezi Dağ Kazâsı'nda yer alan Lefkoşa oldu.^[1]

Kıbrıs Eyaleti Eyalet-i Kıbrıs (Osmanlı Türkçesi) Osmanlı İmparatorluğu Eyaleti ← 1571-1660 1745-1748 → Arma Kıbrıs Eyaleti harita üzerinde Osmanlı egemenliğindeki Kıbrıs (1609) Merkez Lefkoşa Tarih  - Kuruluş 1571  - Kaldırılış 1748 Bugün parçası  Kıbrıs Cumhuriyeti  Kuzey Kıbrıs

Kıbrıs, Lala Mustafa Paşa komutasındaki ordu ve Piyale Paşa komutasındaki donanma ile birlikte^[3] yaya 60.000 kişiden oluşan Osmanlı Ordusu, 2 Temmuz 1570'te Limasol'a çıkması^[4] ve 4 Ağustos 1571'de Mağusa'nın^[5] Venedikli Mağusa Kale komutanı Bragadino'nun 5 maddelik bir antlaşmayla kaleyi teslim etmesiyle^[1] sonuçlanan bir seferle Osmanlı İdaresine girdi.^[6]

15 Eylül 1570 tarihinde Lala Mustafa Paşa, tören ile Lefkoşa şehrine girdi.^[7] Osmanlı İmparatorluğu, Ortodokslara serbestçe kilise kurma ve gelişme imkânı sağladı.^[8] Böylece adada Katolik Kilisesi etkinliğini kaybetti ve Ortodoks Kilisesi gelişti.^[9]

1571 yılında Kıbrıs'ta yapılmış bulunan nüfus sayımında yerli halkın nüfusu 150.000'dir. Burada bulunan Türk askeri ise 30.000 kadardır.^[10] 1572 tarihinde nüfus araştırmalarına göre Mesarye ve Mazato bölgesindeki 76 köyde hiçbir insanın yaşamadığı belirlendi.^[1] 22 Eylül 1572 tarihinde^[11] çıkan genel iskân kanunuyla Karaman'dan adaya göç ettirilen Türkler^[12] ve Beyşehir, Ürgüp, Niğde, Aksaray, Akşehir gibi^[11] Anadolu'nun orta kesiminde kalan şehirlerinden aileler getirilerek yerleştirildi.^[13] Göç eden aileler iki veya üç sene vergi vermekten muaf tutuldular.^[1]

Ele geçirilmesinden sonra Kıbrıs, beylerbeyliği idaresi ilan edildi^[14] ve Avlonya Sancağı'nın sancakbeyi Muzaffer Paşa adanın beylerbeyi oldu.^[1] Kıbrıs Kanunnâmesi çıkana kadar eyalet Karaman Vilâyeti Kanunnâmesi ile idare edildi.^[1] Kısa bir süre sonra ise mülkî bir yapılanmaya gidilerek Lefkoşa merkezli 16 kazâya ayrıldı.^[15]

Girit Savaşı sonrasında eyaletin nüfus oranında azalma ve ada üzerindeki ticarî ilişkilerin bozulmasıyla^[16] vergi gelirlerinin düşmesine neden oldu.^[15] Bu nedenle 1670 tarihinde Ege adalarını ve Girit'i idare eden Kaptanpaşalık'a bağlandı.^[14]

İdari birimleri

Kıbrıs tarihi

İlk Çağ

Kıbrıs (Roma eyaleti) Tapınak Şövalyeleri Lüzinyanlar Lüzinyanlı Guy Kıbrıs Krallığı Caterina Cornaro

Osmanlı dönemi

Osmanlı-Venedik Savaşı Lala Mustafa Paşa Kıbrıs Kanunnâmesi Kıbrıs Eyaleti Boyacıoğlu Mehmet İsyanı Cezayir-i Bahr-i Sefid

Birleşik Krallık dönemi

Kıbrıs Sözleşmesi Kıbrıs İdaresi 1921 Enosis Plebisiti Kıbrıs Maden Şirketi grevi 1931 Kıbrıs ayaklanması 1950 Kıbrıs enosis referandumu

Modern tarih

Zürih ve Londra Antlaşmaları 1963-1964 olayları 1974 Darbesi Kıbrıs Harekâtı Annan Planı

Kıbrıs Eyaleti'nde yer alan 16 kaza şu şekildeydi;^[15]

Tuzla Kazâsı Limasol Kazâsı Piskopi Kazâsı Gilan Kazâsı Evdim Kazâsı Mağusa Kazâsı Karpas Kazâsı Dağ Kazâsı

Değirmenlik Kazâsı Baf Kazâsı Kukla Kazâsı Hırsofi Kazâsı Omorfo Kazâsı Mesarye Kazâsı Girne Kazâsı Lefkoşa (Dağ Kazâsı içinde yer alan merkezî kazâ)

Kaynakça

1. Sarınay, Yusuf., (Ed.) (2000). Osmanlı İdaresinde Kıbrıs (Nüfusu-Arazi Dağılımı ve Türk Vakıfları). Aktaş, Necati; Gültepe, Necati; Kaplan, Mustafa (Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın Nu: 43 bas.). Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. ss. 17. sayfa. ISBN 975-192-592-4.
2. Çevikel, Nuri (Temmuz 2006). Kıbrıs'ta Osmanlı Mirası (1570-1960). İstanbul: 47 Numara Yayıncılık. ss. 167. sayfa. ISBN 9944-328-00-6.
3. Hacı Osman Yıldırım, Hasan Çağlar, Vahdettin Atik, a.g.e., s. 51.
4. "Hürriyet ansiklopedik yıllığı", sf. 198, Hürriyet (1975).
5. Ali Efdal Özkul, Aydın Özkul, "Kıbrıs'ın sosyo-ekonomik tarihi, 1726-1750", sf. 38, İletişim Yayınları (2005).
6. Ahmet C.Gazioğlu, Kıbrıs Türk Tarihi, Türk Dönemi 1570–1878, Lefkoşa; Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkezi, 1994, s.35-83.
7. Yusuf Küçükdağ, "Türk tasavvuf araştırmaları", sf. 209, Çizgi Kitabevi (2005).
8. Erdinç Sancar, "21. yüzyıl stratejilerinde Türk denizcilik tarihi", sf. 174, IQ Kültür Sanat Yayıncılık (2006).
9. Alasya, Halil Fikret. Tarihte Kıbrıs; 10. sayfa, Kıbrıs Türk Kültür Derneği Genel Merkezi, 1988.
10. Halil Fikret Alasya, "Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ", sf. 2, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü (1987).
11. Sarınay, Yusuf (Ankara, 2000). a.g.e, 18.sayfa.
12. Pierre Oberling, Mehmet Erdoğan, "Bellapais'e giden yol", sf. 1, Genelkurmay Basımevi (1987).
13. Göyünç, Nejat. "Kıbırs'ta Türk İdaresi". Türk Federasyon. 11 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2009.
14. Çevikel, Nuri (İstanbul, Temmuz 2006). a.g.e, 145.sayfa.
15. Sarınay, Yusuf (Ankara, 2000). a.g.e, 19.sayfa.
16. Çevikel, Nuri (İstanbul, Temmuz 2006). a.g.e, 320.sayfa.

Dış bağlantılar

• (İngilizce) The Ottoman Period (1571-1878) (Kıbrıs Cumhuriyeti hükûmeti)7 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• (Türkçe) Kıbrıs'ta Osmanlı imparatorluğu (Kuzey Kıbrıs Milli Eğitim Bakanlığı)^{[ölü/kırık bağlantı]}
• (Türkçe) Osmanlı Kıbrıs'ında idarî ve toplumsal hayat (Kuzey Kıbrıs Milli Eğitim Bakanlığı)^{[ölü/kırık bağlantı]}