Norveç, resmî adıyla Norveç Krallığı (Norveççe-Bokmål: Kongeriket Norge; Norveççe-Nynorsk: Kongeriket Noreg), Kuzey Avrupa'da bulunan İskandinav Yarımadası'nın batısında bir ülke. Finlandiya, İsveç ve Rusya ile komşu olan ülkenin batıda Atlas Okyanusu'nun bir kolu olan Norveç Denizi'ne kıyısı vardır. Kıyıları binlerce fiyordla çizilidir.
Norveç Kongeriket Norge Kongeriket Noreg Norveç Krallığı | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Slogan Alt for Norge ("Her şey Norveç için") | |||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||
_cropped.svg) | |||||||||||||||||
| Başkent ve en büyük şehir | Oslo 59°56′K 10°41′D | ||||||||||||||||
| Resmî dil(ler) | Norveççe (Bokmål / Nynorsk) | ||||||||||||||||
| Tanınan bölgesel dil(ler) | Kvence, Çingenece | ||||||||||||||||
| Yazı sistemi | Latin (Dan ve Norveç alfabesi) | ||||||||||||||||
| Etnik gruplar (2014) |
| ||||||||||||||||
| Demonim | Norveçli | ||||||||||||||||
| Hükûmet | Üniter, parlamenter, anayasal monarşi | ||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| Yasama organı | Storting | ||||||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||||||||
• Toplam | 385.207[3] km2 (67.) | ||||||||||||||||
• Su (%) | 5,7 | ||||||||||||||||
| Nüfus | |||||||||||||||||
• 2024 tahminî | 5.550.203[4] (118..) | ||||||||||||||||
• Yoğunluk | 14,4/km2 (213.) | ||||||||||||||||
| GSYİH (SAGP) | 2021 tahminî | ||||||||||||||||
• Toplam | 374,994 milyar $[5] (51.) | ||||||||||||||||
• Kişi başına | 69.171 $[5] (6..) | ||||||||||||||||
| GSYİH (nominal) | 2021 tahminî | ||||||||||||||||
• Toplam | 444,519 milyar $[5] (30.) | ||||||||||||||||
• Kişi başına | 81.995 $[5] (4.) | ||||||||||||||||
| Gini (2018) | ▼ 24.8[6] düşük | ||||||||||||||||
| İGE (2022) |  0.961[7]çok yüksek · 2. | ||||||||||||||||
| Para birimi | Norveç kronu (NOK) | ||||||||||||||||
| Zaman dilimi | UTC+01:00 (OAS) | ||||||||||||||||
| UTC+02:00 (OAYS) | |||||||||||||||||
| Trafik akışı | sağ | ||||||||||||||||
| Telefon kodu | +47 | ||||||||||||||||
| İnternet alan adı | .no, (.sj Svalbard & Jan Mayen, .bv Bouvet adası) | ||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
Anayasal monarşi ile yönetilen ülkenin başkenti Oslo'dur. 385,207[3] km² alana yayılan Norveç'in, Finlandiya ile 729, İsveç ile 1.619, Rusya ile 167 kilometre sınırı vardır ve 21.925 kilometrelik çok uzun bir sahil şeridi vardır.
Norveç Avrupa ortalamasının üstünde yaşam standardına ve ekonomik gelişmişliğe sahip olduğundan Avrupa Birliği'ne girmek istememektedir. Zira, ülke kıyılarındaki petrol rezervlerinin zenginliği ve dünya ve Avrupa balıkçılık sektörünü elinde bulundurması[9] ile tanınmaktadır. Avrupa Birliği'ne olumsuz yaklaşmalarının bir nedeni de balıkçılık sektörünü olumsuz etkileyeceği yönündeki çekinceleridir. Öte yandan; Norveç, İsviçre, İzlanda ve Lihtenştayn ile birlikte EFTA (Avrupa Serbest Dolaşım Örgütü) üyesidir ve bu örgütü terk edip AB'ye geçmeyi istememektedir.
Avrupa Birliği'nin ısrarları işe yaramamaktadır. Zira ülkede iki kere referandum yapılmış ikisinde de Avrupa Birliği'ne ret çıkmıştır. Bugünlerde yapılan anketlerde AB'yi isteyenlerin oranı %50 civarındadır. Norveç ayrıca bir NATO ülkesidir.
Norveç, kökleri eşitlikçi fikirlere dayanan, kapsamlı bir sosyal güvenlik sistemi ve evrensel sağlık hizmetlerini içeren İsveç modelini uygulamaktadır.[10] Norveç'te petrol, doğalgaz, madenler, ormanlar, denizler ve tatlı su kaynaklarında devlet mülkiyeti bulunmaktadır. Petrol endüstrisi ülkenin milli gelirinin dörtte birini oluşturmaktadır.[11] Norveç, Orta Doğu ülkeleri hariç tutulduğunda kişi başına düşen petrol ve doğalgaz üretiminde birinci sıradadır.[12][13] Ülke kişi başına düşen milli gelirde ise Dünya Bankasına göre dördüncü, IMF'ye göre ise sekizincidir ve 1,3 trilyon doları aşan ulusal varlık fonu dünyanın en büyüğüdür[14][15][16] Norveç'in en önemli sorunu azalan ve yaşlanan nüfus sorunudur.[17] Ülkede yaşayan insanların sayısı beş milyon civarındadır ve iş gücü eksikliği çekmektedir.
Öte yandan Avrupa'nın en pahalı ülkesidir.[18]
Köken bilim
Norveç'in resmi adı Bokmål yazı geleneğine göre Kongeriket Norge, Nynorsk yazı geleneğine göre ise Kongeriket Noreg'dir (Norveç Krallığı). Ülkenin adının iki farklı yazılış şeklinin olması zaman zaman tartışmalara neden olmaktadır. Özellikle para, pul ve pasaport gibi resmi evraklarda 1980'lere kadar Norge adı yaygın olarak kullanılırken, 80'lerden sonra her iki yazılış şekli de bir arada kullanılmaya başlandı. Ülkenin adının Eski Nors dilindeki yazılışı Noregr'di. Orta Çağ Latincesinde ise adı Nor(th)vegia'ydı. Ülkenin adının ilk yazılış şekli 9. yüzyıl Hålogaland'lı Ohthere'nin yazılarında norðweg şeklindedir. Bazı Orta Çağ yazmaları ülkenin adının Kral Nórr adında mitolojik bir kişiden geldiğini iddia etse de, yaygın kabul gören görüşe göre ülkenin adı Norveç Denizi'ne verilen "kuzeye doğru deniz yolu" anlamındaki norðvegr'den geldiğidir. Nors dilinde aynı şekilde Baltık Denizi için austrvegr (doğudaki topraklara giden yol), Kuzey Denizi (ve Atlas Okyanusu) için vestvegr (batıdaki topraklara giden yol) ve Akdeniz için suðrvegr (güneydeki topraklara giden yol) kullanılmaktadır. Yine de norð- kökeninin etimolojik kaynağı konusunda kuşkular vardır ve başka köklerden geliyor da olabilir.
Tarih
8.-11. yüzyıl arasında Norveç'te Vikingler olarak bilinen bir kavim hüküm sürmüştür. Savaşçı bir ulus olarak tanınan Vikingler batıda Büyük Britanya, İzlanda, Grönland ve hatta Kuzey Amerika'ya kadar ulaşarak sömürgeler kurdular. 1000 yılı civarında Hristiyan misyonerler Norveç'te Hristiyanlığı yaymaya başladılar. Norveç kralı I. Haakon Hristiyanlığı kabul etti. 995 yılında I. Olaf Norveç'teki ilk Hristiyan kilisesini kurup Kiliseyi devletin eğitimli çalışanları olan ve yörelerde örgütlü bir kolu hâline getirdi. 1030 yılında Danimarkalılar Norveç'i ellerine geçirdiler. Norveç Danimarka kralı Knud'un kurduğu Kuzey Denizi İmparatorluğu'nun bir parçası hâline geldi.
1363 yılında Norveç kralı VI. Håkon Danimarka kralı IV. Valdemar'ın kızı I. Margrete'le evlenerek iki ülkeyi bir bayrak altında birleştirdi. Ayrıca Håkon İsveç kraliyet ailesiyle de akrabaydı. Çiftin evliliğinden doğan Olaf'ın 1387 yılında erken yaşta ölmesi üzerine I. Margrete tahta çıktı (1387-1412). Margrete'in yönetimi altında 1397 yılında İsveç, Norveç, Danimarka ve sömürgeleri (Faroe Adaları, İzlanda, Grönland ve Finlandiya) birleşerek Kalmar Birliği adı altında büyük bir İskandinav İmparatorluğu hâline geldiler.
1521 yılında İsveç Kalmar Birliği'nden ayrıldı. Bu arada İskandinav ülkeleri Martin Luther tarafından Almanya'da başlatılan Protestan Reformu ile sarsıldı. Danimarka ve Norveç 1821 yılına kadar Danimarka-Norveç adı altında birlikte hareket etmeye devam ettiler. Kralları tekti ama yasaları, devlet kurumları ve orduları ayrı ayrı gelişmeye devam etti. 19. yüzyılın başlarında Norveç Napolyon Savaşları'yla temelinden sarsıldı. Fransa savaşı kaybedince Danimarka 1814 yılında imzaladığı Kiel Antlaşması uyarınca savaşı kazanan tarafın üyesi olan İsveç'e Norveç'i bırakmak zorunda kaldı. Norveçliler İsveç yönetimini istemediler. Bir temsilciler meclisi 1814'te Norveç anayasasını kabul etti ve İsveç'e direndi ama bir kral iki meclis prensibini kabul etmek zorunda kaldı. Norveç bayrağı adeta bu geçişi anlatır gibi Norveç'te kullanılagelen kırmızı beyaz Danimarka bayrağının ortasına İsveç'i temsil eden mavi renkte bir haç ekleyerek kabul edildi. Nihayet 1905'te İsveç, Norveç'in bağımsızlığını tanıdı. 12 Kasım 1905'te referandum sonucuna göre %79'la monarşi yanlıları galip çıktı ve Danimarka Kralı VIII. Frederik'in oğlu Karl, VII. Haakon adıyla Norveç kralı ilan edildi.[19] Bu gün Birliğin Dağılması Günü adıyla kutlanmaktadır.[20]
Norveç I. Dünya Savaşı'nda tarafsız kaldı. II. Dünya Savaşı'nda da tarafsız kalma niyetinde olmasına rağmen 9 Nisan 1940 tarihinde Nazi Almanyası tarafından işgal edildi. 8 Mayıs 1945 tarihinde Almanya'nın teslim olmasına kadar Norveç işgal altında kaldı. 1949 yılında Norveç NATO'ya üye oldu. 1960'ların sonlarında Norveç sularında keşfedilen petrol ve doğalgaz Norveç'e büyük bir refah kazandırdı. 1972 ve 1994'te yapılan referandumlarda Norveç halkı Avrupa Birliği'ne üyeliği reddetti. Norveç Avrupa Birliği ile olan ilişkilerini üyesi bulunduğu EFTA kurumu aracılığıyla sürdürmektedir. Günümüzde Norveç Birleşmiş Milletler raporlarına göre yaşam standartları bakımından dünyanın en ileri ülkelerinden biridir.
Coğrafya
Norveç'in çekirdek bölgesi, Kuzey Avrupa'nın en kuzey kısmını oluşturan İskandinav Yarımadası'nın batı ve en kuzey kısmını kapsar; uzak Jan Mayen adası ve Svalbard takımadaları da Norveç Krallığı'nın bir parçasıdır. Antarktika I. Peter Adası ve Alt Antarktika Bouvet Adası bağımlı bölgeler'dir ve bu nedenle Krallığın bir parçası olarak kabul edilmez. Norveç ayrıca Antarktika'nın Kraliçe Maud Toprakları denilen bölümünde hak iddia eder.[21]
Orta Çağ'dan 1814'e kadar Norveç Danimarka krallığı'nın parçasıydı. Kuzey Atlantik'teki Faroe Adaları, Grönland ve İzlanda'daki Norveç mülkleri, Kiel Antlaşması'nda Norveç İsveç'e geçtiğinde Danimarka'da kaldı.[22] Norveç ayrıca 1658'e kadar Bohuslän, 1645'e kadar Jämtland ve Härjedalen, 1468'e kadar[21] Shetland ve Orkney,[23] ve 1266'daki Perth Antlaşması'na kadar Man Adası ve İbraniler'den oluşuyordu[24]
Norveç, Kuzey Avrupa'daki İskandinavya'nın batı ve en kuzey kısmını kapsar.[25]
Norveç 57° ve 81° K enlemleri ile 4° ve 32° D boylamları arasında yer alır. Norveç İskandinav ülkeleri'nin en kuzeyindedir ve Svalbard da dahil edilirse en doğudadır.[26]
Vardø Greenwich'in 31° 10' 07" doğusunda, St. Petersburg ve İstanbul'dan daha doğuda yer alır.[27]
Norveç, Avrupa anakarasının en kuzey noktasını içerir.[28]
Engebeli kıyı şeridi, devasa fiyort'lar ve binlerce ada tarafından bölünür. Kıyı temel referans çizgisi 2.532 kilometre (1.573 mi)'dir. Fiyortlar dahil anakaradaki kıyı şeridi 28.953 kilometre (17.991 mi) uzanır, adalar dahil edildiğinde kıyı şeridinin 100.915 kilometre (62.706 mi) olduğu tahmin edilir.[29]
Norveç, İsveç ile 1.619-kilometre (1.006 mi) kara sınırını, Finlandiya ile 727 kilometre (452 mi) ve doğuda Rusya ile 196 kilometre (122 mi) kara sınırını paylaşır. Kuzey, batı ve güneyde Norveç, Barents Denizi, Norveç Denizi, Kuzey Denizi ve Skagerrak ile sınırlanmıştır.[2] İskandinav Dağları İsveç sınırının çoğunu oluşturur.
385.207 kilometrekare (148.729 sq mi)'da (Svalbard ve Jan Mayen dahil) (ve 323.808 kilometrekare (125.023 sq mi) olmadan),[3] ülkenin çoğuna dağlık veya tarih öncesi buzul'ların ve çeşitli topografya'nın neden olduğu çok çeşitli doğal özelliklere sahip yüksek arazi hakimdir. Bunlardan en dikkat çekeni kıyıda derinliklerden başlayan fiyort'lardır: Buz Devri'nin sona ermesinin ardından denizin sular altında bıraktığı karaya açılan derin oluklar. Sognefjord en, dünyanın en derin ikinci fiyortu ve 204 kilometre (127 mi) ile dünyanın en uzun fiyortudur. Çoğunlukla yüksek platolar ve dik dağların arasında verimli vadiler yer alır. Ovalar küçük ve dağınıktır. Kuzeyde arktik tundra bölgesi vardır.
Hornindalsvatnet tüm Avrupa'nın en derin gölüdür.[30]
Norveç'te yaklaşık 400,000 göl vardır.[31][32] 239.057 kayıtlı ada vardır.[25]
Permafrost tüm yıl boyunca yüksek dağlık bölgelerde ve Finnmark ilçesinin iç kesimlerinde bulunabilir. Çok sayıda buzul Norveç'tedir.
Arazi çoğunlukla sert granit ve gnays kayadan yapılmıştır ancak kayağantaş, kumtaşı ve kireçtaşı da yaygındır ve en düşük kotlar deniz birikintileri içerir.
Körfez Akıntısı ve hüküm süren batı bölgeleri nedeniyle, Norveç bu tür kuzey enlemlerinde, özellikle de kıyı boyunca beklenenden daha yüksek sıcaklıklar ve daha fazla yağış alır. Bölgede kıyı boyunca ılıman iklim görülür. Kuzey Atlas akımının etkisiyle sıcaklık değişiklikleri ortaya çıkar.
Anakara daha soğuk kışlar ve iç kesimlerde daha az yağış ile dört farklı mevsim yaşar. En kuzey kesimde çoğunlukla deniz Subarktik iklim, Svalbard'da Arktik tundra iklimi görülür.
Ülkenin geniş enlem aralığı ve değişken topoğrafyası ve iklimi nedeniyle, Norveç neredeyse diğer tüm Avrupa ülkelerinden daha fazla sayıda farklı habitat’lara sahiptir. Norveç'te ve komşu sularda (bakteri ve virüsler hariç) yaklaşık 60,000 tür vardır. Norveç Kaya Tabakası büyük deniz ekosistemi son derece üretken olarak kabul edilir.[33]
Deniz seviyesinden en yüksek noktası 2,469 metrelik rakımıyla Galdhøpiggen'dir.[34]
Doğal afetlerden en sık görülenler de heyelan ve çığdır.
Norveç'in güney kutbu kıtası Antarktika'da kendine bağlı bölgesi (Kraliçe Maud Toprakları), hem güney kutbuna hem de kuzey kutbuna yakın, açık denizde kıyıdan uzak büyük adaları (güneyde Bouvet Adası, I. Peter Adası, kuzeyde Jan Mayen, Svalbard) ve bunları çevreleyen kara suları, mücavir ve münhasır ekonomik bölge‘leri vardır. Bunlardan Spitsbergen barındırdığı doğal soğutmalı Svalbard Küresel Tohum Deposu ile ünlüdür.
Demografi
Norveç halkının genel özelliği iklimden ve ekonomik rahatlıktan kaynaklanan rahatlıkları ve sakinlikleridir. Bireysel yaşam ön plandadır ve Norveç'te hemcins çiftler evlenme hakkına sahiptirler.[35][36] Ülkede İngilizce anadil kadar etkilidir.
Norveçlilerin çoğunluğunu oluşturanlar Cermen kökenli bir halktır. Yakın ülkelerdeki halklardan pek ayırt edilemezler. Genelde açık renk tenli, uzun boylu, kalın yapılı olurlar. Saç rengi sarı, kırmızı ve siyah olarak her üç çeşidi vardır. Bu renkliliğin yörenin bir özelliği olarak çok eskiden beri var olduğu 1200'lü yıllarda yazıya dökülmüş Rigstula şiirinden bilinmektedir; "işçiler siyah, çiftlik sahipleri kırmızı, asilzadeler sarı saçlı" der şiir. Norveç'e ilk yerleşenler taş devrinde gelen avcılar -ki bugünün Lapon halkının bu gruptan kalma olma ihtimali yüksektir-, daha sonra buzul çağı ertesi tarımı getiren Keltler ve peşinden 4. yüzyılda gelmeye başlayan Gotlardır. Bunlar temeli oluştururlar. Orta Çağ ve Hansa Birliği zamanında Norveç'e göçler olmuştur. Ayrıca eski göçmen Romanlar ve Fince konuşan Kven ve skogfinn halkları vardır.
İkinci Dünya Savaşı öncesindeki 100 yıl süresinde Norveç'in nüfusunun önemli bir kısmı denizaşırı ülkelere özellikle ABD'ye göç etmiştir. Öyle ki günümüzde Norveç dışında Norveçli olduğunu söyleyen çok yüksek sayıda insan yaşar.
İkinci Dünya Savaşı sonrası Norveç bir refah toplumu hâline gelmiş ve yeni yeni göçmen grupları gelmeye başlamıştır. Özellikle seksenli yıllar sonrası petrol gelirlerinin de etkisiyle Norveç iltica ve refah arayan göçmenler için çekici bir ülke hâline gelmiştir. Son 50 yılda Norveç Orta Doğu,Avrupa,Asya'dan göç almıştır. Bu insanlar hepsi farklı dil konuşan ve farklı dinlere inanan insanlardır.
2001 sonrası Norveç'in Schengen Bölgesine katılmasıyla ve özellikle ekonomik kriz sebebiyle değişik Avrupa Birliği ülkelerinden Norveç'e göçler artmıştır. Son birkaç yıldır nüfus artışının yarısından fazlası göç sayesindedir. Göçmenler (hem annesi ham babası Norveç dışında doğmuş olanlar ki kral V. Harald da bunlara dahil) 2011 de nüfusun %12 gibi (600.900 kişi) ve sürekli artan bir bölümünü oluşturmaktadırlar.
2012 yılında yapılan resmi çalışmalar, toplam nüfusun %86'sının Norveç'te doğmuş ve en az bir ailesi olduğu belirlemiştir. 710.000'den fazla göçmenin ve onların atalarının, 117.000'inin çocukları Norveç'te doğmuştur. Göçmenlerin geldikleri ülkelerin şu dağılımı gözlemlenmiştir:[37]
- 323.000 (%39) Avustralya, Kuzey Amerika az bir oranla Avrupa
- 505.000 (%61) Fas, Irak, Somali, Pakistan
Norveç hükûmeti 2012 yılında yaptığı araştırmada nüfusun %14'ünün göçmen olduğu veya göçmen aileden doğduğunu belirlemiştir. Göçmenlerin %6'sı Kuzey Amerika ve Avustralya'dan, %8,1'i Asya, Afrika ve Latin Amerika'dandır.[38]
- Nüfus: 4.641.500 (Şubat 2006 tahmini)
- Nüfus artış oranı: %0.49 (2001 verileri)
- Mülteci oranı: 2.11 mülteci/1,000 nüfus (2001 tahmini)
- Bebek ölüm oranı: 3.94 ölüm/1,000 doğan bebek (2001 tahmini)
- Ortalama hayat süresi:
- Toplam nüfus: 78.79 yıl,
- erkeklerde: 75.87 yıl,
- kadınlarda: 81.92 yıl (2001 verileri)
- Ortalama çocuk sayısı: 1.81 çocuk/1 kadın (2001 tahmini)
- HIV/AIDS - hastalıklarına yakalanan yetişkin sayısı: 101 den az (1999 verileri)
- HIV/AIDS - hastalığı olan insan sayısı: 1,600 (1999 verileri)
- HIV/AIDS - hastalıklarından ölenlerin sayısı: 8 (1999)
- Ulus: Norveçli
- Nüfusun etnik dağılımı: Norveçliler, Sami 20,000
- Din: Evanjelik Lutherciler %86, diğer Protestanlar ve Roma Katolikleri %3, diğer %1, bilinmeyen %10 (1997)
- Diller: Bokmål ve nynorsk diye adlandırılan iki yazı dilinden oluşan Norveççe, ayrıca Lule Sami, Kuzey Lapça, Güney Lapça (Sami dilleri on dokuz ilden kuzeydeki dokuzunda resmi dil statüsündedir.)
- Okur yazar oranı: 15 yaş ve üzeri için verilerde toplam nüfusta: %100
Göç
Büyük göçmen grupları (1. ve 2. nesil):
Yönetim
- İdari bölümler (Fylke): 15 bölge:[39]
| # | Bölge (fylke) 2024 | Başkent |
|---|---|---|
| 3 |  Oslo | Oslo |
| 11 |  Rogaland | Stavanger |
| 15 |  Møre og Romsdal | Molde |
| 18 |  Nordland | Bodø |
| 31 |  Østfold | Sarpsborg |
| 32 |  Akershus | Oslo |
| 33 |  Buskerud | Drammen |
| 34 |  Innlandet | Hamar |
| 39 |  Vestfold | Tønsberg |
| 40 |  Telemark | Skien |
| 42 |  Agder | Kristiansand |
| 46 |  Vestland | Bergen |
| 50 |  Trøndelag | Steinkjer |
| 55 |  Troms | Tromsø |
| 56 |  Finnmark | Vadsø |
- Bağımlı toprakları: Bouvet Adası, Jan Mayen, Svalbard
- Bağımsızlık günü: 7 Haziran 1905
- Millî bayram: Anayasa Günü, 17 Mayıs 1900
- Anayasa: 17 Mayıs 1814, 1884 yılında değiştirilmiştir.
- Üye olduğu uluslararası örgüt ve kuruluşlardan bazıları: CBSS (Baltık Ülkeleri Konseyi), CCC (Gümrük İşbirliği Konseyi), CE (Avrupa Konseyi), CERN (Avrupa Nükleer Araştırma Teşkilatı), EAPC (Avrupa - Atlantik Ortaklık Konseyi), EBRD (Avrupa Yatırım ve Kalkınma Bankası), EFTA (Avrupa Serbest Ticaret Bölgesi), ESA (Avrupa Uzay Ajansı), IAEA (Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı), NATO (Kuzey Atlantik Asemblesi), WTO (Dünya Ticaret Örgütü).
Ekonomi
.svg)
Norveçliler, Avrupa ülkeleri arasında (Lüksemburg'dan sonra) en yüksek ikinci Kişi başı GSYİH ve dünyanın en yüksek altıncı kişi başına düşen GSYİH ile ülkelerinin tadını çıkarmaktadır. Bugün Norveç, herhangi bir ulusun kişi başına düşen en büyük sermaye rezervi ile, parasal değer açısından dünyanın en zengin ikinci ülkesidir.[40]
CIA World Factbook'a göre, Norveç net bir dış borç alacaklısıdır.[2] Norveç, altı yıl üst üste (2001-2006) UNDP İnsani Gelişme Endeksi (İGE)'nde dünya birinciliğini korudu ve ardından 2009'da bu konumunu geri aldı.[41] Norveç'te yaşam standardı dünyanın en yüksekleri arasındadır. Foreign Policy dergisi, Norveç'i dünyanın en iyi işleyen ve istikrarlı ülkesi olarak değerlendirerek, 2009 yılı için Başarısız Devletler Endeksi'ne göre son sırada yer verdi. OECD, Norveç'i 2013'te eşitlenen Daha İyi Yaşam Endeksi'nde dördüncü ve nesiller arası kazanç esnekliğinde üçüncü sıraya koydu.[42][43]
Norveç ekonomisi tarihi boyunca doğal kaynaklara bağlı olmuştur; Balıkçılık, orman ürünleri, madencilik ve bunları Avrupa pazarlarına ulaştıran gemicilik gibi. Endüstri devrimi, özellikle su gücünün ve elektriğin kullanımı Norveç'te erken başlamıştır. Hala Norveç ekonomisi ham madde ihracatı ağırlıklı olsa da belli konularda dünya gücü hâline gelmiştir. Denizcilik ve bankacılık, gemi yapımı, alüminyum ve gübre üretimi (bu son ikisi bir çeşit gizli elektrik ihracatı olarak görülebilir) önemli geleneksel uzmanlık alanlarıdır. Denizden petrol çıkartıp satma 1980'lerden sonra büyüyüp en önemli gelir kaynağı hâline gelmiştir. Norveç devleti petrol gelirleri sayesinde dünyada sayılı büyük yatırımcılardan biri hâline gelmiştir. 2015 itibarıyla petrol gelirleri düşüşe geçmiştir. Alternatif endüstri geliştirme çabaları vardır.
Petrol, bakır, doğalgaz, nikel, demir, çinko, kurşun, balık, kereste, hidrolik enerji başlıca doğal kaynaklarıdır. Norveç'in işsizlik oranı ABD ve Lüksemburg gibi ülkelerden bile daha düşüktür. Dünyada kişi başına düşen millî gelir sıralamasında en üst sıralarda yer almaktadır. Asgari ücretin dünyadaki en yüksek olduğu ülkeler arasında yine ikinci sıradadır.
- GSYİH: Satınalma Gücü paritesi - $374,994 milyar (2021 verileri)[44]
- GSYİH - reel büyüme: %2,7 (2000 verileri)
- GSYİH - sektörel bileşim: tarım: %2, endüstri: %26, hizmet: %73 (1999)
- Enflasyon oranı (tüketici fiyatlarında): %2,9 (2000 verileri)
- İş gücü: 2,4 milyon (2000 verileri)
- Sektörlere göre iş gücü dağılımı: hizmet %74, endüstri %22, tarım, ormancılık, balıkçılık %4 (1995)
- İşsizlik oranı: %3 (2000 verileri)
- Endüstri: Petrol ve gaz, gıda maddeleri, gemi yapımı, kâğıt ürünleri, metaller, kimyasallar, kereste, madencilik, tekstil, balıkçılık
- Endüstrinin büyüme oranı: %3 (2007)
- elektrik tüketimi: 110,795 milyar kWh (1999)
- Elektrik ihracatı: 8,28 milyar kWh (1999)
- Elektrik ithalatı: 6,467 milyar kWh (1999)
- Tarım ürünleri: Arpa, diğer hububat, patates, et, süt, balık
- İhracat: $59,2 milyar (2000 verileri)
- İhracat ürünleri: Petrol ve petrol ürünleri, makine ve parça, metaller, kimyasallar, gemi, balık, silah
- İhracat ortakları: AB %73, ABD %5 (1999)
- İthalat: $35,2 milyar (2000 verileri) 666
- İthalat ürünleri: Makine ve parçaları, kimyasallar, metaller, gıda maddeleri
- İthalat ortakları: AB %66, ABD %10, Japonya (1999)
- Para birimi: Norveç Kronu (NOK)
- Para birimi kodu: NOK
- Mali yıl: Takvim yılı
İletişim
- Kullanılan telefon hatları: 2,735 milyon (1998)
- Telefon kodu: 47
- Radyo yayın istasyonları: AM 5, FM 650, kısa dalga 1 (1998)
- Radyolar: 4,03 milyon (1997)
- Televizyon yayını yapan istasyonlar: 360 (1995)
- Televizyonlar: 2,03 milyon (1997)
- Internet kısaltması: .no
- Internet servis sağlayıcıları: 13 (2000)
- Internet kullanıcıları: 2,36 milyon (Ekim 2000)
Ulaşım
- Demiryolları: 4,012 km
- Karayolları: 91.180 km (1999)
- Su yolları: 1.577 km
- Boru hatları: Arıtılmış petrol ürünleri 53 km
- Limanları: Bergen, Drammen, Floro, Hammerfest, Harstad, Haugesund, Kristiansand, Larvik, Narvik, Oslo, Porsgrunn, Stavanger, Tromso, Trondheim
- Hava alanları: 103 (2000 verileri)
Turizm
2008'de Norveç, Dünya Ekonomik Forumu'nun Seyahat ve Turizm Rekabet Edebilirlik Raporunda 17. sırada yer aldı.[45] Norveç'te turizm 2016 yılında gayri safi yurtiçi hasılaya %4.2 katkı sağlamıştır. Ülke genelinde her on beş kişiden biri turizm endüstrisinde çalışmaktadır. Norveç'te turizm mevsimliktir ve toplam turistlerin yarısından fazlası Mayıs ve Ağustos ayları arasında ziyaret eder.[46]
Norveç'teki başlıca turistik merkezler ülkenin kıyılarındaki binlerce fiyort, Bergen, Norveç'deki Bryggen, Oslo'daki Ålesund, Vigeland Heykel Parkı gibi merkezlerdir.
Kültür
Tarım, hayvancılık ve denizcilik temelli kırsal kültür Norveç'te kültürün temelini oluşturur. Bundan esinlenerek 19. yüzyılda güçlü bir romantik milliyetçilik akımı oluşmuştur ve hala etkileri görülebilir. Petrol gelirleriyle zenginleşen devlet kültürel faaliyet ve yatırımları cömertçe desteklemektedir.
İnsan hakları
Norveç'te insan hakları tartışmaları erken başlamıştır. İlk kadın hakları örgütü 1884'te kurulmuş ve kadınların eğitimi, kadınların seçimlerde oy verme ve kadınların çalışma hakları konularında başarılı çalışmalar yapmıştır. Laponlar konusunda çok eleştirilmiş olan Norveç ILO'nun 169 no'lu yerli halklar kararını 1990'da ilk kabul eden ülke olmuştur. Lapon parlamentosu 9.10.1989'da Karaşok şehrinde faaliyetine başlamıştır. Eşcinsellerin medeni birliktelik ve evlilik haklarını veren kanunları ilk çıkaran ülkeler arasında olmuştur.
Din
Norveç'in Hristiyanlaşması 1000 gibi başladı. 500 yıl sonra Protestan Reformu ile Norveç Kilisesi Roma'dan bağımsız ulusal bir kilise olarak ortaya çıktı ve devletin bir kolu gibi çalışır oldu. 1845 yılına kadar başka dinler Norveç'te yasaktı. Kilise ve devletin birbirinden ayrılması Norveç'te Avrupa'nın çoğuna kıyasla çok daha geç gerçekleşmiştir ve halen tamamlanmamıştır. Norveç Parlamentosu 2012 yılında Norveç Kilisesi'ne daha fazla özerklik verilmesi yönünde oy kullanmış ve bu karar 21 Mayıs 2012 tarihinde yapılan bir anayasa değişikliği ile onaylanmıştır.[47][48] 2012 yılına kadar parlamento görevlilerinin Norveç Evanjelik-Lutheran Kilisesi'ne üye olması ve tüm hükûmet bakanlarının en az yarısının devlet kilisesine üye olması gerekiyordu. Devlet kilisesi olduğundan, Norveç Kilisesi'nin din adamları devlet çalışanı olarak görülüyordu ve merkezi ve bölgesel kilise yönetimleri devlet yönetiminin bir parçasıydı. Kraliyet ailesi üyelerinin Lutheran kilisesine üye olmaları gerekmektedir. 1 Ocak 2017'de Norveç, kiliseyi devletten bağımsız hale getirdi, ancak Kilise'nin "halkın kilisesi" statüsünü korudu.[49][50] Norveçlilerin çoğu vaftiz sırasında, kuruluşundan bu yana Norveç'in devlet kilisesi olan Norveç Kilisesi'ne üye olarak kaydedilmektedir. Norveçlilerin yaklaşık %70,6'sı 2017 yılında Norveç Kilisesi'ne üye olmuştur. 2017 yılında, yeni doğan bebeklerin yaklaşık %53,6'sı vaftiz edilmiş ve 15 yaşındaki kişilerin yaklaşık %57,9'u kilisede kutsanmıştır.[51]
2010 Eurobarometer Anketine göre, Norveç vatandaşlarının %22'si "bir Tanrı olduğuna inandıklarını", %44'ü "bir çeşit ruh veya yaşam gücü olduğuna inandıklarını" ve %29'u "herhangi bir ruh, Tanrı veya yaşam gücü olduğuna inanmadıklarını" belirtmiştir. Yüzde beş ise yanıt vermemiştir. 1990'ların başında yapılan çalışmalarda Norveçlilerin %4,7 ila %5,3'ünün haftalık olarak kiliseye gittiği tahmin ediliyordu.[52] Bu rakam yaklaşık %2'ye düştü.[51][53] 2010 yılında nüfusun %10'u herhangi bir dine bağlı değilken diğer %9'u Norveç Kilisesi dışındaki dini toplulukların üyesiydi.[54]
2015'te devletten para desteği alan cemaatler listesi kabarıktır[55] ve her dinden örnekler bulunur
Sinema
1990'lardan sonra yılda yaklaşık 20 film üreten Norveç sinemasının uluslararası isim yapmış ögeleri şunlardır:
- Kon-Tiki (1950), 1959'da Oscar ödülü kazanan belgesel Thor Heyerdahl ve grubunun Güney Amerika'dan Asya'ya sal seyahatini anlatır.
- Dokuz hayat, Arne Skouen, Oscar ödülü adayı
- Flåklypa Grand Prix, yazar Kjell Aukrust'un karakterlerinin Ivo Caprino tarafından animasyonu en çok seyredilmiş Norveç filmidir.
- İzci (Nils Gaup, 1987), Oscar ödülü adayı, bir Lapon masalını canlandırır.
- Kristin Lavransdatter (Liv Ullmann, 1995) Nobel ödülü kazanmış Sigrid Undset'in bir romanının filmidir.
Norveç aynı zamanda bazı tanınmış film ve serilerin çekildiği yer olmuştur: Vikings (dizi), Lilyhammer, Yıldız Savaşları: Bölüm V - İmparator, Telemark kahramanları (Anthony Mann, 1965), Başka Gün Öl, Altın Pusula, vs.
Müzik
- Klasik beste: Edvard Grieg, Rikard Nordraak, Johan Svendsen, Arne Nordheim
- Klasik yorum: Norwegian black metal, Leif Ove Andsnes, Truls Mørk, Kirsten Flagstad
- Müzik grupları: Emperor, Darkthrone, Gorgoroth, Mayhem, Burzum, Immortal, Enslaved, Kvelertak, Dimmu Borgir, Satyricon, A-ha, Röyksopp, Ylvis, Maria Mena, Ulver
- Jaz: Jan Garbarek, Terje Rypdal, Mari Boine, Arild Andersen, Bugge Wesseltoft, Paal Nilssen-Love, Supersilent, Jaga Jazzist, Wibutee
- Folk: Hardanger fiddlers, Andrea Een, Olav Jørgen Hegge, Annbjørg Lien, Agnes Buen Garnås, Kirsten Bråten Berg, Odd Nordstoga
- Produksyon: Stargate, Espen Lind, Lene Marlin
- Festivaller: Ekstremsportveko, Øyafestivalen, by: Larm, Musikkfest Oslo
Edebiyat
- Petter Dass, Ludvig Holberg, Henrik Wergeland, Peter Christen Asbjørnsen, Jørgen Moe, Camilla Collett
- Henrik Ibsen, Bjørnstjerne Bjørnson, Alexander Kielland, Jonas Lie, Knut Hamsun, Sigrid Undset
- Dag Solstad, Jon Fosse, Cora Sandel, Olav Duun, Olav H. Hauge, Gunvor Hofmo, Stein Mehren, Kjell Askildsen, Hans Herbjørnsrud, Aksel Sandemose, Bergljot Hobæk Haff, Jostein Gaarder, Erik Fosnes Hansen, Jens Bjørneboe, Kjartan Fløgstad, Lars Saabye Christensen, Johan Borgen, Herbjørg Wassmo, Jan Erik Vold, Rolf Jacobsen, Olaf Bull, Jan Kjærstad, Georg Johannesen, Tarjei Vesaas, Sigurd Hoel, Arnulf Øverland, Johan Falkberget
Bilim
- Niels Henrik Abel, Sophus Lie, Atle Selberg, Lars Onsager, Ivar Giaever, Odd Hassel, Peter Waage, Cato Maximilian Guldberg.
- Arne Næss, Johan Galtung, Nils Christie, Thomas Mathiesen, Fredrik Barth, Vilhelm Auber, Harriet Holter, Erik Grønseth, Tove Stang Dahl, Stein Rokkan, Ragnar Frisch, Trygve Haavelmo, Finn E. Kydland.
- 2014 Nobel tıp ödülü May-Britt Moser, Edvard Moser.
Mimari
Ahşap mimari örneği Urnes Stave Kilisesi UNESCO Dünya Mirası listesindedir. Nidaros Katedrali, dünyanın en kuzeydeki Orta Çağ katedrali, uzun hikâyesi ve ülke din tarihi bakımından önemli bir binadır. 1814 Danimarka'dan bağımsızlık sonrası birçok devlet binası Kıta Avrupası'nda yaygın olan stilde inşa edilmişlerdir. Ålesund şehri büyük yangın ertesi zamanın akımı Art Nouveau stilinde tamamen yeniden inşa edilmiştir. Şaşırtıcı yenice bazı mimari örnekleri: Lapon parlamentosu, Oslo opera sahnesi, Tromsø buz denizi kilisesi.
Resim
Johan Christian Dahl (1788-1857), Kitty Kielland, Hans Gude, Harriet Backer (1845-1932), Frits Thaulow, Christian Krohg
Mutfak
Norveç mutfak gelenekleri uzun balıkçılık, hayvancılık ve süt ürünleri tarihinin izlerini taşır. Somon balığı, alabalık, ringa balığı, morina balığı, süt, tereyağı, peynir ve kara ekmek en önde gelen yöresel malzemelerdir.
Geleneksel yemekler: Lutefisk (yoğunlaştırılmış kül suyunda kurutulmuş morina), smalahove (pişmiş kelle), pinnekjøtt (kurutulmuş kuzu eti), raspeball (terbiyeli patates köftesi), fårikål (lahanalı kuzu eti)
Spor
1952 ve 1994 Kış Olimpiyatları Norveç'te yapıldı. Olimpiyatlara 1900'den bu yana katıldı (1904 ve 1980 hariç).
Norveç ulusal futbol takımı FIFA dünya şampiyonluklarına 1938, 1994 ve 1998'de, Avrupa da ise 2000'de katıldı. Rankinglerde 1993 ve 1995'te ikinci idi.
Magnus Carlsen şu anda satranç dünya şampiyonu.
Kaynakça
Dış bağlantılar
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
