Mâzenderanca

Mazenderance (مازِرونی: Māzerūni, مازنی: Māzeni,تبری: Teberi) Hint-Avrupa dil ailesinin İrani diller grubunun Kuzeybatı İran dilleri koluna bağlı bir dildir.^[2] Hazar Denizi'nin güney kesiminde başta Mazenderan olmak üzere Gilan ve Gülistan eyaletlerinde konuşulur. Mazenderanca, Farsçadan çok büyük ölçüde etkilenmiş olmasına rağmen, kuzeybatı İran kökenli bağımsız bir dil olarak varlığını sürdürmektedir.^[3][4]

Mazenderance
مازنیکی Mazeniki
Ana dili olanlar	İran
Konuşan sayısı	4-5 milyon  (tarih gerekli)
Dil ailesi	Hint-Avrupa dil ailesi Hint-İran dilleri İran dilleri Kuzeybatı İran dilleri Hazar dilleri Mazenderance
Yazı sistemi	Fars alfabesi
Dil kodları
ISO 639-2	ira
ISO 639-3	–
Glottolog	maza1291  Mazanderani[1]

Sınıflandırma

Bir Kuzeybatı İran dili olan Mazenderanca gramer, genetik ve söz dağarcığı bakımından başta Gilekçe^[5] olmak üzere diğer kuzeybatı İran dilleri olan Talişçe^[6][7], Zazaca^[8] ve Simnanca, Sengserce gibi dillerle benzerlik göstermektedir.

Gramatik cinsiyet taşıyan Eski Mazenderancada dişil adlar a ile biterken, eril adlar e ile bitiyordu.^[9] Çağdaş Mazenderancada ise bazı sözcüklerde Eski Mazenderancadan kalıntı olarak gramatik cinsiyet (örn. jənā kadın ve mərdē erkek) halen bulunmaktadır. Gramatik cinsiyet, Simnanca, Sengserce ve Zazaca gibi Mazenderanca ile yakından ilişkili bazı modern İranî dillerde günümüze kadar korunmuştur.

Serevi, Amoli, Baboli, Gaimşehri, Çalusi, Nuri, Şehsevari, Ghasrani, Şahmirzadi, Demavendi, Firuzkuhi, Esterebadi and Ketuli gibi lehçeleri bulunmaktadır. Sari, Shahi, Babol, Amol, Nowshahr, Chalus ve Tonekabon gibi şehirlerdek konuşulmaktadır.^[1][10]

Tarih

Hazar Deniz'inin güney kıyılarında, tarihî Taberistan (Deylem) bölgesinde konuşulan Mazenderanca en eski yazılı geçmişe sahip İran dillerinden biridir. Dağlık bir bölge olmasına bağlı olarak bağımsız kalabilmesi ve Müslüman Araplar tarafından geç ele geçirilmesi dilin yazılı geçmişini koruyabilmesinde önemli rol oynamıştır.^[11] Ancak on yedinci yüzyılın başlarından itibaren Mâzenderan bölgesinin İran'ın geri kalanıyla bütünleşmesine bağlı olarak Mazenderancanın edebi ve idari önemi Farsça lehine azalmaya başlamıştır^[12] ve dil günümüzde büyük ölçüde bir Güneybatı İrani dili olan Farsça etkisinde kalmıştır.^[3][4]

Kaynakça

1. Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, (Ed.) (2017). "Mazanderani". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.
2. "Arşivlenmiş kopya". 14 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2012.
3. Coon, "Iran:Demography and Ethnography" in Encyclopedia of Islam, Volume IV, E.J. Brill, pp. 10,8. Excerpt: "The Lurs speak an aberrant form of Archaic Persian" See maps also on page 10 for distribution of Persian languages and dialect
4. Kathryn M. Coughlin, "Muslim cultures today: a reference guide," Greenwood Publishing Group, 2006. p. 89: "...Iranians speak Persian or a Persian dialect such as Gilaki or Mazandarani"
5. Dalb, Andrew (1998). Dictionary of Languages: The Definitive Reference to More Than 400 Languages. Columbia University Press. s. 226. ISBN 978-0-231-11568-1.
6. "Arşivlenmiş kopya". 17 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2012.
7. "Arşivlenmiş kopya". 3 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2012.
8. "DIMLĪ". Encyclopædia Iranica. 18 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2024.
9. Fakhr-Rohani, Muhammad-Reza. 2004. She means only her 'husband': politeness strategies amongst Mazanderani-speaking rural women. (Conference abstract) CLPG Conference, University of Helsinki, Finland, PDF 1 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
10. Windfuhr, G. L. (1989). "New Iranian languages: Overview". Rüdiger Schmitt (Ed.). Compendium linguarum Iranicarum. Wiesbaden: L. Reichert. s. 490.
11. Windfuhr, G. L. 1989. New Iranian languages: Overview. In Rüdiger Schmitt, ed., Compendium linguarum Iranicarum. Wiesbaden: L. Reichert. pp. 246–249.
12. Borjian, Maryam. 2005. Bilingualism in Mazandaran: Peaceful Coexistence With Persian 21 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Language, Communities and Education. Languages, Communities & Education: A Volume of Graduate Student Research. New York: Society for International Education 27 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Teachers College, Columbia University. pp. 65–73.