Lidyalılar
Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Lidyalılar (Ahamenişler tarafından Sparda olarak bilinir, Eski Pers çivi yazısı 𐎿𐎱𐎼𐎭) Anadolu grubunun ayırt edici Hint-Avrupa Lidya dilini konuşan, batı Anadolu bölgesindeki Lidya'da yaşayan Anadolu kökenli bir halktı. Dilleri, Hitit dili ile benzerlik gösterir.
Anadolu'nun batısında Gediz ve Küçük Menderes ile Büyük Menderes Irmağı arasında kalan bölgeye Antik çağda Lidya, bu topraklarda yaşayanlara da Lidyalılar denilmiştir. Hint-Avrupa kökenli bir kavim olan ve doğudan Anadolu'ya gelen Lidyalılar önce Hititler'in daha sonra da Frigler'in egemenliği altında yaşadılar.
Dil tarafından tanımlanan ve MÖ 2. bin yıla kadar uzanan kökenleri hakkında ortaya atılan sorular, dil tarihçileri ve arkeologlar tarafından tartışma konusudur.[2] Strabo'nun zamanında (MÖ 1. yüzyıl) onun tarafından tutulan kayıtlar arasında son kez doğrulanmış kayıtlara göre, güneybatı Anadolu Kibyra'da en son Orta Çağ'dan kısa bir süre öncesine kadar ayrı bir Lidya kültürü varlığını sürdürmüştür.
Lidya başkenti "Sfard" veya Sardes idi. Geç Tunç Çağı'na kadar izlenebilen üç hanedanlığı kapsayan kaydedilmiş tarih devletleri, gücünün ve başarılarının zirvesine, Lidya'nın kuzey doğusunda yer alan komşu Frigya gücünün çöküşüne denk gelen bir zamanda, MÖ 7. ve 6. yüzyıllarda ulaştı.[3]
Lidya gücü, MÖ 585'teki Halys Savaşı ve MÖ 546'da Büyük Malius tarafından yenilgiye uğratılmasından sonraki olaylarda başkentlerinin düşmesiyle aniden sona erdi.
Lidyalılar, Frigyalıların yıkılmasından sonra Kral Giges zamanında bağımsız bir devlet kurdular (M.Ö. 687). Lidyalıların başkenti, dönemin en büyük ve zengin kentlerinden olan Salihli yakınlarındaki Sardes (Sard)'dır. Giges, devletin sınırlarını genişletti. Doğu sınırları Kızılırmak ırmağına kadar uzandı. Kimmerlere karşı Asurlularla iş birliği yapmışlar ve bunun sonucunda Kral Yolu Asur'a kadar uzanmıştır. Kral Alyattes zamanında Medlerle savaş yapıldı. MÖ 585 yılında barış yapılarak, Kızılırmak iki devlet arasında sınır oldu.
Son kralları Krezüs dönemi Lidyanın en parlak zamanı oldu. Başkentleri Sard aynı zamanda dönemin kültür ve sanat merkeziydi. Ancak bu durum uzun sürmedi. Adalar (Ege) Denizi'ne çıkmak istemeyen Pers Kralı Kyros (Kirus), Mısır'la ittifak yapan Lidya Kralı Krezus'u yenerek Lidya Krallığı'na son verdi (M.Ö. 546).
Lidyalıların parayı bulan ilk uygarlık olduğu iddiaları olmakla birlikte, para kullanımı daha eski medeniyetler olan Sümerlerde ve Mısır'da da vardır. Resmi makamlarca onaylanmış gümüş gibi değerli metallerin ve belirli ölçekteki arpa gibi tahılların kullanımı ilk parasal ögeler sayılabilir.[4]
Ancak madeni paranın günümüzdeki anlamına yakın kullanımı Lidyalılara atfedilir. Herodot, Lidyalıların gümüş ve altın madeni parayı ilk defa kullandığını yazar.[5] Başka deyişle Lidyalılar zaten var olan para sisteminin aracı olarak altın ve gümüşü tercih eden ilk uygarlıktır.[6]
Lidyalılar tarafından paraya "sikke" deniliyordu.[kaynak belirtilmeli] Sikke eski uygarlıklardan kalmış bir para türüdür. Altın, gümüş, bakır, nikel, tunç ve alüminyum gibi metal alaşımların (elektron) karışımları ile üretilmiş olup, ilkel çağlarda ticarette kullanılan takas (değiş-tokuş) yöntemi yerine daha kullanışlı bir değişim aracı arayışlarının sonucu olarak ortaya çıkmıştır.
Kendilerine ait tarihsel hesapların yolunda bugüne kadar bulunan malzeme kıttır; Lidyalılar hakkındaki bilgiler büyük ölçüde Antik Yunan yazarların etkilenmiş ancak karışık anlatımlarına dayanmaktadır.
Lidyalıların Homeric adı, Truva Savaşı sırasında Truvalıların müttefikleri arasında anılan Μαίονες idi. Bu ad "Maeonia" ve türetilmiş haliyle "Maeonyalılar" idi. Bronz Çağı terimleri bazen Lidya ve Lidyalılar için alternatif olarak kullanılsa da aralarına nüanslar da getirilmiştir. Lidyalıların böyle bir adla ilk tasdikine Yeni Assur kaynaklarında rastlanmaktadır.[3]
Assurbanipal'in yıllıkları (MÖ 7. yy ortası) Luddi kralı Gu(g)gu'nun elçiliğinin Lidyalıların kralı Gyges ile özdeşleştirilmesine atıfta bulunur.[7] "Lidyalılar" teriminin Sardeis ve çevresi sakinleri için ancak Mermnad Hanedanı'nın yükselişiyle kullanılmaya başlanmış olması muhtemeldir.[8]
Herodotos Tarih adlı eserinde Lidyalıların "altın ve gümüş para birimini basan ve kullanan bildiğimiz ilk insanlar olduğunu" belirtir.[9] Bu özellikle elektrumdaki para basmaya atıfta bulunurken, bazı nümismatistler madeni paranın başlı başına Lidya'da ortaya çıktığını düşünüyor.[10] Ayrıca Croesus krallığı döneminde Lidyalılardan daha cesur ve militan başka bir Küçük Asya etnosunun olmadığını belirtir.[11]
Herodot'a göre, bir Lidyalı kız olgunluğa eriştiğinde, yeterli bir çeyiz kazanana kadar fuhuş yapardı ve bunun üzerine evlilik için uygun olduğunu ilan ederdi. Bu, soylu olarak doğmamış kızlar için genel bir uygulamaydı.[12]
Ayrıca Lidyalıları çeşitli antik oyunlar, özellikle aşık oyunu icat etmeleriyle ilişkilendirir ve oyunların popülaritesinin özellikle şiddetli kuraklık sırasında arttığını ve oyunların Lidyalılara sıkıntılarından psikolojik bir rahatlama sağladığını iddia eder.[9]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
