Herem (Savaş ya da ganimet)

Herem Yahudilikte başkaca anlamlarda da kullanılır Herem (Kınama) aynı zamanda aforoz edilme; Herem (Haham Hediyesi) gibi bunlar için Herem (anlam ayrımı) sayfasına bakınız. İslamdaki Haram kelimesi ile bu kelime aynı anlama gelmemektedir.

Yahudilikteki Tanah'ta kullanıldığı şekliyle herem ya da çerem (İbranice: חרם, ḥērem), Rab'be teslim edilmiş ya da yasaklanmış bir şey anlamına gelir ve bazen tamamen yok edilecek şeyleri ya da kişileri ifade eder.^[2][3] Bu terim farklı bilginler tarafından farklı ve bazen birbiriyle çelişen şekillerde açıklanmıştır. "Ulusun dini yaşamını tehlikeye sokan her şeyi tecrit etme ve zararsız hale getirme yöntemi"^[4] veya "bir seferin sonunda düşmanın ve mallarının tamamen yok edilmesi"^[5] veya "mülkün tavizsiz bir şekilde kutsanması ve geri çağırma veya kurtarma olasılığı olmaksızın Tanrı'ya adanması" kısacası Yahudilerde "düşmanın ve mallarının tamamen yok edilmesi veya düşmanın yok edilerek malların tamamen Yehova'ya ganimet/kurban olarak sunulması" tanımlanmıştır.^[3] Latinceye insan kurbanı için kullanılan devotio^[6] ve Yunancaya tanrılara (ve daha sonra Tanrı'ya) kurban edilen anathema^[7] olarak çevrilmiştir.

Gustav Doré tarafından resmedilen Achan'ın taşlanması . Achan, Eriha'dan altın, gümüş ve pahalı bir giysiyi yağmalamış ve taşlanarak cezalandırılmıştır.^[1]

İlgili bir fiil olan heḥərîm (החרים), "ḥērem olarak muamele etmek" veya "tamamen yok etmek" anlamına gelir.

Etimoloji

Kelime semitik kök Ḥ-R-M kökünden gelir ve anlamları yasaklamak ve kutsallıkla ilgilidir. Bir başka kök daha vardır, ḫ-r-m, yok etmek veya yok etmek anlamına gelebilir.^[8] Tanah'ın Masoretik Metin'inde fiil formu 51 kez geçerken, isim 38 kez geçer.^[2][9] Kelime temelde Tanrı'ya adanmış ya da teslim edilmiş bir şey anlamına gelse de (Levililer 27:28'de olduğu gibi), genellikle "mutlak yıkım için bir yasak" anlamına gelir.^[2] Ayrıca Brown Driver Briggs sözlüğüne göre, masoretik metinde 9 kez geçen ve etimolojik olarak ilgisiz kabul edilen "balıkçı ağı" anlamına gelen eşsesli, "herem" de vardır." Delmek" anlamına da gelebilen bu sözcük ise Arapça kökenli "ḫ-r-m" kökü ile ilişkili türetilmiştir.^[8]

Kaynaklar

Bu sözcük genellikle Yeşu Kitabı'nın 6. ve 7. bölümlerinde Jericho (Eriha)'nun "herem" kapsamına girdiği yerlerde kullanılır. Bu, "YHWH'nin hazinesine" gidecek olan "gümüş ve altın ile tunç ve demir eşyalar" dışında tamamen yok edilmesi gerektiği anlamına geliyordu (Yeşu 6:19). Bir sonraki bölümde Achan'ın bir külçe altın, bir miktar gümüş ve kendisi için pahalı bir giysiyi nasıl yağmaladığı ve taşlanarak idam edildiği anlatılır.^[1]

Tesniye Kitabına Tesniye 20:17 ayrıca ḥēreme (fiili kullanarak) tabi olacak altı halk grubunun adını verir: Hititler, Amoriler, Kenanlılar, Periziler, Hivitler ve Yebusiler.

Yeşu kitabında Yeşu 3:10 ise sürülecek veya herem uygulanacak halk grubu sayısı yedidir. Kenan, Hitit, Hiv(Hivitler), Periz (Periziler), Girgaş (Girgaşiler), Amor ve Yevus (Yebusiler).

Hakimler Kitabı, 19-21. bölümlerde, İsraillilerin Yabeş-Gilead kasabası, Benyamin kabilesi'ne karşı savaşa katılmadığı için "herem" altına alındı.

Kral Şaul, Nob kâhin kentini "herem" altına alarak Eli kâhin hanedanını neredeyse ortadan kaldırdı.

Gustave Doré, tarafından resmedilen Agag'ın Ölümü. Agag, Tanrı'nın Amaleklileri "herem" altına alma emrinin bir parçası olarak Samuel tarafından idam edildi (1 Samuel 15)

.

"Herem" kavramı 1. Samuel'de de geçmektedir. Şaul Yehova'dan gelen Amalekli olan herkesi, çocukları, hayvanları bile acımadan katlet, birini bile sağ bırakma emri (1 Samuel 15:3) üzerine Amalekliler'i kılıçla "tamamen yok etti" (1 Samuel 15:8), ancak kralları Agag'ın canını bağışladı ve "koyunların ve sığırların en iyilerini, semiz danaları ve kuzuları - iyi olan her şeyi" sakladığı yeri yağmalayıp hayvanlarını öldürmedi. Bunun üzerine Şaul, Samuel tarafından kendisi azarlanır ve Tanrı'nın kendisine Amalekliler'i "tamamen yok etmesini" buyurduğunu hatırlatır .1 Samuel 15:15-20... Samuel Agag'ı kendisi "parçalara ayırdı" 1 Samuel 15:33.

"Herem" sözcüğü İbranice Kutsal Kitap'ın peygamberlik kitapları'nın son sözcüğüdür: "... yoksa gelip ülkeyi mutlak bir yıkım fermanıyla vururum" (Malaki Kitabı Malaki 4:6).

Çoğu akademisyen Eski Ahit ve İncil'deki imha anlatımlarının abartılı, kurgusal ya da mecazi olduğu sonucuna varmıştır.^[10] Arkeoloji camiasında, modern bilim adamlarının fikir birliği, savaş ve buna bağlı imha hikâyesinin dinsel kurgu olduğu ve Yeşu Kitabı'nda anlatıldığı gibi gerçekleşmediği yönündedir.^[11] Örneğin, Yeşu Kitabı tartışmalı bir şekilde Kenanlı kabilelerin yok edilmesini anlatır, ancak Yeşu 16:10 ve Hakimler 1:1-2:5 her ikisi de yok etmenin tamamlanmadığını söyler.^[12]

Anlamı ve önemi

William Dumbrell, "yasağın Yahve'nin yardımının bir kabulü olarak tasarlanmış gibi göründüğünü" öne sürer.^[13] Ayrıca "İsrail'i dini açıdan kirletebilecek her şeyin" yok edildiğini ve bu nedenle yasağın "askeri bir tehdide karşı koymak için değil, dini bir tehdide karşı koymak için tasarlandığını" belirtmektedir.^[14] Benzer şekilde Balchin de "İsrail'i kutsal varoluş içinde tutmak için sert bir eylem gerektiğini" savunmaktadır.^[15] Ancak Lilley, "İsrail'in, diğer çağdaş toplumlar gibi, kutsal ve dünyevi savaş arasında herhangi bir ayrım tanımadığını" ve "kutsal savaşın" İncil'e ait bir terim olmadığını, "ancak yorumcular tarafından icat edilen veya en azından benimsenen bir terim olduğunu" savunmaktadır.^[3] Lilley, "herem" fikrinin özünün, "adanan" nesne üzerindeki "herhangi bir ilgiden geri dönülemez bir şekilde feragat etmek" olduğunu ve dolayısıyla "kişiler söz konusu olduğunda, köleleştirme ve anlaşma seçeneklerinin mevcut olmadığını" öne sürmeye devam etmektedir. Her zaman ulusun dini yaşamını tehlikeye atan şeyleri içerdiği fikrine karşı çıkar ve bu şeylerin "kutsal alana verilmeyip elden çıkarılması gerektiğini" savunur.^[16]

Longman ve Reid alternatif olarak "herem "in "Kenan sakinlerinin topraklarının saflığını güvence altına almak amacıyla kurban etme" olduğunu öne sürmektedir. "^[17] "Herem" kavramı İsrail'e özgü değildi. Mesha Steli, Moab Kralı Meşa'nın Nebo şehrini ele geçirdiğini ve oradaki yedi bin kişinin hepsini öldürdüğünü, "çünkü onları (tanrı) Aştar-Çermoş için yok etmeye adadım. "^[18]

Etik konular

Ana madde: Yahudilik ve şiddet

İlahiyatçılar ve diğer akademisyenler, imha savaşlarının, özellikle de kadın ve çocukların öldürülmesinin yarattığı etik ve ahlaki ikilemler hakkında yorumlarda bulunmuşlardır.^[19]

Musa bin Meymun, Tesniye 20:10'daki kuralları (ihtiyari savaşları düzenleyen kurallar) Kenan ulusuyla yapılan savaşa uygular ve Kenanlıları yok etme emrinin mutlak olmadığını öne sürer. Yuşa'nın Kenanlılara üç seçenek sunduğunu yazar: kaçmak, kalıp İsraillilerle barış yapmak ya da savaşmak.^[20]

Haham Gunther Plaut, Tevrat'ın kendisinin imha savaşlarının ahlakına asla değinmediğini ileri sürmüştür.^[21] İncil bilgini Sidney Hoenig, Yeşu kitabındaki "vahşeti" tartışmış, ancak "savaşın yalnızca Tanrı'nın onuruna olduğu" sonucuna varmıştır.^[22] Mennonit alim John Howard Yoder, herem kavramının şiddet içermesi bakımından değil, "savaşın yağma yoluyla ani bir zenginleşme kaynağı haline gelmemesini" sağlaması bakımından dönemin ahlak anlayışına göre benzersiz olduğunu ve dolayısıyla nihai olarak şiddetsizlik öğretisine götürecek bir yörüngenin başlangıcı olduğunu ileri sürmektedir. Akademisyenler Ian Lustick ve Leonard B. Glick, Shlomo Aviner'in şu sözlerini aktarır: "İnsanlığın hümanist ahlakı açısından Kenanlılardan [toprak almakla] yanlış yaptık. Yalnızca bir sorun var. Tanrı'nın emri bize İsrail Topraklarının halkı olmamızı emretti".^[23]

Bazı akademisyenler toplu cezalandırmanın, özellikle de ataların işlediği suçlar nedeniyle torunların cezalandırılmasının İbranice Kutsal Kitap'ta yaygın olduğunu iddia etmektedir; bu görüş temel olarak Tanrı'nın "kıskanç bir Tanrı, babaların günahı yüzünden çocukları üçüncü ve dördüncü nesle kadar cezalandırır... ama beni seven ve emirlerimi yerine getiren binlerce {nesle} sevgi gösterir"^[24] şeklinde tekrarlanan tanımlarına (biraz farklı ifadelerle) dayanmaktadır.

Soykırım olarak

Ana madde: Tarihteki soykırımlar

Birçok akademisyen ve yorumcu imha savaşlarını soykırım olarak nitelendirmiştir.^[10][25][26]

Akademisyen Pekka Pitkanen Tesniye'nin soykırımın tipik bir örneği olan "rakibin şeytanlaştırılmasını" içerdiğini ileri sürmekte ve Kenanlılara yönelik soykırımın benzersiz koşullardan kaynaklandığını ve "İncil'deki malzemenin bunun tekrarlanmasına ruhsat verecek şekilde okunmaması gerektiğini" iddia etmektedir. "^[27]

Akademisyen Philip Jenkins, Kitabı Mukaddes'deki savaşları soykırım olarak nitelendirmekte ve Kur'an'daki savaş kanunlarının Tevrat ve İncil'deki kurallardan daha insancıl olduğunu düşünmektedir.^[28]

Öğretide M. I. Rey, "Reexamination of the Foreign Female Captive: Deuteronomy 21:10–14 as a Case of Genocidal Rape" adlı makalesinde Tesniye 21:10-14'ün soykırım tecavüzünün (Genodocial rape) bir biçimini oluşturduğunu ve bu uygulamanın ciddiyetinin yalnızca heremde görülen topyekûn yıkım ve yok etmeyi göstermediği için ("herem benzeri" olarak etiketlenmesine rağmen) hafife alınmaması gerektiğini belirtmektedir.

Gerekçeler ve din mantıklı açıklamaları

Gustave Dore tarafından yapılan "Midyanlılar'ın Hezimete Uğratılması" başlıklı resim

İmha savaşlarıyla ilişkili aşırı şiddet için, bazıları İbranice Kutsal Kitap'ta bulunan, diğerleri Rabbinik yorumcular tarafından sağlanan ve diğerleri akademisyenler tarafından varsayılan çeşitli gerekçeler ve açıklamalar sunulmuştur. Bunlar şunları içerir:

• Cezalandırma: Kenanlılar günahkâr, ahlaksız insanlar olarak görülüyordu ve ölümleri cezaydı;^[29] Kutsal Kitap aynı davranışta bulunmaları halinde İsrailoğulları için de benzer bir kader vadetmektedir.
• Önlem: Tesniye 20:16-18'de Tanrı İsrailliler'e Kenanlı ulusları yok etmelerini söyler, "yoksa tanrılarına tapınırken yaptıkları bütün iğrenç şeyleri size öğretecekler ve Tanrınız Rab'be karşı günah işleyeceksiniz".
• İntikam: Midyanlılara karşı savaş, Midyan'ın Peor Sapkınlığı sırasında İsrail'in dinden dönmesindeki rolünün (Sayılar 25:1-18)^[30] ya da Midyanlıların Yusuf'u Mısır'da köle olarak satmasının (Tekvin 37:28-36)^[31] intikamıydı.
• Geri dönen İsraillilere yer açmak için: Kenanlı uluslar İsrail topraklarında yaşıyordu, ancak İsrailliler geri döndüğünde Kenanlıların toprakları terk etmeleri bekleniyordu.^[30]
• Talmud'a göre, Kenanlı uluslara ilk olarak ülkeyi gönüllü olarak terk ederek yok edilmekten kaçınma fırsatı verilmiş ve aslında bir Kenanlı ulus (Girgaşiler) bunu yapmıştır.^[32]
• Bir başka Talmudik açıklama ise Tanrı'nın Kenanlılara ülkeyi sadece İsrailliler gelene kadar geçici olarak verdiğini ve Kenanlıların yok edilmesinin Tanrı'nın gitmeleri yönündeki isteğine itaat etmemelerinin cezası olduğunu öne sürmüştür.^[10]
• Bir başka açıklama ise Yeşu Kitabı'ndaki savaşların, İsraillilerin Yuşa'nın bazı yasaları unuttuğunu fark ettikten sonra onu öldürmemeleri için bir oyalama taktiği olduğunu öne sürmüştür.^[10]
• Michael S. Heiser, Yeşu Kitabı'ndaki heremin ağırlıklı olarak Nefilim'in torunları olan Anakim'i hedef aldığını belirtmektedir (Tesniye 9:2, Sayılar 13:32-33, Yeşu 11:21-22). Nefilimlerin düşmüş meleklerin ve insanoğlunun çocukları olduğuna inanılır,^[33][34] dolayısıyla Heiser heremin amacının İsrailoğullarının fiziksel yozlaşmasını da önlemek olduğunu savunur.^[35]

Modern çağda şiddet içeren tutumlarla ilişkilendirme

Bazı analistler Tevrat'daki yok etme emirlerini modern çağdaki şiddet yanlısı tutumlarla ilişkilendirmiştir.

Ian Lustick'e göre, 1980'lerde Hanan Porat gibi artık faal olmayan İsrailli mesihçi ve siyasi hareket Gush Emunim'in liderleri Filistinlileri Kenanlılar ya da Amalekliler gibi görüyor ve bunun Yahudi egemenliğini reddeden Araplara karşı acımasız bir savaş yapma görevi anlamına geldiğini öne sürüyorlardı.^[36][37]

İncil uzmanı Niels Peter Lemche, on dokuzuncu yüzyıldaki Avrupa sömürgeciliğinin ideolojik olarak Kitabı Mukaddes'deki fetih ve yok etme anlatılarına dayandığını ileri sürmektedir. Ayrıca Filistin'e göç eden Avrupalı Yahudilerin Tevrat'daki fetih ve imha ideolojisine dayandıklarını ve Arapları Kenanlı olarak gördüklerini belirtmektedir.^[38] Akademisyen Arthur Grenke, Tesniye'de ifade edilen savaş görüşünün Amerikan yerlilerinin yok edilmesine ve Avrupa Yahudilerinin yok edilmesine katkıda bulunduğunu iddia etmektedir.^[39]

Filistinli yazar ve akademisyen Nur Masalha, imha emirlerinin soykırımının "sonraki nesillerin önünde tutulduğunu" ve düşmanların katledilmesi için ilahi desteğin ilham verici örnekleri olarak hizmet ettiğini yazmaktadır.^[40] UCLA'da eski Akdeniz dinleri doçenti olan Ra'anan S. Boustan, militan Siyonistlerin modern Filistinlileri Kenanlılarla ve dolayısıyla Tesniye 20:15-18'de emredilen şiddet hedefleriyle özdeşleştirdiklerini söylemiştir.^[41] Akademisyen Leonard B. Glick, Shlomo Aviner gibi İsrail'deki Yahudi köktendincilerin Filistinlileri İncil'deki Kenanlılar gibi gördüklerini ve bazı köktendinci liderlerin Filistinlilerin topraklarını terk etmemeleri halinde onları "yok etmeye hazır olmaları gerektiğini" öne sürdüklerini belirtmektedir.^[42] Sheffield Üniversitesi İncil Çalışmaları Emeritus Profesörü Keith Whitelam, Siyonist hareketin İncil'deki fetih geleneğinden ilham aldığını ileri sürmekte ve Whitelam Yeşu'nun "soykırımcı İsrailoğulları" ile modern Siyonistler arasında paralellikler kurmaktadır.^[43]

Karşıt görüşler

İmha savaşları sadece tarihsel bir ilgi alanıdır ve Yahudilik içinde bir model olarak hizmet etmez.^[44] "Yedi ulusun" artık tanımlanamayacağına dair resmi bir açıklama MS 100 yılı civarında Joshua ben Hananiah tarafından yapılmıştır.

Akademisyen Moshe Greenberg, imha yasalarının sadece soyu tükenmiş kabilelere ve sadece onların çağdaş İsrailoğulları nesillerine uygulandığını ileri sürmektedir.^[45] Carl Ehrlich, İncil'deki imha kurallarının modern İsraillilere soykırım amacıyla değil, sadece İsrail topraklarını geri almak için bir model olarak rehberlik ettiğini belirtmektedir.^[46]

Hristiyan görüşleri

Christian Hofreiter'e göre, tarihsel olarak neredeyse tüm Hristiyan otoriteler ve teologlar herem pasajlarını, Tanrı'nın İsraillilere belirli ulusların tüm üyelerini yok etmelerini emrettiği gerçek, tarihi olaylara atıfta bulunduğu şeklinde yorumlamıştır. "Büyük Kilise'de herhangi bir kimsenin bunları tamamen bir alegori olarak gördüğüne dair neredeyse hiçbir tarihsel kanıt olmadığını" belirtmektedir. Özellikle Augustinus, Thomas Aquinas ve John Calvin bu pasajların harfi harfine okunmasını uzun uzun savunmuşlardır. İskenderiyeli Origen'in bazen herem pasajlarını alegorik olarak gördüğü belirtilir; Hofreiter ise, Origen'in ruhani bir yorumu Hristiyanlar için birincil öneme sahip olarak görmesine rağmen, herem pasajlarının tarihsel olayları anlattığını inkâr etmediğini ileri sürmektedir.^[47]

Ayrıca Bakınız

• Anathema sit
• Kutsal
• Yahudilik ve Şiddet
• Yahudilik ve Savaş
• İmha Savaşı

Kaynakça

1. Israel Drazin, Maimonides and the Biblical Prophets, Gefen Publishing House, 2009, s. 64.
2. Leon J. Wood, "חרם," in Theological Wordbook of the Old Testament, Moody, 1980, pp. 324-325.
3. J. P. U. Lilley, "Understanding the herem 17 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.," in Tyndale Bulletin 44, 1993, s. 171-173.
4. S.R. Driver (1896), A Critical and Exegetical Commentary on Deuteronomy, Second Edition, T&T Clark, p. 98.
5. J. Soggin, Joshua (London, SCM 1972), p. 97.
6. Livy 8.9; for a brief introduction and English translation of the passage, see Mary Beard, J.A. North, and S.R.F. Price, Religions of Rome: A Sourcebook (Cambridge University Press, 1998), p. 157 online. 7 Kasım 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
7. "Anathema | religion | Britannica". 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
8. Hans Wehr Dictionary of Modern Written Arabic, 1960.
9. Strong's Concordance 7 Kasım 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
10. Van Wees, Hans (15 Nisan 2010). "12, Genocide in the Ancient World". Bloxham, Donald; Dirk Moses, A. (Ed.). The Oxford Handbook of Genocide Studies. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-161361-6.
11. Congress, European Association for Jewish Studies (13 Eylül 1999). Jewish Studies at the Turn of the Twentieth Century, Volume 1: Biblical, Rabbinical, and Medieval Studies. Brill. ISBN 9004115544 – Google Books vasıtasıyla.
12. Congress, European Association for Jewish Studies (13 Eylül 1999). Jewish Studies at the Turn of the Twentieth Century, Volume 1: Biblical, Rabbinical, and Medieval Studies. Brill. s. 119. ISBN 9004115544 – Google Books vasıtasıyla.
13. William J. Dumbrell, The Faith of Israel (Grand Rapids: Baker, 2002), 66.
14. Dumbrell, The Faith of Israel, 73.
15. J. A. Balchin, "War," in The New Bible Dictionary, IVF, 1963, p. 1316.
16. Lilley, "Understanding the herem," in Tyndale Bulletin 44, 1993, s. 176-177.
17. Tremper Longman III ve Daniel G. Reid, God is a Warrior, Grand Rapids, Zondervan, 1995, s. 131.
18. James B. Pritchard (ed.), Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament, 3. baskı, 1969, s. 320.
19. For an early example, see: Horne, Thomas Hartwell, An introduction to the critical study and knowledge of the Holy Scriptures, Volume 2, T. Cadell, 1828, pp. 523-525.
20. Drazin, Israel, Maimonides and the Biblical Prophets, Gefen Publishing House Ltd, 2009 p. 79.
21. Carl S. Ehrlich, "Joshua, Judaism, and Genocide," in Jewish Studies at the Turn of the Twentieth Century, Brill, 1999, p. 118:

    "In his Torah commentary Plaut (1981: 114) grapples with the 'Morality of Conquest,' only to conclude that '[t]he morality of the forcible displacement of the Canaanites was never raised by the Torah, and neither was the morality of war as such.'"-"Tevrat tefsirinde Plaut (1981: 114) 'Fetih Ahlakı' ile uğraşır, ancak şu sonuca varır: 'Kenanlıların zorla yerlerinden edilmesinin ahlakiliği Tevrat tarafından asla gündeme getirilmemiştir ve savaşın ahlakiliği de böyle değildir."- (Quoting Gunther Plaut, The Torah: A Modern Commentary, Union of American Hebrew Congregations, 1981, p. 114 (Revised edition, Union for Reform Judaism, 2005, p. 991)).

22. Carl S. Ehrlich, "Joshua, Judaism, and Genocide," in Jewish Studies at the Turn of the Twentieth Century, Brill, 1999, p. 118:

    "Sidney Hoenig is one of the few relatively modern commentators … who has raised the issue of violence in respect to Joshua, only to justify it as a divinely ordained holy war …" (Quoting Hoenig:) "Sensitive readers are concerned about the brutality shown in Joshua, but one should not forget that it is a story of a war – of a holy war. The theme is the obliteration of historically hated pagans and the battle is only in honor of God."-Sidney Hoenig, Yeşu ile ilgili olarak şiddet konusunu gündeme getiren, ancak bunu ilahi olarak emredilmiş kutsal bir savaş olarak haklı çıkaran ... nispeten modern birkaç yorumcudan biridir..." (Hoenig'den alıntı:) "Duyarlı okuyucular Yeşu'da gösterilen vahşetten endişe duymaktadır, ancak bunun bir savaş - kutsal bir savaş hikayesi olduğu unutulmamalıdır. Tema, tarihsel olarak nefret edilen paganların yok edilmesidir ve savaş sadece Tanrı'nın onurunadır.- (Sidney Hoenig, The Book of Joshua: A New English Translation of the Text and Rashi with a Commentary Digest, Judaica Press, 1969, p. VIII).

23. John Howard Yoder, "If Abraham Is Our Father," in The Original Revolution: Essays on Christian Pacifism, Wipf and Stock, 1971, p. 105.
24. Krašovec, Jože, Reward, Punishment, and Forgiveness: The Thinking and Beliefs of Ancient Israel in the Light of Greek and Modern Views, Brill, 1999, p. 113. Kitabı Mukaddes'te toplu cezalandırmaya (çocuklara) ilişkin şu örnekleri veriyor: Çıkış 20:5-6, Çıkış 34:6-7; Tesniye 5:9-10, Tesniye 7:9-10; Yeremya 32:18
25. Kravitz, Leonard, "What is Crime?", Walter Jacob, Moshe Zemer (eds.), Crime and punishment in Jewish law: essays and responsa, Berghahn Books, 1999, s. 31; Shaul Magid, "Subversion as Return: Scripture, Dissent, and Renewal in Contemporary Judaism", Beth Hawkins Benedix (ed.), Subverting Scriptures: Critical Reflections on the Use of the Bible, Palgrave, 2009, s. 217-236; Timothy Kandler Beal, Reading Bibles, Writing Bodies: Identity and the Book, Publisher Psychology Press, 1997, s. 153-163; Cohn, Robert L., "Before Israel: The Canaanites as Other in Biblical Tradition", Laurence Jay Silberstein (ed.), The Other in Jewish Thought and History: Constructions of Jewish Culture and Identity, NYU Press, 1994, s. 76-77; Boustan, Ra'anan S., Violence, Scripture, and Textual Practice in Early Judaism and Christianity, Brill, 2010, s. 3-5; Carl S. Ehrlich, "Joshua, Judaism, and Genocide," içinde Jewish Studies at the Turn of the Twentieth Century, Brill, 1999, s. 121-122; Zev Garber, "Deconstructing Theodicy and Amalekut", James F. Moore (ed.), Post-Shoah dialogues: re-thinking our texts together, University Press of America, 2004, s. 241-243.
26. Ra'anan S. Boustan, Violence, Scripture, and Textual Practice in Early Judaism and Christianity, (Brill, 2010), 3-5.
27. Pitkanen, Pekka, "Memory, Witnesses, and Genocide in the Book of Joshua", J. Gordon McConville, Karl Möller (eds.), Reading the law: studies in honour of Gordon J. Wenham, Continuum International Publishing Group, 2007, pp. 267-282.
28. Barbara Hagerty, "Is The Bible More Violent Than The Quran?" 9 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. NPR, 18 Mart 2010.
29. Tesniye 9:5; Tekvin 15:16
30. Walvoord, John F., The Bible Knowledge Commentary: Old Testament, David C. Cook, 1985, pp. 250-251.
31. Shaul Magid, "Subversion as Return: Scripture, Dissent, and Renewal in Contemporary Judaism", in Beth Hawkins Benedix (ed.), Subverting Scriptures: Critical Reflections on the Use of the Bible, Palgrave, 2009, p. 234: "The rabbinic tradition connects the commandment to destroy Midian in Numbers 31 to Genesis 37:36, The Midianites, meanwhile, sold him [Joseph] to Potiphar..."
32. Carl S. Ehrlich, "Joshua, Judaism, and Genocide," in Jewish Studies at the Turn of the Twentieth Century Volume 1, Brill, 1999, pp. 119-120.
33. Kosior, Wojciech (2010). "Synowie bogów i córki człowieka. Kosmiczny "mezalians" i jego efekty w Księdze Rodzaju 6:1–6". Ex Nihilo. Periodyk Młodych Religioznawców (Lehçe). 1 (3) 2010: 73-74. 4 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2023. See also English translation
34. Swete, Henry Barclay (1901). The Old Testament in Greek according to the Septuagint (Volume 1). Cambridge University Press. s. 9. Greek text: 'οἱ υἱοὶ τοῦ Θεοῦ'
35. Heiser, Michael S. (2015). The Unseen Realm: Recovering the Supernatural Worldview of the Bible. Lexham Press. ss. 204-211.
36. Ian Lustick, For the land and the Lord: Jewish fundamentalism in Israel, Council on Foreign Relations, 1988, pages 3, 78, 131.
37. Not: Ayrıca bkz. bunun yansıması Benjamin Netanyahu'nun 28 Ekim 2023 tarihli konuşması Amalek#Günümüzdeki yansıması
38. Lemche, Niels Peter, The Old Testament between theology and history: a critical survey, Westminster John Knox Press, 2008, pp. 315–316.
39. Grenke, Arthur, God, greed, and genocide: the Holocaust through the centuries, New Academia Publishing, 2005, pp. 17-18.
40. Masalha, Nur, The Bible and Zionism: invented traditions, archaeology and post-colonialism in Palestine-Israel, Volume 1, Zed Books, 2007, pp. 273-276; Prior, Michael P. The Bible and colonialism: a moral critique, Sheffield Academic Press, 1997.
41. Boustan, Ra'anan S., Violence, Scripture, and Textual Practice in Early Judaism and Christianity, Brill, 2010, pages 4-5.
42. Glick, Leonard B., "Religion and Genocide", in Alan L. Berger (ed.), The Widening circle of genocide, Transaction Publishers, 1994, p. 46.
43. Whitelam, Keith W., The invention of ancient Israel: the silencing of Palestinian history, Routledge, 1996, especially pp. 71–121; cited by Carl S. Ehrlich, "Joshua, Judaism, and Genocide," in Jewish Studies at the Turn of the Twentieth Century, Brill, 1999 p. 117.
44. Judaism and the ethics of war, Norman Solomon. International Review of the Red Cross. Volume 87 Number 858 June 2005.
45. Greenberg, Moshe, "On the Political User of the Bible in Modern Israel: An Engaged Critique", in Pomegranates and golden bells: studies in biblical, Jewish, and Near Eastern ritual, law, and literature, EISENBRAUNS, 1995, pp. 467-469
46. Carl S. Ehrlich, "Joshua, Judaism, and Genocide," in Jewish Studies at the Turn of the Twentieth Century, Brill, 1999, p. 121.
47. Hofreiter, Christian (16 Şubat 2018). Making Sense of Old Testament Genocide: Christian Interpretations of Herem Passages (İngilizce). Oxford University Press. ss. 247-248. ISBN 978-0-19-253900-7.