Gitnang Java

Ang Gitnang Java (Indones: Jawa Tengah; Javanes: Jåwå Tengah; Hanacaraka: ꦗꦮꦠꦼꦔꦃ) ay isang lalawigan ng Indonesia, matatagpuan sa gitna ng pulo ng Java. Semarang ang administratibong kabisera nito. Napapaligiran ito ng Kanlurang Java sa kanluran, ang Karagatang Indiyano at Espesyal na Rehiyon ng Yogyakarta sa timog, Silangang Java sa silangan, at ang Dagat Java sa hilaga. May kabuuang sukat ito na 32,800.69 km², na may populasyon na 36,516,035 ayon sa senso noong 2020 ^[1] na ginagawang ikatlong pinakamataong lalawigan sa parehong Java at Indonesia pagkatapos ng Kanlurang Java at Silangang Java. Kabilang din sa lalawigan ang pulo ng Nusakambangan sa timog (malapit sa hangganan ng Kanlurang Java), at ang Kapuluang Karimun Jawa sa Dagat Java. Isa ring konseptong pangkalinangan ang Gitnang Java na kinakabilangan ng Natatanging Rehiyon at lungsod ng Yogyakarta. Bagaman, sa pamamahala, may nabuo ang lungsod at palibot nitong rehensiya na hiwalay na natatanging rehiyon (katumbas ng isang lalawigan) simula noong lumaya ang bansa, at pinapamahalaan ito ng hiwalay. Bagaman kilala bilang "puso" ng kalinangang Javanes, may mga ilang ibang di-Javanes na pangkat etniko, tulad ng mga Sunda sa hangganan nito sa Kanlurang Java. Nakakalat sa buong lalawigan ang mga Tsino Indonesiyo, Arabe Indonesiyo, at Indiyano Indonesiyo.

Administratibong mapa ng Gitnang Java

Nanirahan din sa lalawigan ang mga tao simula noong panahon bago ang kasaysayan. Natagpuan ang mga labi ng isang Homo erectus, kilala bilang "Taong Java", sa mga pampang ng Ilog Bengawan Solo, at pinetsahan na nabuhay ang Taong Java noong 1.7 milyong taong nakaraan.^[2] Ang ngayo'y Gitnang Java ay dating na sa ilalim ng kontrol ng ilang mga kahariang Hindu-Budista, sultanatong Islamiko, at ang Silangang Indiyas ng Olanda na pamahalaang kolonyal. Gitnang Java din ang sentro ng kilusang kalayaan ng Indonesia. Habang ang mayorya ng kasalukyang mga Indonesiya ay may lahing Javanes, may isang malaking epekto ang parehong Gitnang Java at Silangang Java sa panlipunan, pampolitika, at ekonomikong buhay ng Indonesia.

Mga dibisyong administratibo

Mga lungsod ng Gitnang Java

Kabisera at ekonomikong sentro ang Semarang ng lalawigan, gayon din bilang ang pinakamalaking lungsod.

Kilala din ang lungsod ng Surakarta bilang kabisera ng kalinangan ng mga Javanes.

Matatagpuan sa timog ng Semarang, kilala ang Salatiga sa malamig nitong klima at lokasyon nito sa mataas na elabasyon.

Kilala ang Magelang sa akademya ng Pambasang Sandatahang Lakas ng Indonesia at ang pasukan sa templo ng Borobudur.

Sa bisperas ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig noong 1942, nahati ang Gitnang Java sa pitong paninirahan o residensya (Olandes: residentie o residenties sa maramihan, Javanes karésiḍènan or karésidhènan) na higit kumulang na tumutugma sa mga pangunahing rehiyon ng lugar na ito. Ang mga residensyang ito ay Banjoemas, Kedoe, Pekalongan, Semarang, at Djapara-Rembang gayon din ang tinatawag na Gouvernement Soerakarta at Gouvernement Jogjakarta. Bagaman, pagkatapos ng lokal na halalan noong 1957, nabawasan ang ginampanan ng mga residensyang ito hanggang nawala na rin sila sa wakas.^[3]

Noong 2021, nahati ang Gitnang Java (kabilang ang Espesyal na Rehiyon ng Yogyakarta) sa 29 rehensiya (kabupaten) at anim na mga lungsod (kota, dating kotamadya at kota pradja), ang huli ay malaya sa kahit anumang rehensiya. Hindi kinikilala ng Pamahalaan ng Indonesia ang lugar sa Timog-silangan (Solo) na dating Surakarta Sunanate hanggang noong monarkiya. Karagdagan pang mahahati ang mga kapanahong rehensiya na ito sa 565 distrito (kecamatan). Nahahati pa ang mga distrito na ito sa 7,804 rural na mga komuna o "nayon" (desa) at 764 urbanong komuna (kelurahan).^[4]

Nakatala ang mga distrito sa ibaba sa kanilang mga lugar at populasyon noong mga senso ng 2000, 2010 at 2020, at nakagrupo (para sa kaginhawaan) ayon sa wala na ngayong residenties na kung saan dating matatagpuan.

Pangalan	Kabisera	Sukat (km²)	Populasyon Senso ng 2000	Populasyon Senso ng 2010	Populasyon Senso ng 2020
Rehensiyang Cilacap	Cilacap	2,124.47	1,613,964	1,642,107	1,944,857
Rehensiyang Banyumas	Purwokerto	1,335.30	1,460,324	1,554,527	1,776,918
Rehensiyang Purbalingga	Purbalingga	677.55	788,675	848,952	998,561
Rehensiyang Banjarnegara	Banjarnegara	1,023.73	838,962	868,913	1,017,767
Rehiyong Timog-kanluran (Banyumas)[a]		5,161.05	4,701,925	4,914,499	5,738,103
Rehensiyang Kebumen	Kebumen	1,211.74	1,166,604	1,159,926	1,350,438
Rehensiyang Purworejo	Purworejo	1,091.49	704,063	695,427	769,880
Rehensiyang Wonosobo	Wonosobo	981.41	739,648	754,883	879,124
Rehensiyang Magelang	Mungkid	1,102.93	1,102,359	1,181,723	1,299,859
Lungsod ng Magelang	Magelang	16.06	116,800	118,227	121,526
Rehiyong Timog (Kedu)[b]		4,403.63	3,829,474	3,910,186	4,420,827
Rehensiyang Boyolali	Boyolali	1,008.45	897,207	930,531	1,062,713
Rehensiyang Klaten	Klaten	658.22	1,109,486	1,130,047	1,260,506
Rehensiyang Sukoharjo	Sukoharjo	489.12	780,949	824,238	907,587
Rehensiyang Wonogiri	Wonogiri	1,793.67	967,178	928,904	1,043,177
Rehensiyang Karanganyar	Karanganyar	775.44	761,988	813,196	931,963
Rehensiyang Sragen	Sragen	941.54	845,320	858,266	976,951
Lungsod ng Surakarta (o Solo)	Surakarta	46.01	489,900	499,337	522,364
Rehiyong TImog-silangan (Solo)[c]		5,712.45	5,852,028	5,984,519	6,705,261
Rehensiyang Grobogan	Grobogan	2,013.86	1,271,500	1,308,696	1,453,526
Rehensiyang Blora	Blora	1,804.59	813,675	829,728	884,333
Rehensiyang Rembang	Rembang	887.13	559,523	591,359	645,333
Rehensiyang Pati	Pati	1,489.19	1,154,506	1,190,993	1,324,188
Rehensiyang Kudus	Kudus	425.15	709,905	777,437	849,184
Rehensiyang Jepara	Jepara	1,059.25	980,443	1,097,280	1,184,947
Rehiyong Hilagang-silangan[d]		7,679.17	5,489,552	5,795,493	6,341,511
Rehensiyang Demak	Demak	900.12	984,741	1,055,579	1,203,956
Rehensiyang Semarang	Ungaran	950.21	834,314	930,727	1,053,094
Lungsod ng Salatiga	Salatiga	57.36	155,244	170,332	192,322
Lungsod ng Semarang	Semarang	373.78	1,353,047	1,555,984	1,653,524
Rehensiyang Temanggung	Temanggung	837.71	665,470	708,546	790,174
Rehensiyang Kendal	Kendal	1,118.13	851,504	900,313	1,018,505
Rehiyong Hilaga (Kedungsepur)[e]		4,237.31	4,844,320	5,321,481	5,911,575
Rehensiyang Batang	Batang	788.65	665,426	706,764	801,718
Lungsod ng Pekalongan	Pekalongan	45.25	263,190	281,434	307,150
Rehensiyang Pekalongan	Kajen	837.00	807,051	838,621	968,821
Rehensiyang Pemalang	Pemalang	1,118.03	1,271,404	1,261,353	1,471,489
Lungsod ng Tegal	Tegal	39.68	236,900	239,599	273,825
Rehensiyang Tegal	Slawi	876.10	1,391,184	1,394,839	1,596,996
Rehensiyang Brebes	Brebes	1,902.37	1,711,364	1,733,869	1,978,759
Rehiyong Hilangang-kanluran[f]		5,607.08	6,346,519	6,456,479	7,398,758
Mga kabuuan		32,800.69	31,223,258	32,382,657	36,516,035

Mga pananda

---

Lumalabas na ngayon ang mga rehensiya sa pormal na ayos na inatas ng Lupon ng Estadistikang Indonesiyo (Badan Pusat Statistik).

1. Katumbas ng rehiyong Timog-kanluran ang dating Silangang Indiyas ng Olanda na Residentie Banjoemas.
2. Katumbas ng rehiyong Timog ang dating Silangang Indiyas ng Olanda na Residentie Kedoe, kasama ang pagtatanggal sa Rehensiyang Temanggung.
3. Katumbas ng rehiyong Timog-silangan ang dating Silangang Indiyas ng Olanda na Residentie Soerakarta (kabilang ang Residentie Klaten), dating Surakarta Sunanate. Katumbas din ito ng pinalawak na kalakhang sona ng Surakarta (Subosukawonosraten).
4. Katumbas ng rehiyong Hilaga-silangan ang dating Silangang Indiyas ng Olanda na Residentie Djepara-Rembang, kasama ang pagdagdag ng Rehensiyang Grobogan na nakatala na ngayon ng BPS.
5. Katumbas ng rehiyong Hilaga ang dating Silangang Indiyas ng Olanda na Residentie Semerang, kasama ang pagtatanggal ng Rehensiyang Grobogan. Katumbas din ito ng kalakhang sona ng Semarang (Kedungsapur). Kabilang na ang Rehensiya ng Temanggung sa rehiyon na ito ng BPS (nakatala sa pagitan ng Rehensiyang Semerang at Rehensiyang Kendal).
6. Katumbas ng rehiyong Hilangang-kanluran ang dating Silangang Indiyas ng Olanda na Residentie Pekalongan.

Klima

Ang katamtamang temperatura ng Gitnang Java ay nasa pagitan ng 18–28 °C (64–82 °F) at nag-iiba ang relatibong kahalumigmigan sa pagitan ng 73–94%.^[4] Habang mataas ang kahalumigmigan sa karamihan ng mga mababang lugar ng lalawigan, makabuluhang bumababa ito sa matataas na bundok.^[4] Naitala sa Salatiga ang pinakamataas na katamtamang taunang dami ng ulan sa 3,990 mm na may 195 araw na maulan.^[4]