สาธารณรัฐอิสลามอัฟกานิสถาน
From Wikipedia, the free encyclopedia
สาธารณรัฐอิสลามอัฟกานิสถาน (อังกฤษ: Islamic Republic of Afghanistan) เป็นสาธารณรัฐอิสลามที่ปกครองอัฟกานิสถานระหว่าง ค.ศ. 2004–2021 มีอาณาเขตทางทิศตะวันตกจรดประเทศอิหร่าน ทางทิศใต้และตะวันออกติดปากีสถาน ทางทิศเหนือติดเติร์กเมนิสถาน อุซเบกิสถาน และทาจิกิสถาน ส่วนทางทิศตะวันออกสุดติดประเทศจีน มีอาณาเขต 652,000 ตารางกิโลเมตร มีกรุงคาบูลเป็นเมืองหลวงและเมืองใหญ่สุดของประเทศ มีประชากรประมาณ 39 ล้านคน ซึ่งส่วนใหญ่เป็นชาติพันธุ์ปาทาน ทาจิก ฮาซาราและอุซเบก
สาธารณรัฐอิสลามอัฟกานิสถาน | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
2004–2021 | |||||||||||
ธง (2013–2021)
| |||||||||||
เพลงชาติ: قلعه اسلام قلب اسیا ("ป้อมปราการอิสลาม หัวใจแห่งเอเชีย") (ค.ศ. 2004–2006) มิลลีซูรุด سرود ملی ("เพลงชาติ") (ค.ศ. 2006–2021) | |||||||||||
สถานะ | รัฐบาลพลัดถิ่นที่เป็นที่ยอมรับในระดับสากล | ||||||||||
เมืองหลวง และเมืองใหญ่สุด | คาบูล 33°N 66°E | ||||||||||
การปกครอง | รัฐเดี่ยว ระบบประธานาธิบดี สาธารณรัฐอิสลาม | ||||||||||
ประธานาธิบดี | |||||||||||
• 2004–2014 | ฮามิด การ์ไซ | ||||||||||
• 2014–2021 | อัชราฟ ฆานี | ||||||||||
• 2021–ปัจจุบัน | อัมรุลลอฮ์ ศอเลฮ์ (รักษาการ)[lower-alpha 1] | ||||||||||
ผู้บริหารสูงสุด | |||||||||||
• 2014–2020 | อับดุลลาฮ์ อับดุลลาฮ์ | ||||||||||
รองประธานาธิบดี[lower-alpha 2] | |||||||||||
• 2004–2009 | อะฮ์มัด ซิยา มัสอูด | ||||||||||
• 2004–2014 | กะรีม คะลีลี | ||||||||||
• 2009–2014 | โมฮัมเม็ด ฟะฮีม | ||||||||||
• 2014[lower-alpha 3] | ยูนุส กอนูนี | ||||||||||
• 2014–2020 | อับดุล รอชิด ดอสตุม | ||||||||||
• 2014–2021 | ซัรวาร์ ดานิช | ||||||||||
• 2020–2021 | อัมรุลลอฮ์ ศอเลฮ์ | ||||||||||
สภานิติบัญญัติ | รัฐสภา | ||||||||||
• สภาสูง | สภาสูง | ||||||||||
• สภาล่าง | สภาล่าง | ||||||||||
ยุคประวัติศาสตร์ | สงครามต่อต้านการก่อการร้าย | ||||||||||
• การบุกครองอัฟกานิสถานของสหรัฐ | 7 ตุลาคม ค.ศ. 2001 | ||||||||||
• การเลือกตั้งครั้งแรก | 26 มกราคม ค.ศ. 2004 | ||||||||||
• การถอนกำลังทหารของสหรัฐ | 29 กุมภาพันธ์ ค.ศ. 2020 | ||||||||||
15 สิงหาคม ค.ศ. 2021 | |||||||||||
พื้นที่ | |||||||||||
น้อย | |||||||||||
2020 | 652,864[1] ตารางกิโลเมตร (252,072 ตารางไมล์) | ||||||||||
ประชากร | |||||||||||
• 2020 | 31,390,200[2] | ||||||||||
48.08 ต่อตารางกิโลเมตร (124.5 ต่อตารางไมล์) | |||||||||||
|
บริเวณนี้มีมนุษย์อยู่อาศัยมาอย่างน้อย 50,000 ปี[3] จนมีการตั้งถิ่นฐานเป็นหลักแหล่งอยู่ถาวรในบริเวณเมื่อ 9,000 ปีมาแล้ว ก่อนค่อย ๆ พัฒนาไปเป็นอารยธรรมสินธุ อารยธรรมอ็อกซัสและอารยธรรมเฮลมันด์ในสหัสวรรษที่ 3 ก่อนคริสตกาล[4] ชาวอินโด-อารยันย้ายเข้ามา ตามด้วยความเจริญของวัฒนธรรม Yaz I ยุคเหล็ก (ประมาณ 1500–1100 ปีก่อน ค.ศ.) ซึ่งมีความสัมพันธ์กับวัฒนธรรมที่มีกล่าวถึงในคัมภีร์อเวสตะของศาสนาโซโรอัสเตอร์[5] บริวณนี้ได้ตกเป็นของเปอร์เซียในศตวรรษที่ 6 ก่อน ค.ศ. ไปจนถึงแม่น้ำสินธุ พระเจ้าอเล็กซานเดอร์มหาอำราจบุกครองดินแดนดังกล่าวในศตวรรษที่ 4 ก่อน ค.ศ. อาณาจักรกรีก-แบ็กเทรียเป็นปลายตะวันออกสุดของอารยธรรมกรีก ต่อมาดินแดนนี้ถูกพิชิตโดยอินเดียสมัยราชวงศ์เมารยะ ทำให้ศาสนาพุทธและฮินดูแพร่หลายในพื้นที่นี้หลายศตวรรษ พระเจ้ากนิษกะแห่งจักรวรรดิกุษาณะมีบทบาทสำคัญในการเผยแผ่ศาสนาพุทธนิกายมหายานเข้าสู่ประเทศจีนและเอเชียกลาง หลังจากนั้นมีราชวงศ์ที่นับถือพุทธปกครองดินแดนแถบนี้มาอีกหลายราชวงศ์
ศาสนาอิสลามเข้าสู่บริเวณนี้ในช่วงกลางคริสต์ศตวรรษที่ 7 แต่มีการเผยแผ่ศาสนาอย่างจริงจังระหว่างคริสต์ศตวรรษที่ 9 ถึง 12 และมีการผลัดเปลี่ยนราชวงศ์อยู่อีกหลายครั้ง ประวัติศาสตร์การเมืองของรัฐอัฟกานิสถานสมัยใหม่เริ่มต้นจากราชวงศ์ Hotak ซึ่งประกาศเอกราชในอัฟกานิสถานตอนใต้ใน ค.ศ. 1709 ต่อมามีการตั้งอาณาจักรดูรานีใน ค.ศ. 1747 ในปลายคริสต์ศตวรรษที่ 19 อัฟกานิสถานเป็นรัฐกันชนใน "เกมใหญ่" ระหว่างจักรวรรดิบริติชและรัสเซีย[6][7]
ในสงครามอังกฤษ-อัฟกันครั้งที่หนึ่ง (ค.ศ. 1839–1842) กองทัพบริติชจากอินเดียเข้าควบคุมอัฟกานิสถานได้ แต่สุดท้ายเป็นฝ่ายแพ้ หลังสงครามอังกฤษ-อัฟกันครั้งที่สามใน ค.ศ. 1919 อัฟกานิสถานจึงปลอดจากอิทธิพลของต่างชาติ และได้เป็นราชาธิปไตยภายใต้พระเจ้าอมานุลเลาะห์ แต่ใน ค.ศ. 1973 มีการโค่นล้มระบอบกษัตริย์เปลี่ยนเป็นสาธารณรัฐ ใน ค.ศ. 1978 หลังมีรัฐประหารครั้งที่สอง อัฟกานิสถานกลายเป็นรัฐสังคมนิยม และถูกโซเวียตบุกในสงครามโซเวียต–อัฟกานิสถานในคริสต์ทศวรรษ 1980 ต่อกบฏมุญาฮิดีน หลังโซเวียตถอนกำลังออกไป กลุ่มตอลิบานซึ่งเป็นพวกอิสลามมูลวิวัติได้เข้ายึดประเทศใน ค.ศ. 1996 และปกครองประเทศเป็นระบอบเผด็จการเบ็ดเสร็จ และมีประวัติลิดรอนสิทธิมนุษยชนและสิทธิสตรีอย่างรุนแรง กลุ่มนี้ถูกโค่นจากอำนาจหลังสหรัฐบุกครองใน ค.ศ. 2001 แต่ยังควบคุมพื้นที่ส่วนใหญ่ของประเทศได้ เนื่องจากรัฐบาลใหม่ของอัฟกานิสถานต้องพึ่งพาความช่วยเหลือทางทหารและเศรษฐกิจจากสหรัฐมาก ทำให้มีการเรียกอัฟกานิสถานว่าเป็นรัฐบริวารของสหรัฐ[8] ในเดือนพฤษภาคม ค.ศ. 2021 กลุ่มตอลิบานเริ่มการรุกหลังสหรัฐเริ่มถอนทหารออกจากอัฟกานิสถาน กลุ่มตอลิบานได้ยึดหัวเมืองในจังหวัดต่าง ๆ ก่อนเข้ายึดกรุงคาบูลได้สำเร็จในเดือนสิงหาคม ค.ศ. 2021[9] ประธานาธิบดีอัชราฟ ฆานีลี้ภัยออกนอกประเทศ ขณะที่อัมรุลลอฮ์ ศอเลฮ์แต่งตั้งตนเองเป็นรักษาการแทนประธานาธิบดี และจัดตั้งฝ่ายต่อต้านที่มีฐานในหุบเขาปัญจศิระเพื่อสู้รบกับกลุ่มตอลิบาน[10]
ในสมัยที่อัฟกานิสถานเป็นสาธารณรัฐอิสลามซึ่งใช้ระบบประธานาธิบดี ประเทศยังมีระดับการก่อการร้าย ความยากจน ภาวะทุพโภชนาการเด็กและการฉ้อราษฎร์บังหลวงสูง เศรษฐกิจมีขนาดใหญ่เป็นอันดับที่ 96 ของโลก โดยมีจีดีพีมูลค่า 72,900 ล้านดอลลาร์สหรัฐ แต่มีจีดีพีต่อหัวต่ำมาก อยู่อันดับที่ 169 จาก 186 ประเทศใน ค.ศ. 2018