Loading AI tools
จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี
มณฑลพายัพ เป็นมณฑลหนึ่งในการปกครองส่วนภูมิภาคระบบมณฑลเทศาภิบาลของราชอาณาจักรสยาม ครอบคลุมพื้นที่ภาคเหนือตอนบน
มณฑลพายัพ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
มณฑลเทศาภิบาล | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
พ.ศ. 2437 - พ.ศ. 2476 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
ธง | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
แผนที่แสดง 6 หัวเมืองมณฑลพายัพ มณฑลพายัพเดิม | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
เมืองหลวง | เชียงใหม่ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
การปกครอง | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
• ประเภท | สมุหเทศาภิบาลต่างพระเนตรพระกรรณ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
สมุหเทศาภิบาล | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
• พ.ศ. 2437–2442 | พระยาทรงสุรเดช (อั้น บุนนาค) (คนแรก) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
• พ.ศ. 2445–2458 | เจ้าพระยาสุรสีห์วิสิษฐศักดิ์ (เชย กัลยาณมิตร) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
• พ.ศ. 2458–2465 | หม่อมเจ้าบวรเดช กฤดากร | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
• พ.ศ. 2471–2475 | พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าทศศิริวงศ์ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
• พ.ศ. 2475–2476 | พระยากัลยาณวัฒนวิศิษฎ์ (เชียร กัลยาณมิตร) (คนสุดท้าย) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
ยุคทางประวัติศาสตร์ | กรุงรัตนโกสินทร์ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
• จัดตั้งมณฑลลาวเฉียง | พ.ศ. 2437 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
• จัดตั้งมณฑลตวันตกเฉียงเหนือ | 30 มิถุนายน พ.ศ. 2443[1] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
• เปลี่ยนชื่อเป็นมณฑลพายัพ | 21 มกราคม พ.ศ. 2444 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
• แยกพื้นที่จัดตั้งมณฑลมหาราษฎร์ | 1 เมษายน พ.ศ. 2459 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
• เป็นส่วนหนึ่งของมณฑลภาคพายัพ | 1 เมษายน พ.ศ. 2459 – 31 มีนาคม พ.ศ. 2469 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
• ยุบรวมมณฑลมหาราษฎร์ไว้ในการปกครองอีกครั้ง | 31 มีนาคม พ.ศ. 2469 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
• ยกเลิกการปกครองแบบมณฑลเทศาภิบาล | 9 ธันวาคม พ.ศ. 2476 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
ปัจจุบันเป็นส่วนหนึ่งของ | ไทย |
การปฏิรูปการปกครองหัวเมืองฝ่ายเหนือ
หลังจากที่อาณาจักรสยามได้ลงนามในสนธิสัญญาเบาวริ่งในปี พ.ศ. 2398 อังกฤษได้เข้ามาทำการค้ากับสยามมากขึ้น สินค้าที่อังกฤษมีความต้องการ คือ ไม้สัก ในสมัยพระเจ้ากาวิโลรสสุริยวงศ์ เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ องค์ที่ 6 แห่งราชวงศ์ทิพย์จักร ได้มีคนในบังคับอังกฤษเข้ามาทำไม้ในเขตนครเชียงใหม่เป็นจำนวนมาก และเกิดการทะเลาะแก่งแย่งผลประโยชน์ระหว่างคนในบังคับอังกฤษกับบรรดาเจ้านายและเจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ กรณีพิพาทได้ลุกลามมาถึงกรุงเทพฯ ตั้งแต่ปลายรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และยืดเยื้อมาถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
จากสภาพปัญหาดังกล่าว พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงสนพระราชหฤทัยที่จะแก้ไขปัญหาก่อนที่อังกฤษซึ่งเป็นมหาอำนาจจะเข้ามาแทรกแซงจนเป็นปัญหาใหญ่ต่อไป ในปี พ.ศ. 2427 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นพิชิตปรีชากร เป็นข้าหลวงต่างพระองค์ขึ้นไปจัดการศาลต่างประเทศและทำหน้าที่ชำระคดีความระหว่างคนในบังคับอังกฤษกับเจ้านายฝ่ายเหนือ พร้อมทั้งจัดระเบียบการปกครองหัวเมืองฝ่ายเหนือใหม่
ต่อมาพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมีพระราชดำริในการปฏิรูปการปกครองโดยเฉพาะการปฏิรูปหัวเมือง ต่อมาในปี พ.ศ. 2437 จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ยกเลิกการจัดการปกครองหัวเมืองเป็นเมืองประเทศราช หัวเมืองชั้นเอก ชั้นโท ชั้นตรี ชั้นจัตวา แล้วใช้การปกครองระบบเทศาภิบาลแทน โดยแบ่งการจัดการปกครองออกเป็น มณฑล เมือง อำเภอ ในแต่ละมณฑลจะมี “ข้าหลวงเทศาภิบาลสำเร็จราชการมณฑล” หรือ “ข้าหลวงใหญ่” (ต่อมาเรียกว่าผู้บัญชาการมณฑล) ที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงคัดเลือกจากผู้ที่ทรงไว้วางพระราชหฤทัยให้ปฏิบัติงานต่างพระเนตรพระกรรณ แล้วทรงโปรดเกล้าฯ ให้รวม นครเชียงใหม่, นครน่าน, นครลำปาง, นครลำพูน ,นครแพร่, เมืองเถิน เข้าเป็น มณฑลลาวเฉียง แล้วมีศูนย์กลางอยู่ที่นครเชียงใหม่ หัวเมืองฝ่ายเหนือจึงสิ้นสุดความเป็นประเทศราชหรือนครรัฐอิสระ นับตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา[2]
มณฑลลาวเฉียง
ในปี พ.ศ. 2437 หัวเมืองประเทศราชล้านนา ประกอบด้วย เมืองนครเชียงใหม่ , เมืองนครลำปาง , เมืองนครน่าน , เมืองนครลำพูน และเมืองนครแพร่ ถูกจักรวรรดิอังกฤษและจักรวรรดิฝรั่งเศสขนาบโอบล้อมทั้งสองด้าน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระมหากษัตริย์ไทย รัชกาลที่ 5 จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้รวม 5 หัวเมืองประเทศราชล้านนา จัดตั้งเป็น "มณฑลลาวเฉียง"
มณฑลพายัพ
ต่อมาเมื่อวันที่ 30 มิถุนายน พ.ศ. 2443 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระมหากษัตริย์ไทย รัชกาลที่ 5 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เปลี่ยนชื่อมณฑลเป็น "มณฑลตะวันตกเฉียงเหนือ" แล้วจึงเปลี่ยนมาเป็น "มณฑลพายัพ" ในปลายปีเดียวกัน ซึ่งประกอบด้วย 6 หัวเมือง ได้แก่
ต่อมาเมื่อวันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2459 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว พระมหากษัตริย์ไทย รัชกาลที่ 6 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้แยก เมืองนครลำปาง, เมืองนครน่าน และเมืองนครแพร่ ออกเป็นจากมณฑลพายัพและให้จัดตั้งมณฑลมหาราษฎร์ โดยมีสำนักข้าหลวงใหญ่มณฑลตั้งอยู่ที่เมืองนครแพร่
ต่อมาเมื่อวันที่ 31 มีนาคม พ.ศ. 2469 พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว พระมหากษัตริย์ไทย รัชกาลที่ 7 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ยุบมณฑลมหาราษฎร์ แล้วให้กับเข้ามารวมกันมณฑลพายัพตามเดิม
ลำดับ | พระนาม/นาม | ตำแหน่ง | ราชวงศ์ | ช่วงเวลา |
---|---|---|---|---|
พระเจ้าอินทวิชยานนท์ | พระเจ้านครเชียงใหม่ | ทิพย์จักร | พ.ศ. 2416 - 2440[3] | |
เจ้าอินทวโรรสสุริยวงศ์ | เจ้านครเชียงใหม่ | ทิพย์จักร | พ.ศ. 2444[4] - 2452[5] | |
เจ้าแก้วนวรัฐ | เจ้านครเชียงใหม่ | ทิพย์จักร | พ.ศ. 2454[6] - 2482 | |
ลำดับ | พระนาม/นาม | ตำแหน่ง | ราชวงศ์ | ช่วงเวลา |
---|---|---|---|---|
เจ้าเหมพินธุไพจิตร | เจ้านครลำพูน | ทิพย์จักร | พ.ศ. 2431 - 2439[7] | |
เจ้าอินทยงยศโชติ | เจ้านครลำพูน | ทิพย์จักร | พ.ศ. 2439 - 2454[8] | |
เจ้าจักรคำขจรศักดิ์ | เจ้านครลำพูน | ทิพย์จักร | พ.ศ. 2454 - 2486 | |
ลำดับ | พระนาม/นาม | ตำแหน่ง | ราชวงศ์ | ช่วงเวลา |
---|---|---|---|---|
เจ้านรนันทไชยชวลิต | เจ้านครลำปาง | ทิพย์จักร | พ.ศ. 2430 - 2440[9] | |
เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต | เจ้านครลำปาง | ทิพย์จักร | พ.ศ. 2440 - 2465 | |
เจ้าราชบุตร (แก้วเมืองพวน ณ ลำปาง) | รั้งตำแหน่งเจ้านครลำปาง | ทิพย์จักร | พ.ศ. 2465[10] - 2468 | |
ลำดับ | พระนาม/นาม | ตำแหน่ง | ราชวงศ์ | ช่วงเวลา |
---|---|---|---|---|
พระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช | พระเจ้านครน่าน | ติ๋นมหาวงศ์ | พ.ศ. 2436 - 2461 | |
เจ้ามหาพรหมสุรธาดา | เจ้านครน่าน | ติ๋นมหาวงศ์ | พ.ศ. 2461 - 2474 | |
ลำดับ | พระนาม/นาม | ตำแหน่ง | ราชวงศ์ | ช่วงเวลา |
---|---|---|---|---|
เจ้าพิริยเทพวงษ์ | เจ้านครแพร่ | แสนซ้าย | พ.ศ. 2432 - 2445 | |
- | ยกเลิกตำแหน่งเจ้าผู้ครองนครแพร่ | ผู้ว่าราชการฯ | - | พ.ศ. 2445 |
ลำดับ | พระนาม/นาม | ตำแหน่ง | ราชวงศ์ | ช่วงเวลา |
---|---|---|---|---|
1 | พระยาทรงสุรเดช (อั้น บุนนาค) | ข้าหลวงใหญ่มณฑลลาวเฉียง | - | พ.ศ. 2436 - 2442 |
1 | พระยานริศรราชกิจ (สาย โชติกเสถียร) | ข้าหลวงเทศาภิบาล | - | พ.ศ. 2442 - 2443 |
2 | พระยาสุรสีห์วิศิษฐ์ศักดิ์ (เชย กัลยาณมิตร) | ข้าหลวงเทศาภิบาล | - | พ.ศ. 2445 - 2458 |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.