From Wikipedia, the free encyclopedia
Tirupati (
shqiptimi (help·info)) është një qytet në distriktin Chittoor të shtetit indian të Andra Pradeshit. Është një korporatë bashkiake dhe qendër e mandalit (urban) Tirupati dhe e divizionit Tirupati të të ardhurave.[2] Sipas censusit të vitit 2011, ai kishte një popullsi prej 374 260 banorësh, duke e bërë atë qytetin e nëntë më të populluar në Andra Pradesh.[3] Është aglomerati i shtatë urban në shtet, me një popullsi prej 459 985 banorësh.[4] Tirupati konsiderohet një nga vendet më të shenjta të pelegrinazhit për shkak të Tempullit Tirumala Venkateswara, përkrah tempujve të tjerë historikë dhe konsiderohet si kryeqyteti shpirtëror i Andra Pradeshit.[5] Tirupati ka shumë institucione arsimore dhe universitete. Për periudhën 2012-13, Ministria Indiane e Turizmit e konsideroi Tirupatin si Qyteti më i mirë i trashëgimisë.[6] Tirupati është zgjedhur si një nga njëqind qytetet indiane për tu zhvilluar si qytete smart nga ‘Smart Cities Mission’ nga Qeveria e Indisë.
Tirupati
తిరుపతి | |
|---|---|
qytet | |
 Tempulli Venkateswara në Tirumala, Tirupati | |
| Nofkat: Kryeqyteti shpirtëror i Andra Pradeshit | |
| Popullsia | |
| • Gjithsej | 287 035[1] |
| {{{postal_code_type}}} | 517501 |
| Targat | AP 03 |
| Faqja zyrtare | tirupati |
Sipas librit Symposium të shkruar nga Dr. Jagannatha Rao, hamendësohet se Tirupati mund të ketë qenë Tripathi. Tri është një fjalë sanskrite që i referohet zotit të Tripathit të kodrës së shenjtë.[7][7] Në përkthimin dravidian, tiru do të thotë i/e shenjtë dhe i referohet edhe hyjneshës Lakshmi ndërsa pathi do të thotë bashkëshort.[8][9] Kështu, ai njihet si banesa e shenjtë e Vishnut. Sipas dorëshkrimeve Malayalam-ë të vitit 1802, ai quhet Tripati dhe Teeropaty. Tirupati ndonjëherë referohet si Tirupati i Poshtëm, ndërsa Tirumala e afërt si Tirupati i Sipërm.
Thiru është një fjalë tamile ekuivalenti i së cilës në gjuhën telugu është sri dhe pathi do të thotë bashkëshort, kështu ai mund të quhet edhe Sripathi, ku sri do të thotë i shenjtë, ndërsa pathi bashkëshort.
Sipas Varaha Puranas, gjatë epokës Treta Yuga, zoti Rama qëndroi këtu bashkë me Sita Devin dhe Lakshmanan gjatë rikthimit të tij nga Lankapuri.[10]
Qyteti u krijua si qendër e Vaishnavizmit (sekt hindu me në qendër perëndinë Vishnu) rreth shekullit të V të e.s., i lavdëruar nga shenjtët Alvarë. Ritet e tempullit u formalizuan nga shenjti Vaishnavit Ramanujacharya në shekullin e XI.[11][12] Tirupati u mbijetoi pushtimeve myslimane dhe britanike. Gjatë pushtimit mysliman të fillimit të viteve 1300 të Indisë Jugore, idhulli i Tempulli Sri Ranganathaswamy, Srirangam u soll në Tirupati për tu shpëtuar. Qyteti tempullor gjatë pjesës më të madhe të periudhës mesjetare të Perandorisë Vijayanagara deri në shekullin e XVII dhe sunduesit e tij ofruan burime dhe pasuri të konsiderueshme nga Krishna Deva Raya dhe Achyuta Deva Raya, Sadasiva Raya dhe Tirumala Deva Raya.
Tempulli u ndërtua dhe zgjerua pjesërisht nga mbretëri të ndryshme. Mbishkrimet e gjetura në tempull janë në gjuhët sanskrite, tamile, telugu dhe kanada[13][14] që specifikojnë kontributet e Perandorisë Pallava rreth shekullit të IX, Perandorisë Chola rreth shekullit të X dhe Perandorisë Vijayanagara në shekullin e XIV.[15]
Gjatë shekullit të XV, Sri Tallapaka Annamacharya këndoi shumë lavde për qytetin e shenjtë në gjuhën telugu. Ai e krahasonte atë me një hyjni, duke përfshirë shkëmbinjtë, rrjedhat, pemët, kafshët dhe shtonte se ai ishte parajsa në tokë.[16]
.jpg)
Në Tirupatin e Poshtëm nuk ka pasur vendbanim njerëzor deri në vitin 1500. Me rritjen e rëndësisë së Tirupatit të Sipërm, në zonën e rrugës së tanishme Kapilatheertham u formua një fshat që u emërtua "Kotturu". Më vonë u vonë u spostua në afërsi të Tempullit Govindarajaswamy që u shenjtërua rreth vitit 1130. Më vonë fshati u rrit në formën e sotme rreth Tempullit Govindaraja Swamy, që tani është zemra e qytetit. Ai tani ka fituar mjaft popullaritet si një vend turistik.[7]
Në vitin 1932, Tempulli Venkateswara në Tirumala u mor në zotërim nga Tirumala Tirupati Devasthanams (TTD) nëpërmjet Aktit TTD të vitit 1932. Në vitin 2006, Autoriteti i Zhvillimit Urban të Tirupatit dhe TTD-së zhvilluan bashkarisht "Tirupati Utsavam-in", që fokusohej mbi historinë e zhvillimit të qytetit të Tirupati, mbretërve që e vizituan Tirumalan dhe kontributin e tyre për zhvillimin e tempullit.[17] Konferenca e Katërt Botërore Telugu, një konferencë për përkrahjen e gjuhës telugu, u zhvillua për tre ditë në Tirupati gjatë dhjetorit të vitit 2012.[18]
Tirupati është i vendosur në koordinatat 13.65°N 79.42°E në distriktin Chittoor të shtetit indiano-jugor të Andra Pradeshit. Ai qëndron në këmbët e Kodrave Seshachalam të Vargut të Ghateve Lindore, që u formuan gjatë Epokës Prekambriane. Një nga zonat e tij, Tirumala, që është vendi i Tempullit Sri Venkateswara, është gjithashtu i vendosur brenda kodrave. Aglomerati Urban i Tirupatit përfshin qytetin e Tirupatit dhe rrethinat e tij, Tirumala, Tiruchanur, Chandragiri dhe Renigunta. Tirupati është i rrethuar nga Srikalahasti në drejtimin lindor, Puttur-i në drejtim të jugut, Poothalapattu në drejtim të perëndimit dhe kodrat Seshachalam në drejtimin verior.
Në pikën 12 km gjatë rrugës së ghatit Tirupati - Tirumala, gjendet një zonë mosvazhdimsie e rëndësishme stratigrafike që përfaqëson një periudhë të qetësie në historinë gjeologjike të tokës. Kjo është konsideruar si Mospërputhja Eparkease. Kjo mospërputhje ndan kuarcitin proterozoik Nagari dhe granitin Arkeas që përfaqëson një hapsirë kohore prej 800 milionë vjetësh.[19] Në vitin 2001, ‘Geological Survey of India’ (GSI) deklaroi se Mospërputhja Eparkease është një nga 26 "Monumentet Gjeologjike të Indisë".
Silathoranami, një hark çuditshëm natyror është i vendosur në kodrat Tirumala në një largësi prej 1 km nga Tempulli Venkateswara në Tirumala. Harku është 8 metra i gjerë dhe 3 metra i lartë dhe është i gërryer nga kuarciti i Supergrupi Cuddapah i Proterozoikut të mesëm të lartë (1600 deri në 570 milionë vjet) nga agjentët atmosferikë si uji dhe era.[20]
Parku Kombëtar Sri Venkateswara është një park kombëtar dhe rezervat biosfere, që është pjesë e Kodrave Seshachalam. Sipërfaqja e përgjithshme e parkut është 353 km2. Parku është streha e rreth 1 500 specieve vaskular të bimëve që u përkasin 174 familjeve. Disa nga speciet e rralla dhe endemike bimore si Pterocarpus santalinus, Shorea talura, Shorea thumburggaia, Terminalia pallida, druri i sandalit, Syzygium alternifolium, Psilotum nudum gjenden në këtë rajon. Cycas beddomei është një specie cycadophyta në klasën Cycas gjendet vetëm në Kodrat Tirumala. Nga ky park kombëtar janë identifikuar rreth 178 specie shpendësh që përfshijnë zogun Pycnonotus xantholaemus, të kërcënuar botërisht, pëllumbin Treron affinis, shkabën Gyps africanus të kërcënuar në mënyrë kritike, Hierococcyx sparverioides, Phaenicophaeus viridirostris, Acritillas indica, Pomatorhinus horsfieldii dhe Cinnyris lotenius. Mes grabiqarëve mjaft i përhapur është leopardi, bashkë me qenin e egër. Mes zvarranikëve, specia më interesante është Draco, e gjendur në disa lugina të thella pyjore. Një zvaranik tjetër i rëndësishëm i këtij parku është Gekko badenii.
I krijuar në 1987, kopshti zoologjik i Tirupatit ose Parku Zoologjik Sri Venkateswara është një kopësht zoologjik në Tirupati që është kopshti i dytë më i madh zoologjik në Azi me një sipërfaqe prej 2227 ha. Është i ndërtuar mbi konceptin e Mitologjisë hindu. Ai paraqet vetëm kafshë që janë përmendur në eposet e lashta indiane si Ramajana, Mahabarata dhe Pançatantra. Rrethimet janë ndërtuar gjithashtu bazuar në mitologjinë hindu. Ai bujt një gamë të gjerë kafshësh, zvarranikësh dhe shpendësh, si drerë, majmunë, luanë, tigra, arinj, elefantë, pallonj, pelikanë gri, krokodilë kënetash, breshkash etj.
Musonet janë të moderuara dhe verat përjetojnë temperatura që variojnë nga 35 deri në 40 gradë celsius. Në dimër temperaturat minimale vërtiten midis 18 dhe 20 gradë celsius. Zakonisht verat zgjasin nga marsi në qershor, me ardhjen e stinës së shirave në korrik, të pasuar nga dimrat që zgjasin deri në fundin e shkurtit. Qyteti përjeton reshje maksimale në nëntor gjatë stinës së musonit veri-lindor.
|
Të dhënat meteorologjike për Tirupatin (1981-2010) - Temperatura dhe reshjet mesatare mujore
Burimi: Departamenti Meteorologjik Indian[23] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Sipas censusit indian të vitit 2011, qyteti kishte një popullsi prej 374 260 banorësh. Popullsia përbëhej nga 187 931 meshkuj dhe 186 329 femra — me një raport gjinor prej 992 femra për 1000 meshkuj, më e lartë se mesatarja kombëtare me 940 femra për 1000 meshkuj.[24] Aglomerati Urban ka një popullsi prej 459 985 banorësh, e cila përbëhet nga 231 456 meshkujt dhe 228 529 femra — me një raport gjinor prej 987 femra për 1000 meshkuj dhe 41 589 fëmijë janë në moshën 0–6 vjeç. Numri i të alfabetizuarve (që dinë të shkruajnë dhe të lexojnë) është 356 558 banor me një nivel prej 85.22%.[4]
Gjuha telugu është gjuha zyrtare e folur gjerësisht në qytet. Ndërsa gjuha tamile, kanada dhe hindi janë gjuhë të tjera të folura për shkak të numrit të madh të pelegrinëve që e vizitojnë.[25] Hinduizmi është besimi kryesor dhe shumica e tempujve në Tirupati janë ndërtuar në Arkitekturën Dravidiane.
Qyteti i kremton të gjitha festat kryesore hindu duke përfshirë Sankranti-n, Ugadi-n, Krishna Janmashtami-n, Maha Shivaratrin, Ganesh Chaturthi-n, Divalin, Rama Navamin, Kartika Poornima-n etj. Srivari Brahmotsavam-i është një event nëntë ditësh, i kremtuar gjatë muajëve shtator–tetor, tempulli i Tirumalas mbledh qindra mijëra besimtarë.[26] Gjatë kësaj feste, idhulli procesional Malayappa i Tempullit Venkateswara, bashkë me bashkëshortet e tij Sridevi dhe Bhudevi, zhvillon një procesion në katër rrugë ‘mada’ përreth tempullit në vahana të ndryshme. Tirupati kremton gjithashtu një karnavale të quajtur “Tirupati Ganga Jatara”, të zhvilluar gjatë javës së dytë të majit çdo vit. Kjo është një festë një javore ku adhurohet hyjnesha Gangama (Grama Devatha).[27] Ujëmbledhësi mbrapa Tempullit Padmavathi në Tiruchanur përmban Padma Pushkarinin, ku Chakra Snanam-i zhvillohet ditën e fundit të Padmavathi Brahmotsavam-ëve. Gjatë tij mblidhen qindra mijëra besimtarë që bëjnë banjë në ujërat e shenjta.[28]
Vaikunta Ekadasi, dita në të cilën besohet se Vaikunta Dwaram-ët do të hapen dhe festa më e rëndësishme Vaishnavite, kremtohet me madhështi në Tirumala dhe Tirupati[29][30] Rathasapthami është një tjetër festë, e kremtuar gjatë shkurtit, kur idhulli procesional i Venkateswara-s (Malayappa) nxiret në një procesion përreth tempullit në shtatë vahana (mjete transporti) të ndryshme nga herët në mëngjes deri natën vonë.[31]
Sri Krishna Janmastami gjithashtu i njohur si Gokulashtami kremtohet me entuzizëm të madh në Tirupati. Tempulli i Zambakut që i përket ‘International Society for Krishna Consciousness’ (ISKCON) ndriçohet me llamba dhe piktura që paraqesin tema nga Srimad Bhagavatham-i. Kremtimet përfshijnë ofrimin e lutjeve Krishnës, Utlotsavam-it, Annamayya Kirtana Alapana-s, Githa Parayanam-it etj. Në këtë ditë zhvillohet 'Gokulashtami Asthanam-i' në Tempullin Tirumala Venkateswara. TTD e kremton gjithashtu janmastamin në Sri Venkateswara Gosamrakshana Shala ku u ofrohen lutje lopëve, kuajve dhe elefantëve.[32][33]
Maha Shivaratri dhe Kartika Poornima konsiderohen si ngjarje mjaft të mbara për tu festuar te Kapila Tirthami.[34]
Tirupati është i njohur për Tirupati Laddu-në e tij të famshme. Është ofertë prasad në Tempullin Venkateswara në Tirumala. Tirupati Laddu është bërë emërtim i mbrojtur gjeografik duke i dhënë të drejtën ta bëjë ose shesi vetëm Tirumala Tirupati Devasthanams.[35][36]
Tirumala Tirupati Devasthanams krijuan Muzeun Sri Venkateswara, një në Tirumala dhe tjetri në Tirupati. Ai ka një koleksion të mrekullueshëm artifaktesh arkitekturore dhe historike të tempullit të Tirupatit, si armë të lashta, objekte puxha dhe idhuj. Ai ka një galeri gjithëpërfshirëse fotosh që japin një tablo të gjerë të traditave kulturore të rajonit të Tirupatit. Ai krenohet gjithashtu me një qendër meditimi.[37] Në vitet 1988-89 ‘Archaeological Survey of India’ krijoi një muze arkeologjik në Fortesën e Chandragirit. Ai paraqet një koleksion të pasur skulpturash guri dhe metali të perëndive hindu si dhe mbetje të tjera kulturore të marra nga vende si Gudimallam-i, Gandikota dhe Yaganti. Ai përfshin edhe galeri për objektet mesjetare si shpatat, kamat, monedhat dhe dokumente të shkruara.[38]
Zona zgjedhore e Tirupatit është një nga 175 zonat zgjedhore të Asamblesë Legjislative të Andra Pradeshit. Tirupati është pjesë e zonës zgjedhore Tirupati Lok Sabha. Varaprasad Rao Velagapalli i Partisë së Kongresit YSR është anëtari i zgjedhur i parlamentit për zonën zgjedhore të Tirupati Lok Sabhas, ndërsa M. Suguna i Partisë Telugu Desam është anëtari i zgjedhur i parlamentit për zonën zgjedhore të Tirupati të.[39]
Korporata Bashkiake e Tirupatit mbikqyr administrimin e qytetit. Tirupati u konstitua si bashki më 1 prill 1886; ai u promovua si bashki e nivelit të dytë më 1 tetor 1962, në bashki të nivelit të parë më 12 dhjetor 1965, në bashki të nivelit special më 13 shkurt 1970 dhe bashki e nivelit të përzgjedhur më 7 tetor 1998. Bashkia e Tirupatit u promovua si korporatë bashkiake më 2 mars 2007. Sipërfaqja e korporatës bashkiake në kohën e formimit ishte 16.59 km2.[40] Ndërsa tashmë sipërfaqja e qytetit është 27.44 km2.[24]
Autoriteti i Zhvillimit Urban i Tirupatit është autoriteti i planifikimit urban. Ai u konstitua në vitin 1981, me qytetin e Tirupatit dhe 89 fshatra nën juridiksionin e tij. Në vitin 2008, ai përfshin Srikalahastin, Putturin dhe 69 fshatra përreth. Aktualisht autoriteti mbulon një sipërfaqe prej 1211.51 km2.[41]
Tirupati ka statusin e distriktit të policisë urbane, që ka 25 stacione policore.[42] Tempulli i Tirupatit u mbush me 100 komando Octopus (Organisation For Counter Terrorist Operations) për të ruajtur sigurinë e tij. Kjo u realizua nga Qeveria e Andra Pradeshit në vitin 2012. Forca elite komando është trajnuar në mënyrë të posaçme për ndëryrje të brendshme, shpëtim pengjesh dhe teknika luftimi izraelite Krav Maga.[43]
Në Alipiri, zona e sigurisë u vendos të fshihte mjetet dhe pelegrinët që hynin në Tirumala, për të ruajtur kodrat nga terroristët dhe elementet anti-shoqërore.[44] Për të krijuar më tepër siguri në Tirumala-Tirupati, qeveria e Andra Pradeshit nisi një projekt të quajtur "Safe City-Tirupati": Tempulli i Tirupatit dhe qyteti do të vendosen nën mbikqyrje 24 orë gjatë gjithë javës me kamera ‘3000 CCTV’, të monitoruara nga qendra e komandës dhe kontrollit. Në mjaft vende janë vendosur skanues bagazhesh dhe detektorë eksplozivi.[45]
Elektriciteti në qytet shpërndahet nga Andhra Pradesh Southern Power Distribution Limited (APSPDCL), me qendër në Tirupati.[46] Qyteti varet kryesisht nga uji nëntokësor për nevojat e tij,[47] megjithëse ai merr ujë nga kanali Telugu Ganga dhe diga Kalyani.[48] Në afërsi ndodhen pesë diga: Diga Kalyani, Diga Papavinasanam, Diga Gogurbham, Diga Pasupudara, Diga Kumaradara, Akasa Ganga.[49] të gjitha në vargun kodrinor Tirumala. Nga këto diga Papavinasanam, Gogurbham, Pasupudara, Kumaradara dhe Akasa Ganga furnizojnë plotësisht nevoja për ujë të Tirumalas dhe Tempullit Venkateswara, ndërsa 49% e ujit të Digës Kalyani furnizon Tirumalan dhe uji i mbetur furnizon Tirupatin.[49][50]
Tirupati është nën Distriktin e Telekomit Tirupati të Bharat Sanchar Nigam Limited (BSNL).[51] BSNL është duke planifikuar të vendos 27 hotspote wi-fi në qytet.[51] Qyteti ka gjithashtu Regional Passport Seva Kendra (PSK),[52] që mbulon distriktet Prakasam, Nellore, Chittoor, Kadapa, Kurnool dhe Anantapur të Andra Pradeshit dhe që është nën Hyderabad Passport Office.[52]
Sipas National Urban Sanitation Policy, në vitet 2009–10 qyteti u rendit i 117-ti në vend, me një tërësi prej 39.363 pikësh.[53] Si pjesë e 'Swachh Tirupati', Korporata Bashkiake e Tirupatit ka nisur programin familjar të veçimit të mbeturinave.[54] Në maj 2015, u mblodhën 150 tonë mbetje në ditë nga familjet brenda kufijve bashkiakë.[54] Qyteti është qyeti i 11-të më i pastër me 66 pikë në tabelën e vlerësimit të pastërtisë të publikuar nga Ministria e Turizmit të Indisë.[55]
Tirupati është një qendër mjeksore me spitale të rëndësishme të vendosur në afërsi të tij. Shumë nga këta spitale janë drejtuar nga qeveria shtetërore ose nga të drejtuar/financuar nga Tirumala Tirupati Devasthanams.
Spitali qeveritar Sri Venkateswara Ram Narayan Ruia është një nga më të mëdhenjtë në shtetin e Andra Pradeshit dhe spitali kryesor qeveritar për rajonin Rayalaseema. Ai nisi në vitin 1962 me një dhurim prej 500 000 rupish nga Sri Radha Krishna N. Ruia dhe 1500 000 rupi nga Tirumala Tirupati Devasthanams. Aktualisht ai ka 750 shtrate.[56] Instituti i Shkencave Mjeksore Sri Venkateswara është një tjetër institut i rëndësishëm mjeksor, i themeluar në vitin 1986.[57]
Instituti i Kirurgjisë, Kërkimit dhe Rehabilitimit Balaji për të paaftët ka 250 shtretër; ai u themelua në vitin 1985 nga TTD për të trajtuar pacientët që vuanin nga polio meliti, paraliza cerebrale, anomalitë e lindura, dëmtimet kurrizore dhe handikapatët ortopedikë. Një organizatë joqeveritare vepron me fonde nga Tirumala Tirupati Devasthanams dhe donacione nga publiku.[58] Materniteti qeveritar në Tirupati është materniteti më i madh në Andra Pradesh për numrin e lindjeve.[59] I krijuar 50 vjet më parë, materniteti është i mbushur me gra shtatzëna nga distriktet Chittoor, YSR Kadapa, Nellore, Anantapur të Andra Pradeshit dhe pak zona të Tamil Nadusë.[59] Ai ka fituar çmimin e spitalit më të mirë në "kategorinë e sterilizimit dhe lindjeve institucionale" nga ministria e Shëndetit dhe mirëqenies familjare për vitin 2013.[59] Spitali Aswini në Tirumala është një spital i përgjithshëm në Tirumala i menaxhuar nga TTD-ja.
Turizmi është industria kryesore në Tirupati.[60][61][62] E gjithë ekonomia është e varur drejtpërdrejt ose tërthorazi nga Tirumala Tirupati Devasthanams (TTD). TTD-ja e ka qendrën në Tirupati. E krijuar në vitin 1932, TTD-ja është një trust i pavarur që menaxhon Tempullin Tirumala Venkateswara dhe tempuj të tjerë në Tirupati dhe në të gjithë botën. Është e përfshirë edhe në mjaft veprimtari shoqërore. Duke qenë një destinacion i rëndësishëm i turizmit fetar, sektori i akomodimit është gjithashtu një sektor i rëndësishëm në Tirupati që përfshin shumë hetele dhe bujtina me 3 yje.[61][62]
Andhra Pradesh Southern Power Distribution Company Limited (APSPDCL) e ka qendrën në Tirupati. Rruga Gandhi, rruga Prakasam, rruga V.V. Mahal dhe rruga ‘AIR Bypass’ janë zona tepër komerciale në qytet. Markat kryesore të automjeteve, tekstileve, celularëve, elektrike dhe elektronike kanë pikat e tyre të shitjes në Tirupati.[63]
Parku Industrial APIIC është i vendosur në Gajulamandyam, Renigunta. Industri si Sri Venkateswara Cooperative Sugar Factory Limited, AshwiniBio Pharma Ltd dhe të tjera janë të vendosura në këtë park. Fabrika Amara Raja është e vendosur në Karakambadi, Renigunta. Fabrika e çimentos Lanco është e vendosur në mandalin Eerpedu. Shumica e banorëve të qytetit janë të punësuar te TTD-ja.
Është planifikuar që në Tirupati të krijohet qendra e prodhimit Sri Venkateswara Mobile & Electronics dhe guri i themeleve është vendosur nga kryeministri i Indisë Narendra Modi më 22 tetor 2015. Qendra është e shtrirë mbi 49 hektarë nga të cilat në 8.1 ha do të krijohet Celkon, Micromax në 6.1 ha, Karbonn në 6.18 ha dhe Lava në 8.1 ha me një investim të përgjithshëm prej 20 000 000 000 rupish.[64][65]
Sektori i turizmit ka rëndësi të madhe për qytetin, për shkak të pranisë së Tempulli Venkateswara në Tirumala dhe një numri tempujsh të tjerë brenda dhe përreth qytetit. Ai tërheq turma të mëdha turistësh që ndihmojnë në gjenerimin e të ardhurave nga turizmi.[66][67]
Tempulli Venkateswara në Tirumala është tempulli më i shquar duke qenë tempulli i sektit vaishnavit më i pasur në botë i perëndisë Venkateswara.[68] Përkrahë Tempullit Venkateswara, qyteti është i njohur edhe për shumë tempuj të tjerë të vjetër, si Tempulli Padmavathi në Tiruchanur, Tempulli Govindaraja,[69] Tempulli Kapileswara te Kapila Tirthami, Tempulli Thathayyagunta Gangamma i hyjneshës Gangamma, Tempulli Sri Kodandaramaswami etj.
Përkrah tempujve historikë ndodhet edhe destinacione të tjera turistike brenda dhe përreth qytetit. Fortesa e Chandragiri-t është një fortesë historike, e ndërtuar në shekullin e XI në Chandragiri. Fortesa bujt gjithashtu muzeun arkeologjik të mirëmbajtur nga Archaeological Survey of India.[70] I krijuar në 1987, Parku Zoologjik Sri Venkateswara në Tirupati është parku i dytë më i madh zoologjik në Azi, i shtrirë në një sipërfaqe prej 2240 hektarësh.[71][72] Tirupati bujt gjithashtu qendrën rajonale të shkencës.
Tiruchanur-i, Alipiri, Rruga Gandhi, Teertha Katta Veedi, Qarku NTR, Rruga Tiruchanur, Rruga Tilak, Stacioni qendror i autobusave dhe ai hekurudhor, Qarku SriKrishnadevaraya (Leela Mahal) janë zonat më të njohura të qytetit.[73][74]
Qyteti është i lidhur mirë me qytetet kryesore nëpërmjet autostradave kombëtare dhe shtetërore. Autostradat kombëtare që kalojnë përmes Tirupatit janë Autostrada Kombëtare 71 që lidh Madanapalle-n dhe Nayudupeta-n, Autostrada Kombëtare 140 që lidh Tirupatin me Puthalapattu-në.[75]
Të ndërtuara një në vitin 1944 dhe tjetra në vitin 1974, ka dy rrugë asfalti ghatesh midis Tirupatit dhe Tirumalas.[76] Brenda kufijve të Korporatës Bashkiake të Tirupatit ndodhet një tërësi prej 294.47 km rrugësh.[77]
APSRTC-ja është shërbimi shtetëror i transportit, që operon në destinacione të ndryshme nga kompleksi i stacionit të autobusave të Tirupatit. Stacioni i autobusëve përfshin tre stacione minibusësh në destinacione të ndryshme, si stacioni i autobusit Srinivasa për destinacionet perëndimore, stacioni i autobusit Sri Hari për destinacionet lindore dhe stacioni i autobusit Yedukondalu përdoret për shërbimet e autobusëve për në Tirumala.[78] Stacioni i autobusit Balaji Link në Alipiri përdoret për shërbimet e autobusave në Tirumala.[76] Tirumala Tirupati Devasthanams operon autobusa falas nga stacioni hekurudhor dhe vendqëndrimi qendror i autobusave për në Alipiri për pelegrinët. Autobusat për në Tirumala janë të njohur si Sapthagiri Express.[79]
Tirupati është në afërsi me shtetet e Karnatakas dhe Tamil Nadusë. Prandaj në Tirupati ofrojnë shërbimet e tyre edhe autobusat e Karnatakas dhe Tamil Nadu-së. Në qytet operon edhe transporti privat.
Nga Tirupati në Tirumala ndodhen dy rrugë këmbësorësh. Këto rrugë këmbësorësh quhen Sopanamargas dhe përdoren kryesisht nga pelegrinët. Rruga e parë dhe më e vjetër fillon nga Alipiri dhe është 11 km. Në Alipiri ndodhet një tempull kushtuar Venkateswara-s i quajtur Padalamandapam. Ka katër Gopuramë (kulla tempullore) përgjatë rrugës. Rruga tjetër, e quajtur Sri Vari Mettu fillon nga Srinivasa Mangapuram dhe është 6 km e gjatë. Të dy rrugët janë plotësisht të mbuluara dhe kalojnë përmes shtatë kodrave (pjesë të Kodrave Seshachalam).[80][81]
Stacioni kryesor hekurudhor i Tirupatit është nën juridiksionin e divizionit hekurudhor Guntakal të zonës hekurudhor jugore qendrore.[82] Ai është i lidhur me linjën veriore të hekurudhës vendore të Chennait. Stacioni i Nyjës Renigunta që qëndron në korridorin hekurudhor Chennai - Bombeji është 15 km larg nga stacioni kryesor i Tirupatit. Stacione të tjera në qytet përfshijnë Chandragiri-n, Stacionin e ndalimit të Tirupatit perëndimor dhe Tiruchanur-in.
Aeroporti i Tirupatit është i vendosur 15 km nga qendra e qytetit dhe ka fluturime të rregullta për në Coimbatore, Hyderabad, Kalkuta, Bombeji, New Delhi, Vijayawada dhe Visakhapatnam. Aeroporti më i afërt ndërkombëtar është Aeroporti Ndërkombëtar i Chennai-t që ndodhet 130 km nga Tirupati. Aeroporti i Tirupatit është duke u bërë aeroport ndërkombëtar. Terminali i ri u inaugurua më 22 tetor 2015 nga kryeministri i Indisë Narendra Modi.[83]
Shkollat e arsimit fillor dhe dytësor realizohet nga qeveria, bashkë me shkollat private të departamentit të shkollave arsimore të shtetit federal.[84][85] Gjuha e përdorur nga shkolla të ndryshme është anglishtja dhe telugu.
Tirupati është një qendër e rëndësishme arsimore në Andra Pradesh. Ka mjaft universitete dhe kolegje duke përfshirë të financuara nga qeverisë shtetërore dhe kolegjet mjeksore, farmaceutike, bujqësore dhe inxhinierike të Tirumala Tirupati Devasthanam. Shumica e tyre janë emërtuar sipas hyjnisë kryesuese të Tempullit të Tirupatit, Venkateswara dhe bashkëshorten e tij, hyjneshën Padmavati.
Në qytet ka shumë universitete dhe kolegje të rëndësishme. Disa prej tyre përfshijnë Universitetin Sri Venkateswara që është krijuar në 1954, Sri Padmavati Mahila Visvavidyalayam është një universitet posaçëm femrash i vendosur në Tirupati, kolegjet mjeksore përfshijnë Kolegjin Mjeksor Sri Venkateswara dhe Kolegji Mjeksor për Gra Sri Padmavathi.[86] Instituti i Shkencave Mjeksore Sri Venkateswara është gjithashtu një institut mjeksor, Universiteti Vedik Sri Venkateswara për të ruajtur, përkujdesur dhe promovuar traditat gojore të literaturës vedike, agamike dhe të lidhura me to, me vëmendje te intonacionet.[87] Rashtriya Sanskrit Vidyapeetha, një universitet i krijuar për mësimin e lartë në studimet sanskrite, sastrat tradicionale dhe pedagogji.[88] Universiteti Veterinar Sri Venkateswara për të forcuar arsimin dhe shërbimet në fushat e shkencave veterinare, teknologjinë e bulmetit dhe shkencën e peshkut në Andra Pradesh.[89] Instituti i Skulpturës dhe Arkitekturës Tradicionale Sri Venkateswara i zotëruar nga TTD-ja është një nga dy institucionet në Indi që ofrojë kurse në skulpturën tradicionale për studentët. Ofrohen shtatë kurse të ndryshme diplomimi në lëndë si Arkitektura Tempullore, skulptura prej guri, skulptura Sudai, skulptura metalike, skulptura prej druri, piktura tradicionale dhe arti tradicional Kalamkari.[90]
Qyteti është parashikuar të ket një institut kulinarie të sponsorizuar nga ministria indiane e turizmit dhe Indian Institutes of Science Education and Research (IISER) që u caktuan nga Qeveria e Indisë për shtetin e Andra Pradeshit.[91]
Sri Venkateswara Bhakti Channel (SVBC), kanali i parë 24 orësh përkushtimor telugu kushtuar transmetimit të programeve fetare hindu dhe transmetimeve drejtpërdrejt të puxhave të kryera në Tempulli Venkateswara në Tirumala, transmeton nga Tirupati. I nisur në 1949, Sapthagiri është një revistë me bazë në Tirupati dhe e publikuar në gjuhën telugu, sanskrite, hindi, angleze, tamile dhe kanada.[95] Si kanali SVBC ashtu dhe revista Sapthagiri drejtohen nga Tirumala Tirupati Devasthanams.[96] Në qytet janë të disponueshme gazetat në gjuhën telugu janë Andhra Bhoomi, Saakshi, Eenadu, Vaartha, Andhra Jyothi, Andhra Prabha dhe gazetat në anglisht Deccan Chronicle, The Hindu, Indian Express, Times of India, The Hans India. Tirupati ka stacion të All India Radio dhe shërbehet nga stacionet FM si 92.7 Big FM, 93.5 Red FM.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
