Groenlanda

Page Stampa:Infobox political division/styles.css has no content.

Grenlanda Kalaallit Nunaat (Grenlandisht) Grønland (Danisht)
Autonomous territory in the Kingdom of Denmark
Flamuri Stema
Himni: "Nunarput, utoqqarsuanngoravit" "Ti Toka jonë e lashtë"
Kënga e Kalaallit: "Nuna asiilasooq" "Toka me Gjatësi të Madhe"[lower-alpha 1]
Vendndodhja e Grenlandës
Shteti sovran	Danimarka
Bashkimi me Norvegjinë	1262
Rikolonizimi danezo-norvegjez	1721
Cedimi në Danimarkë	14 janar 1814
Home rule	1 maj 1979
Autonomi dhe vetëqeverisje të mëtejshme	21 qershor 2009[2][3]
Kryeqyteti and largest city	Nuuk 64°10′N 51°44′W
Gjuhët zyrtare	Grenlandisht[lower-alpha 2]
Gjuhë të njohura	Danisht, Anglisht, dhe gjuhë të tjera nëse është e nevojshme[lower-alpha 2]
Grupet etnike (2020[5])	89.5% Inuit (duke përfshirë evropiano-inuitët multietnikë, kryesisht danezë dhe nordikë të tjerë)[6] 7.5% Danezë 1.1% Nordikë të tjerë 1.9% Të tjerë
Feja	Krishterimi (Kisha e Grenlandës)
Demonym(s)	Greenlander Greenlandic
Government	Qeveri e devoluar brenda një monarkie kushtetuese parlamentare
• Monark	Frederik X
• Kryeministri mbretëror	Mette Frederiksen
• Komisioneri i Lartë	Julie Præst Wilche
• Kryeministri i Grenlandës	Múte Bourup Egede
• Kryetari i Inatsisartut	Mimi Karlsen
Legjislativi	Folketing (legjislativ mbretëror) Inatsisartut (legjislativ vendor)
National representation
• Folketing	2 anëtarë
Area
• Gjithsej	2,166,086 km2 (836,330 sq mi)
• Uji (%)	83.1[lower-alpha 3]
Highest elevation	3.700 m (12.139 ft)
Population
• 2022 estimate	56,583[7] (210th)
• Dendësia	0.028/km2 (0.1/sq mi)
PBB (PPP)	2011 estimate
• Gjithsej	$1.8 billion[8]
• Per capita	$37,000
GDP (nominal)	2020 estimate
• Total	DKK 20.1 trilion[9] $3.08 trilion[10]
• Per capita	DKK 358,000[9] $54,694[11]
Gini (2015)	33.9[12] medium
HDI (2010)	0.786[13] high · 61st
Monedha	Krone daneze (DKK)
Time zone	UTC±00:00 to UTC-04:00
Date format	dd-mm-yyyy
Ana e drejtimit	right
Kodi i thirrjes	+299
Kodet postare	39xx
ISO 3166 code	GL
Internet TLD	.gl

Grenlanda (Danisht : Grønland) - "vend i gjelbër" është një krahinë vetqeverisëse e Danimarkës, e cila gjendet ndërmjet Oqeanit Arktik dhe atij Atlantik, në lindje të Arkipelagut Arktik Kanadez. Megjithëse nga pikëpamja fiziko-gjeografike i përket kontinentit të Amerikës së Veriut, historikisht dhe kulturalisht Groenlanda ka lidhje më të ngushta me Europën prej të shkuarës së saj kur ka qenë e kolonizuar nga Norvegjia dhe Danimarka, por edhe prej lidhjeve të ngushta me fqinjin ishullor të saj, Islandën.

Groenlanda është ishulli më i madh në botë. Tre të katërtat e sipërfaqes së saj janë të mbuluara nga shtresa akulli të përhershme. Me një popullsi prej 56,480 banorësh në vitin 2013, është territori më pak i dendur për nga popullsia në botë. Një e treta e popullsisë jeton në kryeqytetin e vendit Nuuk. Shumica e popullsisë së saj përbëhet nga kombësia Inuit, paraardhësit e të cilëve u zhvendosën në shekullin e XIII-të nga tokat e brendshme të Kanadasë drejt ishullit.

Historia

Artikulli kryesor: Historia e Grenlandës

Gjeografia

Artikulli kryesor: Gjeografia e Grenlandës

Groenlanda është ishull me një sipërfaqe prej 2.166.086 km² nga e cila 1.755.637 km² (81%) është e mbuluar me akull. Bregdeti ka një gjatësi 39.330 km, që është gati sa gjatësia e Ekuatorit.

Pesha e mbulesës së akullt në brendësi të ishullit ka krijuar kanjonin rreth 300 m nën nivelin e detit.^[14] Të gjitha vendbanimet janë përgjat bregdetit i cili nuk është i mbuluar me akull. Më së shumti banorë jetojnë në brgdetin perëndimor. Territori në verilindje, i cili përfshin pjesët e Groenlandës Veriore dhe Lindore, nuk është pjesë e asnjë njësie administrative, porse është vend ku gjindet parku më i madh kombëtar në botë.

Në pjesën qendrore të Groenlandës , e cila është e mbuluar me akull, gjinden më së paku katër stacione hulumtuese shkencore dhe kampe. Radiostacioni Jørgen Brøndlund Fjord deri në vitin 1950 ka qenë radiostacioni më verior në botë.

Toka e Perit, gadishulli në pjesën veriore të Groenlandës, nuk është e mbuluar me akull për shkak se ajri është i thatë për tu formuar mbulesa e borës. Nëse e tërë mbulesa e akullit të shkrihet, niveli i detit botëror do të rritej për 7 m dhe Groenlanda sigurisht do të shëndrrohej në arqipelag.^[15]

Demografia

Konsiderohet se banorët e parë kanë qenë vikingët, pas shekullit XVI në bregdetin e Grenlandës kanë jetuar eskimezët, të cilët janë marrë me peshkim. Në shekullin XVIII fillon kolonizimi i danezëve dhe në vitin 1953 bëhet pjesë përbërëse e Danimarkës.

Grenlanda nga sateliti

Shënime

1. Nuna asiilasooq ka status të barabartë si një himn rajonal por në përgjithësi përdoret vetëm në Grenlandë.^[1]
2. Grenlandishtja ka qenë gjuha e vetme zyrtare e Grenlandës që nga viti 2009.^[2][4]
3. As of 2000: 410,449 km² (158,475 sq mi) ice-free; 1,755,637 km² (677,855 sq mi) ice-covered.
   Dendësia: 0.14/km² (0.36/sq mi) for ice-free areas.

Referime

1. "03EM/01.25.01-50 Spørgsmål til Landsstyret: Hvornår fremsætter Landsstyret beslutning om Grønlands" [03EM/01.25.01-50 Questions to the Home Rule Government: When does the Home Rule Government make a decision on Greenland] (në danisht). Government of Greenland. 7 tetor 2003. Arkivuar nga origjinali më 13 dhjetor 2014. Marrë më 13 dhjetor 2014.
2. (në danisht) TV 2 Nyhederne – "Grønland går over til selvstyre" Arkivuar 9 gusht 2023 tek Wayback Machine TV 2 Nyhederne – Ved overgangen til selvstyre, er grønlandsk nu det officielle sprog. Retrieved 22 January 2012.
3. "Self-rule introduced in Greenland". BBC News (në anglisht). 21 qershor 2009. Arkivuar nga origjinali më 25 prill 2010. Marrë më 4 maj 2010.
4. (në danisht) Law of Greenlandic Selfrule Arkivuar 8 shkurt 2012 tek Wayback Machine (see chapter 7)
5. "The World Factbook – Central Intelligence Agency". cia.gov (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 9 janar 2021. Marrë më 3 tetor 2020.
6. "Bekendtgørelse af ILO-konvention nr. 169 af 28. juni 1989 vedrørende oprindelige folk og stammefolk i selvstændige stater". Retsinformation.dk (në danisht). 9 tetor 1997. Arkivuar nga origjinali më 8 tetor 2020. Marrë më 23 tetor 2020.
7. "Population of Greenland". Greenlandic Population as of 2022 (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 4 gusht 2023. Marrë më 12 gusht 2022.
8. Greenland in Figures 2013 (PDF) (në anglisht). Statistics Greenland. ISBN 978-87-986787-7-9. ISSN 1602-5709. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 21 shtator 2013. Marrë më 2 shtator 2013.
9. "DANMARKS NATIONALBANK" (PDF), www.nationalbanken.dk (në anglisht), arkivuar (PDF) nga origjinali më 16 dhjetor 2023, marrë më 16 dhjetor 2023
10. "Greenland | Data". data.worldbank.org (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 31 maj 2023. Marrë më 9 gusht 2021.
11. "GDP per capita (Current US$) - Greenland | Data" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 27 mars 2023. Marrë më 23 shkurt 2022.
12. "Gini Index coefficient" (në anglisht). CIA World Factbook. Arkivuar nga origjinali më 17 korrik 2021. Marrë më 16 korrik 2021.
13. Avakov, Aleksandr Vladimirovich (2012). Quality of Life, Balance of Powers, and Nuclear Weapons (2012): A Statistical Yearbook for Statesmen and Citizens (në anglisht). Algora Publishing. fq. 51. ISBN 978-0-87586-892-9. Arkivuar nga origjinali më 9 mars 2024. Marrë më 18 shtator 2022.
14. DK Atlas, 2001.
15. Greenland Melt May Swamp LA, Other Cities, Study Says

Lidhje të jashtme