Slankamen

Slankamen (lat. Acumincum, mađ. Szalánkemén) je naseljeno mesto u Sremu, Srbija. Nekada je to bilo jedno naselje, a danas ga čine dva različita ali povezana naselja: Stari Slankamen i Novi Slankamen, sa ukupno 4.125 stanovnika (2002). U okolini se nalazi i više vikend naselja. Slankamen je između ostalog poznat po banji, ribljim specijalitetima, vinu i lepim plažama.

Slankamen

Slankamen na karti Srbije

Stari Slankamen se nalazi na Dunavu, u podnožju ogranaka Fruške gore, na nadmorskoj visini od 80 m, 55 km severozapadno od Beograda. Preko puta Starog Slankamena se Tisa uliva u Dunav a sa brežuljaka iznad naselja vide se ravnice Bačke i Banata. Sa Fruške gore i Dunava struji svež i čist vazduh, a okolne šume štite od letnjih vrućina. Novi Slankamen se nalazi na lesnoj zaravni na nadmorskoj visini od 139 m, 15 km istočno od Inđije.

Arheološka iskopavanja pokazuju da je na obali Dunava kod Slankamena postojalo naselje još u antici. U gvozdenom dobu ovde su živeli Skordisci, keltsko pleme koje nije bilo etnički čisto nego izmešano sa Ilirima i Tračanima. Tokom panonskih ratova (35-10. p. n. e.) ovo područje osvajaju Rimljani i drže ga do VI veka. Naselje nosi ime Acumincum, što je latinizovan keltski naziv. U slankamenskom kraju 357-359. godine boravi car Konstancije II i uspešno ratuje protiv prekodunavskih Sarmata, Sveva i Kvada. Rimska uprava nad Sremom prestaje početkom V veka, pod naletom Huna. Zatim se smenjuju vladavine Ostrogota, Gepida, Vizantije, Avara, Bugara, ponovo Vizantije i Ugarske naizmenično. Vizantija se definitivno povlači 1180. godine, a Ugarska vlada sledećih četiri veka. Slankamen se pominje kao utvrđeno mesto 1072, 1189, 1287. itd.

Sloveni rano naseljavaju ove krajeve: u Slankamenu su nađeni njihovi grobovi iz XI i XII veka. U Slankamenu je rođen naslednik Svetog Save arhiepiskop Arsenije (1234—1263). Slankamen pripada Sremskoj kraljevini kojom vlada kralj Dragutin (1282—1316), a dobijaju ga na doživoto uživanje despoti Stefan Lazarević (1404) i Đurađ Branković (1427).

1400. godine pominje se katolička crkva Blažene deve Marije. Pravoslavna crkva Svetog Nikole podignuta je, prema predanju, 1468. godine od strane Vuka Grgurevića (Zmaj Ognjeni Vuk), koji je koristio Slankamen kao bazu za četovanje protiv Turaka. Poznata je knjiga Apostol iz Slankamena (1514). Crkva je spomenik kulture Vojvodine od izuzetnog značaja.

Turci ga definitivno osvajaju 1526. godine i odvode stanovništvo u sela oko Istanbula. Ubrzo ga naseljavaju Srbi koji beže iz Ugarske. Tvrđava sa posadom i dalje postoji, ali je loše održavana pošto je Slankamen duboko u unutrašnjosti carstva.

Veliki tursko-austrijski rat odlučen je bitkom kod Slankamena 19. avgusta 1691. godine, gde je Ludvig Vilhelm Badenski pobedio Mustafa pašu Ćuprilića, velikog vezira. U austrijskoj vojsci borio se i veliki odred Srba. U spomen ove bitke podignut je 1892. monumentalan spomenik. Tom prilikom pevao je hor kojim je dirigovao Stevan Mokranjac, a na spomeniku su ispisani stihovi Zmaj Jove Jovanovića: „I hvala i slava junacima vrlim, padom uzdignutim, smrću neumrlim“.

Karlovačkim mirom granica je povučena tik uz Slankamen, koji je pripao Austriji.

Polovinom XVIII veka Slankamen, sa pravoslavnim stanovnišptvom, uključen je u Vojnu krajinu, gde ostaje do njenog ukidanja 1881. godine. 1783. osnovan je Novi Slankamen, radi jačanja Vojne krajine. Prvi stanovnici bili su Hrvati iz Dalmacije i Like, a zatim su doseljeni Nemci i Slovaci.

1918. Slankamen je pripao Kraljevini SHS, a 1929. Dunavskoj banovini. U II svetskom ratu držala ga je NDH.

Tvrđava čiji se ostaci danas vide, prvi put se spominje 1072. godine pod nazivom Castrum Zalankemen. Po predanju ju je u XIII veku, kao feudalni posed, držao Dragutin Nemanjić, zet ugarskog kralja. Od 1425. godine pripada srpskim despotima Stefanu Lazareviću i Đurđu Brankoviću.

1451. godine Janoš Hunjadi postaje gubernator (regent maloletnom ugarskom kralju Ladislavu) i zbog sukoba sa Đurđem Brankovićem, oduzima mu posede u Ugarskoj, među njima i Slankamen.

Od 1498. godine, Slankamen pripada Ivanišu Korvinu. U vreme pred samu navalu Turaka grad pripada mađarskom kralju. Turci ga zauzimaju na juriš 1521. godine. Po izveštajima putopisaca iz XVI veka, gradske zidine su osim prostranog gornjeg grada opasivale i veliko podgrađe. 1691. godine Turci su pretrpeli težak poraz u blizini Slankamena, i tada uz velike teritorije gube i ovaj grad. Prema izveštajima iz perioda koji je neposredno sledio (1702. godina), grad je već tada bio u ruševinama.

U Starom Slankamenu nalaze se izvori mineralne vode, sa temperaturom od 18,4 °C, koja sadrži lekovite komponente natrijum-hlorid, jod, magnezijum, kalcijum, stroncijum i barijum. Ova voda se odavno ne koristi.

Lečilište na obali Dunava u Starom Slankamenu je postojalo još u tursko doba. Banja je najstarija u Vojvodini, izgrađena 1906. godine. Savremeni razvoj je počeo 1964. godine, kada je izgrađena nova bolnička zgrada. Specijalna bolnica „Dr Borivoje Gnjatić“ uz modernu tehnologiju i osposobljeno ljudstvo spada u red vrhunskih ustanova za posttraumatska stanja i neurološka oboljenja.

Prema popisu iz 2002. godine u Starom Slankamenu živi 704 osobe, većinom srpske nacionalnosti (72%). Novi Slankamen ima 3.421 stanovnika i većinu takođe čine Srbi (76%). Zatim slede Hrvati (22%), te u manjem broju Romi, Mađari, Slovaci i Nemci.

Sredinom devedesetih godina 20. veka iz Slankamena se odselio veliki broj Hrvata a doselio se znatan broj Srba iz Bosne i Hercegovine i Hrvatske, kao i sa Kosmeta. Prema popisu iz 1991. godine Hrvati su u Novom Slankamenu činili oko 66%, dok su Srbi činili oko 31% stanovništva. U Starom Slankamenu Hrvati su činili blizu 39% stanovništva.