Rapa Nui kalendar odn. Kalendar Rapa Nuija je bio domorodački lunisolarni kalendar Uskršnjeg ostrva. Danas se više ne koristi.
William J. Thomson, blagajnik na brodu USS Mohican, je u decembru/prosincu 1886. proveo 12 dana (od 19. do 30.) na Uskršnjem ostrvu. Među podacima koje je Tomson prikupio, bila su imena noći lunarnog meseca i meseci godine:[1]
- Domoroci su računali svoje vreme, dapače, to i dalje čine po mesecima (..."by moons or months"...), počinjući godinu avgustom, što je, po tradicijama, bilo vreme kada su se Hotu Matua i njegovi pratioci iskrcali na ostrvo.
Tomson je ovako zabeležio mesece:
| Rapanuansko ime | Značenje | Zapadni ekvivalent, 1886-1887 |
|---|---|---|
| Anekena | August | |
| Hora-iti | malo leto | Septembar |
| Hora-nui | veliko leto | Oktobar |
| Tangarouri | Deo novembra | |
| Kotuti | Novembar i Decembar | |
| Ruti | Decembar i Januar | |
| Koro | Januar | |
| Tuaharo | Februar | |
| Tetuupu | Mart | |
| Tarahao | April | |
| Vaitu-nui | velika zima | Maj |
| Vaitu-poto | kratka zima | Jun |
| Maro ili Temaro | Jul |
Kalendarski mesec je podeljen na dve polovine, počevši od mladog i punog Meseca. Tomson je ovako zabeležio kalendar u vreme njegove posete ostrvu. Mladi mesec je bio 25. novembra/studenog i opet u noći 24/25. decembra/prosinca;[2] Tomson je zabeležio da je srp mladine prvi put bio vidljiv 26. novembra/studenog.
| Rapanui ime | Značenje | Zapadni ekvivalent, 1886 |
|---|---|---|
| Kokore tahi | prvi kokore | 27. novembar |
| Kokore rua | drugi kokore | 28. novembar |
| Kokore toru | treći kokore | 29. novembar |
| Kokore hâ | četvrti kokore | 30. novembar |
| Kokore rima | peti kokore | 1. decembar |
| Kokore ono | šesti kokore | 2. decembar |
| Maharu | prva četvrt | 3. decembar |
| Ohua | 4. decembar | |
| Otua | 5. decembar | |
| Ohotu | 6. decembar | |
| Maure | 7. decembar | |
| Ina-ira | 8. decembar | |
| Rakau | 9. decembar | |
| Omotohi | pun Mesec | 10. decembar |
| Kokore tahi | prvi kokore | 11. decembar |
| Kokore rua | drugi kokore | 12. decembar |
| Kokore toru | treći kokore | 13. decembar |
| Kokore hâ | četvrti kokore | 14. decembar |
| Kokore rima | peti kokore | 15. decembar |
| Tapume | 16. decembar | |
| Matua | 17. decembar | |
| Orongo | prva četvrt [sic] | 18. decembar |
| Orongo taane | 19. decembar | |
| Mauri nui | 20. decembar | |
| Marui [sic] kero | 21. decembar | |
| Omutu | 22. decembar | |
| Tueo | 23. decembar | |
| Oata | mladi Mesec | 24. decembar |
| Oari | 25. decembar | |
| Kokore tahi | prvi kokore | 26. decembar |
Tri izvora koja imamo, slažu se međusobno, izuzev u slučaju dva interkalirana dana (masnim slovima) i noći mladog Meseca kod Englerta, koji je izgleda pomešan sa jednim od ovih. Počevši od (o)ata-e, noći mladog Meseca, dani su:
| dan | Englert | Thomson | Métraux | dan | Englert | Thomson | Métraux |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| *1 | oata | oata | ata | *15 | omotohi | omotohi | motohi |
| 2 | ohiro | oari | ari | 16 | kokore tahi | kokore tahi | kokore tahi |
| 3 | kokore tahi | kokore tahi | kokore tahi | 17 | kokore rua | kokore rua | kokore rua |
| 4 | kokore rua | kokore rua | kokore rua | 18 | kokore toru | kokore toru | kokore toru |
| 5 | kokore toru | kokore toru | kokore toru | 19 | kokore hâ | kokore ha | kokore ha |
| 6 | kokore hâ | kokore ha | kokore ha | 20 | kokore rima | kokore rima | kokore rima |
| 7 | kokore rima | kokore rima | kokore rima | 21 | tapume | tapume | tapume |
| 8 | kokore ono | kokore ono | kokore ono | 22 | matua | matua | matua |
| *9 | maharu | maharu | maharu | *23 | orongo | orongo | rongo |
| 10 | ohua | ohua | hua | 24 | orongo taane | orongo tane | rongo tane |
| 11 | otua | otua | atua | 25 | mauri nui | mauri nui | mauri nui |
| x | — | ohotu | hotu | 26 | mauri karo | mauri kero | mauri kero |
| 12 | maure | maure | maure | 27 | omutu | omutu | mutu |
| 13 | ina-ira | ina-ira | ina-ira | 28 | tireo | tireo | tireo |
| 14 | rakau | rakau | rakau | x | — | — | hiro |
- *Mladi i puni Mesec, te prva i poslednja četvrt.
Kokore-e su neimenovane (mada numerisane) noći; tahi, rua, toru, haa, rima, ono su brojevi od 1 do 6. Reč kokore je kognata sa havajskim ‘a‘ole - "ne" i tahićanskim ‘aore - "nema"; ovde to može značiti "bez [imena], bezimen". Arhivirano 2008-03-13 na Wayback Machine-u
Kalendar koji je Tomson pribeležio je upadljiv po tome što ima 13 meseci. Svi drugi autori pominju samo 12, a Métraux i Barthel nalaze grešku kod Tomsona:
- Tomson prevodi "Anakena" kao Avgust i sugeriše da je godina počinjala u to vreme jer se Hotu-Matua iskrcao u Anakeni tog meseca, ali moji obaveštajci i Roussel (1869) navode jul kao Anakenu.[3]
- Zamenu zasnivamo na popisima Metraux-a i Englert-a (ME:51; HM:310), koji se slažu. Tomsonov spisak odstupa za jedan mesec.[4]
Međutim, Guy[5] je izračunao datume mladog Meseca za godine 1885-87 i pokazao da se Tomsonov popis slaže sa Mesečevim menama 1886. Zaključio je da su stari Rapanuanci koristili lunisolarni kalendar sa kotuti-jem, prestupnim mesecom, te da se Tomson zadesio na Uskršnjem ostrvu u godini sa prestupnim mesecom.
Dani hotu i hiro su izgleda bili interkalarni. Kalendarskom mesecu od 28 dana je potreban jedan ili dva interkalarna dana kako bi bio u fazi sa lunarnim mesecom, koji traje oko 29,5 dana. Jedna od rongorongo tablica možda opisuje pravilo kada umetati ovakve dane.[6]
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
