Rapa Nui kalendar
From Wikipedia, the free encyclopedia
Rapa Nui kalendar odn. Kalendar Rapa Nuija je bio domorodački lunisolarni kalendar Uskršnjeg ostrva. Danas se više ne koristi.
Posvedočenje
William J. Thomson, blagajnik na brodu USS Mohican, je u decembru/prosincu 1886. proveo 12 dana (od 19. do 30.) na Uskršnjem ostrvu. Među podacima koje je Tomson prikupio, bila su imena noći lunarnog meseca i meseci godine:[1]
- Domoroci su računali svoje vreme, dapače, to i dalje čine po mesecima (..."by moons or months"...), počinjući godinu avgustom, što je, po tradicijama, bilo vreme kada su se Hotu Matua i njegovi pratioci iskrcali na ostrvo.
Meseci
Tomson je ovako zabeležio mesece:
| Rapanuansko ime | Značenje | Zapadni ekvivalent, 1886-1887 |
|---|---|---|
| Anekena | August | |
| Hora-iti | malo leto | Septembar |
| Hora-nui | veliko leto | Oktobar |
| Tangarouri | Deo novembra | |
| Kotuti | Novembar i Decembar | |
| Ruti | Decembar i Januar | |
| Koro | Januar | |
| Tuaharo | Februar | |
| Tetuupu | Mart | |
| Tarahao | April | |
| Vaitu-nui | velika zima | Maj |
| Vaitu-poto | kratka zima | Jun |
| Maro ili Temaro | Jul |
Dani
Kalendarski mesec je podeljen na dve polovine, počevši od mladog i punog Meseca. Tomson je ovako zabeležio kalendar u vreme njegove posete ostrvu. Mladi mesec je bio 25. novembra/studenog i opet u noći 24/25. decembra/prosinca;[2] Tomson je zabeležio da je srp mladine prvi put bio vidljiv 26. novembra/studenog.
| Rapanui ime | Značenje | Zapadni ekvivalent, 1886 |
|---|---|---|
| Kokore tahi | prvi kokore | 27. novembar |
| Kokore rua | drugi kokore | 28. novembar |
| Kokore toru | treći kokore | 29. novembar |
| Kokore hâ | četvrti kokore | 30. novembar |
| Kokore rima | peti kokore | 1. decembar |
| Kokore ono | šesti kokore | 2. decembar |
| Maharu | prva četvrt | 3. decembar |
| Ohua | 4. decembar | |
| Otua | 5. decembar | |
| Ohotu | 6. decembar | |
| Maure | 7. decembar | |
| Ina-ira | 8. decembar | |
| Rakau | 9. decembar | |
| Omotohi | pun Mesec | 10. decembar |
| Kokore tahi | prvi kokore | 11. decembar |
| Kokore rua | drugi kokore | 12. decembar |
| Kokore toru | treći kokore | 13. decembar |
| Kokore hâ | četvrti kokore | 14. decembar |
| Kokore rima | peti kokore | 15. decembar |
| Tapume | 16. decembar | |
| Matua | 17. decembar | |
| Orongo | prva četvrt [sic] | 18. decembar |
| Orongo taane | 19. decembar | |
| Mauri nui | 20. decembar | |
| Marui [sic] kero | 21. decembar | |
| Omutu | 22. decembar | |
| Tueo | 23. decembar | |
| Oata | mladi Mesec | 24. decembar |
| Oari | 25. decembar | |
| Kokore tahi | prvi kokore | 26. decembar |
Tri izvora koja imamo, slažu se međusobno, izuzev u slučaju dva interkalirana dana (masnim slovima) i noći mladog Meseca kod Englerta, koji je izgleda pomešan sa jednim od ovih. Počevši od (o)ata-e, noći mladog Meseca, dani su:
| dan | Englert | Thomson | Métraux | dan | Englert | Thomson | Métraux |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| *1 | oata | oata | ata | *15 | omotohi | omotohi | motohi |
| 2 | ohiro | oari | ari | 16 | kokore tahi | kokore tahi | kokore tahi |
| 3 | kokore tahi | kokore tahi | kokore tahi | 17 | kokore rua | kokore rua | kokore rua |
| 4 | kokore rua | kokore rua | kokore rua | 18 | kokore toru | kokore toru | kokore toru |
| 5 | kokore toru | kokore toru | kokore toru | 19 | kokore hâ | kokore ha | kokore ha |
| 6 | kokore hâ | kokore ha | kokore ha | 20 | kokore rima | kokore rima | kokore rima |
| 7 | kokore rima | kokore rima | kokore rima | 21 | tapume | tapume | tapume |
| 8 | kokore ono | kokore ono | kokore ono | 22 | matua | matua | matua |
| *9 | maharu | maharu | maharu | *23 | orongo | orongo | rongo |
| 10 | ohua | ohua | hua | 24 | orongo taane | orongo tane | rongo tane |
| 11 | otua | otua | atua | 25 | mauri nui | mauri nui | mauri nui |
| x | – | ohotu | hotu | 26 | mauri karo | mauri kero | mauri kero |
| 12 | maure | maure | maure | 27 | omutu | omutu | mutu |
| 13 | ina-ira | ina-ira | ina-ira | 28 | tireo | tireo | tireo |
| 14 | rakau | rakau | rakau | x | – | – | hiro |
- *Mladi i puni Mesec, te prva i poslednja četvrt.
Kokore-e su neimenovane (mada numerisane) noći; tahi, rua, toru, haa, rima, ono su brojevi od 1 do 6. Reč kokore je kognata sa havajskim ‘a‘ole - "ne" i tahićanskim ‘aore - "nema"; ovde to može značiti "bez [imena], bezimen". Arhivirano 2008-03-13 na Wayback Machine-u
Analiza
Kalendar koji je Tomson pribeležio je upadljiv po tome što ima 13 meseci. Svi drugi autori pominju samo 12, a Métraux i Barthel nalaze grešku kod Tomsona:
- Tomson prevodi "Anakena" kao Avgust i sugeriše da je godina počinjala u to vreme jer se Hotu-Matua iskrcao u Anakeni tog meseca, ali moji obaveštajci i Roussel (1869) navode jul kao Anakenu.[3]
- Zamenu zasnivamo na popisima Metraux-a i Englert-a (ME:51; HM:310), koji se slažu. Tomsonov spisak odstupa za jedan mesec.[4]
Međutim, Guy[5] je izračunao datume mladog Meseca za godine 1885-87 i pokazao da se Tomsonov popis slaže sa Mesečevim menama 1886. Zaključio je da su stari Rapanuanci koristili lunisolarni kalendar sa kotuti-jem, prestupnim mesecom, te da se Tomson zadesio na Uskršnjem ostrvu u godini sa prestupnim mesecom.
Dani hotu i hiro su izgleda bili interkalarni. Kalendarskom mesecu od 28 dana je potreban jedan ili dva interkalarna dana kako bi bio u fazi sa lunarnim mesecom, koji traje oko 29,5 dana. Jedna od rongorongo tablica možda opisuje pravilo kada umetati ovakve dane.[6]
Reference
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.