Njemački jezik
From Wikipedia, the free encyclopedia
From Wikipedia, the free encyclopedia
Nemački jezik (nem. deutsche Sprache), je jedan od jezika zapadne grupe germanskih jezika i spada među najveće svetske jezike.[1] To je maternji jezik najvećeg broja stanovnika Evropske unije.
| Nemački jezik Deutsch ili deutsche Sprache | |
|---|---|
| Države govorenja | Nemačka Austrija Švajcarska i u 38 drugih država. |
| Regije govorenja | Evropa i Afrika |
| Broj govornika | maternji: 128 miliona, drugi: 18 miliona |
| Rang | 11. |
| Klasifikacija | Indoevropski jezici
|
| Službeni status | |
| Služben u | Austrija Belgija Liechtenstein Luksemburg Njemačka Švajcarska Evropska unija (služebni i oficijalni jezik) |
| Regulatori | ? |
| Jezični kôd | |
| ISO 639-1 | de |
| ISO 639-2 | deu/ger |
| ISO 639-3 | deu |
| SIL | GER |
Nemačkim jezikom se govori u Nemačkoj, Austriji, Lihtenštajnu, u dve trećine Švajcarske, u dve trećine provincije Južni Tirol u Italiji, istočnim kantonima Belgije i u pograničnim delovima Danske.[2][3]
U Luksemburgu (nem. Luxemburg), kao i u francuskim oblastima Alzas (nem. Elsass) i Lorena (nem. Lothringen), starosedeoci ovih oblasti govore različitim nemačkim dijalektima, dok je deo stanovništva ovladao standardnim nemačkim (posebno u Luksemburgu), mada je u Alzasu i Lorenu francuski jezik potisnuo nemački u poslednjih četrdeset godina.
Male zajednice koje govore nemačkim jezikom opstale su u Rumuniji, Češkoj, Mađarskoj, posebno Rusiji, Kazahstanu i Poljskoj, mada su masivne emigracije stanovništva nemačkog porekla iz ovih zemalja u Nemačku smanjile broj govornika u ovim zajednicama.
Van Evrope, najveće zajednice u kojima se govori nemački jezik nalaze se u Sjedinjenim Američkim Državama (u državama Severnoj i Južnoj Dakoti, Montani, Viskonsinu i Indijani; u Brazilu (oblasti Rio Grande do Sul, gde je nastao nem. Riograndenser Hunsrückisch, Sveta Katarina, Parana i Espirito Santo), u koje je migriralo milione Nemaca u zadnjih dvesta godina; ali većina njihovih potomaka ne govori nemački.
Zajednice u kojima se govori nemački se mogu takođe naći u bivšoj nemačkoj koloniji Namibiji, kao i drugim zemljama u koje su emigrirali Nemci, kao npr. Kanada, Island, Argentina, Meksiko, Paragvaj, Čile, Peru, Venecuela, Tajland i Australija.
Nemački jezik je maternji jezik oko sto miliona ljudi u Evropi (podaci iz 2004),[4] odnosno maternji je jezik 13,3% Evropljana, što ga čini jezikom kojim se služi najviše govornika u Evropi bez Rusije, više od francuskog jezika (66,5 miliona govornika 2004) i engleskog jezika (64.2 miliona govornika 2004). Nemački je treći jezik po broju onih koji ga uče u školama, drugi po broju onih koji ga uče u Evropi, i treći u SAD (posle španskog i francuskog). Nemački je jedan od zvaničnih jezika Evropske unije, gde je treći jezik po broju onih koji ga uče (odmah posle francuskog).
Standardni nemački jezik nije nastao iz nekog dijalekta, već su ga osmislili pesnici, filozofi i drugi obrazovaniji ljudi. U 16. veku Martin Luter je preveo Bibliju na nemački, svesno spajajući karakteristike različitih dijalekata. Želeo je da što veći broj ljudi razume prevod.
Sa Geteom i Šilerom u 18. veku na vrhuncu je bila standardizacija nemačkog jezika. Sa više od 120 miliona govornika u 38 zemalja sveta, nije začuđujuće da se razlikuje upotreba nemačkog jezika. Kao i engleski, i nemački jezik je pluricentričan i sa tri glavna centra u kojima se koristi: Austriji, Nemačkoj i Švajcarskoj.
Zbog premeštanja stanovništva, zbog puteva komunikacija i trgovine (uglavnom reka), izolovanosti (visokih planina i nepreglednih šuma) razvili su se različite dijalekti nemačkog jezika. Ovi dijalekti, ponekad međusobno i nerazumljivi, korišćeni su u Svetom Rimskom carstvu.
Kako je Nemačka bilo podeljena na mnogo država, jedino što je podsticalo standardizaciju nemačkog jezika je želja pisaca da ih što veći broj ljudi razume.
Kada je Martin Luter preveo Bibliju (Novi zavet 1521, Stari zavet 1534), svoj prevod je uglavnom bazirao na već razvijenom jeziku, koji je u to vreme bio najrazumljiviji jezik. Ovaj jezik je bio zasnovan na severoistočnim i dijalektima srednje Nemačke (okolina Hanovera) i sačuvao je puno od srednjevisokonemačkog, (za razliku od dijalekata srednje i severne Nemačke u kojima je genitiv već počeo da nestaje). U početku, uz svaku Bibliju dolazila je i lista reči koje nisu poznate u tom dijalektu i njihov prevod. Katolici su u početku odbijali Luterov prevod i pokušali su da stvore sopstveni katolički standard (Gemeines Deutsch) - koji se od „protestantskog Nemačkog“ razlikovao u sitnim detaljima. Tek je sredinom 18. veka, stvoren standard koji je dobro prihvaćen, čime se završio period ranonovovisokonemačkog.
Nemački je bio jezik trgovine i vlasti u Habzburškom carstvu, koje je okruživalo velike površine centralne i istočne Evrope. Do sredine 19. veka bio je to jezik ljudi iz gradova u najvećem delu carstva. Znanje nemačkog je značilo da je govornik bio trgovac, urbani čovek, a ne njegovu nacionalnost. Neki gradovi, poput Praga i Budimpešte (Budim), su postepeno bili germanizovani u godinama nakon njihovog ulaska pod habzburšku vlast. Drugi, poput Bratislave, su prvobitno naseljeni tokom habzburškog perioda i bili su primarno nemački u to vreme. Nekoliko gradova, kao što je Milano su ostali prvobitno ne-nemački. Međutim, većina gradova su bili primarno nemački u ovom periodu, kao što su Budimpešta, Bratislava, Zagreb, i Ljubljana, iako su bili okruženi teritorijama u kojima su se govorili drugi jezici.
Otprilike do 1800, standardni nemački je bio gotovo jedino pisani jezik. U ovom periodu, ljudi u urbanim krajevima severne Nemačke, koji su govorili dijalektima koji su se značajno razlikovali od standardnog nemačkog, učili su ga gotovo kao strani jezik i trudili se da ga izgovaraju što je sličnije moguće onome šta je napisano. Propisane smernice za izgovor su običavale da smatraju severno-nemački izgovor standardom. Ipak, stvarni izgovor standardnog nemačkog varira od regiona do regiona.
Mediji i štampana dela su gotovo uvek na standardnom nemačkom (nem. Hochdeutsch), koji razumeju u svim teritorijama na kojima se govore nemački jezici (sa izuzetkom predškolske dece u zonama u kojima se govore samo dijalekti - na primer Švajcarska — ali u eri televizije čak i predškolska deca nauče standardni nemački još pre polaska u školu).
Prvi rečnik braće Grim, koji se sastoji iz 16 delova objavljivanih između 1852 i 1960, je najsveobuhvatniji rečnik nemačkog. 1860. godine, gramatika i pravopis su se prvi put pojavili u Dudenovom priručniku. 1901, ovo je proglašeno standardnom definicijom nemačkog jezika. Zvanične izmene su učinjene tek 1998. godine, kada je nemačka pravopisna reforma stupila na snagu u svim zemljama u kojima se govori nemački. Od tada je pravopis nemačkog u tranziciji, sa obavezom da se u roku od osam godina pređe na novi pravopis. Pošto su obrazovanje i kultura, po nemačkom zakonu u nadležnosti nemačkih pokrajina, razlike u pogledima na pravopisnu reformu i dalje usporavaju sprovođenje te reforme.
Tokom sedamdesetih godina XIX veka, nemački jezik je potisnuo latinski na svim glavnim evropskim i američkim univerzitetima tog doba.
Nemački je član zapadno-germanske grane germanskih jezika, koji je član indoevropske porodice jezika.
Nemački jezik, zajedno sa danskim kao svojim najbližim rođakom, formira čvrst i dobro definisan jezički region, koji je od drugih jezika odvojen jezičkim granicama. Njegovi susedi su: na severu frizijski i danski jezik; na istoku poljski jezik, gornjolužičkosrpski jezik, donjolužičkosrpski jezik, češki jezik, slovački jezik i mađarski jezik; na jugu slovenački jezik, italijanski jezik, friulski jezik, ladinski jezik i retoromanski jezik; na zapadu francuski jezik. Sem frizijskog, nijedan od ovih jezika nije iz zapadnogermanske grupe, tako da se jasno razlikuju od nemačkog i holandskog. Iako je frizijski u bliskoj vezi sa nemačkim i holandskim, oni nisu međusobno razumljivi.
Situacija je složenija kada se uzme u vidu odnos između nemačkog i holandskog. Do skora, kroz ceo prostor na kome se govori nemačkim postojala je jezička neprekidnost (kontinuum), bez jezičkih granica. Na takvom prostoru, svaki dijalekt je razumljiv sa njegovim susedom, ali dijalekti koji su fizički udaljeni često nisu međusobno razumljivi. Nemačko-holandski kontinuum se deli na dve grupe dijalekata: niskonemački (germanski) i visokonemački (germanski) varijetet, prema tome da li se u njima javila promena suglasnika; holandski je deo dijalekata niskonemačkog. Iz političkih razloga, Nemački i Holandski dijalekti počeli su da divergiraju tokom XX veka. Takođe, u Nemačkoj i Holandiji, neki dijalekti su blizu izumiranja, jer su ih zamenili standardni nemački, odnosno holandski. Zbog toga, u toku je formiranje jezičke granice između Nemačke i Holandije.
Dok je nemački jezik na mnogo načina sličan holandskom, veoma se razlikuju u izgovoru. Govorniku jedne zemlje bi bila potrebna vežba da bi naučio da razume govornika druge zemlje. Uporedite, npr:
Holanđani uglavnom mogu da razumeju pisani nemački, a Nemci koji govore niskonemačkim uglavnom mogu da razumeju pisani holandski, ali imaju problema da razumeju govorni jezik.
Standardni nemački je zvanični jezik u Nemačkoj, Lihtenštajnu i Austriji; jedan je od zvaničnih jezika Švajcarske (zajedno sa francuskim, italijanskim i retoromanskim jezikom) i Luksemburga (zajedno sa francuskim i luksemburškim jezikom). Koristi se kao lokalni zvanični jezik i regionima gde se govori nemački u Belgiji, Italiji, Danskoj i Poljskoj. Nemački je jedan od 24 zvaničnih jezika Evropske unije.
Nemački jezik je takođe manjinski jezik u Kanadi, Francuskoj, Rusiji, Kazahstanu, Tadžikistanu, Poljskoj, Rumuniji, Togou, Kamerunu, Sjedinjenim Američkim Državama, Namibiji, Brazilu, Paragvaju, Mađarskoj, Češkoj, Slovačkoj, Holandiji, Sloveniji, Ukrajini, Hrvatskoj, Moldaviji, Australiji, Letoniji, Estoniji i Litvaniji.
Nemački je nekad bio lingua franca srednje, istočne i severne Evrope. Uticaji iz engleskog su se u nemačkom tek skoro počeli osećati. Međutim, nemački je među najpopularnijim jezicima u svetu, i drugi po popularnosti u Evropi. 38% svih Evropljana tvrdi da mogu da se sporazumeju na nemačkom (ne uključujući ljude čiji je maternji jezik nemački). U Poljskoj, na primer, lakše je naći nekog ko dobro govori nemački nego engleski, što se može objasniti velikim prisustvom nemačkih medija na tom prostoru.
Nemački je drugi jezik po zastupljenosti na internetu, više od 8% veb-sajtova je na nemačkom.
Izraz „nemački“ koristi se za dijalekte Nemačke, Austrije, dela Švajcarske i nekih susednih zemalja, kao i za govore kolonija i etničkih grupa koje su osnovali Nemci (npr. Nemački u SAD).
Razlike među nemačkim dijalektima su značajne. Samo su susedni dijalekti međusobno razumljivi. Za govornika standardnog nemačkog (nem. Hochdeutsch), većina dijalekata nije razumljiva.
Nemački dijalekti se dele na "niskonemački" i "visokonemački". Da li su oni različiti jezici, ne postoji tačan odgovor; međutim, tačno je da formiraju dijalektski kontinuum gde je svaki dijalekt u tesnoj vezi sa susednim dijalektom, bez obzira da li se radi o niskonemačkom ili visokonemačkom.
Govornici srpskog jezika mogli bi da budu zavarani nazivima ova dva varijeteta i da pomisle da su nazive dobili prema nekoj vrsti socijalnog vrednovanja tih idioma, gde bi visokonemački imao neku „prednost“ nad niskonemačkim. To ne može biti dalje od istine. Nazivi ova dva varijeteta nastali su prema njihovoj geografskoj distribuciji: niskonemački jezik govori se na severnoj polovini Nemačke, koja je sama ravnica, dakle - nizak teren. A visokonemački jezik govori se na jugu Nemačke i u Austriji, gde su uglavnom brda i planine, dakle - visok teren. Ukoliko i postoji neko socijalno vrednovanje ovih varijeteta, prednost će uvek biti data niskonemačkom - mada treba imati na umu da kod Nemaca, Švajcaraca i Austrijanaca to vrednovanje nije izraženo kao npr. kod govornika srpskog ili engleskog jezika (najčešće se svako, uključujući: pisce, političare, javne ličnosti, profesore, itd, uvek služi svojim rodnim dijalektom i ponosan je na njega).
U dijalektima niskonemačkog nije izvršena zamena suglasnika kao u visokonemačkom. Niskonemački jezik se deli na dve grupe: niskofranački i niskosaksonski. Niskofranački se sastoji iz holandskog jezika i flamanskog jezika, kojim se govori u Holandiji i Belgiji; niskosaksonski se sastoji iz dijalekata kojima se govori u nemačkim ravnicama i u istočnoj Holandiji. Vidi gore za razliku između nemačkog i holandskog.
Dijalekti visokonemačkog dele se na centralni nemački jezik i gornji nemački jezik. Središnji nemački dijalekti uključuju: rajnski, luksemburški, mozel-frankonski, rajnskofrankonski, hesenski, tirinški i gornjesaksonski, i njime se govori u severnoistočnoj Holandiji, istočnoj Belgiji, Luksemburgu, delovima Francuske, i u nemačkoj između reke Majne i severnih nizija. Standardni nemački se uglavnom zasniva na dijalektima srednje Nemačke.
Visokonemački dijalekti uključuju alemanski jezik (na primer švajcarski nemački - nem. schwizedeutsch), švapski (nem. schwäbisch), istočno frankonski (nem. fränkisch), austro-bavarski (nem. bayerisch) jezik. Njima se govori u Alzasu, južnoj Nemačkoj, Lihtenštajnu, Austriji i u delovima Švajcarske gde se koristi nemački, kao i Italije.
Visokonemački kojim govore Jevreji Aškenazi (uglavnom u bivšem Sovjetskom Savezu) imaju nekoliko jedinstvenih crta, i uglavnom se smatraju zasebnim jezicima (Jidiš).
Dijalekti nemačkog kojima se govorilo u kolonijama liče na dijalekte nemačkog kojima govore/su govorili Nemci koji su tu došli (npr. pensilvanijski nemački liči na dijalekt nemačkog zvan palatinski).
U SAD, druga generacija imigranata stvorila je nov varijetet koji je kobinacija nemačkog jezika sa gramatikom i pravopisnim pravilima engleskog. On uglavnom nije razumljiv ni za jedne, ni za druge. Govornici ga nazivaju „američki nemački“ (nem. Amerikanischdeutsch).
Nemačka lingvistika dijalektima naziva samo regionalne varijetete, ne i varijetete standardnog nemačkog.
Standardni nemački je nastao ne kao dijalekt nekog posebnog regiona, već kao pisani jezik. Međutim, na nekim mestima je standardni nemački potisnuo dijalekte (posebno u velikim gradovima Nemačke i Austrije)
Standardni nemački se razlikuje po regionima, naročito među zemljama u kojima je on zvaničan jezik, u rečniku, malo u izgovoru, pa čak i gramatici. Ove razlike ne treba mešati sa razlikama u dijalektima. Iako su dijalekti u maloj meri uticali na standardni Nemački, oni se veoma razlikuju. Nemački jezik se stoga smatra pluricentričnim jezikom.
U većini oblasti, govornici koriste mešavinu jezika (dijalekte kao i standardni nemački), zavisno od situacije.
U Švajcarskoj se, naprotiv, retko koriste mešavine standardnog nemačkog i dijalekta, i standardni nemački se skoro isključivo koristi kao pisani jezik. Ovakvo stanje naziva se diglosija. Standardnim nemačkim se retko govori, npr. sa govornikom koji ne razume švajcarske dijalekte, a očekuje se da se koristi u školi.
Nemački je infleksijski jezik - što znači da se odnosi među rečeničkim elementima iskazuju promenom reči, odnosno dodavanjem nastavaka (nastavci za padež, nastavci za broj, nastavci za vreme za glagole ...).
Nemačke imenice spadaju u:
Iako je nemački infleksijski jezik, u odnosu na staronemački ili islandski, broj nastavaka je znatno manji. Tri roda nestaju u množini, koji se ponaša kao četvrti rod. Sa četiri padeža i tri roda i množinom, postoji ukupno 16 kombinacija padeža i roda/broja. Dodavanje nastavaka na imenice je obavezno za genitiv muškog i srednjeg roda, ali ne za ženski rod ili množinu. Sa druge strane, nastavak je obavezan u dativu množine. Postoje i nastavci za dativ muškog i srednjeg roda, ali se vrlo retko sreću, čak ređe nego što se npr. aorist koristi u standardnom srpskom jeziku kada bi trebalo (uglavnom se menja perfektom).
Nemački pravopis, za razliku od drugih, zahteva pisanje imenica velikim slovom, čak iako nisu na početku reči.
Kod nemačke složenice, levi delovi reči modifikuju značenje desnih, npr. Regenschirm (srp. kišobran). Za razliku od srpskog gde se složenice sa većim brojem reči pišu odvojeno (stoga i nemamo utisak da su složenice), u nemačkom se one pišu sastavljeno, npr. Hundehütte (srp. kućica za pse).
Najduža zvanična reč u nemačkom jeziku je Rindfleischetikettierungsüberwachungsaufgabenübertragungsgesetz (Zakon o dužnostima izaslanstva i nadgledanja za obeležavanje stoke i goveda).
Nemački glagoli se menjaju prema:
Takođe postoje brojni načini da se proširi značenje osnovnog glagola korišćenjem više prefiksa.
Red reči je znatno fleksibilniji nego na primer u engleskom. Red reči se može menjati zarad suptilnih promena značenja rečenice.
Najveći deo fonda reči nemačkog jezika potiče iz germanske grane Indoevropske porodice jezika, mada nije zanemarljiv broj reči poreklom iz latinskog, francuskog, a skorije i iz engleskog jezika. Reči slovenskog porekla je malo; primer: Grenze (granica) i Palatschinken (palačinke).
Nemački jezik je pisan latiničnim alfabetom, pored standardnih 26 latiničnih znakova, nemački poseduje tri samoglasnika sa preglasima (umlautima): ä, ö i ü, kao i poseban znak za "ss" (ß), koji se koristi posle dugih samoglasnika i diftonga (koji se ne koristi u Švajcarskoj).
Postoji mnogo reči koje su po obliku i značenju slične engleskom.
| Nemačka reč | Značenje | Engleska reč koja joj je slična i znači isto |
|---|---|---|
| best | najbolji | best |
| Bett | krevet | bed |
| Finger | prst | finger |
| haben | imati | to have |
| Haus | kuća | house |
| Katze | mačka | cat |
| lachen | smejati se | to laugh |
| Nacht | noć | night |
| Rohr | cev | pipe |
| Schiff | brod | ship |
| singen, sang, gesungen | pevati, pevaše, otpevati | sing, sang, sung |
| Tag | dan | day |
| Wetter | vreme (meteorološko) | weather |
| wollen | hteti | will |
| Winter | zima | winter |
| Buch | knjiga | Book |
Ako se ove reči razlikuju u ponekom suglasniku, to je zbog zamene suglasnika koja se dogodila u visokonemačkom.
Postoje reči koje su po obliku slične onima u engleskom jeziku, ali razlikuju se u značenju.
| Nemačka reč | Značenje | Engleska reč koja joj je slična, a znači različito | Prevod |
|---|---|---|---|
| Dogge | doga | dog | pas |
| drehen | okretati | to throw | baciti |
| ernten | žeti | to earn | zarađivati |
| Gift | otrov | gift | poklon |
| Hund | pas | hound | lovački pas |
| Knabe | dečak | knave | nož |
| Knecht | sluga | knight | vitez |
| nehmen | uzeti | numb | opijen |
| raten | pogađati | to read | čitati |
| ritzen | zagrebati | to write | pisati |
| Schmerz | bol | smart | pametan |
| rächen | osvetiti se | to wreak (havoc) | iskaliti (kao bes) |
| Tisch | sto | dish | posuda |
| werfen | baciti | to warp | izobličiti |
| Zeit | vreme | tide | plima |
U nemačkom postoji puno pozajmljenica iz drugih jezika, posebno francuskog, latinskog i grčkog, ali i drugih. Većina ovih reči imaju isto ili slično značenje kao u prvobitnom jeziku, ali neke od njih su promenile značenje. Ove reči, koje su često pozajmljivane od strane drugih jezika nazivamo internacionalizmima.
| Nemačka reč | Značenje | Poreklo |
|---|---|---|
| Armee | army | francuski |
| Arrangement | aranžman (muzički) | francuski |
| Chance | šansa | francuski |
| Courage | hrabrost | francuski |
| chutzpah | besraman | jidiš |
| Disposition | loš položaj | latinski |
| Feuilleton | članak | francuski |
| Futur | buduće vreme | latinski |
| Genre | žanr | francuski |
| Mikroskop | mikroskop | grčki |
| Partei | politička partija | francuski |
| Position | pozicija | latinski |
| positiv | pozitiv | latinski |
| Psychologie | psihologija | grčki |
| Religion | religija | latinski |
| Tabu | tabu | Tongan |
| Zigarre | cigara | španski |
| Prevod | Fraza | IPA |
|---|---|---|
| nemački | Deutsch | |
| zdravo | hallo | |
| doviđenja | auf Wiedersehen | |
| molim | bitte | |
| hvala | danke | |
| taj/onaj | das | |
| koliko? | Wie viel? | |
| da | ja | |
| ne | nein | |
| gde je toalet? | Wo ist die Toilette? | |
| zdravica | prosit prost | |
| Da li govoriste engleski/srpski? | Sprechen Sie Englisch/Serbisch? | |
| Ne razumem | Ich verstehe nicht | |
| Izvinite | Entschuldigung | |
| Ne znam | Ich weiß es nicht |
Zbog burne istorije Nemačke i nemačkog jezika, imena koja su drugi narodi izabrali za ovaj jezik variraju više nego kod većine drugih jezika.
Uopšteno, imena za nemački jezik se mogu podeliti u pet grupa po svom poreklu:
1. Od protogermanske reči za narod:
|
2. Od imena germanskog plemena:
|
3. Od imena saksonskog plemena: |
| 4. Od staroslovenske reči „nem“ ("mutav"): | 5. Od imena alemanskog plemena:
|
6. od reči dodeliti |
