Muhamed Ali-paša (arap. محمد علي باش, Muhammad Ali Pasha al-Mas'ud ibn Agha, alb. Mehmet Ali Pasha, tur. Kavalalı Mehmet Ali Paşa;[1] Kavala, 4. mart 1769 – Aleksandrija, 2. august 1849.) bio je Albanac koji se uspeo do pozicije valije i samoproglasio kedivom Egipta i Sudana u prvoj polovici 19. vijeka. Iako nije bio nikakav nacionalist u modernom smislu te riječi, drži ga se za osnivača modernog Egipta jer je proveo velike reforme u vojsci, privredi i kulturi. Muhamed Ali-paša osnovao je vlastitu dinastiju koja je vladala Egiptom i Sudanom sve do 1952. godine.
| Muhamed Ali-paša | |
|---|---|
 | |
| Vladavina | 17. maj 1805 – 2. mart 1848 |
| Prethodnik | Ahmed Kuršid-paša |
| Nasljednik | Ibrahim-paša od Egipta |
| Djeca | |
| Tevhida Ibrahim-paša Tusun-paša Ismail Hatidže Said-paša Hasan Ali Sadik beg Muhamed Abdel Halim Muhamed Ali mlađi Fatma al-Ruhija Zeinab | |
| Dinastija | Muhameda Alija |
| Otac | Ibrahim-aga |
| Majka | Zeinaba |
| Rođenje | 4. mart 1769. Kavala, Osmansko Carstvo |
| Smrt | 2. august 1849. Palača Ras el-Tin, Aleksandrija, Egipat |
| Pokop | Džamija Muhameda Alija, Kairo, Egipat |
Biografija
Muhamed Ali rođen je u Kavali, u osmanskoj provinciji Makedoniji (u dijelu koji je danas u Grčkoj) u albanskoj porodici.[2][3][4][5][6] Kako su zabilježili mnogi francuski i engleski novinari, ali i brojni ljudi koji su s njim bili u kontaktu, jedini jezik koji je znao tečno govoriti bio je albanski,[7] a nešto slabije turski.[8] Njegov otac Ibrahim-aga bio je trgovac duhanom i dostavljač, dok je njegova majka Zainaba bila kći Husein-age, moćnog osmanskog oficira i čorbadžije Kavale. Nakon smrti oca, koji je umro kad je Muhamed bio još mali, podigao ga je njegov ujak Husein Aga uz svoju djecu. Ujak mu je dodijelio čin buljukbaše i privilegij da prikuplja porez u Kavali i okolici. Zbog dobre službe, promaknut je u čin drugog komandanta svog rođaka Sarečesme Halil-age i 1801. poslan s dobrovoljačkim odredom iz Kavale u Egipat koji je nakon Napoleonova odlaska pao u bezvlašće. Oženio se sa Ali Aginom kćerkom, Eminom Nosratli, bogatom udovicom Ali-bega al-Kabira.
Kad je Muhamed Ali stigao u osmanski Egipat, u njemu su se za prevlast, borili su se Mameluci (čija je moć znatno oslabila za Napoleona) i Turci.[9] U to anarhično vrijeme Muhamed Ali, koristio se svojim odanim albanskom dobrovoljcima igrajući na obe dvije strane, ali pazivši pritom da to bude najviše njemu na korist.[10] Na kraju su lokalni egipatski vjerski vođe(ulema), sami zatražili da se dotadašnji valija, Ahmed Kuršid-paša, smjeni a na njegovo mjesto postavi Muhamed Ali, što je i napravljeno1805.[10] Isprva je Muhamed Ali vladao oprezno, nastojaći učvrstiti svoju vlast, - no s vremenom se htio rješiti Mameluka, koji su vladali Egiptom preko 600 godina i imali još uvijek veliki uticaj i posrednu vlast. Zbog tog je Ali odlučio pobiti njihove vođe, -zato ih je pozvao na svečanost u Kairo 1811, povodom ispraćaja njegova sina Tusuna u pohod na Arabiju, - one koji su došli uhapsio je i ubio. Koliki je bio broj ubijenih, ni danas nije jasno, po jednima to je bilo 74, po drugima čak 500 pobijenih mamelučkih vođa.[11] Nakon što im je pobio vođe, poslao je vojnike po cijelom Egiptu da unište sve preostale mamelučke snage. Muhamed Ali pretvorio je Egipat u regionalnu silu, i nastupio kao prirodni nastavljač onemoćalog Osmanskog Carstva čiji je vazalni podanik i nadalje formalno bio, no u stvarnosti provodio je vlastitu politiku.
Reforma uprave Egipta
Muhamed Ali je želio modernizirati Egipat po uzoru na evropske zemlje, isto što je želio provesti i osmanski sultan Selim III, ali je zbog velikog otpora u vlastitoj vojsci i ulemi na kraju svrgnut i ubijen. Muhamed Ali nije htio ponoviti njegove greške. Njegov prvi zadatak je bio da se osigura sigurne i stalne državne prihode. Da postigne taj cilj Muhamed Ali nacionalizirao je svu zemlju u Egiptu. To je napravio tako što je enormno povisio poreze, a kako većina nije to mogla podmiriti, on im je konficirao zemlju.[12] U praksi je to značilo uvođenje državnog monopola na svu zemlju i trgovinu u Egiptu. Nakon sređivanja stanja u poljoprivredi i financijama, bacio se na izgradnju i opremanje moderne vojske. U Kairu je organizirao manufakture za proizvodnju mušketa i topova. Podigao je brodogradilište u Aleksandriji, pri kraju 1830. Egipat je proizveo devet brodova sa po 100 topova i izbacivao 1600 mušketa na mjesec.[13] Muhamed Ali je također osnovao prve tvornice tekstila u Egiptu.
Najviše ga je interesirala izgradnja moderne uprave i vojske, zbog čega je poslao puno mladih u Evropu na studij. Isto tako uveo je puno evropskih stručnjaka koji su mu trebali za podizanje škola i bolnica, te za obuku vojske. Reformirao je upravu u Egiptu i podijelio ga na deset provincija, a za guvernere je postavio vlastite sinove koji su za svoj rad odgovarali njemu osobno. Alijeva vlast je 1835. osnovala Bulak, prvu modernu štampariju u arapskom svijetu koja je štampala službene novine njegove vlade. Na kraju reforme Muhameda Alija kojima je bio cilj gradnja moderne samostalne države su se sukobili s interesima velikih sila, a prije svega Velike Britanije čiji premijer Lord Palmerston će javno izjaviti: "Nikakve ideje o poštenju prema Egiptu ne smiju stajati na putu britanskih velikih interesa u čuvanju ekonomske i političke hegemonije nad Egiptom". Usput je bio izrazio i mržnju prema nekulturnom barbaru Muhamedu Aliju koji je pokušao krenuti samostalnim putem što će na kraju rezultirati britanskom vojnom i ekonomskom intervencijom.[14]
Vojne kampanje
Prvu Vojnu kampanju poduzeo je na Arapski poluotok, gdje su se pobunili i otrgli od osmanske vlasti članovi plemenskog klana Saud (buduća saudijska dinastija Saud). Taj zadatak mu je povjerio sultan Mahmud II jer su Saudijci zauzeli muslimanske svete gradove. Na taj zadatak poslao je sina Tusun-pašu 1811. i on u prvoj kampanji nije uspio, ali je u drugoj 1812. uspio povratiti Hidžaz.[15] Međutim, ni nakon tog pohoda saudijska pobuna nije bila slomljena i nastavili su osporavati osmansku vlast u Nedždu. Zato je Ali poslao svog prvog sina Ibrahim-pašu u novu kampanju za potpuno slamanje Sauda. Nakon kampanje koja je trajala dvije godine, većina članova plemenskog klana Saud je pohapšena, a uhapšeni vođa klana Abdulah ibn Saud, poslan je u Istanbul, gdje je pogubljen.[16]
Druga kampanja koji je poduzeo Muhamed Ali bila je potpuno nezavisna od Visoke Porte. Na Sudan je 1820. poslao vojsku od 5000 ljudi koji su trebali proširiti njegovu vlast što dalje na jug, do Ugande i Etiopije. kampanju je vodio njegov treći sin Ismail i operacije protiv slabo naoružanih plemena bile su uspješne. Ali je organizirao svoju administraciju po Sudanu, koja je ostala zapamćena po velikoj brutalnosti prema lokalnom stanovništvu.
Treća kampanja koju je poduzeo Ali, bila je usmjerena na Moreju (Peloponez) u Evropi, gdje je buknuo ustanak protiv osmanske vlasti (Grčki rat za nezavisnost) i koju sultan Mahmud II nije mogao ugušiti. Zato je 1824. postavio Muhameda Aliju za valiju Moreje i Kandije (Kreta). Na taj pohod Ali je poslao svog sina, provjerenog ratnika Ibrahim-pašu. On je krenuo za Moreju 4. jula 1824. sa 17.000 ljudi, ali je u Moreju stigao tek 26. februara 1825. godine, nakon nekoliko mjeseci plovidbe i brojnih poteškoća. Ibrahim je ostao u Moreji tri godine, sve do svoje kapitulacije 1. oktobra 1828. na koju ga je natjerala intervencija evropskih sila.
Kao kompenzaciju za taj gubitak Ali je od Porte zatražio Siriju, no na taj njegov zahtjev Porta se pravila gluha. Zbog tog je Ali 1831. poslao sina Ibrahim-pašu da silom otme Siriju. On je to i uspio, a nakon zauzeća Akoa 27. maja 1832. zauzeo je i Damask. Zatim je navalio na Malu Aziju i natjerao velikog vezira Rešid Mehmet-pašu na povlačenje u Bitci kod Konije 21. decembra 1832. godine.
Mahmud II i Porta osjetili su se dovoljno osnaženi te su 1838. poslali svoju vojsku na Siriju da je povrate pod svoju vlast. Nju je Ibrahim je uspio pobjediti u Bitci kod Neziba 24. juna 1839. godine. Na to su uskočile Velika Britanija i Austrijsko Carstvo te intervenirale, nastojavši očuvati integritet Osmanskog Carstva. Njihovi brodovi blokirali su deltu Nila i onemogućili Ibrahimu komunikaciju s Egiptom, a opća pobuna po cijeloj Arabiji izolirala ga je u Siriji i on konačno bio prisiljen napustiti Siriju u februaru 1841. godine. Prije tog su evropske sile zatražile od Alija da se odrekne pretenzija na Kretu i Hidžaz, smanji flotu, i ograniči broj svojih vojnika na 18.000, ali mu je obećano da će on i njegovi nasljednici i nadalje moći vladati Egiptom i Sudanom kao kedivi.[17]
Posljednje godine života
Nakon gubitka Sirije i vrlo nepovoljnog Ugovora iz Balta Limana kojeg je Osmansko Carstvo bilo prisiljeno potpisati pod pritiskom evropskih sila 1838. I Egipat je kao dio carstva bio primoran sniziti uvozne carine i odreći se državnog monopola, zbog čeg su ozbiljno pali državni prihodi. Nakon svih tih nedaća Muhamed Ali počeo je ozbiljno poboljevati. Naročito ga je izdavao um, slabo je pamtio i bio je sklon paranoji. Bili su to prvi znaci senilnosti, ali možda i posljedica dugog uzimanja srebrnog nitrata zbog liječenja od dizenterije.[18] Teško ga je pogođala i bolest sina Ibrahima, koji se sve manje mogao kretati zbog kronične reume i uznapredovale tuberkoloze. Na kraju je toliko posenilio i onemoćao da nije više mogao vladati, te je morao tražio Portu da postavi njegova bolesna sina Ibrahima za valiju, on je kao regent vladao uz živog oca, od jula do 10. novembra 1848. Ibrahima je naslijedio njegov nećak Abas Hilmi sin njegova brata Tusuna.
Muhamed Ali, umro je 2. augusta 1849, u svojoj palači Ras el-Tin u Aleksandriji, a pokopan je u džamiji Muhamed Ali (alabasterska džamija) koju je osobno izgradio u centru Kaira.
Muhamed ili Mehmed
Arapski i egipatski izvori ga navode uvijek kao Muhameda, a turski i albanski kao Mehmeda ili Mehmeta, ta razlika postoji samo u transliteraciji na evropska pisma, no u arapskom pismu ne postoji jer ono se piše jednako (محمد).[19]
Medalje i titule
- Orden Augustova lika Osmanskog Carstva
- Orden Slave, 1 reda Osmanskog Carstva
- Orden Velikog križa (Legija časti) Francuske
Povezano
Izvori
Bibliografija
Vanjske veze
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
