From Wikipedia, the free encyclopedia
Albanija je zemlja koja je smeštena u Južnoj i Jugoistočnoj Evropi, preciznije na jugozapadu Balkanskog poluostrva, i čija se obala od oko 476 km prostire duž Jadranskog i Jonskog mora unutar basena Sredozemnog mora.[1] Graniči se sa Crnom Gorom na severozapadu, sa Kosovom, odnosno Srbijom na severoistoku, sa Severnom Makedonijom na istoku i sa Grčkom na jugu i jugoistoku.[2]
Geografija Albanije | |
|---|---|
 | |
| Kontinent | Evropa |
| Regija | Jugoistočna Evropa - Sredozemlje |
| Površina | 28.748 km² (143. po veličini) |
| Obalna crta | 362 km |
| Granice | |
| Najviša točka | Korab (2,764 m) |
| Najniža točka | Jadransko more (0 m) |
| Najduža rijeka | Drim (335 km) |
| Najveće jezero | Skadarsko jezero (530 km²) |
Veći deo Albanije uzdiže se u brda i planine, koje se uglavnom prostiru celom dužinom zemlje od severa ka jugu, kao na primer Prokletije na severu, Šar-planina na severoistoku, Skanderbegove planine u središtu, planina Korab na istoku, Pindsko gorje na jugoistoku i Keraunijska brda na jugozapadu. Ravnice i visoravni prostiru se na zapadu duž albanske obale Jadranskog i Jonskog mora.
U Albaniji se javlja nekoliko najznačajnijih i najstarijih slatkovodnih područja u Evropi. Skadarsko jezero je drugo po veličini jezero u Južnoj Evropi i nalazi se na severozapadu, okruženo Prokletijama i Jadranskim morem.[3] No, jedno od najstarijih kontinuirano postojećih jezera na svetu, Ohridsko jezero, prostire se na jugoistoku,[4] dok su najviša tektonska jezera Balkanskog poluostrva, Prespansko jezero i Malo Prespansko jezero, dobro skrivena među visokim planinama na jugoistoku.
Reke izviru na istoku Albanije i teku prema zapadu u more. Obuhvataju ih slivovi Jadranskog, Egejskog i Crnog mora.[5] Najduža reka u zemlji, mereno od njenog ušća do izvora, jeste Drim, koji započinje na ušću svoja dva izvorišta, Crnog i Belog Drima, mada je takođe značajna i Vjosa, jedan od poslednjih netaknutih velikih rečnih sistema u Evropi.
Za jednu malu zemlju, Albaniju karakteriše biološka raznolikost i obilje kontrastnih ekosistema i staništa, definisanih na površini od 28.748 kvadratnih kilometara.[6] Ova velika raznolikost potiče od geografskog položaja Albanije na Sredozemnom moru, sa tipičnim klimatskim uslovima, raznovrsnom topografijom, kao i bogatstvom kopnenih i morskih ekosistema, koji pružaju različita staništa, svako sa svojom tipičnom florom i faunom.[7]
Postoji 799 zaštićenih albanskih područja, koja se prostiru na površini od 5.216,96 kvadratnih kilometara.[8] Među njima su dva stroga rezervata prirode, 14 nacionalnih parkova, jedan morski park, osam arheoloških parkova, 750 spomenika prirode, 22 područja upravljanja staništima/vrstama, devet zaštićenih područja, četiri područja pod posebnom upravom i četiri ramsarske močvare.[9][10] Nacionalni parkovi obuhvataju površinu od 210.668,48 hektara (2.106,6848 km²) ili približno 13,65% ukupne teritorije.[11]
Sa ukupnom površinom od 28.748 km², Albanija se nalazi u jugoistočnom delu Jadranskog mora i severoistočnom delu Jonskog mora, koja su oba smeštena u Sredozemnom moru. Ima dužinu granica od oko 1.094 kilometara, od kojih 657 kilometara čine granice na kapnu, 316 kilometara na moru, 48 kilometara na rekama i 73 kilometra na jezerima.[12][13] Površina kopnenih voda je 1.350 km², a čine ih prirodna jezera (325 km²), obalne lagune (130 km²), veštačka jezera (174 km²) i reke (721 km²).[14]
Albanija se na severu graniči sa Crnom Gorom, s kojom deli granicu od 173 km, a na severoistoku sa Kosovom, odnosno Srbijom, s granicom dužine od 114 km.[15] Značajan deo ove granice povezuje visoke tačke i prati planinske grebene kroz uglavnom nepristupačne Prokletije. Na istoku se Albanija graniči sa Severnom Makedonijom, s kojom deli granicu od 151 km. Ova granica nalazi se na tromeđi Albanije, Kosova i Severne Makedonije i prolazi kroz Šar-planinu i Korab i nastavlja se sve dok ne dostigne Ohridsko i Prespansko jezero.[16] Na jugu i jugoistoku Albanija se graniči sa Grčkom, sa kojom je granicaa duga 282 km.[15] Granica se nalazi na tromeđi između Albanije, Severne Makedonije i Grčke i prolazi preko Prespanskog i Malog Prespanskog jezera sve dok ne stigne do Jonskog mora na Krfskom moreuzu.
Najznačajnija karakteristika Albanije je verovatno njen reljef, sa brojnim uzastopnim planinskim lancima i s prosečnom visinom od preko 700 metara iznad mora.[17][18] Veliki deo planina prostire se severno, istočno i južno od Albanske nizije u severnim, istočnim i južnim planinskim lancima.
Prokletije se protežu preko 90 kilometara kroz sever Albanije, prelazeći površinu od 2.000 kvadratnih kilometara. Ove planine predstavljaju produžetak Dinarida i ne prelaze širinu od 40 kilometara. Duboko su fragmentirane i često su nepristupačne.[19] Na njima se nalazi Jezerski vrh Jezerce, koja je najviša tačka Dinarida i istovremeno druga najviša tačka Albanije.[20]
Planina Korab dominira na istoku zemlje i širi se 40 kilometara duž istočne granice zemlje, gde vrhovi mogu očigledno dostići 2.500 metara. Na Korabu je i najviši vrh u zemlji, Golem Korab, koji je fragmentiran mnogim dubokim strukturnim depresijama. Još jedna značajna karakteristika jeste dokaz o poslednjem ledenom dobu u obliku ledničkih jezera na relativno malim nadmorskim visinama.
Jedna od najznačajnijih karakteristika na jugu Albanije jeste postojanje Keraunskih brda, koja se prostiru na skoro 100 kilometara. Brda visine od hiljadu metara padaju vertikalno u Sredozemno more, što predstavlja bar prvu prepreku komunikaciji između mora i južnog kopna zemlje.
Albanija ima gustu mrežu reka i potoka koje karakteriše velika brzina protoka.[21] Reke pripadaju slivovima Jadranskog, Egejskog i Crnog mora. Uglavnom izviru u planinskoj istočnoj polovini zemlje, a ušće im se nalazi na zapadu, duž obala.[22] Reke se održavaju topljenjem snega zavejanih planina ili obilnim padavinama koje padaju na višim uzvišenjima.
Osam značajnih reka, zajedno sa njihovim brojnim pritokama, čine rečni sistem zemlje. Najduža reka je Drim, koja teče 285 km unutar zemlje. Sliv Drima je jedno od najraznovrsnijih mesta u Evropi i obuhvata Skadarsko, Ohridsko i Prespansko jezero.[23] Posebno je značajna reka Vjosa, koja se smatra poslednjom preostalom divljom rekom u Evropi.[24] Ostale reke u zemlji su Fan, Išem, Erzen, Maća, Seman i Škumbin.
Sa više od 250 jezera, u Albaniji se nalaze dva najveća jezera u Južnoj Evropi i jedno od najstarijih na svetu. Jezera su pretežno kraškog ili ledničkog porekla.[25] Najveće jezero u Južnoj Evropi jeste Skadarsko jezero, geografski smešteno na severu, koje Albanija deli Crnom Gorom.[26] Jedno od najstarijih jezera na svetu jeste Ohridsko jezero, smešteno na jugoistoku, koje Albanija deli sa Severnom Makedonijom.[27][28] Najviša pozicionirana jezera u Južnoj Evropi jesu Prespansko jezero i Malo Prespansko jezero na jugoistoku, koje Albanija deli sa Severnom Makedonijom i Grčkom.
U Albaniji se nalazi i mnoštvo laguna različitog oblika, veličine i strukture.[29] One leže pre svega duž obale na zapadu zemlje, a takođe i na jugoistoku. Lagune doprinose ukupnoj produktivnosti obalnih voda, budući da omogućavaju mnoštvo staništa i ekosistema. Najveća je laguna u zemlji laguna Karavasta, koja se nalazi između ušća Škumbina i Semana. Značajne su i lagune Patoku, Narta, Kune-Vain i Butrint.[30]
Blizina Sredozemnog mora i konvergencija izuzetnih klimatskih, geoloških i hidroloških uslova doprineli su razvoju velikog stepena bioraznolikosti, što Albaniju čini jednim od žarišta bioraznolikosti u Evropi.[31]
Što se tiče fitogeografije, kopneno područje Albanije prostire se unutar borealnog carstva, tj. holarktičkog florističkog carstva, tačnije unutar ilirske cirkumborealne regije. Njegova teritorija može se podeliti na četiri kopnene ekoregije palearktičkog carstva: ilirske, balkanske, pindske i dinarske šume.[32]
Guste i retke šume jesu najrasprostranjeniji kopneni ekosistem u Albaniji. Severni rub zemlje ima afinitet s kontinentalnom Evropom, dok ekosistemi na jugu pokazuju afinitet sa sredozemnim bazenom.[33] Značajni su jer pružaju sklonište širokom nizu retkih i ugroženih vrsta životinja, među kojima su mrki medved, balkanski ris, sivi vuk, zlatni šakal, crkavica i suri orao. Albanija je u indeksu integriteta šumskog pejzaža za 2018. godinu imala prosečnu ocenu 6,77 / 10, što ju je svrstalo na 64. mesto od 172 zemlje na svetu.[34]
Sredozemna medvedica, obični delfin i kljunasti delfin često se mogu videti u priobalnim vodama zemlje. Izuzetno je prisustvo dalmatinskog pelikana, najređeg pelikana na svetu. Bioraznolikost Albanije čuva se u zaštićenim područjima koja pružaju zaštitu stotinama retkih i ugroženih vrsta.[8][35][10][11]
Brojne su oblasti Albanije zaštićene u skladu sa nizom nacionalnih i međunarodnih oznaka zbog svoje prirodne, istorijske ili kulturne vrednosti.[36] Zaštićena područja pripadaju najvažnijim instrumentima očuvanja prirode, što zauzvrat efikasno doprinosi održavanju vrsta, staništa i ekosistema.
Albanija trenutno ima petnaest nacionalnih parkova, od kojih je jedan određen kao morski park. U rasponu od Jadranskog i Jonskog mora do Prokletija i Keraunskih brda, u tim se parkovima nalaze izvanredni pejzaži koji predstavljaju staništa hiljadama biljnih i životinjskih vrsta. Među najspektakularnije nacionalne parkove u zemlji spadaju Butrint, Divjakë-Karavasta, Karaburun-Sazan, Llogara, Prespa, Šebenik-Jablanica, Theth i Valbona.
Albanija ima kombinaciju mediteranske i kontinentalne klime, sa četiri različita godišnja doba.[37] Klimatski su uslovi veoma promenljivi i lokalno su modifikovani nadmorskom visinom i širinom.[37] Na njenu klimu snažno utiču Sredozemno more na zapadu i planine koje se uzdižu u svim krajevima zemlje.
Raznolike regije Albanije imaju izuzetan raspon mikroklime, s vremenskim sistemom na obalama koji je u suprotnosti sa onim koji prevladava u unutrašnjosti. Štaviše, klimatsko vreme varira od severa prema jugu i od zapada prema istoku. U Albaniji se javlja raspon od umerene klime na obalama do kontinentalne klime u unutrašnjosti.[38] Najtoplija područja zemlje nalaze se na obalama, koje karakteriše mediteranska klima (Csa, Csb i Cfa), kako je definisana Köppenovom klasifikacijom klime. Na gorju se oseća okeanska klima. Zime su u Albaniji obično blage i vlažne, dok su leta topla i suva. Severna područja države, kao što su Prokletije, imaju subarktičku klimu sa često vrlo hladnim zimama i kratkim, blagim letima.
Albanska nizija ima blage zime, s prosečnom temperaturom od oko 7°C. Letnje temperature su u proseku 32°C, ali s niskom vlažnošću vazduha. je niska. U južnoj niziji, posebno u oblastima Jonskog mora, zimske su temperature u proseku oko 5°C, a letnje 30°C.
Albaniju čine četiri prirodne regije: Severnoalbanske planine, Centralnoalbanske planine, Južnoalbanske planine i Albanska nizija na zapadu, sa dve podregije koje približno odgovaraju albanskoj obali Jadranskog i Jonskog mora.[39]
S izuzetkom morske obale na zapadu, Albanska nizija (alb. ili Ultësira Perëndimore) opasana je dugim planinskim lancem u obliku luka, koji se širi na sever, istok i jug. Pretežno ravni i pravilni pejzaž morfološki karakterišu more i reke, kako u smislu topografije i tla, tako i po svojoj klimi i bioraznolikosti. Za ovu su regiju karakteristične blage i kratke zime, sa malo padavina i s dugim, toplim i suvim letima. Ovom reijom uglavnom dominira prostrana ravnica Muzakija (alb. ), velika aluvijalna ravnica kojom prolaze tri glavne reke, Škumbin, Seman i Vjosa.[40]
Albanska obala Jadranskog mora proteže se od ušća reke Bojane u blizini Skadarskog jezera na severu, preko Drimskog zaliva, do Valonskog zaliva.[13] Dva najveća primorska grada Drač i Vlora (Valona) nalaze se u severnom, odnosno u južnom delu ove regije. Ukupna dužina obale je približno 274 kilometara, od čega većinu čine peščane plaže, močvare i aluvijalne naslage nastale kvartarnim sedimentima glavnih reka u zemlji.
Na oblali su raspoređena različita staništa i ekosistemi, što pruža optimalne uslove za bogatu bioraznolikost. Od posebnog je značaja prisustvo brojnih laguna i bara, koje predstavljaju neke od najbogatijih pejzaža u biološkom pogledu. Lagune Karavasta i Narta, u neposrednoj blizini mora, verovatno su među najvažnijim u Sredozemnom moru.
Dok je jadranska obala relativno niska, jonska je obala, uz nekoliko izuzetaka, suva i planinska. Albanska obala Jonskog mora proteže se od poluostrva Karaburuna na severu, preko albanske rivijere, do Krfskog moreuza na jugu.[13] Najveći obalni grad Sarandë nalazi se u južnom delu regije, dok su manja naselja Borsh, Dhermi, Himara, Qeparo, Piqeras i Lukovë.[41] Ukupna dužina obale iznosi približno 172 kilometara.
Najkarakterističnije odlike obale jesu Keraunska brda, koja se protežu skoro 100 kilometara duž albanske rivijere otprilike u pravcu jugoistok-severozapad. Regija je posebno plodna i poznata po citrusnom voću i vinogradarstvu, koje u regionu ima dugu i posebnu tradiciju. Obala obiluje dolomitom iz trijasnog perioda, karbonatnim stenama i krečnjakom iz doba jure te bitumenskim škriljevcima, krednim porcelanom i fosfatnim krečnjakom.[42][13]
Severnoalbanske planine (alb. ) predstavljaju najbrdovitiju regiju u zemlji, čiju fizičku geografiju i oblik karakteriše konvergencija dva različita geološka regiona, Prokletija i planine Mirdite.[43] Dominantna karakteristika pejzaža ove regije jeste prisustvo nekoliko valova, tj. dolina u obliku slova V, kao što je Valbonska dolina, nastala procesom glacijacije.
Prokletije predstavljaju najjužnije proširenje Dinarida i istovremeno su najviše i najimpozantnije planine u Albaniji. Uprkos tome što su ledena doba imala relativno mali geološki uticaj na Alpe, na Prokletijama su nedavno locirani najjužniji glečeri Evrope.[44]
Prokletije su dom mnogih važnih reka zapadnog Balkana. Glavni slivovi u Prokletijama jesu slivovi reka Drima i Dunava. Reke na Prokletijama grubo se svrstavaju u dve kategorije, one koje se ulivaju u Lim i one koje ulaze u Beli Drim i sastaju se sa Crnim Drimom nizvodno na ušću Drima. Međutim, Drim dominira, isušujući veći deo Prokletija sa pritokama i mereno od izvora Belog Drima do ušća Drima u blizini Leže. Ali ne teče čitav Drim u blizini ili paralelno sa Prokletijama. Jedna pritoka Drima jeste reka Valbona, koja se uliva u Jadransko more, a istočna pritoka Drima je reka Gaši.
Teren Centralnoalbanskih planina (alb. ) pretežno je planinski i izuzetno fragmentiran, budući da im je današnji oblik izrezbaren glečerima poslednjeg ledenog doba. Regijom dominiraju tri planinska lanca, od kojih svaki ide od severa-severoistoka prema jugu-jugozapadu, otprilike paralelno sa istočnom granicom Albanije.
Planina Korab zasigurno je najupečatljivija karakteristika fizičke geografije ove regije. Tu je istovremeno najviša planina u Albaniji, Golem Korab (alb. ili Mali i Korabit).[45] Planina Korab prostire se na preko 40 kilometara i pokriva površinu od 560 kvadratnih kilometara.[46] Između dolina reka Škumbina i Devola uzdižu se planine koje čine planinu Valamaru, dok se severnije protežu povezani planinski masivi Šebenika i Jablanice.[47]
Velika većina prirodnih jezera u ovoj regiji nalazi se u južnom delu regije i većina njih je proizvod duge istorije. Ohridsko jezero leži uz granicu sa Severnom Makedonijom. To je jedno od najstarijih kontinuirano postojećih jezera na svetu i poseduje jedinstvenu bioraznolikost. Južnije, dobro sakriveno među visokim planinama, nalazi se Prespansko jezero, koje je povezano malim kanalom sa zavojem koji razdvaja dva jezera.
Keraunska brda, obalni planinski lanac na jugozapadu Albanije, protežu se oko 100 kilometara uz Jonsko more, od Sarande u pravcu jugoistok-severozapad duž albanske rivijere do Orikuma. Reljef je raznolik, sa mnogo planinskih prevoja, kanjona, klisura, brda i drugih oblika terena. Karakteristični su crni borovi, bugarske jele, munike i jasenje. U tom planinskom lancu žive mnogi veliki sisari, uključujući mrke medvede, sive vukove, risove, sure orlove i druge. Najviša tačka na lancu je Maja e Çikës, koja se uzdiže na nadmorsku visinu od 2.045 metara iznad Jadrana. Sa vrha se pruža pogled na albansku rivijeru, severna jonska ostrva, kao i na italijansku obalu u Apuliji i Otrantu. Taj deo ima široke i duge plaže, sa brojnim zalivima i rtovima.
Protežući se do Logarske prevlake (alb. ) na 1.027 metara, južnoalbanski planinski lanac odvaja se na Keraunska brda na zapadu i Akrokeraunska brda (alb. ) na istoku unutar poluostrva Karaburuna.[50] Naselja Palasë, Dhërmi, Vuno, Himarë, Qeparo, Borsh, Pilur, Kudhës i Ilias nalaze se na keraunskim brdima. Nacionalni park Llogara pokriva površinu od 10.100 kvadratnih metara.
Poluostrvo Karaburun nalazi se na istočnoj strani Otrantskih vrata, gde se Jadransko more susreće sa Jonskim morem. Njegova površina je 62 km², dužina je 16 km, a širina je samo 5 km.[51] Mesokanali je uski kanal koji odvaja poluostrvo od ostrva Sazana. Geološki je sačinjeno od ugljeničnog krečnjaka, koji datira iz mezozojskog perioda, dok je na severozapadu sastavljen od terogenog sedimenta.[52] Štaviše, ove formacije su kontinuirano pod dejstvom krasa i eksploatišu se kao mermer. Reljef poluostrva obuhvata brojna brda sa prosečnom nadmorskom visinom od oko 800 metara iznad Jadrana. Najviši vrhovi su Maja e Ilkes (733 metra), Maja e Flamurit (826 metara) i Maja Caderi (839 metara).[53]
Primorski pejzaž karakteriše grubi reljef, koji se vertikalno spušta u Jonsko more, a sadrži nekoliko usamljenih vrhova, velikih kanjona, zaliva, pećina i zaliva. Primeri tipičnih oblika reljefa uključuju kanjon Gjipe te Aruški (alb. ), Dafinin (alb. ) i Gramski zaliv (alb. ). Geološka evolucija formirala je i rtove kao što su Haxhi Aliu, Galloveci te Kepi i Gjuhëzës, i druge od 20 pećina duž cele obale. Klima je mediteranska, sa toplim letima i uglavnom toplim do hladnim i suvim zimama. Zbog svojih klimatskih, hidroloških i geoloških uslova, ovo područje karakteriše jedinstvena flora i fauna. Veći deo teritorije sastoji se od šuma, koje su relativno dobro očuvane i uključuju mnoge vrste drveća, kao što su mediteranski hrast, crni jasen, hrast oštrika ili prnar te klen.[54]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
_in_the_Albanian_Alps.jpg)
.jpg)
.jpeg)
